СИЁСАТ
Ҷумъа 27 Декабр 2024 10:28
Лоиҳаи тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки ба муҳокимаи умум гузошта шудааст, аз ҷониби аҳолии мамлакат мавриди омӯзиши ҳамаҷониба қарор мегирад. Аз мушоҳидаҳо бармеояд, ки ҳамагон қабули ин тағйиру иловаҳоро муҳиму саривақтӣ ва ба манфиати ҷомеа арзёбӣ менамоянд. Доир ба зарурати ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи мамлакат бо мудири шуъбаи иттилоот ва матбуоти дастгоҳи Ҳизби халқии демократии Тоҷикистон Усмон Солеҳ суҳбат оростем.
- Шумо кадоме аз тағйиру иловаҳои пешниҳодшударо ба ин санади тақдирсоз беш аз ҳама саривақтӣ мешуморед?
- Дар оғоз гуфтан лозим аст, ки Конститутсия манфиатҳои олии миллат ва давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистонро инъикос намуда, тағйирнопазир будани шакли идораи ҷумҳурӣ, тамомияти арзӣ, моҳияти демократӣ, ҳуқуқбунёдӣ, дунявӣ ва иҷтимоии давлатро шарти асосӣ ва бақои давлату миллат медонад. Ин санади меъёрии ҳуқуқӣ барои мустақилияти сиёсию иқтисодӣ, пешбурди сиёсати сулҳҷӯёна, боло рафтани эътибори давлату миллат дар муносибатҳои байналмилалӣ ва таъмини суботи сиёсию иҷтимоии ҷомеаи Тоҷикистон шароити мусоиди ташкилию ҳуқуқӣ фароҳам овардааст. Пешниҳодҳои матраҳшуда дар оянда имконият медиҳад, ки қишри бонуфузи ҷомеа минбаъд низ дар тавсеаи худ, огоҳиву худшиносӣ, тарғиби мафкураи миллӣ ва ғояҳои ватандӯстӣ, ҳифзи анъанаҳои фарҳангӣ ва сулҳу субот ҳамчун бақои миллат нақши асосиро иҷро намояд ва ҳомии воқеии арзишҳои неки ин марзу бум бошад.
Ман аксари тағйиру иловаҳои пешниҳодшуда ба Конститутсияро муҳим мешуморам. Пеш аз ҳама гуфтан лозим аст, ки дар давоми зиёда аз даҳ сол ба Конститутсия ягон хел дигаргунӣ ворид нашуда буд. Табиист, ки дар ин фосила дар зиндагӣ, ҳаёти иҷтимоию сиёсӣ, муносибатҳои байналмилалию байнидавлатӣ ва ҳам дар низоми қонунгузорӣ тағйироту таҳаввулоти зиёде ба амал омаданд. Бинобар ин, пеш аз ҳама Президенти муҳтарами мамлакат, Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон мақомоти таҳияи санадҳои ҳуқуқӣ ба шумули Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Маркази ҷумҳуриявии таҳияи санадҳои қонунгузорӣ, Ҳукумати кишвар, вазорату идораҳои дахлдор ва ниҳодҳое, ки ҳуқуқи ташаббуси қонунгузорӣ доранд, тасмим гирифтанд, ки вақт ва зарурати ворид кардани тағйиру иловаҳо ба Конститутсия фаро расидааст. Дар ҳамин замина лоиҳаи тағйиру иловаҳо таҳия гардида, барои муҳокимаи умумихалқӣ манзур гардонда шуд.
Зарурати дигари ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи ҶумҳурииТоҷикистон мутобиқ намудани меъёрҳои Қонуни асосӣ ба истилоҳу меъёрҳои санадҳои ҳуқуқи байналмилалӣ мебошад. Тағйироти пешбинишуда имкон медиҳанд, ки меъёрҳои Конститутсия бо меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ дар якҷоягӣ ва ҳамбастагӣ амал намуда, ҳамкориҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон тавсеа ва рушд ёбанд.
- Оё ин тағйиру иловаҳо ба беҳтар шудани сатҳи зиндагии мардум мусоидат карда метавонанд?
- Албатта, вақте ки зарурати пеш омадани вуруди тағйиру иловаҳо матраҳ аст, он дар ниҳоят барои беҳдошти сатҳи зиндагии мардум нигаронда мешавад. Бояд гуфт, ки мақсади асосии давлату ҳукумат таъмини рушди устувору пайвастаи ҷомеа ва инкишофи бемайлони сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоии он мебошад. Ин имкон медиҳад, ки мунтазам сатҳу сифати зиндагии мардум баланд бардошта шавад. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамеша талош менамоянд, ки сатҳу сифати зиндагии халқ баланд гардида, Тоҷикистони азиз боз ҳам ободу зеботар гардад. Сарвари давлат, аз ҷумла дар Паёми имсолаи худ ба Маҷлиси Олӣ қайд кард, ки «муҳайё намудани шароити ҳарчи беҳтари зиндагӣ барои сокинони кишвар ҳадафи олитарини фаъолияти Президент ва Ҳукумат мебошад». Барои ҳамин, бояд пеш аз ҳама заминаҳои ҳуқуқии рушди сиёсию иқтисодӣ ва иҷтимоии давлат такмил дода шавад.
- Қабули тағйиру иловаҳо ба Конститутсия ва ба ин васила мукаммал гардондани ин санади муҳимро метавон ворид шудан ба марҳилаи нави инкишоф номид?
- Зимнан, тағйиру иловаҳои солҳои 1999 ва 2003 ба Конститутсия воридгардида меъёрҳои демократии пешрафти иқтисоду сиёсатро боз ҳам мукаммал намуда, тибқи онҳо ҷомеа ба марҳилаи навбатии инкишоф ворид гардид. Минбаъд низ агар зарурат пеш ояд, меъёрҳои Конститутсия бо дарназардошти тараққиёти минбаъдаи ҷомеа боз ҳам такмил дода мешаванд, то ки мо ба марҳилаи навбатии рушди демократия ва ҳуқуқу озодиҳои инсон комёб шавем. Чуноне ки мегӯянд, санадҳои ҳуқуқии ҷомеа, аз ҷумла Конститутсия ҳам, ҳуҷҷати шахшуда, ё ки догма нестанд. Онҳо бояд пайваста такмилу танзим шаванд.
Инкишофу пешрафти ҷомеа, хусусан давлатҳои рушдёбанда талаб менамояд, ки низоми мақомоти ҳокимияти давлатӣ, муносибату ҳамкориҳои мутақобилаи онҳо таҳким ёбанд, идоракунии давлатӣ боз ҳам муназзаму мукаммал ва самараноку пурмаҳсул гардад, то ки ҷомеа босуръат пеш рафта, сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ баланд гардад, сулҳу ваҳдат ва қонунияту тартиботи ҷамъиятӣ устувор ва мустаҳкам шавад.
- Доир ба амалисозии сиёсати ҷавонон дар мамлакат чӣ гуфта метавонед? Ба фаъолияти имрӯзаи ҷавонон, ки ҳарчи бештар ба саҳнаи сиёсат ҷалб карда мешаванд, чӣ гуна баҳо медиҳед?
- Дар бораи ҳарчи бештар ба корҳои давлатию ҷамъиятӣ ва ихтисосӣ ҷалб намудани ҷавонон Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон пайваста ибрози назар менамояд. Мавсуф талош бар он дорад, ки синну соли кормандони давлатӣ, бахусус хизматчиёни давлатиро ҳарчи бештар ҷавон намояд. Дар ин маврид барномаҳои давлатию ҳукуматӣ қабул карда мешаванд.
Аз матни тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи мамлакат, ки ахиран ба муҳокимаи умумихалқӣ пешниҳод гардид, маълум мешавад, ки Пешвои миллат ба масъалаи дастгирии ҷавонон дар ҳама самтҳо эътибори ҷиддӣ медиҳад.
Аз ҷумла, дар тағйироти ба моддаи 49-и Конститутсия воридшаванда ки ба ҷавонон низ иртибот дорад, омадааст, ки шахсе вакили Маҷлиси намояндагон шуда метавонад, ки танҳо шаҳрвандии Ҷумҳурии Тоҷикистонро дошта, шаҳрвандии давлати дигарро надошта бошад. Яъне, душаҳрвандӣ ва бисёршаҳрвандиро доро набошад. Синну соли вакили парлумон бояд аз 30 боло бошад. Бояд гуфт, ки дар мавриди ин тағйирот дар миёни ҷавонон баҳсу мунозираҳо зиёд аст. Оид ба ин тағйирот баъзеҳо ҷонибдор ва бархе дигар норозӣ ҳастанд. Бояд гуфт, ки дар меъёри амалкунандаи Конститутсия синни вакилони парлумон 25 пешбинӣ шудааст, аммо дар заминаи тағйироти нав синни вакил 5 сол боло бурда шудааст.
Албатта, ин тағйирот тасодуфӣ нест. Таври маълум вазифаи вакили Маҷлиси намояндагон бисёр муҳим буда, масъулияти баландро талаб мекунад. Ин талабот тақозо менамоянд, ки шаҳрванд дорои таҷрибаи бештари зиндагӣ, малакаи корию касбӣ ва фаъолияти сиёсӣ бошад.
Маҳз дар асоси ҳамин омилҳо мақсад ҳаст, ки синни вакилӣ 5 сол зиёд карда шавад. Вобаста ба ин хусусиятҳо ҳангоми интихоб ва таъин гардидан ба дигар вазифаҳои муҳими давлатӣ низ чунин синну сол ба инобат гирифта мешавад.
Дар баробари ин поён кардани синну соли пешниҳоди номзад ба мансаби президентӣ ба манфиати ҷавонон мебошад. Дар лоиҳаи тағйирот омадааст, ки шахсе ҳамчун номзад ба мансаби Президент пешбарӣ мешавад, ки бояд танҳо шаҳрвандии Ҷумҳурии Тоҷикистонро дошта бошад. Ин талабот аз муҳим будани мансаби Президент барои ҷомеа ва давлат, инчунин ба амнияти давлат вобаста аст.
Тавре дар шарҳи моддаҳои дахлдор қайд шудааст, синну соли шаҳрвандоне, ки ба вазифаҳои муҳим ва масъули давлатӣ пешниҳод мешаванд, дар Конститутсия якхела, яъне синни 30 пешбинӣ мешавад. Дар зимн узви Маҷлиси миллӣ, вакили Маҷлиси намояндагон, судяҳои Суди конститутсионӣ, Суди олӣ, Суди олии иқтисодӣ, судҳои вилоятҳо, шаҳри Душанбе дар назар аст. Аз ин сабаб синну соли номзад ба Президент низ аз 35 ба 30 поён фароварда шудааст.
- Агар шумо имкон медоштед, боз кадом тағйиру иловаҳоро ворид месохтед? Ё дар баробари ин кадом масоилро чандон муҳим намешуморед?
- Мусаллам аст, ки дар мавриди ворид намудани тағйиру иловаҳо ниҳодҳои босалоҳияти ҳуқуқӣ ва забонӣ муддати тӯлонӣ онро таҳлил ва баррасӣ намуданд. Ҳар як сатру матну боб ва моддаҳои онро чи хеле мегӯянд «аз ғалбер гузаронданд». Дар болои он ҳуқуқшиносон, забондонҳо, коршиносон, таҳлилгарон, ҷомеашиносон ва дигар мутахассисон кор кардаанд. Матни пешниҳодшудаи тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи кишвар барои ман комилан қобили қабул мебошад, чунки дар сатҳи баланди ҳуқуқӣ ва касбӣ таҳия шудааст. Барои он дар рӯзи раъйпурсии умумихалқӣ, ки ба таърихи 22 майи соли равон муқаррар гардидааст, овоз медиҳам.
- Шумо кадоме аз тағйиру иловаҳои пешниҳодшударо ба ин санади тақдирсоз беш аз ҳама саривақтӣ мешуморед?
- Дар оғоз гуфтан лозим аст, ки Конститутсия манфиатҳои олии миллат ва давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистонро инъикос намуда, тағйирнопазир будани шакли идораи ҷумҳурӣ, тамомияти арзӣ, моҳияти демократӣ, ҳуқуқбунёдӣ, дунявӣ ва иҷтимоии давлатро шарти асосӣ ва бақои давлату миллат медонад. Ин санади меъёрии ҳуқуқӣ барои мустақилияти сиёсию иқтисодӣ, пешбурди сиёсати сулҳҷӯёна, боло рафтани эътибори давлату миллат дар муносибатҳои байналмилалӣ ва таъмини суботи сиёсию иҷтимоии ҷомеаи Тоҷикистон шароити мусоиди ташкилию ҳуқуқӣ фароҳам овардааст. Пешниҳодҳои матраҳшуда дар оянда имконият медиҳад, ки қишри бонуфузи ҷомеа минбаъд низ дар тавсеаи худ, огоҳиву худшиносӣ, тарғиби мафкураи миллӣ ва ғояҳои ватандӯстӣ, ҳифзи анъанаҳои фарҳангӣ ва сулҳу субот ҳамчун бақои миллат нақши асосиро иҷро намояд ва ҳомии воқеии арзишҳои неки ин марзу бум бошад.
Ман аксари тағйиру иловаҳои пешниҳодшуда ба Конститутсияро муҳим мешуморам. Пеш аз ҳама гуфтан лозим аст, ки дар давоми зиёда аз даҳ сол ба Конститутсия ягон хел дигаргунӣ ворид нашуда буд. Табиист, ки дар ин фосила дар зиндагӣ, ҳаёти иҷтимоию сиёсӣ, муносибатҳои байналмилалию байнидавлатӣ ва ҳам дар низоми қонунгузорӣ тағйироту таҳаввулоти зиёде ба амал омаданд. Бинобар ин, пеш аз ҳама Президенти муҳтарами мамлакат, Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон мақомоти таҳияи санадҳои ҳуқуқӣ ба шумули Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Маркази ҷумҳуриявии таҳияи санадҳои қонунгузорӣ, Ҳукумати кишвар, вазорату идораҳои дахлдор ва ниҳодҳое, ки ҳуқуқи ташаббуси қонунгузорӣ доранд, тасмим гирифтанд, ки вақт ва зарурати ворид кардани тағйиру иловаҳо ба Конститутсия фаро расидааст. Дар ҳамин замина лоиҳаи тағйиру иловаҳо таҳия гардида, барои муҳокимаи умумихалқӣ манзур гардонда шуд.
Зарурати дигари ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи ҶумҳурииТоҷикистон мутобиқ намудани меъёрҳои Қонуни асосӣ ба истилоҳу меъёрҳои санадҳои ҳуқуқи байналмилалӣ мебошад. Тағйироти пешбинишуда имкон медиҳанд, ки меъёрҳои Конститутсия бо меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ дар якҷоягӣ ва ҳамбастагӣ амал намуда, ҳамкориҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон тавсеа ва рушд ёбанд.
- Оё ин тағйиру иловаҳо ба беҳтар шудани сатҳи зиндагии мардум мусоидат карда метавонанд?
- Албатта, вақте ки зарурати пеш омадани вуруди тағйиру иловаҳо матраҳ аст, он дар ниҳоят барои беҳдошти сатҳи зиндагии мардум нигаронда мешавад. Бояд гуфт, ки мақсади асосии давлату ҳукумат таъмини рушди устувору пайвастаи ҷомеа ва инкишофи бемайлони сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоии он мебошад. Ин имкон медиҳад, ки мунтазам сатҳу сифати зиндагии мардум баланд бардошта шавад. Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамеша талош менамоянд, ки сатҳу сифати зиндагии халқ баланд гардида, Тоҷикистони азиз боз ҳам ободу зеботар гардад. Сарвари давлат, аз ҷумла дар Паёми имсолаи худ ба Маҷлиси Олӣ қайд кард, ки «муҳайё намудани шароити ҳарчи беҳтари зиндагӣ барои сокинони кишвар ҳадафи олитарини фаъолияти Президент ва Ҳукумат мебошад». Барои ҳамин, бояд пеш аз ҳама заминаҳои ҳуқуқии рушди сиёсию иқтисодӣ ва иҷтимоии давлат такмил дода шавад.
- Қабули тағйиру иловаҳо ба Конститутсия ва ба ин васила мукаммал гардондани ин санади муҳимро метавон ворид шудан ба марҳилаи нави инкишоф номид?
- Зимнан, тағйиру иловаҳои солҳои 1999 ва 2003 ба Конститутсия воридгардида меъёрҳои демократии пешрафти иқтисоду сиёсатро боз ҳам мукаммал намуда, тибқи онҳо ҷомеа ба марҳилаи навбатии инкишоф ворид гардид. Минбаъд низ агар зарурат пеш ояд, меъёрҳои Конститутсия бо дарназардошти тараққиёти минбаъдаи ҷомеа боз ҳам такмил дода мешаванд, то ки мо ба марҳилаи навбатии рушди демократия ва ҳуқуқу озодиҳои инсон комёб шавем. Чуноне ки мегӯянд, санадҳои ҳуқуқии ҷомеа, аз ҷумла Конститутсия ҳам, ҳуҷҷати шахшуда, ё ки догма нестанд. Онҳо бояд пайваста такмилу танзим шаванд.
Инкишофу пешрафти ҷомеа, хусусан давлатҳои рушдёбанда талаб менамояд, ки низоми мақомоти ҳокимияти давлатӣ, муносибату ҳамкориҳои мутақобилаи онҳо таҳким ёбанд, идоракунии давлатӣ боз ҳам муназзаму мукаммал ва самараноку пурмаҳсул гардад, то ки ҷомеа босуръат пеш рафта, сатҳу сифати зиндагии аҳолӣ баланд гардад, сулҳу ваҳдат ва қонунияту тартиботи ҷамъиятӣ устувор ва мустаҳкам шавад.
- Доир ба амалисозии сиёсати ҷавонон дар мамлакат чӣ гуфта метавонед? Ба фаъолияти имрӯзаи ҷавонон, ки ҳарчи бештар ба саҳнаи сиёсат ҷалб карда мешаванд, чӣ гуна баҳо медиҳед?
- Дар бораи ҳарчи бештар ба корҳои давлатию ҷамъиятӣ ва ихтисосӣ ҷалб намудани ҷавонон Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон пайваста ибрози назар менамояд. Мавсуф талош бар он дорад, ки синну соли кормандони давлатӣ, бахусус хизматчиёни давлатиро ҳарчи бештар ҷавон намояд. Дар ин маврид барномаҳои давлатию ҳукуматӣ қабул карда мешаванд.
Аз матни тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи мамлакат, ки ахиран ба муҳокимаи умумихалқӣ пешниҳод гардид, маълум мешавад, ки Пешвои миллат ба масъалаи дастгирии ҷавонон дар ҳама самтҳо эътибори ҷиддӣ медиҳад.
Аз ҷумла, дар тағйироти ба моддаи 49-и Конститутсия воридшаванда ки ба ҷавонон низ иртибот дорад, омадааст, ки шахсе вакили Маҷлиси намояндагон шуда метавонад, ки танҳо шаҳрвандии Ҷумҳурии Тоҷикистонро дошта, шаҳрвандии давлати дигарро надошта бошад. Яъне, душаҳрвандӣ ва бисёршаҳрвандиро доро набошад. Синну соли вакили парлумон бояд аз 30 боло бошад. Бояд гуфт, ки дар мавриди ин тағйирот дар миёни ҷавонон баҳсу мунозираҳо зиёд аст. Оид ба ин тағйирот баъзеҳо ҷонибдор ва бархе дигар норозӣ ҳастанд. Бояд гуфт, ки дар меъёри амалкунандаи Конститутсия синни вакилони парлумон 25 пешбинӣ шудааст, аммо дар заминаи тағйироти нав синни вакил 5 сол боло бурда шудааст.
Албатта, ин тағйирот тасодуфӣ нест. Таври маълум вазифаи вакили Маҷлиси намояндагон бисёр муҳим буда, масъулияти баландро талаб мекунад. Ин талабот тақозо менамоянд, ки шаҳрванд дорои таҷрибаи бештари зиндагӣ, малакаи корию касбӣ ва фаъолияти сиёсӣ бошад.
Маҳз дар асоси ҳамин омилҳо мақсад ҳаст, ки синни вакилӣ 5 сол зиёд карда шавад. Вобаста ба ин хусусиятҳо ҳангоми интихоб ва таъин гардидан ба дигар вазифаҳои муҳими давлатӣ низ чунин синну сол ба инобат гирифта мешавад.
Дар баробари ин поён кардани синну соли пешниҳоди номзад ба мансаби президентӣ ба манфиати ҷавонон мебошад. Дар лоиҳаи тағйирот омадааст, ки шахсе ҳамчун номзад ба мансаби Президент пешбарӣ мешавад, ки бояд танҳо шаҳрвандии Ҷумҳурии Тоҷикистонро дошта бошад. Ин талабот аз муҳим будани мансаби Президент барои ҷомеа ва давлат, инчунин ба амнияти давлат вобаста аст.
Тавре дар шарҳи моддаҳои дахлдор қайд шудааст, синну соли шаҳрвандоне, ки ба вазифаҳои муҳим ва масъули давлатӣ пешниҳод мешаванд, дар Конститутсия якхела, яъне синни 30 пешбинӣ мешавад. Дар зимн узви Маҷлиси миллӣ, вакили Маҷлиси намояндагон, судяҳои Суди конститутсионӣ, Суди олӣ, Суди олии иқтисодӣ, судҳои вилоятҳо, шаҳри Душанбе дар назар аст. Аз ин сабаб синну соли номзад ба Президент низ аз 35 ба 30 поён фароварда шудааст.
- Агар шумо имкон медоштед, боз кадом тағйиру иловаҳоро ворид месохтед? Ё дар баробари ин кадом масоилро чандон муҳим намешуморед?
- Мусаллам аст, ки дар мавриди ворид намудани тағйиру иловаҳо ниҳодҳои босалоҳияти ҳуқуқӣ ва забонӣ муддати тӯлонӣ онро таҳлил ва баррасӣ намуданд. Ҳар як сатру матну боб ва моддаҳои онро чи хеле мегӯянд «аз ғалбер гузаронданд». Дар болои он ҳуқуқшиносон, забондонҳо, коршиносон, таҳлилгарон, ҷомеашиносон ва дигар мутахассисон кор кардаанд. Матни пешниҳодшудаи тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи кишвар барои ман комилан қобили қабул мебошад, чунки дар сатҳи баланди ҳуқуқӣ ва касбӣ таҳия шудааст. Барои он дар рӯзи раъйпурсии умумихалқӣ, ки ба таърихи 22 майи соли равон муқаррар гардидааст, овоз медиҳам.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед