Тоҷикистон дар ҳама давру замон ба ҳеҷ ваҷҳ тарафдори ҷанг набуда, ҳамеша таҳаммулпазиру сулҳхоҳ аст. Аммо ҳар нафаре, ки бадхоҳиву душмании ин кишварро дорад, ҷавоби дандоншиканеро хоҳад гирифт.

Миллати бузурги тоҷик аз азал сулҳпарвар буда, пайваста мекӯшид, дар фазои сулҳу оромиш умр ба сар барад. Таърих гувоҳ аст, ки чи рӯзҳое ба сари ин миллати куҳанбунёд омадаву чи қадар ҷонбозиҳо сурат гирифтааст. Аммо бо талошу кӯшишҳои фарзонафарзандон ин миллати тоҷбасар ҳеҷ гоҳ шикаст нахӯрд, сар хам накард, гарчи аз тақсимоти ноодилона ҳудудаш хурд гашт, гарчи чандин қаҳрамонҳои ҷонфидояшро аз даст дод, гарчи борҳо кӯшиши аз байн бурданашро доштанд, гарчи пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ бо иғвову дасисаи хоинон ҷанги шаҳрвандиро аз сар гузаронд, лек боз қомат рост намуд. Бо талошҳои Сарвари ғамхори худ ҳамаро аз нав оғоз кард. Истиқлолияти комилро ба даст овард. Дар муддати кӯтоҳ бо пешрафту тараққиёт ва сиёсати сулҳпарваронааш ба ҷаҳониён исбот сохт, ки як миллати бузург асту пайваста дар талоши манфиати халқ ва пойдории сулҳ дар ҷаҳон.

Тоҷикистон бо мамлакатҳои ҳамсарҳади худ оини неки ҳамсоягиву ҳамзистиро пос дошта, ҳамеша хоҳони дар фазои дӯстона зиндагӣ кардан аст. Лек тайи чанд соли охир бо сабаби аломатгузорӣ нашудани қисме аз марз бо Ҷумҳурии Қирғизистон нофаҳмиву даргириҳо сурат мегирад, ки саркардагони ин муноқишаҳо ҷониби Қирғизистон буда, пас аз оғоз намудани низоъҳо ҷониби Тоҷикистонро айбдор мекунад.

Муноқишаи охире, ки дар минтақаҳои наздисарҳадии шаҳри Исфара ва Ботканди Қирғизистон сурат гирифт, сараввал аз ҷониби кишвари ҳамсоя шурӯъ шуда, сабабгори талафоти ҷониву молии ҳарду ҷониб гардид.
Ҷониби Тоҷикистон, ки пайваста, таҳаммулпазириро пеша намуда, хоҳони сулҳ буд, ин бор лозим донист марзу буми кишварро ҳимоя намуда, ба ҷониби муқобил ба таври худ ҷавоб бигӯяд. Ин даргириҳо ду рӯз идома ёфта, бо супориши сарони кишварҳо намояндагони ҳарду кишвар гуфтушунид анҷом дода, ба тавофуқ расиданд.

МАРЗИ ТОҶИКИСТОНУ ҚИРҒИЗИСТОН АЗ КУҶО БОЯД ГУЗАРАД?

Дар тӯли ҷаласаҳои комиссияи муштарак ҷониби Тоҷикистон чандин маротиба роҳҳои тақсимоти заминҳои баҳсбарангезро ироа кардааст, вале масъулини Қирғизистон онҳоро мутлақан рад кардаанд.

Ҷониби Қирғизистон ба Қарордоди таъсис додани ИДМ (соли 1991), изҳороти Аламаато (соли 1991) ва Созишномаи Маскав (соли 1994) оид ба мустақилият, дахлнопазирӣ ва тамомияти арзӣ такя намуда, пешниҳод мекунад, ки хати сарҳади давлатӣ мутобиқи истифодаи воқеии он бояд кашида шавад. Ҳамин тариқ, Ҷумҳурии Қирғизистон дар доираи фаъолияти комиссияи байнидавлатӣ, бо такя ба меъёрҳои ҳуқуқии байналмилалии мазкур, аз шинохти марзҳои ду кишвар мутобиқи санадҳои меъёрии замони муосир худдорӣ мекунад.

Дар ин бобат байни Тоҷикистону Қирғизистон вохӯриҳои зиёде гузаронида шуда, 21 сентябри соли 2000 - ум комиссияи байнидавлатӣ оид ба делимитатсия (муайянкунӣ) ва аломатгузории марзи давлатӣ бо Ҷумҳурии Қирғизистон таъсис ёфта, ба фаъ-олият оғоз намуд. Вале аз рӯзи аввали таъсиси комиссияи мазкур ҷонибҳо дар масоили истифодаи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ сари созиш омада натавонистанд.

Ҷониби Тоҷикистон истифодаи маводи марбут ба тақсимоти миллӣ - ҳудудии солҳои 1924-1927 - ро пешниҳод намуд, вале Қирғизистон инро рад намуда, хоҳони он шуд, ки қарори муштараки соли 1989 истифода гардад. Ҷониби Тоҷикистон дар мавқеи худ устувор истода, исрор намуд, ки қарори комиссияи муштараки соли 1989 аз марҳилаҳои ҳуқуқӣ нагузаштааст ва бинобар ин наметавонад санади меъёрии ҳуқуқӣ бошад.

ВОРУХ ҲЕҶ ГОҲ ДАР БУНБАСТ ҚАРОР НАДОШТ

Дар иттиҳоди шӯравӣ миқдоре аз заминҳои Тоҷикистон ба ҷониби Қирғизистон муваққатан ҳамчун чарогоҳ супорида шуда, пас аз пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ он заминҳо ба соҳибаш баргардонда нашуд. Яке аз он заминҳои муваққатӣ супоридашуда мавзеи Охсой ё Тангии Ворух мебошад, ки имрӯз Қирғизистон онро деҳаи Оқсой номгузорӣ намуда, шомили вилояти Бодканд намудааст. Маҳз ҳамин деҳа сабабгори ҷудо гардидани Ворух аз қаламрави Исфара гардидааст.

Соли 2012 чаҳор ҷаласаи муштараки комиссия доир гардид, вале дар аксари онҳо натиҷаи дилхоҳ ба даст наомаданд. Ҷонибҳо ба чунин қарор расиданд, ки то пайдо намудани далелҳои кофӣ ҷаласаи муштаракро қатъ намуда, маводро дар бойгониҳои Русия ва Ӯзбекистон ҷӯё шаванд. Санадҳои меъёрии иловагии аз бойгониҳои Русия ёфтшуда, мавқеи Тоҷикистонро тасдиқ кардаанд. Дар асоси ҳуҷҷатҳо тасдиқ ва нишон дода шудааст, ки ҳудуди Ворухи шаҳри Исфара дар қаламрави Ҷумҳурии Қирғизистон анклав - дар бунбаст набуда, балки ба шаҳри Исфара пайваст шуда буд.

Дар харитаи ҳудудҳои баҳсбарангези ҳарбии бойгонии шӯравӣ ва харитаи ҳарбии Амрико, ки Тоҷикистон дастрас кардааст, Ворух тамоман анклав - муҳосира набуда, балки ба Тоҷикистон пайванд ва Оқсой низ мутаалиқ ба Тоҷикистон омадааст.

МУҚОВИМАТҲОИ ХУШУНАТОМЕЗ

Аз соли 2013 инҷониб дар марзи Ворух, Хоҷаи Аъло ва Чоркӯҳ бо минтақаҳои наздисарҳадии Қирғизистон муноқишаҳо сар зада, саркардагони ин муноқишаҳо ҳамеша ҷониби Қирғизистон ба шумор мераванд. То ин замон борҳо муноқишаҳо шиддат ёфта, боиси талафоти ҷонӣ низ шудааст. Тоҷикистон, ки мамлакати сулҳпарвар аст, пайваста роҳи ҳалро на дар муноқишаву ҷанг, балки дар гуфтушуниди дӯстона меҷуст.

МУТТАҲИДИИ МИЛЛАТ ВА ШИКАСТИ ХОИНОН

Ҳодисаи охир бори дигар собит сохт, ки миллати мо муттаҳиду сарҷамъ аст. Ҳазорон нафар шермардони ғаюри Ватан аз тамоми манотиқи кишвар ҷамъ омада, дар паҳлуи Пешвои миллат ва ҳамватанони осебдида, қомат рост намуда, баҳри ҳимояи марзу бум садо баланд карданд ва раҳсипори минтақаҳои марзии шимоли кишвар шуданд. Он собит сохт, ки хоинони зархариди Ватан, ки ҳамеша аз дуриҳо масъалаи марзро пеш оварда, Ҳукумати кишварро таҳқир менамуданд, муҳри хомӯшӣ ба лаб зада, аз ошкор шудани боз як хиёнати худ ангушти пушаймонӣ газанд. Мо шоҳиди он гардидем, ки аз Сарвари давлат сар карда, то мақомдорону шаҳрвандон дар муддати чанд шабонарӯзе дар коргоҳу марзҳо бедорхобӣ кашида, пайваста вазъро назорат намуданд.

Ҳамеша умед ба он мебандем, ки фазои кишвари мо чун ҳамеша амн боқӣ монда, фарзандони далеру ватандӯстамон якдилона, пайи сулҳу субот ва ҳимояи марзу буми аҷдодӣ талош меварзанд.

Исфандиёр АМАКҶОНОВ, “ҶТ”