Сол то сол таваҷҷуҳи кишварҳо ва созмонҳои байналмилалӣ ба масъалаи савдои одам ҷиддитар мегардад. Тоҷикистон низ дар қатори дигар кишварҳои рӯ ба инкишоф санадҳои муҳими байналмилалии дар ин самт ба тасвиб расидаро эътироф менамояд.

Соли 2000-ум Маҷмааи кулли СММ санади ҷилавгирӣ аз савдои одамон ва мубориза алайҳи онро қабул кард, ки дар он аз ҷумла омадааст: “Савдои одамон амалҳои зерро дар бар мегирад: ҷалб кардан, интиқол додан, супоридан, пинҳон кардан ва ё қабул кардани одамон бо ҳадафи истисмор ба воситаи таҳдиди ҷисмонӣ ва ё зӯроварӣ ва дигар намудҳои маҷбурсозӣ, дуздӣ, фиребгарӣ, сӯиистифода аз мансаб, ва ё сӯиистифода аз ҳолати осебпазирӣ, ё бо роҳи харидорӣ бо пешниҳоди маблағ ё хизматрасониҳо ба нафаре, ки одами дигареро назора ва идора мекунад.

Истисмор ин водор кардани нафаре ба танфурӯшӣ, ба кор ва ё хизматрасонии иҷборӣ, ба ғуломӣ ва иҷрои анъанаҳое, ки ба ғуломӣ монанд аст, нигаҳдории нафаре дар вазъи ноозод ва берун овардани аъзои бадани нафаре мебошад”.

Бояд гуфт, ки ҳадафи рақами яки ҷинояткорон ҳамеша занҳо буда, онҳо барои истисмори шаҳвонӣ хариду фурӯш мешаванд. Вале таи солҳои охир шумораи мардону кӯдакон низ дар миёни қурбониёни савдои одамон афзоиш ёфтааст. Тадқиқоти коршиносон нишон медиҳад, ки дар минтақаҳои мухталифи ҷаҳон мардҳо бештар аз ҳама дар минтақаи Аврупои шарқӣ ва Осиёи Марказӣ гирифтори доми ҷинояткорони савдои одамон гардидаанд, ки ин ба муҳоҷирати зиёди мардон аз ин кишварҳо вобаста мебошад.

Тибқи иттилои коршиносони Созмони ҷаҳонии кор (СҶК) дар 15 соли охир бештар аз 21 миллион нафар қурбонии савдои одамон гардидаанд. Департаменти давлатии Иёлоти Муттаҳидаи Амрико мегӯяд, ҳар сол беш аз ним миллион нафар ба ин шумора меафзояд. Созмони Милали Муттаҳид ҳанӯз даҳ сол қабл гуфта буд, ки савдои одамон пас аз тиҷорати маводи мухаддир ва аслиҳа сеюмин тиҷорати ғайриқонунии манфиатнок дар ҷаҳон маҳсуб меёбад, ки ҳамасола барои гурӯҳҳои ҷинояткор бештар аз 32 миллиард доллар фоида меорад. Ҷангу низоъҳои мусаллаҳона ва вазъи ногувори иқтисодӣ вазъро тӯли солҳои охир бадтар кардаанду беҳтар не. Ҳеҷ кишваре аз ин бало эмин нест.

Агар тақрибан 40 фоизи қурбониёни савдои одамон барои иҷрои корҳои иҷборӣ водор шуда бошанд, ҳамин миқдори дигар дар дохили ватани хеш қурбонӣ гардидаанд. Масалан, агар қаблан зери мафҳуми савдои одамон аксар фурӯхтани занҳо дар кишварҳои бегона фаҳмида мешуд, ҳоло бошад, аксарият медонанд, ки маҷбуран ва ройгон кор фармудани як мард дар шаҳри худаш низ метавонад савдои одамон бошад.

- Савдои одамон ин ғулом сохтани одамон дар шаклҳои муосир мебошад ва ин падида имрӯз ҳамаро, аз ҷумла, ҳукуматҳо, ҷомеаҳо, ва созмонҳои байналмилалиро нигарон кардааст, - мегӯяд С. Солиева, роҳбари шабакаи иҷтимоии ҳомии ҳуқуқи муҳоҷирони корӣ ва муқовимат ба савдои одамон «Умед». - Шаклҳои асосии савдои одамон кори иҷборӣ ва истисмори шаҳвонӣ мебошанд. На танҳо марду зан, балки кӯдакон ва пиронсолон низ метавонанд қурбонии гурӯҳҳои ҷинояткор ва одамфурӯшон гарданд.

Тавре намояндаи ВКД полковники милитсия С. Шарипов иброз медорад, соли 2017 дар ҷумҳурии мо 51 адад ҷинояти хариду фурӯши одамон ба қайд гирифта шудааст, ки ба ин гуна ҷиноятҳо бештар занон даст мезананд. “Ҷуфтҳои ҷинояткор низ зиёданд, - мегӯяд номбурда. - То ки фиребидани қурбонӣ осонтар гардад, ҷинояткорон худро ба ҳайси як оилаи хушбахт муаррифӣ менамоянд. Яқин аст, ки ҳар нафаре ба қиссаи зебои зану шавҳари сарватманд, ки зуд-зуд ба хориҷа мераваду он ҷо тиҷорати хуб дорад, бовар мекунад. Ва аксар корафтодаҳо ба чунин одамон дарди дил намудаву роҳи тиҷорат дар хориҷаро пурсон мешаванд. Ин оилаи “намунавӣ” дилсӯзӣ зоҳир намуда, ваъда медиҳад, ки барояшон дар хориҷа кор меёбад, кори осон ва даромаднок... Дар чунин мавридҳо бояд нахуст аз он андешид, ки магар дар хориҷа барои иҷрои корҳои осону сердаромад, аз қабили пешхизмату ошпаз ва ё ҳамшираи шафқату фурӯшанда касе ёфт намешавад, ки аз кишварҳои дигар як нафари одиро бо масрафи зиёд даъват мекунанд?”

Навъи дигари истисмор ин хариду фурӯш ба хотири издивоҷи маҷбурӣ ва ё водор кардан ба гадоӣ мебошад. Як ҳамсуҳбати мо саргузашти марди шиносашро, ки худ бевосита шоҳиди сарсониву оворагиҳояш гардида буд, чунин қисса кард: “Мард маъюб буду баъди ҷангҳои шаҳрвандӣ ҳамсару фарзандонаш ӯро партофта, ба ҷумҳурии ҳамсоя кӯч бастанд. Мард танҳо монда буду дар хонаи пиронсолон зиндагӣ мекард. Иттифоқан зану шавҳари ҷавоне бо ӯ ҳамсуҳбат шудаву ба ӯ ваъда медиҳанд, ки ӯро ба назди зану фарзандонаш мебаранд. Вале ӯро ба кишвари дигаре бурда, маҷбур месозанд, ки гадоӣ кунад. Ин мард бо кӯмаки ташкилоти хайриявие ба ватани худ баргардонида шуд, вале дар қалбаш барои як умр захмҳои равоние аз он ранҷу азоб ва кулфати гадоӣ дар мулки бегона боқӣ монд”.

Хариду фурӯши одамон дар миқёси ҷаҳонӣ ҳамчун ҷинояти вазнин ва поймолкунандаи ҳуқуқу озодиҳои инсон эътироф гардидааст. Масъалаи мазкур дар шароити кунунӣ таҳти таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳонӣ қарор дошта, ҳамчун зуҳуроти манфӣ ба паҳлуҳои гуногуни ҳаёти ҷомеа зарари ҷуброннопазир мерасонад.

Боиси хушнудист, ки Тоҷикистон дар радифи аксар кишварҳои мутараққӣ дар самти муқовимат бо савдои одамон ба натиҷаҳои назаррас ноил гардидааст. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки иштирокчии фаъоли раванди ҷаҳонии муқовимат ба хариду фурӯши одамон мебошад, ҳамасола ҷиҳати коҳиш додани чунин ҷинояткорӣ дар сатҳи миллию байналмилалӣ чораҳои дахлдори ташкилию ҳуқуқӣ меандешад. Мунтазам ашхосе, ки ба истисмори шаҳвонӣ ва ё истисмори меҳнатӣ даст мезананд, таъқиб ва аъмоли онҳо пешгирӣ карда мешавад.

Бояд зикр намуд, ки Тоҷикистон аввалин шуда дар миқёси Осиёи марказӣ Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи мубориза ба муқобили хариду фурӯши одамон»-ро қабул намуд. Ҳамчунин, дар сохтори Вазорати корҳои дохилӣ воҳиди махсуси мубориза бо хариду фурӯши одамон таъсис дода шуда, бо мақсади расонидани кӯмак ба қурбониёни чунин намуди ҷинояткорӣ марказҳои дастгирӣ ва кӯмак ба қурбониёни савдои одамон ташкил карда шудаанд.