Пешниҳоди аъзои Маҷлиси миллӣ ва вакилони Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии ҷумҳурӣ оид ба тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон мавриди баррасии кулли мардуми кишвар қарор гирифтааст. Конститутсия ҳамчун ҳуҷҷати сиёсӣ муҳимтарин арзишҳои бунёдии ҷомеаи башариро барои ҳифзи ҳуқуқу манфиатҳои инсон, ҷомеа ва давлат дар худ таҷассум менамояд. Ворид сохтани тағйиру иловаҳо ба ин санади муҳим кадом паёмадҳоро дар худ дошта метавонад? Бо ин ва чанд суоли дигар ба прокурори шуъбаи таъминоти ҳуқуқи, мониторинги қонунгузорӣ ва маркази матбуоти Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон Усмоналӣ Холиқзода муроҷиат намудем.

- Ҷумҳурии Тоҷикистон аз давраи истиқлолият ба даст овардани худ то имрӯз таҳаввулот, тағйирот ва имтиҳоноти муаддади сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоию фарҳангиро паси сар кардааст. Бешак, мурури ин замон таҷрибаву малакаи ғании давлатдориро ба бор меоварад. 

- Шакли дигар гирифтани равандҳои инкишофи ҷаҳони муосир, ташаннуҷ ёфтани авзои сиёсии сайёра, дар назди худ ошкоро аҳдофи азнавтақсимкунии дунёро гузоштан, бархурди тамаддунҳо, тавсеаи ифротгароиву тундравӣ, экстремизму терроризм ва буҳрони ҷаҳонии молиявию иқтисодӣ ҷомеаи моро водор менамоянд, ки ҷараёни ислоҳоти сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва ҳуқуқиро дар кишвар дақиқ созад ва ба талаботи зудбадали даврони муосир мутобиқ намояд. Масоили мазкур, бидуни тардид, ҷанбаи конститутсионӣ дошта, ҳалли онҳо зарурати ворид намудани тағйиру иловаҳои дахлдорро ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба миён овардаанд. 

Ҳадаф аз ворид сохтани тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дақиқ намудани шакли идоракунӣ, такмили сохтори мақомоти ҳокимияти давлатӣ ва мушаххас гардондани ваколатҳои мақомоти давлатӣ; пурзӯр намудани талабот нисбати номзадҳо ба вазифаи Президенти мамлакат, вакилони парлумон, аъзои Ҳукумат ва судяҳо аз нигоҳи амният ва садоқат ба Ватан; такмили расмиёти қабули қарорҳои алоҳида аз ҷониби мақомоти олии қонунгузор; танзими конститутсионии ваколатҳои Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат; танзими фаъолияти ҳизбҳои сиёсӣ аз нигоҳи манфиатҳои миллӣ, ҳифзи арзишҳои демократӣ ва ризояту ҳамдигарфаҳмӣ дар ҷомеа мебошад.

Дар маҷмуъ, ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон танҳо ба мукаммалтар гаштани он мусоидат намуда, кафолати устувории пояи давлатдориамон мегардад.

- Шумо тағйиру иловаҳои хусусияти имлоидоштаро то куҷо муҳим мешуморед?

- Аксари тағйиру иловаҳои пешниҳодшуда хусусияти таҳрирӣ ва забонӣ дошта, ҳадафи онҳо аз нигоҳи мантиқӣ ва имлоӣ дақиқ намудани меъёрҳои Конститутсия мебошад. Масалан, калимаи «Сарқонун»  дар қавсайн аз ном ва матни Конститутсия  хориҷ карда шуда, ин санади олӣ минбаъд танҳо бо номи «Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон» зикр карда мешавад. Усулан, дар қавсайн калимаҳо асосан ҳамон вақт зикр мешаванд, ки агар дар шарҳ ва ё тарҷумаи калимаи дахлдор омада бошанд ва онҳо ғолибан дар матнҳо ифода меёбанд. Дар номи ҳуҷҷатҳо, алалхусус Конститутсия барин санади умда ин навъи баён шоиста нест. Ин аллакай дуномист. Банда вожаи «Сарқонун»-ро инкор карданӣ нестам ва он моҳиятан дуруст аст, яъне оғози қонунҳо, саршавӣ ва манбаи онҳо. Вале вожаи «Конститутсия»-ро тарҷеҳ медиҳам, зеро аксари кишварҳои дунё ин калимаи лотинии ба забонҳо нишаставу ба мафкура ҷойшударо пазируфтаанд ва дар раванди ҷаҳонишавӣ корбурди он ба максад мувофиқ аст.

- Минбаъд масъулияти мақомоти судӣ афзунтар мегардад ё баръакс? Оё ин тағйирот мустақилияти мақомоти дигарро маҳдуд намесозад?

- Мустақилияти судҳо яке аз механизмҳои асосии тазмини ҳуқуқу озодиҳои инсон мебошад. Воқеан, принсипи конститутсионии «таҷзияи ҳокимият» таъмини мустақилияти ҳокимияти судиро на танҳо аз нигоҳи ҳуқуқӣ, балки аз диди ташкиливу идоракунӣ низ тақозо менамояд. Айни ҳол пешниҳоди ба вазифаи судягӣ таъин ва аз ин вазифа озод намудан, инчунин ҳалли масъалаҳои таъминоти моддӣ-техникии судҳо ба ваколати Шӯрои адлия мутааллиқ мебошад. 

Аз ин лиҳоз, дар назар аст, ки бо хориҷ намудани банди 12 ва қисми 13 моддаи 69 Конститутсия, Шӯрои адлия барҳам дода шуда, ҳаллу фасли масъалаҳои ба салоҳияти он дахлдошта минбаъд бо Қонуни конститутсионӣ «Дар бораи судҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон» танзим гарданд. 

Суди конститутсионӣ ҳамчун ҷузъи ҳокимияти судӣ аз асоситарин механизмҳои назорати риояи меъёрҳои Конститутсия буда, дақиқ муайян намудани салоҳияти он василаи муҳими фарқгузорӣ байни ваколатҳои ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ мебошад. 
Дар қисми сеюми моддаи 89 Конститутсия дар мавриди муайян намудани салоҳияти Суди конститутсионӣ оид ба муайян намудани мутобиқати санадҳои ҳуқуқии Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон, Президент, Ҳукумат, Суди Олӣ, Суди олии иқтисодӣ ва дигар мақомоти давлатию ҷамъиятӣ ба Конститутсия,  танҳо ибораи «санадҳои ҳуқуқии» истифода шудааст. Ин ибора мазмунан васеъ буда, тамоми санадҳои ҳуқуқии мақомоти олии қонунгузор, иҷроия, судӣ ва ташкилотҳои давлатию ҷамъиятӣ, аз ҷумла санадҳои дохилиидоравӣ ва кадрии онҳоро дарбар мегирад.

Бинобар ин, дар қисми сеюми моддаи 89 Конститутсия баъди калимаи «санадҳои» калимаи «меъёрии» илова гардида, дақиқ карда мешавад, ки Суди конститутсионӣ танҳо санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, яъне он санадҳоеро мавриди баррасӣ қарор медиҳад, ки иҷрои онҳо аз ҷониби кулли мақомоти ҳокимияти давлатӣ, шахсони мансабдор, шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ воҷиб мебошад.

- Манъ кардани фаъолияти ҳизбҳои хусусияти милливу динидошта то кадом андоза манфиатнок буда метавонад?

- Ҷараёни инкишофи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар роҳи бунёди ҷомеаи мардумсолорӣ, ки як ҷузъи онро фаъолияти озодонаи аҳзоби сиёсӣ ташкил медиҳад, ба инобат гирифтани таҷрибаи дар ин ҷода андӯхтаро тақозо дорад.
Дар дохили кишвар фаъолият намудани ҳизбҳои сиёсии дигар давлатҳо, таъсиси ҳизбҳои хусусияти миллӣ ва динидошта, инчунин маблағгузории ҳизбҳои сиёсӣ аз ҷониби давлатҳо, созмонҳо, шахсони ҳуқуқӣ ва шаҳрвандони хориҷӣ ба манофеи миллӣ созгор набуда, баръакс, омили мудохила ба умури дохилии давлат, завол ёфтани ваҳдати миллӣ ва низоъангезӣ дар ҷомеа мебошад ва ин нукта ҳаргиз манфиатнок нахоҳад буд.
 
Маҳз ҳамин авомил на як бору ду бор ҷомеаи моро ба вартаи чолишҳои  сиёсӣ ва бенизомӣ кашонида, имрӯзҳо низ осори заҳрогин ва номатлуби он фазои сиёсию ҷамъиятии кишварро масмум кардан дорад. Аз ин лиҳоз, танзими фаъолияти аҳзоби сиёсӣ аз дидгоҳи манфиатҳои миллӣ, ҳифзи арзишҳои демократӣ ва ризоияту ҳамдигарфаҳмӣ дар ҷомеа аз масъалаҳои мубрами  рӯз мебошад.
Дар ҳамин иртибот, ба моддаи 82 Конститутсия тағйирот пешниҳод шудааст, ки он дар Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолият намудани чунин ҳизбҳо, инчунин маблағгузории ҳама гуна ҳизбҳои сиёсиро аз ҷониби давлатҳо ва созмонҳои хориҷӣ, шахсони ҳуқуқӣ ва шаҳрвандони хориҷӣ манъ менамояд.

- Оё ба нерӯи ҷавонон ҳамчун нерӯи созанда ва пешбарандаи ҷомеа бовар кардан мумкин аст? 

- Устувории давлат ва амнияти он ба як силсила авомил, минҷумла садоқат ба Ватан, эҳтирому бузургдошти арзишҳои миллӣ, хирадмандӣ ва соири сифоти ҳасанаи мансабдорони давлатӣ иртиботи зич дорад. Аз ин лиҳоз, тақвияти талабот нисбати номзадҳо ба вазифаҳои Президенти кишвар, вакилони парлумон, аъзои Ҳукумат ва судяҳо аз нигоҳи амният ва садоқат ба Ватан аз мақсадҳои умдаи давлату ҳукумати кишвар маҳсуб меёбанд.
 
Бо ин ҳадаф дар моддаҳои 49, 51, 65, 73, 85 ва 89 Конститутсия тағийру иловаҳо ворид гардида, муқаррар карда мешавад, ки номзад ба вазифаи Президенти мамлакат, вакилони Маҷлиси намояндагон, аъзои Маҷлиси миллии Маҷлиси Олӣ, аъзои Ҳукумат, судяҳои Суди конститутсионӣ, Суди Олӣ, Суди олии иқтисодӣ, судҳои вилоятҳо, шаҳри Душанбе ва шаҳру ноҳияҳо бояд танҳо шаҳрвандии Ҷумҳурии Тоҷикистонро дошта, душаҳрвандӣ ва шаҳрвандии давлати хориҷиро надошта бошанд. Ин шахсон баъди интихоб ё таъин шудан дар вазъияти мутантан тибқи тартиби пешбиникардаи қонун савганд ёд намуда, масъулият ва садоқати хешро дар назди Ватан ва халқу давлат иброз медоранд.

Бо назардошти аҳамияти таҷрибаи сиёсӣ, касбӣ ва ҳаётӣ барои муваффақона анҷом додани вазифаи вакили Маҷлиси намояндагон, талаботи синнусолӣ нисбати номзад ба вакили Маҷлиси намояндагон аз синни 25 ба 30-солагӣ боло бардошта, ҳамзамон барои номзад ба вазифаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва аъзои Маҷлиси миллии Маҷлиси Олӣ низ талаботи синнусолӣ дар ҳамин сатҳ, яъне 30-солагӣ муқаррар карда мешавад.

Агар аз дигар самт ба ин масъала назар афканем, чунин бармеояд, ки давлат ва ҷомеаи мо ҷавононро ҳамчун нерӯи созанда ва пешбаранда эътироф менамоянд. Ин гувоҳи он аст, ки кишвари мо ба ҳайси давлати мардумсолор ба ҷавонон эътимоди комил дорад ва мехоҳад дар идоракунии он ҷавонони хирадманду равшанравон, озодаву некхӯ ва меҳанпарасту миллатдӯст ҷалб карда шаванд. 

- Ташаккур барои суҳбат.