СИЁСАТ
Ҷумъа 26 Апрел 2024 10:09
Чанд бардошт аз тавҳини озодӣ ва фиреби назарҳо дар Амрико
Ҳодисаҳои охир дар Амрико бори дигар собит намуд, ки озодию демократия ҳамеша як чизи нисбӣ аст ва мутлақ намоиш додани он худнишондиҳие беш нест. Амрико, ки аз худ ҳамеша “Ватани демократия” метарошад, дар ин ҳодисаҳо бо саркуби садҳо журналист ва помоли ҳуқуқи шаҳрвандон ба ҷаҳониён нишон дод, ки демократияи ин кишвар мисли биное ба зоҳир зебову дар асл ноустувору бепоя аст. Воқеаҳои Амрико назарҳои гуногунро ба миён овард ва ҳамчунин нишон дод, ки қисме аз ин кишвар ба ҳар навъе набошад пуштибонӣ мекунанду ба ҳеҷ ваҷҳ қабул надоранд, ки он дар нақзи ҳуқуқи ҷомеаи фаъол, журналистон ва шаҳрвандон гунаҳгор аст. Зимнан ин ҳодисаҳо норӯшаниҳоеро бароямон равшан намуд, ки сабаб ба нигоштани матлаби мазкур гардид.
АМРИКО ВА ФИРЕБИ НАЗАРҲО
Ба назар хандаовар нест, вақте як нафар ҳамеша дигаронро аз дурӯғ наҳӣ кунаду худ дурӯғ гӯяд ва бо дурӯғ зиндагӣ кунад? Бузургтар аз ин он аст, ки вақте як давлат аз озодию демократия ҳарф занад, аммо худ дигаронро бандӣ кунад. Воқеан на танҳо хандаовар, балки таҳқир ба шаъни инсоният аст. Ва кор аз ханда ҳам мегузарад, вақте ин кору рафтор аз ҷониби давлате сар занад, ки яке аз абарқудратҳо дар ҷаҳон ба ҳисоб равад. Гап сари банду маҳруми озодии як ё якчанд нафар намеравад, балки гап сари тавҳини демократия ва фиреби назарҳо дар ҷаҳон аст. Воқеан он қадар барои мо ва ҷаҳониён сенарияи демократия ва озодӣ моҳирона мураттаб шудааст, ки вақте Амрико мегӯем, худу бехуд демократия ва ё озодие пеши назарамон меояд, ки назираш нест. Вале ҳодисаҳои Амрико гурӯҳе аз пайравони “падари демократия”-ро каме хиҷолатзада намуду ба кулли ҷаҳон нишон дод, ки ин ҷо фиреби назарҳо дар “лид”-и сенария меистад. Ба таъкиди Далер Мерганов, муовини сармуҳаррири рӯзномаи “Садои мардум” ҳаводиси охир собит намуданд, ки демократия ва усули давлатдорӣ дар Амрико баробари ҷиҳатҳои мусбӣ “махсусият”-ҳои худро доранд, ки дар қиболи онҳо ҳуқуқҳои инсон як фулус арзиш надоранд. Мансур Шоҳиён, сармуҳаррири радиои “Садои Душанбе” бошад, бобати ин масъала гуфт, ки дар солҳои ҷудогона ва роҳбарии нафарони гуногун дар Амрико, “Ватани демократия” будани ин кишвар зери шубҳа мондааст, вале ин далели бебаҳс аст, ки “Амрико оғозгоҳи демократия” аст: “Амрико –“Ватани демократия” факт аст, намешавад онро инкор кард. Вале амалу рафтори роҳбарони онро дар солҳои ҷудогона мешавад таҳлилу баҳогузорӣ намуд. Ба марг расонидани намояндаи як қавм дар кишвари тарбиятгари демократия аз тарафи намояндаи мақомоти давлатӣ ва то чанд рӯз хунукназариву нодида гирифтани он аз тарафи “Кохи сафед” зарбаи бузурге дар тарҳи демократикунонии ҷаҳон аз тарафи Амрико зад. Миёни “Ватани демократия” ва Амрикои имрӯз хати сиёҳе кашид, ки он на аз заминаҳои бунёдӣ, балки дар натиҷаи сиёсатҳои имрӯзаи амрикодорон зуҳур кард,”- гуфт Мансур Ш.
"ПИСАРОН”-И АВРУПОВУ АМРИКО ВА “ОЗОДИИ БАЁН”
Аҷиб аст, ки баъзе нафарон дар ҷомеаи мо мисле, ки “намаке”-ро “пос” медоранду бо сиёҳ гуфтани сияҳкориҳои Аврупову Амрико қаҳрашон меояд ва меранҷанд. Ва натанҳо ин, ҳатто пуштибонӣ ҳам мекунанд. Гӯё намехоҳанд, ки ба номи “падар”-ашон “тавҳин” расад. Бо тамоми “масъулият”-е, ки доранд, чун обсофкунак, мехоҳанд, аз Аврупову Амрико “тифли бегуноҳ” тарошанд. Ин раванди ҷадид набуда, солҳост “коршиносони мустақил” дар ҳамин гирдоб дасту почак мезананд. “Боиси таассуф аст, ки аксари ба ном “коршиносони мустақил” ва сиёсатмадорони мо зимни пешниҳоди шарҳу эзоҳи ин масъала ҳақиқати ҳолро доир ба демократияи Аврупо сарфи назар мекунанд. Хандаовар аст, ки “дар замоне, ки ба маҳ бояд рафт”, ин нафарон ба ҷойи расонидани ҳақиқати ҳол ба ҳамватанонашон бо нуктагирӣ ба камбудиҳои ҷузъӣ, ки дар дилхоҳ кишвар мавҷудияташон амри маъмулист, дар мамлакати худ “аз таги нохун чирк мекобанд”. Чунин муносибат зарбулмасали халқие, ки нотавонбин бинобар наёфтани айби дигар, “думи сагатон каҷ” гуфтааст, ба хотир меорад,”-мегӯяд Далер Мерганов.
Чизи асосие, ки ҳамеша писарони Аврупову Амрико дастак карда, дар кишвари мо аз “набуди” он гила ва ба созмонҳое ба қавли худашон байналмилал муроҷиат мекунанд, ин “озодии баён” аст. Дар ҳоле, ки дар кишвари мо вобаста ба озодии фикру андеша қонунҳое ба тавсиб расидааст, ки назираш дар соири кишварҳои дигар нест, бахусус дар Амрикову Аврупо. Ҳатто гуфта метавонем, ки қонунҳои кишвар ба мо имкони бештари озодӣ аз Амрикову Аврупоро додаанд. Чуноне Далер Мерганов афзуд: “Чанде қабл Президенти ИМА Доналд Трамп қарореро имзо кард, ки дар сурати аз ҷониби мақоми олии намояндагӣ ва қонугузор қабул шуданаш муқаррароти моддаи 230-и қонуни ба фаъолияти матбуот рабтдошта, ки аз соли 1996 инҷониб мавриди амал аст, ҳатман тағийр меёбад. Лозим ба ёдоварист, ки муқаррароти ин модда шабакаҳои иҷтимоиро зери ҳимоя қарор дода, дар сурати нашри маводи баҳсбарангезу таҳқиромези корбарон аз муҷозот эмин медошт. Ҳадафи тасмим дар он зоҳир мегардад, ки дар сурати мавриди амал қарор гирифтани ин санади меъёрии ҳуқуқӣ танзими фаъолияти шабакаҳои иҷтимоӣ имконпазир хоҳад гашт. Иқдоми мазкур дар навбати аввал ба шабакаҳои иҷтимоӣ рабт дошта, бори масъулияти Твитер, Фейсбук ва Гуглро фузун мекунад. Ибтикори Президенти ИМА – кишваре, ки озодии суханро дар миқёси олам, аз ҷумла, кишвари мо “талқин” менамоянду аз “пишт” гуфтани “пишак”-и баъзеҳо “нороҳат” мегарданд, исбот намуд, ки тавбафармоён худ тавба камтар мекардаанд. Мансур Шоҳиён паҳлуи дигари ин масъаларо чунин шарҳ дод: “Дар 5 рӯзи аввал, баъд аз марги Ҷорҷ Флойд, ки маъмурияти “Кохи сафед” дар ин бора расман назару иқдоми ҷиддие ироа намекард ва хашми африқоитаборони Амрикоро даҳчанд карда буд, бо ҳар роҳ мақомот монеи кори журналистон мешуданд. Ҳатто журналистон мавриди ҳамлаву газҳои ашковар қарор гирифтанд. Чаро? Чунки мақомот намехост ба обрӯи роҳбарияти кунунии Амрико, ки тирамоҳи имсол ба корзори интихоботӣ рӯ ба рӯ мешавад зарба расад. Вале, доираи журналистиву ҷамъиятии Амрико бо нашри маводи гуногун, аз ҷумла, видеоӣ тавонистанд, ки масъаларо ба сатҳи байналмилалӣ кашонанд. Дар Амрико меъёри демократия ин имиҷ аст ва ҳар қонуни дигарро намегузоранд, ки ба он таъсири манфӣ гузорад. Вале ба андешаи ман ин тарҳи ғалат аст”. Масъулини ин давлати абарқудрат ва “писарон”-аш дар кишварҳои алоҳида дар ҳоле аз нақзи озодии сухан оиди мамлакатҳои дигар, хосса ҷумҳуриҳои рӯ ба инкишоф изҳори “нигаронӣ” менамоянд, ки дар дохил мавҷудияти ин арзиш зери суол рафтан дорад. Хушбахтона, дар кишвари мо барои фаъолияти мақсадноку ширкати фаъолонаи аҳли қалам дар инъикоси таҳаввулоти дар ҷомеа баамалоянда шароити мусоид фароҳам омадааст. Мутобиқи моддаи 30 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ба ҳар кас озодии сухан, нашр, ҳуқуқи истифодаи воситаҳои ахбори омма кафолат дода шудааст. Дар баробари ин, дар як қатор қонунҳо ҳуқуқу уҳдадориҳои журналистон ва ноширон қафолат дода шудааст.
ЯК БОМУ ДУ ҲАВО
Дар ҳама гуна ҷомеаи демократӣ ҳадафи асосӣ аз таъсису ташкили ВАО ин воқеъбинона инъикос намудани хабарҳо, мусоидат ба баланд бардоштани сатҳи огоҳии мардум, таҳкими сулҳу субот, пойдорию устувории амният ва ваҳдати миллӣ мебошад. Рӯзноманигорон бошанд, чун пешбарандагони ин аҳдоф бояд неруи зеҳнии хешро барои созандагӣ, ободиву осудагии Ватан ва таҳкими неъмати бебаҳое, на танҳо барои мо, балки барои кулли башарият - сулҳу ваҳдат равона намоянд. Вале ҳодисаҳои Амрико ба мо нишон дод, ки қисме аз расона ва рӯзноманигорон барои “поси хотир” нахостанд, ки аз ҳақиқатҳои хоҷаи худ гӯянд ва бебокона болои тамоми арзишҳои журналистӣ по гузошта, хомӯширо ихтиёр карданд. “Эътироф бояд кард, ки қисмате аз расонаҳо ба умеди аз даст надодани грантҳо, даъвати сафарҳои хориҷӣ, “меҳмоннавозӣ”-ҳо ва ғайра дар хориҷи кишвар дар қиболи “чашмбандӣ”-ҳои аврупоиҳо “муҳри хомӯшӣ ба лаб задаанд”. Далели ин гуфтаро дар хомӯшӣ ихтиёр кардани расонаҳо вобаста ба тазоҳуроти Амрико шоҳид шудем. Ба назар чунин мерасад, ки ин ашхос намедонанд, ки сохторҳои зиддахл ва ташкилоту созмонҳои аз ҷониби кишварҳои мавриди назар маблағгузоримешуда зимни ин амали худ “як гул бидиҳему сад баҳорро бибарем”-ро шиори фаъолият қарор додаанд. Ё ки медонанду вонамуд мекунанд, ки намедонанд,”-мегӯяд Далер Мерганов.
Қоидаи фаъолият аз рӯи масали “як бому ду ҳаво” барои баъзе расонаҳо ва қисме аз рӯзноманигорон барои мо чизи нав нест. Чун қариб ҳамарӯза шоҳид мешавем, ки онҳо рӯ ҷонибе гардонда чунон аз мушкилиҳо қисса мекунанд, ки гӯё дигар ҳеҷ хубию некӣ дар ҷаҳон намондааст ва дар ҳамин ҳол бо рӯи дигар дар баробари тамоми мушкилиҳое, ки бояд гӯянд, гӯё чизеро намебинанд.
ТАГИ КОСА НИМКОСА
Мавқеъгирӣ ва бетарафии як зумра рӯзноманигорони тоҷик, ки қисми асосӣ дар хориҷи кишарвар қарор доранд, ифшо намуд, ки онҳо на парвои озодӣ доранду на демократия. Чун рӯз равшан гардид, онҳое, ки ҳамвора даҳонашонро аз меъёр калонтар боз карда “озодӣ” мегӯянд, ҳадафе ҷуз хок пошидан ба чашми афроди манфиатдорро надорад. Абдулло Ғурбатӣ, як рӯзноманигори тоҷик, ба ҳодисае рӯбарӯ шуд, ки миёни ӯву чанд шаҳрванд бавуқуъ пайваста буд. Ҳалли он ҳам он воҳимаеро талаб намекард, ки қисме аз “озодихоҳон” ба тамоми ҳастӣ садо баланд карданд ва аз озодии ҳамтоёни худ дар Аврупову Амрико мисол оварданд. Дар ҳамон сару садои онҳо ҳама бовар карданд, ки маҳз ҳамин афрод дар тамоми дунё аз ҳуқуқи журналистон ҳимоя мекунанд. “Хушбахтона” дар ҳамин шабу рӯз воқеаҳои Амрико ба мо нишон дод, ки ин “рӯзноманигорон” на паи озодианд, балки нони худро “ҳалол” кардан мехостаанд ва Ғурбатӣ баҳонаи хубе буд. Чун хомӯшии онҳо дар қиболи ҳодисоти Амрико дар ҳоле буд, ки рӯзноманигорони дунёро дар он ҷо пулис бераҳмона мезад ва ба ҳеҷ ваҷҳ намегузошт, ки фаъолияти касбии худро пеш баранд. Чуноне Сайёфи Мизроб, сармуҳаррири ҳафтаномаи “СССР” зикр намуд: “Ҳамчун ҳамкасб аз ҳамкасби худ дар ҳама маврид пуштибонӣ мекунам. Вале он журналистоне, ки аз Ғурбатӣ чун як мунодии озодии сухан пуштибонӣ карданд, грантхӯрҳо мебошанд. Барои чи аз ҳамтоҳои хеш дар Амрико пуштибонӣ намекунанд? Посухи ин суол он аст, ки инҳо ҳеҷ гоҳ аз Ғурбатӣ пуштибонӣ намекунанд, балки супориши хоҷагонашро иҷро мекунанд. Имрӯз ҳамин воқеоте, ки дар Амрико шуда истодааст, маънои онро дорад, ки он нафароне, ки аз озодии баён мехоҳанд пуштибонӣ кунанд, барои онҳо фарқ надорад, ки киро мезананд. Онҳо мехоҳанд, ки ҳамон пули гирифтаи худро “ҳалол” кунанд.”
“ОЗОДӢ” ВА ГУЗАШТҲОИ “ОЗОДОНА”
“Имрӯз ҳар хабарнигори радиои “Озодӣ” медонад, ки хоҷааш кист! Амрикост ва аз он супориш мегираду гузориш мекунад. Демократияе, ки дар Радиои “Озодӣ” мегӯяд, асалан мавҷуд надорад, вагарна коре, ки бо Ҷорҷ Флойд шуд, онро ҳатман мавриди бозтоб қарор медоданд. Баъди оне, ки ин масъаларо мо мавриди интиқод қарор додем, ба мисле ки ба як кӯдак коғазро нишон медиҳанду мегӯянд, ин қанд аст, моро сода гумон карда, гӯл задан хостанд. Вақте ба “Озодӣ” гуфтем, ки шумо ҳодисаҳои Амрикоро бозтоб намедиҳед, ба ин маъно нагуфтем, ки онҳо ҳатто ҳамон хабарҳоро пахш намекунанд. Ба ин маъно гуфтем, вақте дар Тоҷикистон, Ӯзбекистон, Туркманистон, Афғонистон, Эрон, як нафар кушта мешавад, назарҳои худро мегӯеду садҳо гузориш пахш мекунед, барои чӣ, масалан Салими Аюбзод, Шаҳлои Гулхоҷа ва дигар кормандони муҳтарами “Озодӣ”, ки фикр мекунанд, онҳо падару модари демократия ҳастанд, назари худро намегӯянд. Бо тамоми масъулият мегӯям, ки агар назари худро бигӯянд, онҳоро аз кор пеш мекунанд. Ман аз онҳо даъват мекунам, ки чун аз дигарҳо назар мехоҳед, назари худро бигӯед, агар мард ҳастед, агар журналист ҳастед ва дар охир агар инсон ҳастед. Бовар дорам, ҳеҷ вақт намегӯянд!”-мегӯяд Сайёфи Мизроб.
Воқеан фаъолияти радиои “Озодӣ”, ки ҳамеша кораш “аз таги нохун чирк” кофтан аст, дар инъикоси ҳодисоти Амрико нишон дод, ки хеле аз “эҳтиёт” кор мегирад ва ба ҳеҷ ваҳҷ намехоҳад, Амрикоро “сиёҳ” гӯяд. Агарчи бештари расонаҳои дохилиамрикоӣ ва намояндагиҳои ВАО-и кишварҳои дигар дар Амрико фаъол буданд, вале намояндагиҳои расонаҳои худи Амрико, ки дар кишварҳои дигар фаъолият карда худро озоду ҳақбину ҳақҷу муаррифӣ мекунанд, бемаҳораттарин журналистон дар инъикоси воқеоти мудҳиши Амрико буданд. Аз ҷумла, бахши тоҷикии радиои “Озодӣ”. Танҳо бо дахолати фаъолони шабакаҳои иҷтимоӣ баъд аз 7 рӯзи воқеаҳо шарҳу хабарҳо дар сомонаашон пайдо шуд. Лекин, бо ҳамон шеваю усули маъмулиашон ин қазияҳоро шарҳ надоданд. Вобаста ба ин масъала андешаи Мансур Шоҳиён бисёр мувофиқ аст ва бовар дорем, бисёриҳо ҳамин шеваро дар расонаи “вафодор” дидан мехоҳанд: “Мехостам, як ҷумларо дар охири ҳар маводи радиои “Озодӣ” вобаста ба ҳуқуқи инсон нашрмешуда бихонам: “…ин баҳогузории Амрико вобаста ба вазъи ҳуқуқи инсон дар фалон кишвар дар ҳолест, ки 25.05.2020 маъмурони полиси Амрико марди африқоитабореро зери пой карда кушта буданд”...
Ҳодисаҳои охир дар Амрико бори дигар собит намуд, ки озодию демократия ҳамеша як чизи нисбӣ аст ва мутлақ намоиш додани он худнишондиҳие беш нест. Амрико, ки аз худ ҳамеша “Ватани демократия” метарошад, дар ин ҳодисаҳо бо саркуби садҳо журналист ва помоли ҳуқуқи шаҳрвандон ба ҷаҳониён нишон дод, ки демократияи ин кишвар мисли биное ба зоҳир зебову дар асл ноустувору бепоя аст. Воқеаҳои Амрико назарҳои гуногунро ба миён овард ва ҳамчунин нишон дод, ки қисме аз ин кишвар ба ҳар навъе набошад пуштибонӣ мекунанду ба ҳеҷ ваҷҳ қабул надоранд, ки он дар нақзи ҳуқуқи ҷомеаи фаъол, журналистон ва шаҳрвандон гунаҳгор аст. Зимнан ин ҳодисаҳо норӯшаниҳоеро бароямон равшан намуд, ки сабаб ба нигоштани матлаби мазкур гардид.
АМРИКО ВА ФИРЕБИ НАЗАРҲО
Ба назар хандаовар нест, вақте як нафар ҳамеша дигаронро аз дурӯғ наҳӣ кунаду худ дурӯғ гӯяд ва бо дурӯғ зиндагӣ кунад? Бузургтар аз ин он аст, ки вақте як давлат аз озодию демократия ҳарф занад, аммо худ дигаронро бандӣ кунад. Воқеан на танҳо хандаовар, балки таҳқир ба шаъни инсоният аст. Ва кор аз ханда ҳам мегузарад, вақте ин кору рафтор аз ҷониби давлате сар занад, ки яке аз абарқудратҳо дар ҷаҳон ба ҳисоб равад. Гап сари банду маҳруми озодии як ё якчанд нафар намеравад, балки гап сари тавҳини демократия ва фиреби назарҳо дар ҷаҳон аст. Воқеан он қадар барои мо ва ҷаҳониён сенарияи демократия ва озодӣ моҳирона мураттаб шудааст, ки вақте Амрико мегӯем, худу бехуд демократия ва ё озодие пеши назарамон меояд, ки назираш нест. Вале ҳодисаҳои Амрико гурӯҳе аз пайравони “падари демократия”-ро каме хиҷолатзада намуду ба кулли ҷаҳон нишон дод, ки ин ҷо фиреби назарҳо дар “лид”-и сенария меистад. Ба таъкиди Далер Мерганов, муовини сармуҳаррири рӯзномаи “Садои мардум” ҳаводиси охир собит намуданд, ки демократия ва усули давлатдорӣ дар Амрико баробари ҷиҳатҳои мусбӣ “махсусият”-ҳои худро доранд, ки дар қиболи онҳо ҳуқуқҳои инсон як фулус арзиш надоранд. Мансур Шоҳиён, сармуҳаррири радиои “Садои Душанбе” бошад, бобати ин масъала гуфт, ки дар солҳои ҷудогона ва роҳбарии нафарони гуногун дар Амрико, “Ватани демократия” будани ин кишвар зери шубҳа мондааст, вале ин далели бебаҳс аст, ки “Амрико оғозгоҳи демократия” аст: “Амрико –“Ватани демократия” факт аст, намешавад онро инкор кард. Вале амалу рафтори роҳбарони онро дар солҳои ҷудогона мешавад таҳлилу баҳогузорӣ намуд. Ба марг расонидани намояндаи як қавм дар кишвари тарбиятгари демократия аз тарафи намояндаи мақомоти давлатӣ ва то чанд рӯз хунукназариву нодида гирифтани он аз тарафи “Кохи сафед” зарбаи бузурге дар тарҳи демократикунонии ҷаҳон аз тарафи Амрико зад. Миёни “Ватани демократия” ва Амрикои имрӯз хати сиёҳе кашид, ки он на аз заминаҳои бунёдӣ, балки дар натиҷаи сиёсатҳои имрӯзаи амрикодорон зуҳур кард,”- гуфт Мансур Ш.
"ПИСАРОН”-И АВРУПОВУ АМРИКО ВА “ОЗОДИИ БАЁН”
Аҷиб аст, ки баъзе нафарон дар ҷомеаи мо мисле, ки “намаке”-ро “пос” медоранду бо сиёҳ гуфтани сияҳкориҳои Аврупову Амрико қаҳрашон меояд ва меранҷанд. Ва натанҳо ин, ҳатто пуштибонӣ ҳам мекунанд. Гӯё намехоҳанд, ки ба номи “падар”-ашон “тавҳин” расад. Бо тамоми “масъулият”-е, ки доранд, чун обсофкунак, мехоҳанд, аз Аврупову Амрико “тифли бегуноҳ” тарошанд. Ин раванди ҷадид набуда, солҳост “коршиносони мустақил” дар ҳамин гирдоб дасту почак мезананд. “Боиси таассуф аст, ки аксари ба ном “коршиносони мустақил” ва сиёсатмадорони мо зимни пешниҳоди шарҳу эзоҳи ин масъала ҳақиқати ҳолро доир ба демократияи Аврупо сарфи назар мекунанд. Хандаовар аст, ки “дар замоне, ки ба маҳ бояд рафт”, ин нафарон ба ҷойи расонидани ҳақиқати ҳол ба ҳамватанонашон бо нуктагирӣ ба камбудиҳои ҷузъӣ, ки дар дилхоҳ кишвар мавҷудияташон амри маъмулист, дар мамлакати худ “аз таги нохун чирк мекобанд”. Чунин муносибат зарбулмасали халқие, ки нотавонбин бинобар наёфтани айби дигар, “думи сагатон каҷ” гуфтааст, ба хотир меорад,”-мегӯяд Далер Мерганов.
Чизи асосие, ки ҳамеша писарони Аврупову Амрико дастак карда, дар кишвари мо аз “набуди” он гила ва ба созмонҳое ба қавли худашон байналмилал муроҷиат мекунанд, ин “озодии баён” аст. Дар ҳоле, ки дар кишвари мо вобаста ба озодии фикру андеша қонунҳое ба тавсиб расидааст, ки назираш дар соири кишварҳои дигар нест, бахусус дар Амрикову Аврупо. Ҳатто гуфта метавонем, ки қонунҳои кишвар ба мо имкони бештари озодӣ аз Амрикову Аврупоро додаанд. Чуноне Далер Мерганов афзуд: “Чанде қабл Президенти ИМА Доналд Трамп қарореро имзо кард, ки дар сурати аз ҷониби мақоми олии намояндагӣ ва қонугузор қабул шуданаш муқаррароти моддаи 230-и қонуни ба фаъолияти матбуот рабтдошта, ки аз соли 1996 инҷониб мавриди амал аст, ҳатман тағийр меёбад. Лозим ба ёдоварист, ки муқаррароти ин модда шабакаҳои иҷтимоиро зери ҳимоя қарор дода, дар сурати нашри маводи баҳсбарангезу таҳқиромези корбарон аз муҷозот эмин медошт. Ҳадафи тасмим дар он зоҳир мегардад, ки дар сурати мавриди амал қарор гирифтани ин санади меъёрии ҳуқуқӣ танзими фаъолияти шабакаҳои иҷтимоӣ имконпазир хоҳад гашт. Иқдоми мазкур дар навбати аввал ба шабакаҳои иҷтимоӣ рабт дошта, бори масъулияти Твитер, Фейсбук ва Гуглро фузун мекунад. Ибтикори Президенти ИМА – кишваре, ки озодии суханро дар миқёси олам, аз ҷумла, кишвари мо “талқин” менамоянду аз “пишт” гуфтани “пишак”-и баъзеҳо “нороҳат” мегарданд, исбот намуд, ки тавбафармоён худ тавба камтар мекардаанд. Мансур Шоҳиён паҳлуи дигари ин масъаларо чунин шарҳ дод: “Дар 5 рӯзи аввал, баъд аз марги Ҷорҷ Флойд, ки маъмурияти “Кохи сафед” дар ин бора расман назару иқдоми ҷиддие ироа намекард ва хашми африқоитаборони Амрикоро даҳчанд карда буд, бо ҳар роҳ мақомот монеи кори журналистон мешуданд. Ҳатто журналистон мавриди ҳамлаву газҳои ашковар қарор гирифтанд. Чаро? Чунки мақомот намехост ба обрӯи роҳбарияти кунунии Амрико, ки тирамоҳи имсол ба корзори интихоботӣ рӯ ба рӯ мешавад зарба расад. Вале, доираи журналистиву ҷамъиятии Амрико бо нашри маводи гуногун, аз ҷумла, видеоӣ тавонистанд, ки масъаларо ба сатҳи байналмилалӣ кашонанд. Дар Амрико меъёри демократия ин имиҷ аст ва ҳар қонуни дигарро намегузоранд, ки ба он таъсири манфӣ гузорад. Вале ба андешаи ман ин тарҳи ғалат аст”. Масъулини ин давлати абарқудрат ва “писарон”-аш дар кишварҳои алоҳида дар ҳоле аз нақзи озодии сухан оиди мамлакатҳои дигар, хосса ҷумҳуриҳои рӯ ба инкишоф изҳори “нигаронӣ” менамоянд, ки дар дохил мавҷудияти ин арзиш зери суол рафтан дорад. Хушбахтона, дар кишвари мо барои фаъолияти мақсадноку ширкати фаъолонаи аҳли қалам дар инъикоси таҳаввулоти дар ҷомеа баамалоянда шароити мусоид фароҳам омадааст. Мутобиқи моддаи 30 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ба ҳар кас озодии сухан, нашр, ҳуқуқи истифодаи воситаҳои ахбори омма кафолат дода шудааст. Дар баробари ин, дар як қатор қонунҳо ҳуқуқу уҳдадориҳои журналистон ва ноширон қафолат дода шудааст.
ЯК БОМУ ДУ ҲАВО
Дар ҳама гуна ҷомеаи демократӣ ҳадафи асосӣ аз таъсису ташкили ВАО ин воқеъбинона инъикос намудани хабарҳо, мусоидат ба баланд бардоштани сатҳи огоҳии мардум, таҳкими сулҳу субот, пойдорию устувории амният ва ваҳдати миллӣ мебошад. Рӯзноманигорон бошанд, чун пешбарандагони ин аҳдоф бояд неруи зеҳнии хешро барои созандагӣ, ободиву осудагии Ватан ва таҳкими неъмати бебаҳое, на танҳо барои мо, балки барои кулли башарият - сулҳу ваҳдат равона намоянд. Вале ҳодисаҳои Амрико ба мо нишон дод, ки қисме аз расона ва рӯзноманигорон барои “поси хотир” нахостанд, ки аз ҳақиқатҳои хоҷаи худ гӯянд ва бебокона болои тамоми арзишҳои журналистӣ по гузошта, хомӯширо ихтиёр карданд. “Эътироф бояд кард, ки қисмате аз расонаҳо ба умеди аз даст надодани грантҳо, даъвати сафарҳои хориҷӣ, “меҳмоннавозӣ”-ҳо ва ғайра дар хориҷи кишвар дар қиболи “чашмбандӣ”-ҳои аврупоиҳо “муҳри хомӯшӣ ба лаб задаанд”. Далели ин гуфтаро дар хомӯшӣ ихтиёр кардани расонаҳо вобаста ба тазоҳуроти Амрико шоҳид шудем. Ба назар чунин мерасад, ки ин ашхос намедонанд, ки сохторҳои зиддахл ва ташкилоту созмонҳои аз ҷониби кишварҳои мавриди назар маблағгузоримешуда зимни ин амали худ “як гул бидиҳему сад баҳорро бибарем”-ро шиори фаъолият қарор додаанд. Ё ки медонанду вонамуд мекунанд, ки намедонанд,”-мегӯяд Далер Мерганов.
Қоидаи фаъолият аз рӯи масали “як бому ду ҳаво” барои баъзе расонаҳо ва қисме аз рӯзноманигорон барои мо чизи нав нест. Чун қариб ҳамарӯза шоҳид мешавем, ки онҳо рӯ ҷонибе гардонда чунон аз мушкилиҳо қисса мекунанд, ки гӯё дигар ҳеҷ хубию некӣ дар ҷаҳон намондааст ва дар ҳамин ҳол бо рӯи дигар дар баробари тамоми мушкилиҳое, ки бояд гӯянд, гӯё чизеро намебинанд.
ТАГИ КОСА НИМКОСА
Мавқеъгирӣ ва бетарафии як зумра рӯзноманигорони тоҷик, ки қисми асосӣ дар хориҷи кишарвар қарор доранд, ифшо намуд, ки онҳо на парвои озодӣ доранду на демократия. Чун рӯз равшан гардид, онҳое, ки ҳамвора даҳонашонро аз меъёр калонтар боз карда “озодӣ” мегӯянд, ҳадафе ҷуз хок пошидан ба чашми афроди манфиатдорро надорад. Абдулло Ғурбатӣ, як рӯзноманигори тоҷик, ба ҳодисае рӯбарӯ шуд, ки миёни ӯву чанд шаҳрванд бавуқуъ пайваста буд. Ҳалли он ҳам он воҳимаеро талаб намекард, ки қисме аз “озодихоҳон” ба тамоми ҳастӣ садо баланд карданд ва аз озодии ҳамтоёни худ дар Аврупову Амрико мисол оварданд. Дар ҳамон сару садои онҳо ҳама бовар карданд, ки маҳз ҳамин афрод дар тамоми дунё аз ҳуқуқи журналистон ҳимоя мекунанд. “Хушбахтона” дар ҳамин шабу рӯз воқеаҳои Амрико ба мо нишон дод, ки ин “рӯзноманигорон” на паи озодианд, балки нони худро “ҳалол” кардан мехостаанд ва Ғурбатӣ баҳонаи хубе буд. Чун хомӯшии онҳо дар қиболи ҳодисоти Амрико дар ҳоле буд, ки рӯзноманигорони дунёро дар он ҷо пулис бераҳмона мезад ва ба ҳеҷ ваҷҳ намегузошт, ки фаъолияти касбии худро пеш баранд. Чуноне Сайёфи Мизроб, сармуҳаррири ҳафтаномаи “СССР” зикр намуд: “Ҳамчун ҳамкасб аз ҳамкасби худ дар ҳама маврид пуштибонӣ мекунам. Вале он журналистоне, ки аз Ғурбатӣ чун як мунодии озодии сухан пуштибонӣ карданд, грантхӯрҳо мебошанд. Барои чи аз ҳамтоҳои хеш дар Амрико пуштибонӣ намекунанд? Посухи ин суол он аст, ки инҳо ҳеҷ гоҳ аз Ғурбатӣ пуштибонӣ намекунанд, балки супориши хоҷагонашро иҷро мекунанд. Имрӯз ҳамин воқеоте, ки дар Амрико шуда истодааст, маънои онро дорад, ки он нафароне, ки аз озодии баён мехоҳанд пуштибонӣ кунанд, барои онҳо фарқ надорад, ки киро мезананд. Онҳо мехоҳанд, ки ҳамон пули гирифтаи худро “ҳалол” кунанд.”
“ОЗОДӢ” ВА ГУЗАШТҲОИ “ОЗОДОНА”
“Имрӯз ҳар хабарнигори радиои “Озодӣ” медонад, ки хоҷааш кист! Амрикост ва аз он супориш мегираду гузориш мекунад. Демократияе, ки дар Радиои “Озодӣ” мегӯяд, асалан мавҷуд надорад, вагарна коре, ки бо Ҷорҷ Флойд шуд, онро ҳатман мавриди бозтоб қарор медоданд. Баъди оне, ки ин масъаларо мо мавриди интиқод қарор додем, ба мисле ки ба як кӯдак коғазро нишон медиҳанду мегӯянд, ин қанд аст, моро сода гумон карда, гӯл задан хостанд. Вақте ба “Озодӣ” гуфтем, ки шумо ҳодисаҳои Амрикоро бозтоб намедиҳед, ба ин маъно нагуфтем, ки онҳо ҳатто ҳамон хабарҳоро пахш намекунанд. Ба ин маъно гуфтем, вақте дар Тоҷикистон, Ӯзбекистон, Туркманистон, Афғонистон, Эрон, як нафар кушта мешавад, назарҳои худро мегӯеду садҳо гузориш пахш мекунед, барои чӣ, масалан Салими Аюбзод, Шаҳлои Гулхоҷа ва дигар кормандони муҳтарами “Озодӣ”, ки фикр мекунанд, онҳо падару модари демократия ҳастанд, назари худро намегӯянд. Бо тамоми масъулият мегӯям, ки агар назари худро бигӯянд, онҳоро аз кор пеш мекунанд. Ман аз онҳо даъват мекунам, ки чун аз дигарҳо назар мехоҳед, назари худро бигӯед, агар мард ҳастед, агар журналист ҳастед ва дар охир агар инсон ҳастед. Бовар дорам, ҳеҷ вақт намегӯянд!”-мегӯяд Сайёфи Мизроб.
Воқеан фаъолияти радиои “Озодӣ”, ки ҳамеша кораш “аз таги нохун чирк” кофтан аст, дар инъикоси ҳодисоти Амрико нишон дод, ки хеле аз “эҳтиёт” кор мегирад ва ба ҳеҷ ваҳҷ намехоҳад, Амрикоро “сиёҳ” гӯяд. Агарчи бештари расонаҳои дохилиамрикоӣ ва намояндагиҳои ВАО-и кишварҳои дигар дар Амрико фаъол буданд, вале намояндагиҳои расонаҳои худи Амрико, ки дар кишварҳои дигар фаъолият карда худро озоду ҳақбину ҳақҷу муаррифӣ мекунанд, бемаҳораттарин журналистон дар инъикоси воқеоти мудҳиши Амрико буданд. Аз ҷумла, бахши тоҷикии радиои “Озодӣ”. Танҳо бо дахолати фаъолони шабакаҳои иҷтимоӣ баъд аз 7 рӯзи воқеаҳо шарҳу хабарҳо дар сомонаашон пайдо шуд. Лекин, бо ҳамон шеваю усули маъмулиашон ин қазияҳоро шарҳ надоданд. Вобаста ба ин масъала андешаи Мансур Шоҳиён бисёр мувофиқ аст ва бовар дорем, бисёриҳо ҳамин шеваро дар расонаи “вафодор” дидан мехоҳанд: “Мехостам, як ҷумларо дар охири ҳар маводи радиои “Озодӣ” вобаста ба ҳуқуқи инсон нашрмешуда бихонам: “…ин баҳогузории Амрико вобаста ба вазъи ҳуқуқи инсон дар фалон кишвар дар ҳолест, ки 25.05.2020 маъмурони полиси Амрико марди африқоитабореро зери пой карда кушта буданд”...
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед