Ҳамгироии иҷтимоӣ чун соири падидаҳои ҳаёти ҷамъиятӣ ҳамеша дар раванди рушду такомул қарор дорад. Лиҳозо дар ҳар ҷомеа ҳамеша талабот ба фаҳмиши ҳам шакл ва ҳам мазмуни дигаргуниҳое арзи вуҷуд мекунад, ки ҳамгироии иҷтимоӣ гирифторашон мегардад. Фаҳмиши комилан созгори ин тағйирот ба ҷомеа барои саривақт ва самаранок ҳал кардани мушкилот ва равона сохтани фаъолмандии одамону ниҳодҳои ҷамъиятӣ ба хотири расидан ба аҳдофи матраҳкардаи рушди устувор имконият фароҳам меорад.

Тоҷикистон феълан дар баъзе ҷиҳатҳо дар чунин ҳол қарор дорад, зеро агар аҳдофу масъалаҳои пештар ба миён ниҳодашуда баҳри расидан ба ҳамгироии иҷтимоӣ хидмат карда бошанд, ҳоло ислоҳ кардани аҳдофу масоил, ба онҳо бахшидани маънии навро тақозо менамояд. Ин ба наздиксозии аҳдофу масоили ваҳдати иҷтимоии ҷомеа ба талаботу манофеии воқеии аъзои он, ки таҳкими пояҳои тартиботи ҷамъиятӣ умуман вобаста ба он ҳаст, имконият муҳайё месозад. Бад-ин тариқ, ин мубрамияти пажӯҳиши мушкилии ба миён гузошташударо дар контексти тағйироти ҳаёти ҷамъиятии Тоҷикистон дар ҳамин марҳилаи рушди он муайян менамояд.

Ҷомеаи тоҷикистонӣ дар тӯли солҳои истиқлолият бӯҳронҳои шадиди иҷтимоӣ, сиёсӣ ва иқтисодиро аз сар гузаронида аст. Ба ин мушкилиҳо боз он чи зам ме¬гардид, ки дар он тафриқаи қавии амволӣ, инчунин зиддиятҳои доиман шиддатёбандаи ҷаҳонбинӣ миёни наслҳо, синфҳо ва гурӯҳҳои иҷтимоӣ вуҷуд дорад. Дар иртибот ба ин масъала ҷустуҷӯи роҳҳои ба қадри имконият муайян кардани аҳдофу вазоифи ба раванди ҳамбастагии ҷамъиятӣ мусо¬идаткунанда ҳарчи бештар муҳим мегар¬дад. Мушкилаи алоқаманд бо он ин аст, ки чи тавр дар ин раванд созиши оқилонаи миёни ҷомеапазирӣ ва мухторияти инсо¬ни ҷудогонаро бояд нигоҳ дошт. Мисолҳо аз муноқишоти иҷтимоӣ-сиёсӣ (бавежа дар солҳои ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ) нишон медиҳад, ки кӯшишҳои ба сотсиум (иҷтимоъ) маҷбуран таҳмил кардани аҳдофу арзишҳои умумӣ метавонад ба пахши мабдаъҳои шахсиятӣ, беэътиноӣ ба онҳо дар ҳаёти ҷамъиятию сиёсӣ анҷом пазирад. Ваҳдати ба тарзҳои номашрӯъ бадастомада қодир аст ба заволи мафкуравию сиёсии ҷомеа бурда расонад.

Ҳамин ғоят метавонад барои ҷомеае фоҷиабор бошад, ки дар он меъёру принсипҳои тартиботи иҷтимоии ба тан¬зиму назорати ҳаёти одамон имконият фароҳамсозанда аз байн мераванд. Фароҳамоварии шароит на фақат барои со¬зиш додани одамон дар иҷтимоъ, балки барои мутаҳиднамоии он бо мақсади коркарди аҳдоф, арзишҳои иҷтимоӣ ва иродаи умумии иҷтимоӣ низ зарур аст.

Бад-ин минвол, метавон ҳадс зад, ки ҳанӯз ба Тоҷикистон дарёфти беҳтарин натиҷаи ҳалли амалии проблемаи ваҳдати иҷтимоӣ ва озодии инсон муяссар нашудааст. Ин ҳолат дар дараҷаи бештар ба он иллатест, ки ин мушкилот мавриди тааммули (рефлекси¬яи) боистании назариявӣ қарор наёфтааст. Дар иртибот ба ин омӯзиши чи сохторӣ ва чи вазифавии он шаклҳои ваҳдат мубрам мегардад, ки ба туфайлашон тарафҳои гуногуни озодиро дар иҷтимоъ нигоҳ доштан метавон. Барои баррасии муваффақонаи ин мушкила ва дарёфти роҳҳои ҳали он татбиқи муносибати фалсафӣ ба масъала мувофиқи матлаб аст, зеро он ба омӯзиши ҷомеа ҳамчун низоми мураккабу ҳамзамон мувозин имконият фароҳам меорад. Дар ин маврид бояд ба назар дошт, ки низоми иҷтимоӣ аз аносири ҷудогона-одамон ибо¬рат аст, ки бояд барои худ озодии нисбиро дар чорчӯбаи ҳамин томияти мувозин таъ¬мин намоянд. Муҳтавои омӯзиши тарзҳои мухталифи ҳамгироии аносири ҷамъиятӣ дар дохили иҷтимоъ иборат аз он аст, ки он устуворӣ, пӯёӣ (ҳаракатмандӣ) ва қобилият ба рушдро соҳиб бошад.

Бояд қайд намуд, ки яке аз принсипҳои умда дар ташаккули ваҳдати иҷтимои тоҷик принсипи ҳамзистӣ бар мабнои баҳамёрмандии ихтиёрист, ки зиддиятҳои миёни коллективизм ва фардогароӣ (индивидуализм)-ро сабуктар мегардонад, инчунин ба пайдоиши адолати иҷтимоӣ му¬соидат менамояд. Бинобар ин, дар фаҳмиши ормонҳои ҷамъиятӣ ва воқеияти ҷамъиятӣ таҳлили иҷтимоӣ-фалсафӣ аҳамиятнок аст, ки тарзҳои диалектикӣ, системанок, таърихӣ, сохторӣ ва функсионалии тавсифи баҳамтаъсирасонии инсон ва иҷтимоъро дар бар мегирад. Зинаи ибтидоии ваҳдати ҷомеа ваҳдатест, ки бар механизмҳои сиёсӣ ва ҳуқуқи асос ёфтааст. Шакли минбаъдаи иттиҳоди ҷамъиятӣ бо ошкор ва маърифат кардани асосҳои арзишии кулли иҷтимоъ муносибат дорад. Ваҳдати ҷамъиятӣ-сиёсии алоқаманд бо тарзҳои ақлгароёнаи фаъоли¬яти ҳаётӣ ва ҷонибдори силсиламаротиби иҷтимоии устувор метавонад фақат харак¬тери муваққатӣ дошта бошад, агар шароит барои пайдоиши ваҳдати арзишию маъ¬навии ҷамъиятӣ мавҷуд набошанд. Чунин натиҷагирӣ барои ба сифати баробараҳмият дида баромадани асосҳои иҷтимоӣ- сиёсӣ ва маънавӣ-ахлоқии ваҳдати ҷамъиятӣ имкони¬ят фароҳам меорад.

Диловар ХОЛНАЗАРОВ,
унвонҷӯи АИ ҶТ