Тавре ҳамагон медонем, дар кишвар сешанбеи ҳафтаи сеюми моҳи апрел ҳамчун “Рӯзи илми тоҷик” ҷашн гирифта мешавад. Одатан дар ин ҳафта дар макотиби олӣ конфронсҳои илмӣ доир мегардад ва устодону донишҷӯён маърӯзаҳои илмӣ мекунанд. Мо ҳам бахшида ба ин рӯз аз олимони соҳаҳои гуногун пурсидем, ки аз илми тоҷик то куҷо қаноатманданд ва фишурдаи онро ин ҷо меорем.

Боймурод ШАРИФЗОДА, директори Институти забон ва адабиëти ба номи Абуабдуллоҳи Рӯдакии Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон:

- Илми ҳозираи тоҷикро дар маҷ-мӯъ,албатта баҳо додан душвор аст. Чунки соҳаҳои гуногун ҳастанд ва ба таври инфиродӣ. Масалан, олимони хубе ҳам дорем, ки таҳқиқотҳои хеле олӣ доранд ва баҳои хубе ҳам гирифтаанд. Олимоне ҳам ҳастанд, ки ба таври миëна чизеро анҷом медиҳанд. Ман метавонам дар бораи улуми филологӣ қазоват кунам. Тайи садсолаи охир дар улуми филологӣ комëбиҳои хеле зиëде ба назар мерасанд. Дар ин муддат ҳам забоншиносиву адабиëтшиносӣ ва ҳам фолклоршиносӣ бо шеваи тоза мавриди пажӯҳиш қарор гирифт. Пас аз соҳибистиқлолӣ бошад, имкониятҳо барои рушди илм бештар фароҳам омад. Барои мустақилона, озод ва бидуни ягон инҳисорот ба таҳқиқи забон ва адабиëти худ пардохтан, шароити созгор муҳайё шуд. Аммо бояд иқрор шуд, пажӯҳишҳои мо дар пояи тадқиқотҳое, ки дар ғарбу дигар мамлакатҳои пешрафта сурат мегирад, нест. Ҳамзамон дар илми тоҷик бисëр чизҳо намерасад. Пеш аз ҳама мутахассисони болаëқате, ки аз забонҳои гуногун ва пажӯҳишҳои гуногуни олам огоҳӣ дошта бошанд. Дар замони шӯравӣ ҳама аз забони русӣ огоҳӣ доштанд. Пажӯҳишгарони имрӯзаи мо аксарият забони русиро намедонанд ва забони англисиро каме андар кам медонанд. Ин чиз аз таҳқиқоте, ки бо забони тоҷикӣ сурат гирифтааст, шаҳодат медиҳад.

Мушаррафа ҶӮРАЕВА, доктори илмҳои филологӣ:

- Агар мо ба гузаштаи начандон дур назар андозем, мебинем, ки Тоҷикистони мо давраҳои начандон содаро аз сар гузаронидааст. Хусусан, солҳои 90-ум дар ҳақиқат вазъияти илми тоҷик аз инкишоф боз монд. Вале буданд шахсоне ҳам, ки ба илм сару кор доштанд. Ва ин маънии онро дорад, ки ҳаргиз илм аз тулуъ боз намемонад.
Аз вазъияти илми имрӯза хеле қаноатмандам. Як та-манниëти ман он аст, ки мехос-там ба илм он одамоне оянд, ки танҳо ба марҳилаи номзадӣ не, балки то охир раванд. Чун мегӯянд, сарбозе, ки орзуи генерал шудан надорад, сарбоз нест. Албатта, шахсе, ки ба илм ворид мешавад, бояд нияти то академикӣ расиданро дошта бошад. Ман ҳамеша як чизро дар ҳама ҷо таъкид мекунам, ки ҳар олим мавзӯи таҳқиқмекардаашро бояд мисли фарзандаш дӯст дорад. На барои унвон, на барои дараҷаи илмӣ, дар ин сурат боз самараи илми тоҷик бештар мешавад.

Сайфиддин НАЗАРЗОДА, профессор:

- Илми тоҷик ҳам пешрафт ҳам ақибравии чашмрас дорад. Дар бахши дастовардҳои илмӣ метавон гуфт, ки дар даврони истиқлол равияҳои гуногуни илмӣ пайдо шудаанд. Баъзе масъалаҳое, ки пеш аз замони истиқлол таҳқиқ намешуд, имрӯзҳо бештар таҳқиқ мешаванд. Вале аз тарафи дигар илми мо андаке ақибравӣ ҳам дорад. Сатҳи тайëр кардани корҳои илмӣ имрӯз заиф шудааст. Бисëре аз донишмандони мо корҳояшон мутобиқи замони муосир нест ва кӯчонидани корҳо ба қавле муд шудааст.

Ҳамчунин ба илми тоҷик тадқиқотҳои бунëдии илмӣ намерасад. Агар мо дар намунаи Академияи илмҳо ë дар намунаи худи ҳамин Институти забон ва адабиëти ба номи А. Рӯдакӣ гирем, ҳамагӣ дар институт 5 шӯъба вуҷуд дорад. Дар даврони шӯрави 12 шуъба вуҷуд дошт. Ба масъалаҳои забоншиносӣ ҳамагӣ 2 шуъба машғул аст. Шуъбаҳое, ки дар бахши забоншиносӣ вуҷуд доштанд, аз байн рафтанд. Яъне таваҷҷуҳи бештар ба илм, маблағгузорӣ ба он, ин масъалаҳое, ки бояд ислоҳ шаванд.

Ман пешниҳод мекунам, ки масъалаи ҳамоҳангсозии корҳои илмӣ дар сатҳи натанҳо Академияи илмҳо, балки дар сатҳи ҷумҳурӣ бояд як низоми муайянеро доро бошад ва ба корҳои илмӣ хеле аҳамияти ҷиддӣ диҳем. Фикр мекунам, дар 30 соли истиқлолият мо дастовардҳои назаррасе дорем, вале барои ислоҳ кардани он чизҳо корҳои зиëде карданамон лозим.
Мо имрӯз аз назари сиëсӣ аз ҳамаи бандҳо раҳидаем ва ҳеҷ монеа дар назди илми тоҷик вуҷуд надорад. Яъне илм метавонад, ки рушди хубу устуворе дош-та бошад. Боз ҳам албатта бо таваҷҷуҳи давлат, чунки илм бе давлат пешрафт намекунад. Дар акси ҳол мо маҷбур мешавем, ки муҳаққиқони беҳтарини худро ба кишварҳои хориҷӣ диҳем. Барои ҳамин бояд ба масъалаҳои бунëдии илмӣ аҳамият дод. Масалан, садҳо масъалаҳои забоншиносии тоҷик аз мадди назар дур мемонад. Мо қариб, ки забоншиносии умумиро намеомӯзем.

Дар худи Институти забон ва адабиëт ягон шуъбае нест, ки ба лаҳҷа машғул шавад. Лаҳҷаҳои забони тоҷикӣ бояд ба таври мутадоим пурра гардад. Калимаҳову вожаҳову истилоҳот, ки албатта ин таҳқиқот мехоҳад. Ҳар як ноҳия аз нуқтаҳои назари забонӣ бояд таҳқиқ шавад. Яъне кор хеле зиëд аст.

Кимиë МАБАТҚАДАМЗОДА, номзади илмҳои кимиё:

- Ман аз илми тоҷик хеле қаноатманд ҳастам, чун вақтҳои охир дар илми тоҷик пешравиҳо зиёд аст. Аз ҷумла, дар соҳаи илмҳои табиӣ. Имрӯз илми тоҷик натанҳо дар сатҳи ҷумҳуриявӣ, балки дар сатҳи байналмилалӣ аллакай муаррифӣ шуда истодааст. Аллакай муҳаққиқони мо дар шаҳрҳои гуногун ба ҷоизаҳову ифтихорномаҳо сарфароз шудаанд. Муҳаққиқон ва аспирантони Ҷумҳурии Тоҷикистон барои таҳқиқоти илмӣ омӯхтан ба донишгоҳҳои хориҷа сафарбар мешаванд ва боз баргашта дар ватани худ корҳои илмиро давом медиҳанд.

Нарзулло САИДОВ, профессор:

- Ман аз илми тоҷик 40% қаноатманд ҳастам ва 60% не. Сабаби қаноатманд набуданам ин аст, ки пас аз пош хӯрдани Иттиҳоди Шӯравӣ олимони тоҷик қисми зиëдашон як маълумот гирифтанд дар дигар соҳа ҳимоя кардаанд, ба сеюм соҳа аъзои корреспонденти илмҳо шудаанд. Ба чорум соҳа академик шудаанд. Яъне илмҳоро бо ҳам омехта ва сифати илмро паст карданд.

Дар илми тоҷик агар дигаргуниҳо нашаваду ҳар як касбро ба равияи худаш надароранд, ман ягон умед надорам. Чи гунае ки Пешвои миллат 14-уми июни соли 2013 ҳангоми вохӯрӣ бо зиëиëн гуфта гузаштанд, агар маорифу илм ҳамин хел рафтан гирад, халқ пурра бесавод мемонад. Аммо ман боварии комил дорам, ки ин мушкилиҳо рӯзе роҳи ҳалли худ-ро меëбад. Лекин барои ҳалли ин мушкил қонуну қоидаро риоя кардан даркор. Ман намегӯям то 100% риоя кунем. Агар мо ҳамин қонуну қоидаро 60% риоя кунему то 20% фишор биëрем, ҷамъоҷамъ 80% мешавад ва он 20% дигар оҳиста- оҳиста худаш хуб шуда меравад.

Таҳияи Зуҳро РИЗОЗОДА,коромӯзи “ҶТ”