Суҳбатулло оғуштаи хоку хун дар ҳолати беҳушӣ қарор дошт. Ӯро латукӯб кардаанд. Одамони зиёд болои сараш ҷамъ шуда, сару рӯяшро пок мекарданд. Лӯлизане дуртар аз Суҳбатулло дар даст кӯдак менишасту ин манзараро назора мекард. Издиҳоми одамон, ки даври Суҳбатулло гирд  омадаанд, ба лӯлизан нигариста, хулоса мекарданд, ки шояд ӯ ба хотири дар минтақааш ба талбандагӣ машғул шудани ин кӯдак ӯро ба чунин ҳол расондааст.

- Барои чӣ ин бечораро латукӯб кардӣ?! - гуфт ҷавоне бо ғазаб ба лӯлизан нигариста.
- Ман ба ӯ даст нарасонидам, ӯро апааш зад, - ба духтараки 10-11-солае, ки канортар меистод, ишора кард лӯлизан.
Одамони ҷамъомада аз духтарак мепурсиданд, ки барои чӣ додараш - Суҳбатуллоро задааст. “Ту кӯдакро ба ин ҳол овардӣ, ҳозир милисаро ҷеғ мезанам”, - мегуфт зане. Духтарак ба ин ҳама истинтоқ ҷавоби кӯтоҳе дод: “50 сомониашро гум кардааст”.
Суҳбатулло ҳамагӣ 5 сол дорад. Ӯ бо хола ва хоҳараш ба талбандагӣ машғул аст. Ҳар рӯз аз деҳаи “Кирпичний”-и шаҳри Ваҳдат барои “кор” ба пойтахт меояд. Барои мо навиштаҷоти дасти ин кӯдак аҷиб намуд: “Ассалому алекум апаҳо, хоҳарҳо, падар надорам, модараи бемор дорам. Дар хона 6 нафар зандагӣ мекунем, бо як момаи пир зиндагӣ мекунем, ҳеҷ кас надорем. Илтимос, ба ман ёрдам кунед, савоб мегиред”. Баъди хондани ин матн раҳми бисёриҳо омаду ба ӯ пул доданд. Барои ман ин матн ошно намуд, зеро ба ин гуна навиштаҷот борҳо рӯ ба рӯ шудаам. Барои муайян намудани он ки ин навиштаҳо аксар бо як матн, як ранг, дар як намуд коғаз ва бо як ҳусни хат навишта шудаанд, тасмим гирифтем мавзӯро пайгирӣ намоем.

Бо писарбачаи тақрибан 14-сола, ки ба талбандагӣ машғул аст, ҳамсуҳбат шудем. Ӯ хондану навиштанро балад нест. Намедонад, ки дар матни бадастгирифтааш чӣ навишта шудааст. Мегӯяд, навиштаҷотро ба онҳо нафарони алоҳида оварда медиҳанд, аммо гуфтан нахост, ки кистанд онҳо. Аз суҳбат бо кӯдакони талбанда пай мебаред, ки нафарони алоҳида манфиатдоранд, аз ин рӯ “роҳнамоӣ”-ашон мекунанд. Дар матнҳо падару модар надоштани кӯдакон зикр шудааст, вале мебинед, ки онҳо аз модари худ канортар нишаста талбандагӣ мекунанд. Аз ин бармеояд, ки худи модари онҳо ҳам хондану навишта наметавонад. Моҳира, лӯлидухтаре, ки тақрибан 20 сол дорад, мактаб нахондааст. Бо ду хоҳарзодааш ба талбандагӣ машғул аст. Ҳангоми суҳбат гуфт, ки ин навиштаҷотро бо маблағи муайян мехаранд ва суроғаеро ёдовар шуд. Мо ба суроғаи додаи Моҳира рафтем, дар он ҷо тасдиқ накарданд, ки ба навиштану фурухтани навиштаҷот барои талбандаҳо машғуланд.

Ҷомеашинос Эраҷ Рамазонов мегӯяд, аз 100 фоиз 60-66 фоизи нафароне, ки ба талбандагӣ машғуланд, сокинони шаҳру ноҳияҳои атрофи пойтахтанд. “Аксари онҳоро занон ва ҷавонон ташкил медиҳанд. Бештар будани ҷавонони талбанда далели бемасъулиятии падару модар нисбат ба тарбияву таълимии онҳост. Аксари онҳо даъво пеш меоранд, ки талбандагӣ касби бобоиашон аст. Ин дурӯғи маҳз аст. Чун талбандагӣ дар ягон ҷомеа касб набуд. Ин як навъ танбалии ҳамон шахсро ифода мекунад. Инҳо дар ҷомеаи мо ягон таъсири сиёсӣ ва иқтисодӣ расонида наметавонанд. Танҳо маданияти пасти шаҳрдорӣ нишон медиҳанд. Дар ин ҷода пеш аз ҳама нозирони минтақавӣ бояд саҳмгузор бошанд, зеро меҳмонҳое ки аз хориҷ вориди шаҳри Душанбе мешаванд, дар симои онҳо сатҳи зиндагии мардумро баҳо медиҳанд”, - таъкид мекунад Э. Рамазонов.

Ба ақидаи ҷомеашинос дар бозорҳо талбандагӣ карданашон одати маъмулӣ аст. Аксари онҳо дар минтақаҳое ба талбандагӣ машғуланд, ки меҳмонҳои хориҷӣ бо онҳо ҳар замон рӯ ба рӯ мешаванд. Дар рӯ ба рӯи бинои Маҷлиси Олӣ ҷавоне бо либосҳои кандаву дарида ба талбандагӣ машғул аст. Чунон вонамуд мекунад, ки гӯё бечорагӣ маҷбураш кардааст. Ин ҷо маркази шаҳр аст ва меҳмонҳои хориҷӣ аз ин ҷо ҳатман гузар мекунанд...
  
Дар баробари лӯлиҳо имрӯз зиёд ба назар мерасад, ки занону мардони солим ҳам либосҳои ифлосу фарсуда ба бар намуда, ба талбандагӣ машғуланд. Зеро онҳо низ қатори лӯлиҳо роҳати пули бедарди миёнро дидаанд. Лӯлиҳо касби бобоӣ гуфта, ошкоро ба гадоӣ машғул мешаванд. Онҳое ки лӯлӣ нестанду аз танбалӣ ин пешаро интихоб намудаанд, ба хотири фиреб додани мардум усулҳои махсусро истифода мекунанд. Зимни мушоҳидаҳо маълум гардид, ки аксар мардҳо худро дар либоси занона дароварда, бо сару рӯи печонида талбандагӣ мекунанд. Ҳангоми пул партофтан дар назди яке аз онҳо чашмам ба ангуштони ӯ афтод, ки зери остини занона пинҳон мекард. Ба хотири ифшо нашудани мард буданаш сару рӯяшро чунон моҳирона печонидааст, ки фарқ гузоштан миёни ӯ ва зан мушкил аст. Ҳангоми ҳолпурсӣ овозашро намебаровард. Қисми зиёди онҳо ба хотири он ки раҳми мардум ояду садақа кунанд, дар рӯзҳои сармо пойлуч ва бо либосҳои тобистона менишинанд. Гурӯҳи дигар аз тани солими худ, ки барои инсон беҳтарин неъмати Худост, шукр накарда, худро дар чашми мардум маъюб нишон медиҳанд. Ин ҳолати онҳо моро маҷбур сохт, ки то бегоҳи рӯз онҳоро интизор шавем, то маъюб будани онҳоро муайян созем. Бегоҳӣ аксари онҳое, ки сару рӯи худро печонида бо либосҳои кандашуда менишастанд, либосҳои худро бадар карда, бо либосҳои тозаю озода ҷониби хона раҳсипор шуданд. Қисмате, ки барои мардумро фиреб кардан худро маъюб нишон медоданд, баъди анҷоми кор ягон нишона аз маъюб будани онҳо мушоҳида нашуд.

Шоира, духтараки талбанда, интизорӣ мекашад, ки ҳаво сард шавад. Зеро даромади ӯ дар рӯзҳои сармо нисбат ба рӯзҳои офтобӣ зиёд аст. Дар рӯзҳои сармо ҳолати ин духарро дида раҳми мардум меояду ба ӯ пул медиҳанд. Ӯ мегӯяд, ки ҳар рӯз тақрибан 80-90 сомонӣ даромад дорад. Ҳар бегоҳ пулҳои ҷамъовардаашро ба бобояш Абдусалом супорида, бар ивази кор як сомонӣ мегирад. Шоира мегӯяд, ки бобояш ҳоҷӣ асту дар ҷое кор намекунад. Дар хона ба нигоҳубини чорво машғул аст ва ҳар бегоҳӣ пулҳои ҷамънамудаи ӯ ва бародарони дигарашро гирифта, барои талбандагӣ усулҳои дигарро нишон медиҳад.

Минтақаҳои шаҳрро онҳо байни ҳам тақсим кардаанд. Зиёд муноқишаву занозанӣ кардани онҳоро низ мушоҳида кардем. Чун сабаб пурсидем, маълум гашт, ки яке ба минтақаи дигарӣ ворид шудааст. Ҳатто кӯдак-талабандаҳое ҳам ёфт шуданд, ки зимни суҳбат гуфтанд, онҳо барои талбандагӣ ҷои доимӣ ва муайянеро интихоб кардаанд, ки нозирони минтақавӣ ҳам онҳоро акнун мешиносанд... Шояд аз эҳтимол дур нест, ки онҳо барои минтақаи интихобнамудаашон ба касе пул ҳам месупоранд. Моҳира, лӯлизани ҳамсуҳбати мо, мегӯяд, ки дар минтақаҳои ношинос талбандагӣ карданашон аксар вақт боиси зери лутукӯби нозирони минтақа қарор гирифтани онҳо мегардад.

Танҳо рӯзҳои ҷумъа аз соатҳои тақрибан 10 то 15 кӯчаю хиёбонҳои шаҳрро беталбанда мушоҳида намудем. Зеро ҳамаи онҳо дар ин вақту соат дар назди масҷидҳо ҷамъ меоянд.

Имрӯзҳо талбандагӣ дар кӯчаю хиёбонҳои шаҳр то ҳадде зиёд шудааст, ки барои аксар одати маъмулӣ гаштааст. Аз зиёд шудани ин гуна афрод дигарон низ истифода мекунанд. Гурӯҳи ҷавононеро дидем, ки мардумро фиреб намуда, аз гадоҳо дида маблағи зиёд талаб мекунанд. Аксари онҳо дар донишгоҳҳо ва беморхонаҳо бо чунин суханҳо назди мардум ҳозир мешаванд. “Акаҷон (апаҷон), сарбозам, аз хизмат ҷавоб шудам, пул надорам, ки хона равам, кӯмак кунед”. Агар аз онҳо бипурсед, ки аз кадом минтақа аст? Шаҳр ё ноҳияеро ном мебаранд, ки роҳкироаш аз пойтахт на кам аз 10 сомониро ташкил медиҳад.
Хонандаи азиз, ба ин гуна найрангҳо дода нашвед, зеро садақа ба тоифае, ки ба фиреби мардум машғуланд, савоб ҳисоб намешавад.