ҶОМЕА
Панҷшанбе 25 Апрел 2024 05:12
ё нақши “Тоҷикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён”-и Эмомалӣ Раҳмон дар баланд бардоштани худшиносии миллии ҷавонон
Ба чоп расидани силсилаи таҳқиқоти таърихии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо унвони “Тоҷикон дар оинаи таърих” қадами ҷиддие дар шинохти таърихии тоҷикон ва мақоми онҳо дар ташаккулу пешрафти тамаддуни ҷаҳонӣ мебошад. Ин асар дар ибтидо ҳамчун дастури муҳими таълимӣ барои хонандагони зинаҳои гуногуни таҳсилот (солҳои 1995-1999) бо забонҳои тоҷикиву русӣ ва англисӣ ба чоп расида буд.
Сарвари давлат дар китоби якум ба таърих рӯ овардани худро “аз рӯи адои қарзи фарзандӣ дар назди обу хоки диёр, Ватани куҳанбунёд ва миллати азизу ҷафокашидаи тоҷик” ва илҳом гирифтан “аз баракати Истиқлолият ва давлатдории миллӣ” бо “азми ба сарчашма ва оғози оғозҳо расидан” медонанд. Дар ин замина аз масоили меҳварӣ ва суннатии тамаддуни қадими ниёгон, ба вижа сабақҳои таърих, нақши Шоҳроҳи абрешим дар пайвасти гузаштаву имрӯза ва оянда, бозёфтҳо ва хазинаву дафинаҳои арзишманди аҳди бостон, ба мисли дафинаи Амударё, Авасто ҳамчун нахустин қомусномаи ниёгон, марказҳои аввалин ва гаҳвораи давлатдории тоҷикон - Бохтару Суғд ва тафсири дигар арзишҳои таърихию фарҳангиро ёдовар мешаванд. Рӯ овардани Сарвари давлат ба ин масоили таърихӣ бесабаб нест. “Зуҳуроти бегонапарастӣ, - менависад муаллиф,- дар либосу ҷомаи нав ба ҷилва омадааст, ки баъзан арзишҳои таърихӣ ва дастовардҳои фарҳангии миллати тоҷикро ба марзҳову кишварҳои ҳамҷавор ва халқиятҳои дигар нисбат медиҳанд”.
Китоби дуюми “Тоҷикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён” рамзист, ки бо таҳлили авзои сиёсии ҷаҳон дар давраи гузариш аз садаи бист ба қарни бистуяк оғоз меёбад. Ин бесабаб нест. Муаллиф дар ин ҷо на танҳо чун муҳаққиқ, балки ҳамчун Сарвари давлат ва сиёсатмадори дақиқназару дурандеш авзои сиёсии ҷаҳонро дар давраи гузариш аз як сада ба садаи дигар дар мизони таҳлил бар кашида, диди худро доир ба пешомади ҷаҳони муосир дар садсолаи нав манзур намуда, ҷомеаи ҷаҳониро даъват намудаанд, ки рӯ ба таърих оваранд ва бубинанд, ки ҷангу ҷидол ва хунрезиҳо аз худ чӣ осоре боқӣ гузоштаанду инсоният чӣ талафоти бузурге дидааст.
Таҳлили вазъи ҷаҳони муосир муаллифро ба хулосае овардаанд, ки ҷомеаи инсонӣ баробари рушди босуръат ва дастовардҳои нодир дучори хатарҳои бузург низ гардидааст ва тақдири инсоният ба ҳалли дуруст ва оқилонаи онҳо вобаста мебошад.
Дарки амиқи моҳияти ҳодисаҳо аз ҷониби муаллифи асар дар он зоҳир мегардад, ки вай хатарҳои бузурги умумибашариро тасниф намуда, 4 мушкилоти умдаи ҷойдоштаро возеҳ ва равшан баён кардаанд:
аввал. Сарвари давлат дар сароғози давлатдории соҳибистиқлоли тоҷикон сулҳро ҳамчун асли бунёди наҷот ва бақои миллати тоҷик бо тамоми паҳлӯҳояш дарк карда, барои таъмини он тамоми воситаҳоро ба кор бурдаанд;
дуюм. Ҳифзи имрӯзаи давлати тоҷиконро ҳамчун дастоварди олитарини таърихӣ ва Тоҷикистонро чун қиблаи умеди тамоми тоҷикони дунё вазифаи ҷонии худ донистаанд;
сеюм. Барои мустаҳкам кардани асосҳои давлати тозаистиқлоли тоҷикон, худшиносии миллӣ ва ифтихори ватандориро маҳаку меъёри асосӣ ҳисоб кардаанд.
чорум. Пешвои миллат оқибатҳои фалокатовари парокандагии миллиро бо масъулияти том эҳсос карда, натанҳо ваҳдати халқи тоҷикро дар қаламрави Тоҷикистон, балки ба ҳам овардани ҳамаи тоҷикони ҷаҳонро бо давлатҳои дигар эълом доштаанд ва дар ин самт қотеъона амал кардаанд.
Дар чунин шароити гуногунранги сиёсиву идеологӣ ва мураккаби вазъи ҷаҳонӣ саҳеҳ муайян намудани роҳи давлати тозаистиқлол аз вазифаҳои муҳимтаринест, ки муаллифи асар ба ҳайси Сарвари давлат дар назди худ гузоштаанд.
Аз мутолиаи асар ва далелҳои эътимодбахши муаллиф дар ду китоби аввал хонанда розӣ хоҳад шуд, ки воқеан, дар назар гирифтани хусусиятҳои хоси Тоҷикистон, хусусиятҳои таърихӣ ва маънавии мардуми он барои бунёди давлати пойдору устувор хеле муҳим аст.
Дар баробари ин, муаллиф бо таассуф таъкид мекунанд, ки таърихи халқи тоҷик пур аз воқеаҳои фоҷеабор ва даҳшатангез аст. Мисоли равшани ин гуфтаҳо аз тарафи кӯчиёну ғоратгарони бегона вайрону валангор шудани китобхонаву қасрҳо, шаҳрчаю қалъаҳо ва сарзаминҳои ҳосилхезу шукуфон шуда метавонад.
Дар силсилаи суханрониҳои худ Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон диққати ҷавононро ба таърихи ғании фарҳанги миллӣ ҷалб намуда таъкид менамоянд, ки яке аз сарчашмаҳои асосии худшиносии миллӣ маҳз дӯст доштан ва рӯ овардан ба гузаштаи пурифтихору қаҳрамононаи халқи худ, ҳифз ва инкишофи мероси маънавии ниёгон ба шумор меравад.
Китоби “Тоҷикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён” аз тадқиқи илмӣ мақсади фаротар дорад. Муаллиф ба воситаи ин асар хостаанд, ки сабақҳои таърихро ба хидмати ояндаи давлату халқи тоҷик гузоранд ва таъкид менамоянд, ки “рӯ овардан ба таърих амали якдафъаина нест, балки он бояд мутаассил ва доимӣ бошад”.
Пешвои миллат натанҳо ҳамчун муҳаққиқи воқеаҳои таърихӣ, балки ҳамчун сиёсатмадори нозукбин ба масъалаҳои таърихӣ дахл кардаанд. Ӯ ҳамчун сиёсатмадор дар такя ба устод Б. Ғафуров сабаби заволи империяи Ҳахоманишиҳо, Ашкониёну Қӯшониён ва Сосониёну Ҳайтолиёнро дар ҷангу ҷидолҳои дохилӣ, ба инобат нагирифтани манфиатҳои оммаи халқ ва бегонапарастӣ мебинанд.
Муаллиф дар асоси омӯзиши гузашта имрӯзаро мавриди таҳлил қарор медиҳанд. Ба андешаи ӯ дар шароити ҷаҳонишавӣ ва барои миллати мо тақдирсоз ба мо – тоҷикон зарур аст, ки гузаштаи дуру наздики худро таҳлил намоем, аз таърих сабақ бардорем, мавқеъ ва нақши худро дар ҷомеаи ҷаҳонӣ муайян созем. Зеро бе гузаштаи таърихӣ ифтихори миллӣ ба худпарастии миллӣ табдил меёбад.
Дар маҷмуъ, “Тоҷикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён” арзиши бузурги илмиву сиёсӣ ва тарбиявӣ дорад. Зеро ин асар мутобиқи Истиқлолияти Тоҷикистон ва талаботи маънавии имрӯз мебошад. Он на танҳо маълумоти дақиқ ва муҳими таърихӣ медиҳад, балки барои мо – насли ҷавон як раҳнамо дар самти ватандориву ифтихори миллист.
Ин асар натиҷаи заҳматҳои чандинсолаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар вусъат додани эҳсоси ватанпарастии ҷавонон ва ифтихори миллии мардуми кишвар, ба манзури боз ҳам мустаҳкамтар кардани пояҳои давлатдории миллӣ ва раванди сулҳу ваҳдат ва созандагӣ мебошад.
Бо боварӣ метавон гуфт, ки бо мутолиаи ин асар ҳар як ҷавон метавонад, миллати худ, таъриху фарҳанги ғании онро на танҳо дар дохил, балки берун аз кишвар муаррифӣ намояд.
Насимджон ЗАРИФОВ, Толибшо НАҶМУДДИНОВ, омӯзгорони факултети таърихи ДДОТ ба номи С. Айнӣ
Ба чоп расидани силсилаи таҳқиқоти таърихии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо унвони “Тоҷикон дар оинаи таърих” қадами ҷиддие дар шинохти таърихии тоҷикон ва мақоми онҳо дар ташаккулу пешрафти тамаддуни ҷаҳонӣ мебошад. Ин асар дар ибтидо ҳамчун дастури муҳими таълимӣ барои хонандагони зинаҳои гуногуни таҳсилот (солҳои 1995-1999) бо забонҳои тоҷикиву русӣ ва англисӣ ба чоп расида буд.
Сарвари давлат дар китоби якум ба таърих рӯ овардани худро “аз рӯи адои қарзи фарзандӣ дар назди обу хоки диёр, Ватани куҳанбунёд ва миллати азизу ҷафокашидаи тоҷик” ва илҳом гирифтан “аз баракати Истиқлолият ва давлатдории миллӣ” бо “азми ба сарчашма ва оғози оғозҳо расидан” медонанд. Дар ин замина аз масоили меҳварӣ ва суннатии тамаддуни қадими ниёгон, ба вижа сабақҳои таърих, нақши Шоҳроҳи абрешим дар пайвасти гузаштаву имрӯза ва оянда, бозёфтҳо ва хазинаву дафинаҳои арзишманди аҳди бостон, ба мисли дафинаи Амударё, Авасто ҳамчун нахустин қомусномаи ниёгон, марказҳои аввалин ва гаҳвораи давлатдории тоҷикон - Бохтару Суғд ва тафсири дигар арзишҳои таърихию фарҳангиро ёдовар мешаванд. Рӯ овардани Сарвари давлат ба ин масоили таърихӣ бесабаб нест. “Зуҳуроти бегонапарастӣ, - менависад муаллиф,- дар либосу ҷомаи нав ба ҷилва омадааст, ки баъзан арзишҳои таърихӣ ва дастовардҳои фарҳангии миллати тоҷикро ба марзҳову кишварҳои ҳамҷавор ва халқиятҳои дигар нисбат медиҳанд”.
Китоби дуюми “Тоҷикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён” рамзист, ки бо таҳлили авзои сиёсии ҷаҳон дар давраи гузариш аз садаи бист ба қарни бистуяк оғоз меёбад. Ин бесабаб нест. Муаллиф дар ин ҷо на танҳо чун муҳаққиқ, балки ҳамчун Сарвари давлат ва сиёсатмадори дақиқназару дурандеш авзои сиёсии ҷаҳонро дар давраи гузариш аз як сада ба садаи дигар дар мизони таҳлил бар кашида, диди худро доир ба пешомади ҷаҳони муосир дар садсолаи нав манзур намуда, ҷомеаи ҷаҳониро даъват намудаанд, ки рӯ ба таърих оваранд ва бубинанд, ки ҷангу ҷидол ва хунрезиҳо аз худ чӣ осоре боқӣ гузоштаанду инсоният чӣ талафоти бузурге дидааст.
Таҳлили вазъи ҷаҳони муосир муаллифро ба хулосае овардаанд, ки ҷомеаи инсонӣ баробари рушди босуръат ва дастовардҳои нодир дучори хатарҳои бузург низ гардидааст ва тақдири инсоният ба ҳалли дуруст ва оқилонаи онҳо вобаста мебошад.
Дарки амиқи моҳияти ҳодисаҳо аз ҷониби муаллифи асар дар он зоҳир мегардад, ки вай хатарҳои бузурги умумибашариро тасниф намуда, 4 мушкилоти умдаи ҷойдоштаро возеҳ ва равшан баён кардаанд:
аввал. Сарвари давлат дар сароғози давлатдории соҳибистиқлоли тоҷикон сулҳро ҳамчун асли бунёди наҷот ва бақои миллати тоҷик бо тамоми паҳлӯҳояш дарк карда, барои таъмини он тамоми воситаҳоро ба кор бурдаанд;
дуюм. Ҳифзи имрӯзаи давлати тоҷиконро ҳамчун дастоварди олитарини таърихӣ ва Тоҷикистонро чун қиблаи умеди тамоми тоҷикони дунё вазифаи ҷонии худ донистаанд;
сеюм. Барои мустаҳкам кардани асосҳои давлати тозаистиқлоли тоҷикон, худшиносии миллӣ ва ифтихори ватандориро маҳаку меъёри асосӣ ҳисоб кардаанд.
чорум. Пешвои миллат оқибатҳои фалокатовари парокандагии миллиро бо масъулияти том эҳсос карда, натанҳо ваҳдати халқи тоҷикро дар қаламрави Тоҷикистон, балки ба ҳам овардани ҳамаи тоҷикони ҷаҳонро бо давлатҳои дигар эълом доштаанд ва дар ин самт қотеъона амал кардаанд.
Дар чунин шароити гуногунранги сиёсиву идеологӣ ва мураккаби вазъи ҷаҳонӣ саҳеҳ муайян намудани роҳи давлати тозаистиқлол аз вазифаҳои муҳимтаринест, ки муаллифи асар ба ҳайси Сарвари давлат дар назди худ гузоштаанд.
Аз мутолиаи асар ва далелҳои эътимодбахши муаллиф дар ду китоби аввал хонанда розӣ хоҳад шуд, ки воқеан, дар назар гирифтани хусусиятҳои хоси Тоҷикистон, хусусиятҳои таърихӣ ва маънавии мардуми он барои бунёди давлати пойдору устувор хеле муҳим аст.
Дар баробари ин, муаллиф бо таассуф таъкид мекунанд, ки таърихи халқи тоҷик пур аз воқеаҳои фоҷеабор ва даҳшатангез аст. Мисоли равшани ин гуфтаҳо аз тарафи кӯчиёну ғоратгарони бегона вайрону валангор шудани китобхонаву қасрҳо, шаҳрчаю қалъаҳо ва сарзаминҳои ҳосилхезу шукуфон шуда метавонад.
Дар силсилаи суханрониҳои худ Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон диққати ҷавононро ба таърихи ғании фарҳанги миллӣ ҷалб намуда таъкид менамоянд, ки яке аз сарчашмаҳои асосии худшиносии миллӣ маҳз дӯст доштан ва рӯ овардан ба гузаштаи пурифтихору қаҳрамононаи халқи худ, ҳифз ва инкишофи мероси маънавии ниёгон ба шумор меравад.
Китоби “Тоҷикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён” аз тадқиқи илмӣ мақсади фаротар дорад. Муаллиф ба воситаи ин асар хостаанд, ки сабақҳои таърихро ба хидмати ояндаи давлату халқи тоҷик гузоранд ва таъкид менамоянд, ки “рӯ овардан ба таърих амали якдафъаина нест, балки он бояд мутаассил ва доимӣ бошад”.
Пешвои миллат натанҳо ҳамчун муҳаққиқи воқеаҳои таърихӣ, балки ҳамчун сиёсатмадори нозукбин ба масъалаҳои таърихӣ дахл кардаанд. Ӯ ҳамчун сиёсатмадор дар такя ба устод Б. Ғафуров сабаби заволи империяи Ҳахоманишиҳо, Ашкониёну Қӯшониён ва Сосониёну Ҳайтолиёнро дар ҷангу ҷидолҳои дохилӣ, ба инобат нагирифтани манфиатҳои оммаи халқ ва бегонапарастӣ мебинанд.
Муаллиф дар асоси омӯзиши гузашта имрӯзаро мавриди таҳлил қарор медиҳанд. Ба андешаи ӯ дар шароити ҷаҳонишавӣ ва барои миллати мо тақдирсоз ба мо – тоҷикон зарур аст, ки гузаштаи дуру наздики худро таҳлил намоем, аз таърих сабақ бардорем, мавқеъ ва нақши худро дар ҷомеаи ҷаҳонӣ муайян созем. Зеро бе гузаштаи таърихӣ ифтихори миллӣ ба худпарастии миллӣ табдил меёбад.
Дар маҷмуъ, “Тоҷикон дар оинаи таърих. Аз Ориён то Сомониён” арзиши бузурги илмиву сиёсӣ ва тарбиявӣ дорад. Зеро ин асар мутобиқи Истиқлолияти Тоҷикистон ва талаботи маънавии имрӯз мебошад. Он на танҳо маълумоти дақиқ ва муҳими таърихӣ медиҳад, балки барои мо – насли ҷавон як раҳнамо дар самти ватандориву ифтихори миллист.
Ин асар натиҷаи заҳматҳои чандинсолаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар вусъат додани эҳсоси ватанпарастии ҷавонон ва ифтихори миллии мардуми кишвар, ба манзури боз ҳам мустаҳкамтар кардани пояҳои давлатдории миллӣ ва раванди сулҳу ваҳдат ва созандагӣ мебошад.
Бо боварӣ метавон гуфт, ки бо мутолиаи ин асар ҳар як ҷавон метавонад, миллати худ, таъриху фарҳанги ғании онро на танҳо дар дохил, балки берун аз кишвар муаррифӣ намояд.
Насимджон ЗАРИФОВ, Толибшо НАҶМУДДИНОВ, омӯзгорони факултети таърихи ДДОТ ба номи С. Айнӣ
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед