ҶОМЕА
Панҷшанбе 25 Апрел 2024 07:33
Бисёре аз мардум гумон мекунанд, ки истеъдод ва тавонмандиҳои устуворе надоранд. Онҳо тасаввур мекунанд, чун ҳеҷ гоҳ нависанда набудаанд, ҳар гиз ҳам нахоҳанд шуд. Чун ҳеҷ вақт мусиқӣ нанавохтаанд, ҳаргиз мусиқидон нахоҳанд шуд. Ин зеҳнияти шахшуда ва бардошти ғалат аз тавоноиҳост, ки пеши роҳи рушд, пешрафт ва кашфи истеъдодҳоро мегирад. Дар ин мақола шуморо бо “зеҳнияти рушд” ошно мекунем. Мафҳуме, ки метавонад калиди рушду пешрафт дар зиндагиатон бошад.
Мушкили дунё дар ин аст, ки аблаҳону мутаассибон беш аз ҳад ба худ эътимод доранд, аммо афроди оқил ҳамеша ба худ бо шубҳа менигаранд.
Бертран Рассел, файласуфи англис
Чи дар муваффақиятҳои шуғливу таҳсил ва чи дар муваффақиятҳои варзишҳои сахту сангин, зеҳнияти рушд нақши муҳиме дорад. Вақте дар бораи ин навъ зеҳният суҳбат мекунем, бояд ба асари “Тарзи фикр: равоншиносии навини муваффақият”-и Кэрол Дуэк, равоншинос ва устоди Донишгоҳи Стэнфорди Амрико ишора кунем. Хонум Дуэк пас аз даҳҳо пажӯҳиш таъсири зеҳнияти рушд ба бар муваффақияти афродро исбот кард. Ӯ дар китобаш тафовути байни ду навъ зеҳниятро баён карда менависад, ки муваффақият дар ҳар давраи зиндагӣ ба тарзи фикри мо дар бораи худ ва тавоноиҳоямон бастагӣ дорад.
Муқоисаи зеҳнияти шахшуда (собит) бо зеҳнияти рушд
Вақте шумо фикр мекунед, ки шахсият, шуур ва маҳоратҳои устуворе доред, дарвоқеъ пайрави зеҳнияти шахшуда ҳастед. Дар ин навъ зеҳният фард тасаввур мекунад, ки тавонмандиҳояш қобилияти густариш надоранд, пас бояд бо ҳамон маҳоратҳои доштааш чархи рӯзгорашро тоб диҳад. Ин бовар, ки зиндагӣ ба шумо тамоман қобилиятҳои яксон додааст, шуморо ба самте тела медиҳад, ки ҳамеша дар чархҳои баста боқӣ мемонед. Касоне, ки чунин нигариш доранд, тамоюле ба пешрафт дар зиндагӣ нахоҳанд дошт ва дучори рӯзмаргӣ мешаванд.
Дар муқобил доштани зеҳнияти рушд, ба шумо мегӯяд, тавоноиҳо ва истеъдодҳоятон шахшуда нест, балки метавон онҳоро бо талош беҳтар кард. Афроди пайрав бар ин зеҳният бар ин бовар ҳастанд, ки метавон аз тариқи таҷриба ва талош рушд намуд.
Хонум Дуэк пас аз 30 соли пажӯҳиш мегӯяд: “Таҳқиқотҳои ман нишон додааст, тасвире, ки мо аз худ ва тавоноиҳоямон дар зеҳн месозем, нақши муҳиме дар таъйини масири зиндагии мо дорад. Зеҳнияти муносиб ба худамон таъйин мекунад, ки чи касе мешавем ва чи дастоварде дар зиндагӣ хоҳем дошт”.
Чӣ гуна зеҳнияти рушдро дар худ парвариш диҳем?
Зеҳнияти мо аз тарзи фикр ва боварҳоямон пайдо мешавад. Вақте ба ин натиҷа бирасем, ки метавон бархе аз нигаришҳои манфиро, ки омили таваққуфи мо ҳастанд, канор бигузорем, он гоҳ метавонем бигуем, ки зеҳнияти рушд дорем. Барои парвариши ин зеҳният равишҳои мухталифе вуҷуд дорад, ки дар идомаи ин матлаб ба 5 равиши он ишора мекунем:
1. Пазириш ва омӯхтан аз шикаст
Томас Эдисон дар талош барои ёфтани як риштаи муносиб барои фурузонак (лампа)-и ҳубобӣ наздик ба 1000 моддаро имтиҳон кард ва шикаст хӯрд, то ин ки билохира таркиби мавриди назарро ёфт. Ӯ ҳар шикасташро дарс медонист. Дарсе, ки ба ӯ ва ҳамкоронаш меомӯхт, чи модае барои сохти риштаи лампа муносиб нест.
Аввалин қадам барои эҷоди зеҳнияти рушд тағйири нигариш нисбат ба шикастҳост. Вақте шикастро фурсати ёдгирӣ ва таҷрибаи арзишманд бидонем, он гоҳ рушд хоҳем кард.
2. Табдил шудан ба ёдгирандаи доимӣ
Касоне, ки зеҳнияти рушд доранд, зиндагиро монанди аудиторияи дарсхонӣ мебинанд. Онҳо ҳеҷ фурсатеро барои густариши дониши худ аз даст намедиҳанд. Таҳқиқоте нишон додааст, ки афроди муваффақ ҷузъе аз мутолиакунандагони ҳамешагии китобҳои оимӯзишӣ ва ва равонишносии муваффақиятанд. Дар воқеъ 85% афроди муваффақ моҳе як ё ду китоб мутолиа мекунанд. Пажӯҳиши дигаре низ нишон додааст, ки 30 дарсади мудирони ширкатҳои бузург ангеза болои ёдгириро яке аз вижагиҳои муҳими кормандони муваффақ медонанд. Ангеза ва омодагӣ барои ширкат кардан дар давраҳо ва дарсҳои омӯзишӣ нишонаи он аст, ки шумо то чӣ ҳад зеҳнияти рушд доред.
Ҷолиб аст, бидонед, ки созмони ЮНЕСКО низ дар барномаҳои пешниҳодии худ ба ҷомеаҳои гуногун ҳамвора талқини ёдгириро мекунад, ки то ба ин васила инсониятро биомӯзонад, ки ҳар лаҳзаи зиндагиро ба унвони фурсати ёдгирӣ паси сар кунад.
3. Ба дунболи чолишҳо будан
Касе, ки хостори парвариши зеҳнияти рушд дар худ аст, бояд омодаи рӯёрӯи бо сахтиҳо ва чолишҳо бошад. Чолишҳои ҷадид фурсатеанд, то тавоноиҳоямонро биозмоем ва бо ғалаба бар онҳо рушд кунем. Агар муддатҳост эҳсоси роҳат ё якнавохтӣ мекунед, шояд вақташ расида аст, ки аз доираи роҳати худ берун оед ва дил ба дарё бизанед.
Маъмулан хостаҳо одамҳои одиро ба сарнавиштҳои шигифтангез рӯ ба рӯ мекунад.
4. Фаротар аз интизориҳо амал кардан
Ҳар кас дарке аз тавоноиҳои худ дорад, аммо ин мумкин аст камтар аз чизе бошад, ки воқеан ҳаст. Яке аз роҳҳои парвариши нигариши рушд амал кардан беш аз зарфияте ҳаст, ки тасаввурашро дорем.
Дар пажӯҳиш ба гурӯҳе аз дучархасаворон гуфта шуд, то ҳадде ки метавонед масофаи чорҳазорметраро тай кунед. Дар даври баъдӣ аз онҳо хоста шуд, ки бо як ҳамроҳ ҳамин масофаро тай намоянд. Ба ширкаткунандагон гуфта нашуд, ки ҳамроҳи онҳо тундтару босуръаттар ҳаракат хоҳад кард. Вақте даври дуюм ба анҷом расид, маълум шуд, ки ширкаткунандагон барои ақиб намондан хеле сареътар аз даври аввал ба марра расидаанд. Озмоишҳое монанди ин нишон медиҳанд, ки бахше аз дарки мо аз тавоноиҳоямон ба маҳдуд будани зеҳният бастагӣ дорад. Агар худамонро дасти кам нагирем ва фақат каме бештар аз ончи фикр мекунем, талош кунем, ба натиҷаҳои дурахшоне хоҳем расид.
5. Истиқбол аз вокунишҳо
Афроде, ки зеҳнияти рушдро дар худ парвариш медиҳанд, эътимод ба нафси кофӣ барои интиқод ва қазоватҳои дигаронро доранд. Ва ҳатто худ ба дунболи дарёфти танқид ва нақди дигаронанд. Ин интиқодҳо фурсатеанд, барои беҳтар кардан ё ба чолиш кашидани худ. Дарвоқеъ ин интиқодҳо ангезае ба мо медиҳанд, то беҳтар амал кунем ва аз ин тариқ посухи онҳоро бидиҳем.
Зарурати парвариши зеҳнияти рушд
Дар дунёи имрӯз, ки бо суръат тағйир мекунад, парвариши зеҳнияти рушд барои ақиб намондан аз таҳаввулот ва пешрафтҳои касбӣ бисёр зарур аст. Барои мисол коргарон ва кормандон маҷбуранд ҳамеша маҳоратҳояшонро боло баранд, то бо пешрафт равишҳои дастгоҳҳои шуғлиашонро ҳифз кунанд. Ба хусус дар ҳоле, ки фанновариҳо ва зеҳни сунъӣ бисёре аз шуғлҳоро таҳдид карда истодааст.
Инки шумо чи қадар хуб ҳастед, муҳим нест, муҳим он аст, ки чи қадар мехоҳед хубтар шавед.
Мушкили дунё дар ин аст, ки аблаҳону мутаассибон беш аз ҳад ба худ эътимод доранд, аммо афроди оқил ҳамеша ба худ бо шубҳа менигаранд.
Бертран Рассел, файласуфи англис
Чи дар муваффақиятҳои шуғливу таҳсил ва чи дар муваффақиятҳои варзишҳои сахту сангин, зеҳнияти рушд нақши муҳиме дорад. Вақте дар бораи ин навъ зеҳният суҳбат мекунем, бояд ба асари “Тарзи фикр: равоншиносии навини муваффақият”-и Кэрол Дуэк, равоншинос ва устоди Донишгоҳи Стэнфорди Амрико ишора кунем. Хонум Дуэк пас аз даҳҳо пажӯҳиш таъсири зеҳнияти рушд ба бар муваффақияти афродро исбот кард. Ӯ дар китобаш тафовути байни ду навъ зеҳниятро баён карда менависад, ки муваффақият дар ҳар давраи зиндагӣ ба тарзи фикри мо дар бораи худ ва тавоноиҳоямон бастагӣ дорад.
Муқоисаи зеҳнияти шахшуда (собит) бо зеҳнияти рушд
Вақте шумо фикр мекунед, ки шахсият, шуур ва маҳоратҳои устуворе доред, дарвоқеъ пайрави зеҳнияти шахшуда ҳастед. Дар ин навъ зеҳният фард тасаввур мекунад, ки тавонмандиҳояш қобилияти густариш надоранд, пас бояд бо ҳамон маҳоратҳои доштааш чархи рӯзгорашро тоб диҳад. Ин бовар, ки зиндагӣ ба шумо тамоман қобилиятҳои яксон додааст, шуморо ба самте тела медиҳад, ки ҳамеша дар чархҳои баста боқӣ мемонед. Касоне, ки чунин нигариш доранд, тамоюле ба пешрафт дар зиндагӣ нахоҳанд дошт ва дучори рӯзмаргӣ мешаванд.
Дар муқобил доштани зеҳнияти рушд, ба шумо мегӯяд, тавоноиҳо ва истеъдодҳоятон шахшуда нест, балки метавон онҳоро бо талош беҳтар кард. Афроди пайрав бар ин зеҳният бар ин бовар ҳастанд, ки метавон аз тариқи таҷриба ва талош рушд намуд.
Хонум Дуэк пас аз 30 соли пажӯҳиш мегӯяд: “Таҳқиқотҳои ман нишон додааст, тасвире, ки мо аз худ ва тавоноиҳоямон дар зеҳн месозем, нақши муҳиме дар таъйини масири зиндагии мо дорад. Зеҳнияти муносиб ба худамон таъйин мекунад, ки чи касе мешавем ва чи дастоварде дар зиндагӣ хоҳем дошт”.
Чӣ гуна зеҳнияти рушдро дар худ парвариш диҳем?
Зеҳнияти мо аз тарзи фикр ва боварҳоямон пайдо мешавад. Вақте ба ин натиҷа бирасем, ки метавон бархе аз нигаришҳои манфиро, ки омили таваққуфи мо ҳастанд, канор бигузорем, он гоҳ метавонем бигуем, ки зеҳнияти рушд дорем. Барои парвариши ин зеҳният равишҳои мухталифе вуҷуд дорад, ки дар идомаи ин матлаб ба 5 равиши он ишора мекунем:
1. Пазириш ва омӯхтан аз шикаст
Томас Эдисон дар талош барои ёфтани як риштаи муносиб барои фурузонак (лампа)-и ҳубобӣ наздик ба 1000 моддаро имтиҳон кард ва шикаст хӯрд, то ин ки билохира таркиби мавриди назарро ёфт. Ӯ ҳар шикасташро дарс медонист. Дарсе, ки ба ӯ ва ҳамкоронаш меомӯхт, чи модае барои сохти риштаи лампа муносиб нест.
Аввалин қадам барои эҷоди зеҳнияти рушд тағйири нигариш нисбат ба шикастҳост. Вақте шикастро фурсати ёдгирӣ ва таҷрибаи арзишманд бидонем, он гоҳ рушд хоҳем кард.
2. Табдил шудан ба ёдгирандаи доимӣ
Касоне, ки зеҳнияти рушд доранд, зиндагиро монанди аудиторияи дарсхонӣ мебинанд. Онҳо ҳеҷ фурсатеро барои густариши дониши худ аз даст намедиҳанд. Таҳқиқоте нишон додааст, ки афроди муваффақ ҷузъе аз мутолиакунандагони ҳамешагии китобҳои оимӯзишӣ ва ва равонишносии муваффақиятанд. Дар воқеъ 85% афроди муваффақ моҳе як ё ду китоб мутолиа мекунанд. Пажӯҳиши дигаре низ нишон додааст, ки 30 дарсади мудирони ширкатҳои бузург ангеза болои ёдгириро яке аз вижагиҳои муҳими кормандони муваффақ медонанд. Ангеза ва омодагӣ барои ширкат кардан дар давраҳо ва дарсҳои омӯзишӣ нишонаи он аст, ки шумо то чӣ ҳад зеҳнияти рушд доред.
Ҷолиб аст, бидонед, ки созмони ЮНЕСКО низ дар барномаҳои пешниҳодии худ ба ҷомеаҳои гуногун ҳамвора талқини ёдгириро мекунад, ки то ба ин васила инсониятро биомӯзонад, ки ҳар лаҳзаи зиндагиро ба унвони фурсати ёдгирӣ паси сар кунад.
3. Ба дунболи чолишҳо будан
Касе, ки хостори парвариши зеҳнияти рушд дар худ аст, бояд омодаи рӯёрӯи бо сахтиҳо ва чолишҳо бошад. Чолишҳои ҷадид фурсатеанд, то тавоноиҳоямонро биозмоем ва бо ғалаба бар онҳо рушд кунем. Агар муддатҳост эҳсоси роҳат ё якнавохтӣ мекунед, шояд вақташ расида аст, ки аз доираи роҳати худ берун оед ва дил ба дарё бизанед.
Маъмулан хостаҳо одамҳои одиро ба сарнавиштҳои шигифтангез рӯ ба рӯ мекунад.
4. Фаротар аз интизориҳо амал кардан
Ҳар кас дарке аз тавоноиҳои худ дорад, аммо ин мумкин аст камтар аз чизе бошад, ки воқеан ҳаст. Яке аз роҳҳои парвариши нигариши рушд амал кардан беш аз зарфияте ҳаст, ки тасаввурашро дорем.
Дар пажӯҳиш ба гурӯҳе аз дучархасаворон гуфта шуд, то ҳадде ки метавонед масофаи чорҳазорметраро тай кунед. Дар даври баъдӣ аз онҳо хоста шуд, ки бо як ҳамроҳ ҳамин масофаро тай намоянд. Ба ширкаткунандагон гуфта нашуд, ки ҳамроҳи онҳо тундтару босуръаттар ҳаракат хоҳад кард. Вақте даври дуюм ба анҷом расид, маълум шуд, ки ширкаткунандагон барои ақиб намондан хеле сареътар аз даври аввал ба марра расидаанд. Озмоишҳое монанди ин нишон медиҳанд, ки бахше аз дарки мо аз тавоноиҳоямон ба маҳдуд будани зеҳният бастагӣ дорад. Агар худамонро дасти кам нагирем ва фақат каме бештар аз ончи фикр мекунем, талош кунем, ба натиҷаҳои дурахшоне хоҳем расид.
5. Истиқбол аз вокунишҳо
Афроде, ки зеҳнияти рушдро дар худ парвариш медиҳанд, эътимод ба нафси кофӣ барои интиқод ва қазоватҳои дигаронро доранд. Ва ҳатто худ ба дунболи дарёфти танқид ва нақди дигаронанд. Ин интиқодҳо фурсатеанд, барои беҳтар кардан ё ба чолиш кашидани худ. Дарвоқеъ ин интиқодҳо ангезае ба мо медиҳанд, то беҳтар амал кунем ва аз ин тариқ посухи онҳоро бидиҳем.
Зарурати парвариши зеҳнияти рушд
Дар дунёи имрӯз, ки бо суръат тағйир мекунад, парвариши зеҳнияти рушд барои ақиб намондан аз таҳаввулот ва пешрафтҳои касбӣ бисёр зарур аст. Барои мисол коргарон ва кормандон маҷбуранд ҳамеша маҳоратҳояшонро боло баранд, то бо пешрафт равишҳои дастгоҳҳои шуғлиашонро ҳифз кунанд. Ба хусус дар ҳоле, ки фанновариҳо ва зеҳни сунъӣ бисёре аз шуғлҳоро таҳдид карда истодааст.
Инки шумо чи қадар хуб ҳастед, муҳим нест, муҳим он аст, ки чи қадар мехоҳед хубтар шавед.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед