Бедарак гаштани кӯдакони ноболиғ яке аз масъалаҳои доғи ҷомеа ба шумор меравад, ки волидону наздикони ноболиғон, умуман ҷомеаро ба ташвиш овардааст. Чанд вақти охир нафарони зиёд тариқи интернет, аз ҷумла шабакаҳои иҷтимоӣ ва расонаҳо барои кӯмак дар ҷустуҷӯи кӯдакони гумшуда, расмҳои ноболиғони бедаракшударо нашр мекунанд.

Тибқи иттилои Вазорати корҳои дохилии Тоҷикистон дар нуҳ моҳи соли 2020 дар ҷумҳурӣ 709 нафар бедарак гаштаанд, ки аз ин 470 нафараш ёфт шуда, тақдири 239 нафари дигар то ҳол номаълум боқӣ мондааст. Дар байни гумшудаҳо кӯдакон низ кам нестанд.

Ба иттилои манбаъ 168 нафари бедаракшудаҳо ноболиғон мебошанд, ки аз ин 160 нафараш ёфт шуда, 8 нафари дигар дар кофтуков қарор доранд. Шумораи гумшудаҳо нисбат ба соли 2019 коҳиш ёфта, нисбат ба ҳамин давра 19 ҳолат кам гаштааст.

Мақомот ва коршиносон дар гум шудани кӯдакон волидайн ё нафарони барои нигоҳубини онҳо масъулро гунаҳкори асосӣ медонанд. Тавре соҳибназарон мегӯянд, бештари волидайн нисбати фарзандони хеш беаҳамиятӣ зоҳир намуда, аксаран кӯдаконро ба кӯча беназорат барои бозӣ равон мекунанд, ки ин замина барои гум шудан ё рабудани кӯдак мегардад.

Мадина, як ҳамсуҳбати мо гуфт, ки фарзанд надорад, вале кӯдакони дар майдончаҳои назди бино танҳо машғули бозиро дида, аз бепарвоии волидонашон дар ҳайрат мемонад.

Ӯ гуфт, ки рӯзе бинобар зиёд будани кораш шаб аз корхона бо як дӯсташ дер баромада, наздики роҳи “Гулистон” мерафтанд, ки ногоҳ дар истгоҳ як зани ҷавон, ки дар дасташ кӯдаки парпеч дошт садо кард: “Ман низ ҳамон тараф меравам, агар имкон бошад, ҳамин кӯдаки маро низ бардошта баред, пойҳоям дард мекунанд”.

Тавре Мадина мегӯяд, кӯдак дар дасташ бо дӯсташ роҳро давом доданд, вале аз тарсе, ки модари кӯдак нагурезад, тез-тез ба ақиб нигоҳ мекарданд. Зан чунон оҳиста меомад, ки дар торикии шаб гоҳо аз чашмашон дур мемонд ва маҷбур мешуданд интизор шаванд, то зан наздиктар биёяду онҳо роҳашонро давом диҳанд.

Вай мегӯяд, ҳамаи ин аз бепарвоӣ ва беандешагии бархе аз занон, аст, ки бидуни оқибат ба одамони бегона фарзандонашонро бовар карда, вогузор мекунанд.
Сардори маркази матбуоти ВКД Нусратулло Аҳмадзода сабаби асосии гум шудани кӯдаконро беназоратии волидайн ё шахсе, ки онҳоро назорат мекунад, медонад.
Мавсуф қайд намуд, ки омили дигари гум шудани одамон, аз ҷумла кӯдакон новобаста аз синну сол доштани бемории рӯҳии онҳост. Чунин нафарон худро идора карда наметавонанд. Вақте ба кӯча мебароянд, аз як маҳал ба маҳали дигар ё аз як деҳа ба деҳаи дигар мераванд. Ҳамин тавр аз вилоят ба вилоят мераванд ва суроғаи зисташонро пайдо карда наметавонанд.

Номбурда гуфт, вақте кӯдак беназорат монд, ӯ худашро идора карда наметавонад ва ба майлу хоҳиши худ ба ҳар гуна амал даст мезанад, ки боиси гум гаштанаш мегардад. Вале дар мавриди тариқи интернет, аз ҷумла шабакаи иҷтимоии “Фейсбук” паҳн кардани эълони нафарони бедарак, ҳамсӯҳбати мо гуфт, ин амал бояд тариқи мақомоти корҳои дохилӣ сурат гирад.

Мавсуф гуфт, ки амали кӯдакдуздӣ, ки аз аввал тарҳрезӣ шуда бошад, дар мо то ба ҳол ба қайд гирифта нашудааст. Бештари ноболиғон роҳро ба сӯи хона пайдо карда наметавонанд, роҳгум мезананд ва билохира бедарак мешаванд.

- Ҳолате буд, ки кӯдак дар таксӣ нишаста, 6-7 моҳ дар шаҳри Хуҷанд бедарак мешавад. Баъди ҷустуҷӯ ва дарёфти вай маълум шуд, ки дар бозорҳои шаҳри Хуҷанд оворагардӣ мекардааст. Ё ҳолате буд, ки духтар аз ноҳияи Варзоб гум мешавад, як нафар сокини Кӯлоб занг зада мегӯяд, ки нафареро, ки тариқи шабакаҳо мекобед, дар Кӯлоб дидаанд. Баъди муроҷиат кӯдакро ба расме, ки дар парвандаи кофтуковӣ аст, муқоиса менамоянд. Тасдиқ мешавад, ки шахси бедаракшуда пайдо шуд ва ба наздиконаш бармегардонанд,- гуфт ҳамсуҳбати мо.

Сардори шуъбаи ҳифзи давлатии ҳуқуқҳои кӯдаки Ваколатдор оид ба ҳуқуқи кӯдак Аҳад Содиқов гуфт, ки доир ба кӯдакони гумшуда ё мусоидат кардан дар ёфтани онҳо ба ин ниҳод ягон муроҷиат нашудааст. Ҳарчанд дар чунин масъалаҳо ин ниҳод барои ҷустуҷӯи кӯдак мусоидат мекунад.

Нусратулло Аҳмадзода дар мавриди тартиби ҷустуҷӯи шахсони гумгашта, махсусан кӯдакон сухан ронда, қайд кард, нафароне, ки ба мақомот муроҷиат мекунанд, бояд пеш аз ҳама аломатҳои шахси гумшуда, ба монанди сару либос ва рангҳои ӯро аниқ гӯянд. Чунки ҳамаи ин аломатҳо барои кофтукови минбаъда муҳиманд. Ҳолатҳое мешавад, ки ҷасад пайдо мешавад, аз рӯи ин аломатҳо муқоиса мекунем.

Номбурда мегӯяд, ки пешгирии гумшавии ноболиғон аз масъулияти баланди шаҳрвандон вобаста аст.

- Падару модар бояд дарк кунанд, ки ин фарзанд аст, на чизи дигар, ки бе назорат бошад. Онҳо чизҳои арзишманди худро назорат мекунанд, ки осеб набинанд, вале фарзанд, ки ҷисми зинда аст, баъзан беназорат мемонад. Бештари мушкилоте, ки дар самти бедарак шудани ноболиғон аст, бевосита камбудии падару модар аст. Баъдан мушкилӣ ба ҷомеа бор мешавад. Чанд муддат сарф мешавад, то кӯдакро пайдо кунанд. – илова намуд ҳамсуҳбати мо.

Мавриди зикр аст, ки Тоҷикистон дар қатори дигар кишварҳо пайваста кӯшиш ба харҷ медиҳад, то пеши роҳи ин омил – гумшавии кӯдаконро бигирад. Маҳз қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд” мисоли хубест дар роҳи пешгирии ин мушкилоти мубрам ва доғи рӯз.
Ҷомеашинос Зулайхо Усмонова низ сабабҳои асосии гум шудани кӯдаконро бемасъулиятии волидайн ва беназорат гузоштани кӯдакони синни томактабӣ меҳисобад.
- Кӯдакон метавонанд, аз пеши хона ба кӯчаҳои дигар раванд ва эҳтимол аст, ки роҳи бозгаштро пайдо карда натавонанд. Меъмории шаҳр низ тағйир ёфтааст. Ҳоло қариб, ки ҳавлиҳои хурд вуҷуд надоранд, ки якдигарро ҳама шиносанд. Бисёр хонаҳои шабеҳ пайдо шудааст, ки кӯдак ба осонӣ метавонад, самти худро гум кунад. Одамон якдигарро кам мешиносанд ва бетафовут будан нисбат ба кӯдакони бегонаро авлотар медонанд, - мегӯяд З. Усмонова.

Ба таъкиди вай сабаби дигари гум шудани баъзе ноболиғон муносибати бади волидайн ва таҳаммул накардани хушунати хонаводагӣ аст, ки аксари вақт аз ноумедӣ аз хона баромада мераванд.

Номбурда мегӯяд, бояд ҷомеа огоҳиашро дар мавриди хушунати хонаводагӣ баланд бардошта, барои аз байн бурдани он муборизаи дастаҷамъона барад.
Ба гуфтаи ӯ пештар низ кӯдакон гум мешуданд, вале аз сабаби он ки имрӯз технология рушд намудааст ва маълумот тавассути Интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ зуд паҳн мешавад, хабари гумшавии онҳо назаррастар аст. Агар пештар чунин ҳодисаҳо баъди 1-2 рӯз ё зиёда аз ин овоза мешуд, имрӯз баъди ҳамагӣ чанд соати гум шудани кӯдак маълумот паҳн мешавад.

Ҳамсуҳбати мо афзуд, ки мақомотҳои дахлдор бояд ба мушкилоти хушунати хонаводагӣ таваҷҷуҳи бештар диҳанд, чунин ҳолатҳоро ошкор кунанд, кӯдаконро ҳимоя кунанд ва волидони бадрафторро ба ҷавобгарӣ кашанд. Инчунин бо волидоне, ки фарзандонашон гум шудаанд, корҳои фаҳмондадиҳӣ гузарондан муҳим аст. Чунки нақши волидайн бузург аст. Бо волидон бояд сахт кор кунем.

Нусратулло Аҳмадзода, сардори маркази матбуоти ВКД аз шаҳрвандон даъват ба амал овард, ки на танҳо падару модарон, балки тамоми ҷомеа, аз шахси одӣ то фаъоли ҷомеаи шаҳрвандӣ эҳтиёткор бошанд ва кӯдаконро дар кӯча ва ҷойҳои ҷамъиятӣ беназорат нагузоранд.

Мавриди зикр аст, ки дар ҷаҳон ҳамасола 25 май ҳамчун Рӯзи умумиҷаҳонии кӯдакони гумшуда таҷлил мегардад. Таҷлили ин Рӯзи умумиҷаҳонии кӯдакони гумшуда аз Иёлоти Муттаҳидаи Амрико сарчашма мегирад. Дар ин рӯзи соли 1979 мактаббачаи 6-солаи амрикоӣ Эвиан Пейтс дар роҳ ба сӯйи хона гум мешавад. Ин ҳодиса дар саросари ҷаҳон акси садоҳои зиёд ба бор оварда, кулли мардуми олам онро ҳамвора пайгирӣ менамуданд. Мутаассифона, тамоми корҳои ҷустуҷӯӣ дар роҳи дарёфти ин писарбача бенатиҷа анҷом ёфт. Баъд аз сипарӣ гаштани 4 сол аз ин ҳодиса президенти ҳамонвақтаи ИМА Роналд Рейган санаи 25 майро Рӯзи миллии кӯдакони гумшуда эълон намуд. Пас аз як сол Маркази миллии кӯдакони гумшуда ва мавриди истисмор қароргирифта таъсис гардид. Ин иқдомро якчанд кишвари аврупоӣ ҷонибдорӣ намуда, соли 1997 “Ташкилоти байналхалқии ҷустуҷӯйи кӯдакони гумшуда ва мавриди истисмор қароргирифта” таъсис дода шуд.