Дар пайи эълон гаштани солҳои 2025-2030 ҳамчун “Солҳои рушди иқтисоди рақамӣ ва инноватсия” дар кишвар корҳои назаррас ба сомон расида истодааст. Аз ҷумла, дар самти рушди технологияи иттилоотӣ ҷавонони болаёқати кишвар гомҳои устуворе бардошта истодаанд. Аз ҷумлаи ин корҳо мустаҳкам гаштани пойгоҳи системаи миллии ҷӯстории “Додаҳо” аст. Ин система наздик ба се сол аст, ки фаъолият дорад ва муассиси он Файзуллоҷон Сафаров, дотсенти кафедраи технологияҳои иттилоотӣ ва автоматикунонии Донишгоҳи миллии тадқиқотӣ-технологӣ МИСИС дар шаҳри Душанбе аст. Вобаста ба фаъолият ва мушкилоти имрӯзаи ин система бо муассиси он суҳбате доштем.

- Нахуст суҳбатро аз он оғоз намоем, ки дар муддати фаъолият кадом тағйиротҳои назаррас ба системаи ҷустуҷӯи “Додаҳо” ворид шуд, ки воқеан судманд ва ба манфиати кор буд?

- Дар се соли фаъолияти худ, мо кӯшидем, то амнияти иттилоотии маълумотҳои захира мекардаамон пурра таъмин гардад, чун дар ин муддат борҳо ба ҳуҷумҳои хаккерӣ рӯ ба рӯ гаштем ва шукр тавонистем худро аз онҳо бо таҳияи барномаҳо ҳимоя намоем. Аз ин рӯ, метавон гуфт, ки ин нахустин ва тағйироти бис-ёр муҳим барои система буд. Ҳамчунин, соли равон тарҳи нави ин браузер мавриди истифода қарор дода шуд, ки аз қаблиаш бо каме имкониятҳои беҳтару хубтар фарқ мекунад.

- Чанде қабл доир ба савдо гузоштани 20 фоизи саҳмияи системаи ҷустуҷӯии “Додаҳо” ба андозаи 50 млн доллари амрикоӣ зимни як баромади худ иброз доштаед ва қарор буд маблағи мазкур ба сохтмони Донишгоҳи инноватсионии тобеи ширкати мазкур сарф шавад. Донистан мехостем, ки оё ин иқдом амалӣ шуда истодааст?

- Бале, дар ҳақиқат ин иқдомро пешниҳод кардаем ва мақсад дорем, ки Донишгоҳи мазкурро аввалин шуда, дар минтақа бисозему мавқеи худро дар миёни дигар мамлакатҳо пайдо намоем. Бояд қайд намоям, ки то ҳол аз ҳеҷ ҷонибе таклифе доир ба харидории саҳмияҳо нашудааст ва мо ҳам мунтазирем, ки ба зудӣ сармоягузорон пайдо мешаванд, имрӯз набошад фардо, мо ҳатман сохт-мони онро оғоз мекунем. Мо ба хотири манфиатҳои миллӣ дар талош ҳастему ба мушкилиҳо нигоҳ накарда, онро зина ба зина ҳал карда истодаем.

- Дар нақша буд, ки почтаи электронии “Dodaho” ба фаъолият оғоз намояд. Яке аз вижагиҳои он пинҳон мондани мукотибаи корбарон аз ҷониби шахси сеюм буд...

- Мо нақшаҳои зиёдеро дар ин замина тарҳрезӣ кардаем, ки натанҳо почтаи электронии мустақил барои Тоҷикистон, балки тамоми пойгоҳҳои рақамии кишварро бояд мустақил намоем. Хушбахтона, дар Агентии инноватсия ва технологияҳои рақамии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз лоиҳаи мазкур ҷонибдорӣ карда, ҳамкориҳоро дар оянда бо мо ба роҳ мемонанд. Дар сурати бартараф кардани мушкилиҳои техникӣ аз тарафи онҳо ҳатман почтаи электронии “Додаҳо” бо назардошти ҳифз шудани амнияти иттилоотӣ рӯи кор меояд ва шаҳрвандон имкони истифода аз ин хидматрасонии сирф миллиро пайдо менамоянд.

- Шумо ояндаи ин системаро равшан мебинед. Оё гуфта метавонед, ки пас аз чанд сол системаи ҷустуҷӯии “Додаҳо” – ро дар рӯи мизии кории истифодабарандагон мебинем?

- Ҳарчанд солҳои зиёдеро барои рушду такмили ин система сарф кардем ва фарҳанги истифодаи мардум аз он ҳоло пурра нест, вале оҳиста-оҳиста ба ин натиҷа наздик мешавем. Дур нест он рӯз, ки браузери мо ҷойгоҳи худро дар Тоҷикистон ва минтақа меёбад. Дар ин роҳ мо душвориҳои зиёдеро пеши рӯ дорем, вале онҳо давра ба давра ҳалли худро меёбанд.

- Имрӯз ширкати шумо чанд коргар дорад ва дафтари кории шумо дар куҷо ҷойгир аст?

- Ҳуҷҷатгузории ширкат пурра иҷро шудааст ва рӯзҳои наздик қарор аст, ки корхонаи расмии худро ифтитоҳ кунем, чун аллакай ваъдаи онро ба мо додаанд. Айни ҳол дар ширкати мо 57 нафар фаъолият мекунанд, ки онҳо дар ҷойҳои гуногун кори худро пеш бурда истодаанд. Умедворам, ки дар наздиктарин фурсат ҳамаи онҳо дар корхонаи наву замонавӣ ва бо ҳамаи шароитҳои муосир гирди ҳам меоянду баҳри пешрафти он талоши бештар менамоянд.

- Айни ҳол маълумотҳое, ки дар системаи ҷустории “Додаҳо” ҳаст дар куҷо захира карда мешавад? Барои захира кардани маълумотҳо дар дохили кишвар чӣ корҳоеро ба сомон расонидаед?

- Тамоми маълумотҳои базаи “Додаҳо” дар ҳудуди Тоҷикистон - шаҳри Душанбе захираву нигоҳ дошта мешаванд. Мо барои коркард, захира ва ҳифзи онҳо сармоягузорӣ дорем. Умедворам, ки ин ҳама кӯшишҳои мо аз ҷониби Ҳукумати кишвар қадрдонӣ мешавад, моро дастгирӣ намуда, ҷиҳати беҳтар гаштани фаъолияти ширкат ёрӣ мерасонад, зеро мо нахустин ширкате хоҳем буд, ки барои мардумамон интернети босуръату босифат ва дастрас ва маълумоти амнро кафолат медиҳему ба ҳамагон пешниҳод мекунем, ки Тоҷикистон монанди Олмон, Ҷопон, Сингапур ва Чин дар соҳаи технология рақобатпазир бошад.

Мо барои дар дохили кишвар захира кардани маълумотҳо хатти локалӣ (даруна) гирифтем, ки суръати баланди интиқоли маълумот ва сифати интернетро хуб нигоҳ медорад. Мавҷ аз ҳудуди кишвар берун намебарояд, ки ин барои доду гирифти иттилоот муҳим аст. Инчунин, пойгоҳеро барои доду гирифти маълумотҳои бениҳоят калон ҳаҷмаш зиёда аз 50-100 ГБ-ро дар муддати то ду дақиқа ташкил карданӣ ҳастем.

- Ҳоло “Додаҳо” барои захираи маълумотҳо чӣ миқдор ҷой дорад?

- Барои захира кардани маълумотҳо базаи калон дорем, ҳарчанд он иҷора ҳам бошад. Агар ба таърихи имрӯза гирем, 1 PB барои захираи иттилоот ҷой ҳаст, ки баробар ба 1024 TB мешавад, ки ҳаҷми калон аст. Ҳамчунин, дар системаи “Додаҳо” маълумотҳои муфид зиёд ҳаст, ки ҳар шаҳрванд бидуни монеа метавонад аз он истифода намояд.

- Шумо мегӯед, ки вақте “Додаҳо” пурра фаъол мегардад, амнияти иттилоотии кишвар пурра таъмин мегардад. Барои пурра фаъол гаштани ин система чӣ қадар вақт ва сармоя лозим аст?

- Барои пурра фаъол гаштани “Додаҳо” дастгириҳои Ҳукумати кишвар лозим аст, чун бидуни кӯмаки онҳо пешрафт карда наметавонем. Ҳарчанд ин система як навгонӣ дар кишвар аст, вале он тамоми мушкилоти ҷойдошта, мисли сифату суръати интернет ва бехатарии иттилоотиро таъмин мекунад. Аз тарафи дигар барои пурра фаъол гаштани он сармоя ҳам нақши калонро мебозад, ки дар сурати ҷудо гаштани маблағи зарурӣ, ширкати мо фаъолияти худро пурра ба роҳ мемонад ва нақшаҳои мо ҳама бо навбат амалӣ мешаванд. Дар мавриди вақт бошад, пешбинӣ намекунему месозем.

Гулафшон КАРИМОВА, "ҶТ"