ҶОМЕА
Шанбе 27 Апрел 2024 09:58
Начандон хӯр, к-аз даҳонат барояд,
Начандон, к-аз заъф ҷонат барояд.
2 ДАЛЕЛ
Дар дунё ҳар нафари 9-ум аз гуруснагӣ азият мекашад.
Ҳамзамон ҳар нафари 8-ум мубталои фарбеҳӣ мебошад.
МУШКИЛИ №1
Дастрасӣ надоштани аҳолӣ ба ғизои солим ва риоя нагардидани меъёр дар истеъмоли ғизо имрӯз мушкилеро пешорӯи аҳолии сайёра қарор додааст, ки ин фарбеҳӣ ва ё вазни барзиёд мебошад. Фарбеҳӣ хатари ҷиддитарин ба саломатии одамон дар тамоми дунё маҳсуб мешавад. Тибқи маълумотҳо имрӯз дар ҷаҳон 1,9 миллиард нафар аз доштани вазни барзиёд ва ё фарбеҳӣ азият мекашанд.
Мутахассисон иброз медоранд, ки дар як вақт ҳам фарбеҳ ва ҳам солим будан ғайриимкон аст. Тибқи маълумоти Ташкилоти Умумиҷаҳонии Тандурустӣ фарбеҳӣ ин омили муҳимтарини хатар ба саломатӣ баъди тамокукашӣ ба шумор рафта, хавфи марги бармаҳали одамонро дар пай дорад. Ҳамасола дар дунё тақрибан 300 ҳазор миқдори фавти одамон аз сабаби вазни барзиёд ба қайд гирифта мешавад.
Фарбеҳӣ имрӯз барангезандаи бемориҳои нисбатан “маъмул”, аз қабили диабети қанд, фишорбаландӣ, дарди артерияҳо, касалиҳои дил, сактаи қалб, сактаи майна, саратон ва дигар бемориҳои ба саломатии инсон хатарнок мебошад, ки зиёда аз 90 фоизи доруворӣ ва дигар воситаҳо дар соҳаи тиб барои муолиҷаи чунин бемориҳо пешбинӣ шудаанд.
Ба таъкиди мутахассисон фарбеҳӣ ин бемории куҳна ё давомдор буда, муолиҷаи онро тамоми умр идома бояд дод. Ба ин танҳо бо роҳи тағйир додани тарзи ҳаёт, масалан, ташкили мунтазами ғизои солим, фаъолнокии ҷисмонӣ ва монанди инҳо муяссар шудан имкон дорад. Робитаи доимӣ бо мутахассисони соҳаи тиб, истифодаи мунтазами ҳар гуна ғизои аз витаминҳо бой, новобаста аз он ки ба кам гаштани вазн мусоидат мекунад ё не, ҷиҳати беҳдошти саломатӣ хеле муфид арзёбӣ мегарданд.
ОМИЛҲОИ АСОСӢ
Мутахассисон омили асосии вазни барзиёди одамонро набудани мувозинат дар ғизо медонанд. Ба гуфтаи онҳо ғизонокии вояи хӯрок талаботи энергетикии организмро зиёд менамояд. Дар тамоми ҷаҳон ду омили асосии фарбеҳӣ муайян гардидааст:
- истеъмоли зиёди маводҳои серғизо ва равғаннокиашон зиёд;
- камҳаракатӣ бо иллати машғул будан ба корҳое, ки нишаста иҷро карда мешаванд (ин омил ба баланд шудани мақоми шаҳрҳо ва кам будани роҳгардӣ рабт дода мешавад).
Имрӯз аксари кишварҳои ҷаҳонро дар баробари ҳалли масоили марбут ба бемориҳои сироятӣ ва ғизои носолим, ҳамзамон афзоиши босуръати бемориҳои ғайрисироятӣ ба мисли фарбеҳӣ ва вазни барзиёд, хосса дар шаҳрҳо, нигарон намудааст.
Табибон дар ин маврид истеъмоли ғизои солимро мувофиқи меъёр ва ҳарчи бештар машғул шудан ба варзишу дигар корҳои ҷисмониро тавсия медиҳанд.
10 - ГОНАИ ОСЕБПАЗИР
Як сол қабл мутахассисони Ташкилоти Умумиҷаҳонии Тандурустӣ рӯйхати аҳолии кишварҳоеро тартиб доданд, ки беш аз ҳама аз фарбеҳӣ азият мекашанд. Тибқи ин рӯйхат Туркия дар ҷои аввал қарор гирифт. Маълум гардид, ки 32,1 %-и аҳолии ин кишвар бо ин мушкил мувоҷеҳ мебошанд, - менависад рӯзномаи Daily Mail-и Британияи Кабир. Дар рӯйхати мазкур Малта ҷои дуюм (28,9%), Британияи Кабир ҷои сеюм (27,8%)-ро ишғол кардаанд. Ҳар сокини сеюми Албион, яке аз шаҳрҳои наздисоҳилии Британияи Кабир, аз вазни барзиёд азият мекашад. Ин далелҳо афзоиши хатари фавти одамонро бар асари бемории қанд ва бемориҳои қалб нишон медиҳанд. Дар даҳгонаи кишварҳои осебпазир ҳамчунин Венгрия, Литва, Исроил, Чехия, Ирландия, Андорра, Булғористон шомил гардиданд.
ФАРБЕҲИИ КӮДАКОН
Мутахассисон иброз медоранд, ки мубталои бемории фарбеҳӣ гардидани кӯдакону наврасони аз 5 то 19-сола, ки соли 1975 4%-ро ташкил медод, якбора дар соли 2017 ба 18% боло рафт. Ба таъкиди онҳо чунин афзоишёбӣ дар миёни кӯдакони ҳарду ҷинс ба мушоҳида расид. Ва агар мушкили фарбеҳӣ дар миёни кӯдакону наврасон 338 миллион нафарро ташкил дода бошад, пас дар миёни калонсолон ба 672 миллион нафар (яъне ба ҳар нафари 8-ум) рост омад. Ҳамин тариқ, дар 40 соли охир шумораи нафароне, ки аз фарбеҳӣ ва зиёдвазнӣ азият мекашанд, зиёда аз се маротиба афзоиш ёфтааст.
Дар маҷмуъ фавти одамон бар асари фарбеҳӣ ва вазни барзиёд нисбат ба фавти эшон бар асари камвазнию лоғарӣ бештар аст.
ТОҶИКИСТОН ТАДБИРҲО МЕАНДЕШАД
Айни замон масъалаи мазкур дар Тоҷикистон низ мавриди таваҷҷуҳи мутахассисони соҳа қарор дошта, вобаста ба пешгирӣ аз ин падидаи номатлуб чораҳо андешида мешаванд. Қабули “Барномаи пешгирии фарбеҳӣ ва ташкили ғизои солим барои солҳои 2019-2024” аз зумраи чунин тадбирҳост.
Тибқи иттилои Вазорати тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон 17%-и аҳолии мамлакат дорои вазни барзиёд буда, 11,3%-и он аз фарбеҳӣ азият мекашанд. Ғайр аз ин, фарбеҳӣ тақрибан дар миёни 5% кӯдакони синни мактабӣ ба қайд гирифта шудааст. Агентии омори мамлакат тасдиқ мекунад, ки тоҷикон аксаран аз меъёр зиёд ғизо истеъмол мекунанд, ки ин истеъмоли 2617 килокалория ба ҳар як нафар рост меояд. Ин аз меъёри муқаррарнамудаи Ташкилоти Умумиҷаҳонии Тандурустӣ зиёд мебошад.
Ин дар ҳолест, ки чанд сол қабл ҳамин ташкилот зимни як тадқиқот муайян намуда буд, ки дар Тоҷикистон шумораи аҳолии мубталои фарбеҳӣ ва зиёдвазнӣ дар қиёс бо дигар кишварҳои собиқ аъзои Иттиҳоди Шӯравӣ нисбатан камтар мебошад.
Мутахассисони соҳаи тандурустӣ бар он ақидаанд, ки аҳолии ҷумҳурӣ маводи ғизоии аз орд ва дигар маҳсулоти хамирӣ омодашуда, ҳамчунин шириниро аз меъёр зиёд истеъмол менамоянд. Тибқи омори чанд соли охир маҳсулоти нонӣ аз 28 то 36,5 фоизи вояи хӯроки аҳолиро ташкил додааст. Тавре табиби оилавӣ Н. Худойбердиева изҳор медорад, ба бемории фарбеҳӣ аксаран занони хонашин гирифтор мешаванд. “Имрӯз зиёда аз 7 фоизи занҳои синни қобили таваллуд аз фарбеҳӣ азият мекашанд ва тақрибан 42 фоизи онҳо вазни барзиёд доранд. Занони нисбатан калонсол бошанд, аксаран аз камҳаракатӣ мубталои ин гуна бемориҳо мешаванд, чун тамоми кору бори хона маъмулан ба зиммаи келинҳо ва духтарони калони хона вогузор карда шудаву онҳо аз ҳама кор озоданд. Дар натиҷа камҳаракатӣ ва истеъмоли хӯрокҳои серғизои хамирӣ ба фарбеҳӣ ва зиёдвазнӣ оварда мерасонад”, - изҳор дошт номбурда. Ҳамчунин ӯ иброз дошт, ки “миқдори шабонарӯзии талаботи организм ба равған дар калонсолон 80-100 грамм мебошад, ки аз ин миқдор 70% бояд равғани пок ва 30% равғани ҳайвонот (аз ҷумла равғани қаймоқӣ) бошад. Нафароне, ки вазни барзиёд доранд, бояд аз истеъмоли ғизоҳои равғаннокиашон зиёд худдорӣ кунанд. Масалан, танҳо 3 адад чормағзи дар давоми 1 шабонарӯз истеъмолнамуда, ки тақрибан 100 ккал ғизонокӣ дорад, дар давоми як сол метавонад вазни одамро 4,5 кг афзояд”.
БАРНОМАИ ЛОҒАРШАВӢ
Чанд сол қабл дар Вазорати корҳои дохилии Тоҷикистон барномаи лоғаршавӣ таҳия гардида буд, ки тибқи муқаррароти он меъёри қаду вазн муайян шуда, қарор буд корманди қадаш 168-170 см, набояд вазни аз 75 килограмм зиёдтар дошта бошад. Назорати ин барномаро комиссияи махсус ба уҳда дошт ва нафароне, ки қаду вазнашон аз доираи ин муқаррарот берун буд, аз кор озод мешуданд. Ва воқеан ҳам якчанд корманди мақомот, баъди он ки вазни худро кам карда натавонистанд, аз кор барканор гардиданд.
Ҳамин тариқ, фарбеҳиро метавон яке аз мушкилоти асосии соҳаи тандурустӣ дар ҷаҳон номид, ки метавонад оқибатҳои ногувор дошта бошад. Ба ин мушкил дар қатори калонсолон хурдсолон низ гирифторанд, ки боиси нигаронии хос аст. Солимии насли наврасу ҷавон бошад, аз огаҳии ҳарчи бештари худи онҳо ва ҳисси масъулиятшиносии волидон вобастагии зич дорад.
Начандон, к-аз заъф ҷонат барояд.
2 ДАЛЕЛ
Дар дунё ҳар нафари 9-ум аз гуруснагӣ азият мекашад.
Ҳамзамон ҳар нафари 8-ум мубталои фарбеҳӣ мебошад.
МУШКИЛИ №1
Дастрасӣ надоштани аҳолӣ ба ғизои солим ва риоя нагардидани меъёр дар истеъмоли ғизо имрӯз мушкилеро пешорӯи аҳолии сайёра қарор додааст, ки ин фарбеҳӣ ва ё вазни барзиёд мебошад. Фарбеҳӣ хатари ҷиддитарин ба саломатии одамон дар тамоми дунё маҳсуб мешавад. Тибқи маълумотҳо имрӯз дар ҷаҳон 1,9 миллиард нафар аз доштани вазни барзиёд ва ё фарбеҳӣ азият мекашанд.
Мутахассисон иброз медоранд, ки дар як вақт ҳам фарбеҳ ва ҳам солим будан ғайриимкон аст. Тибқи маълумоти Ташкилоти Умумиҷаҳонии Тандурустӣ фарбеҳӣ ин омили муҳимтарини хатар ба саломатӣ баъди тамокукашӣ ба шумор рафта, хавфи марги бармаҳали одамонро дар пай дорад. Ҳамасола дар дунё тақрибан 300 ҳазор миқдори фавти одамон аз сабаби вазни барзиёд ба қайд гирифта мешавад.
Фарбеҳӣ имрӯз барангезандаи бемориҳои нисбатан “маъмул”, аз қабили диабети қанд, фишорбаландӣ, дарди артерияҳо, касалиҳои дил, сактаи қалб, сактаи майна, саратон ва дигар бемориҳои ба саломатии инсон хатарнок мебошад, ки зиёда аз 90 фоизи доруворӣ ва дигар воситаҳо дар соҳаи тиб барои муолиҷаи чунин бемориҳо пешбинӣ шудаанд.
Ба таъкиди мутахассисон фарбеҳӣ ин бемории куҳна ё давомдор буда, муолиҷаи онро тамоми умр идома бояд дод. Ба ин танҳо бо роҳи тағйир додани тарзи ҳаёт, масалан, ташкили мунтазами ғизои солим, фаъолнокии ҷисмонӣ ва монанди инҳо муяссар шудан имкон дорад. Робитаи доимӣ бо мутахассисони соҳаи тиб, истифодаи мунтазами ҳар гуна ғизои аз витаминҳо бой, новобаста аз он ки ба кам гаштани вазн мусоидат мекунад ё не, ҷиҳати беҳдошти саломатӣ хеле муфид арзёбӣ мегарданд.
ОМИЛҲОИ АСОСӢ
Мутахассисон омили асосии вазни барзиёди одамонро набудани мувозинат дар ғизо медонанд. Ба гуфтаи онҳо ғизонокии вояи хӯрок талаботи энергетикии организмро зиёд менамояд. Дар тамоми ҷаҳон ду омили асосии фарбеҳӣ муайян гардидааст:
- истеъмоли зиёди маводҳои серғизо ва равғаннокиашон зиёд;
- камҳаракатӣ бо иллати машғул будан ба корҳое, ки нишаста иҷро карда мешаванд (ин омил ба баланд шудани мақоми шаҳрҳо ва кам будани роҳгардӣ рабт дода мешавад).
Имрӯз аксари кишварҳои ҷаҳонро дар баробари ҳалли масоили марбут ба бемориҳои сироятӣ ва ғизои носолим, ҳамзамон афзоиши босуръати бемориҳои ғайрисироятӣ ба мисли фарбеҳӣ ва вазни барзиёд, хосса дар шаҳрҳо, нигарон намудааст.
Табибон дар ин маврид истеъмоли ғизои солимро мувофиқи меъёр ва ҳарчи бештар машғул шудан ба варзишу дигар корҳои ҷисмониро тавсия медиҳанд.
10 - ГОНАИ ОСЕБПАЗИР
Як сол қабл мутахассисони Ташкилоти Умумиҷаҳонии Тандурустӣ рӯйхати аҳолии кишварҳоеро тартиб доданд, ки беш аз ҳама аз фарбеҳӣ азият мекашанд. Тибқи ин рӯйхат Туркия дар ҷои аввал қарор гирифт. Маълум гардид, ки 32,1 %-и аҳолии ин кишвар бо ин мушкил мувоҷеҳ мебошанд, - менависад рӯзномаи Daily Mail-и Британияи Кабир. Дар рӯйхати мазкур Малта ҷои дуюм (28,9%), Британияи Кабир ҷои сеюм (27,8%)-ро ишғол кардаанд. Ҳар сокини сеюми Албион, яке аз шаҳрҳои наздисоҳилии Британияи Кабир, аз вазни барзиёд азият мекашад. Ин далелҳо афзоиши хатари фавти одамонро бар асари бемории қанд ва бемориҳои қалб нишон медиҳанд. Дар даҳгонаи кишварҳои осебпазир ҳамчунин Венгрия, Литва, Исроил, Чехия, Ирландия, Андорра, Булғористон шомил гардиданд.
ФАРБЕҲИИ КӮДАКОН
Мутахассисон иброз медоранд, ки мубталои бемории фарбеҳӣ гардидани кӯдакону наврасони аз 5 то 19-сола, ки соли 1975 4%-ро ташкил медод, якбора дар соли 2017 ба 18% боло рафт. Ба таъкиди онҳо чунин афзоишёбӣ дар миёни кӯдакони ҳарду ҷинс ба мушоҳида расид. Ва агар мушкили фарбеҳӣ дар миёни кӯдакону наврасон 338 миллион нафарро ташкил дода бошад, пас дар миёни калонсолон ба 672 миллион нафар (яъне ба ҳар нафари 8-ум) рост омад. Ҳамин тариқ, дар 40 соли охир шумораи нафароне, ки аз фарбеҳӣ ва зиёдвазнӣ азият мекашанд, зиёда аз се маротиба афзоиш ёфтааст.
Дар маҷмуъ фавти одамон бар асари фарбеҳӣ ва вазни барзиёд нисбат ба фавти эшон бар асари камвазнию лоғарӣ бештар аст.
ТОҶИКИСТОН ТАДБИРҲО МЕАНДЕШАД
Айни замон масъалаи мазкур дар Тоҷикистон низ мавриди таваҷҷуҳи мутахассисони соҳа қарор дошта, вобаста ба пешгирӣ аз ин падидаи номатлуб чораҳо андешида мешаванд. Қабули “Барномаи пешгирии фарбеҳӣ ва ташкили ғизои солим барои солҳои 2019-2024” аз зумраи чунин тадбирҳост.
Тибқи иттилои Вазорати тандурустии Ҷумҳурии Тоҷикистон 17%-и аҳолии мамлакат дорои вазни барзиёд буда, 11,3%-и он аз фарбеҳӣ азият мекашанд. Ғайр аз ин, фарбеҳӣ тақрибан дар миёни 5% кӯдакони синни мактабӣ ба қайд гирифта шудааст. Агентии омори мамлакат тасдиқ мекунад, ки тоҷикон аксаран аз меъёр зиёд ғизо истеъмол мекунанд, ки ин истеъмоли 2617 килокалория ба ҳар як нафар рост меояд. Ин аз меъёри муқаррарнамудаи Ташкилоти Умумиҷаҳонии Тандурустӣ зиёд мебошад.
Ин дар ҳолест, ки чанд сол қабл ҳамин ташкилот зимни як тадқиқот муайян намуда буд, ки дар Тоҷикистон шумораи аҳолии мубталои фарбеҳӣ ва зиёдвазнӣ дар қиёс бо дигар кишварҳои собиқ аъзои Иттиҳоди Шӯравӣ нисбатан камтар мебошад.
Мутахассисони соҳаи тандурустӣ бар он ақидаанд, ки аҳолии ҷумҳурӣ маводи ғизоии аз орд ва дигар маҳсулоти хамирӣ омодашуда, ҳамчунин шириниро аз меъёр зиёд истеъмол менамоянд. Тибқи омори чанд соли охир маҳсулоти нонӣ аз 28 то 36,5 фоизи вояи хӯроки аҳолиро ташкил додааст. Тавре табиби оилавӣ Н. Худойбердиева изҳор медорад, ба бемории фарбеҳӣ аксаран занони хонашин гирифтор мешаванд. “Имрӯз зиёда аз 7 фоизи занҳои синни қобили таваллуд аз фарбеҳӣ азият мекашанд ва тақрибан 42 фоизи онҳо вазни барзиёд доранд. Занони нисбатан калонсол бошанд, аксаран аз камҳаракатӣ мубталои ин гуна бемориҳо мешаванд, чун тамоми кору бори хона маъмулан ба зиммаи келинҳо ва духтарони калони хона вогузор карда шудаву онҳо аз ҳама кор озоданд. Дар натиҷа камҳаракатӣ ва истеъмоли хӯрокҳои серғизои хамирӣ ба фарбеҳӣ ва зиёдвазнӣ оварда мерасонад”, - изҳор дошт номбурда. Ҳамчунин ӯ иброз дошт, ки “миқдори шабонарӯзии талаботи организм ба равған дар калонсолон 80-100 грамм мебошад, ки аз ин миқдор 70% бояд равғани пок ва 30% равғани ҳайвонот (аз ҷумла равғани қаймоқӣ) бошад. Нафароне, ки вазни барзиёд доранд, бояд аз истеъмоли ғизоҳои равғаннокиашон зиёд худдорӣ кунанд. Масалан, танҳо 3 адад чормағзи дар давоми 1 шабонарӯз истеъмолнамуда, ки тақрибан 100 ккал ғизонокӣ дорад, дар давоми як сол метавонад вазни одамро 4,5 кг афзояд”.
БАРНОМАИ ЛОҒАРШАВӢ
Чанд сол қабл дар Вазорати корҳои дохилии Тоҷикистон барномаи лоғаршавӣ таҳия гардида буд, ки тибқи муқаррароти он меъёри қаду вазн муайян шуда, қарор буд корманди қадаш 168-170 см, набояд вазни аз 75 килограмм зиёдтар дошта бошад. Назорати ин барномаро комиссияи махсус ба уҳда дошт ва нафароне, ки қаду вазнашон аз доираи ин муқаррарот берун буд, аз кор озод мешуданд. Ва воқеан ҳам якчанд корманди мақомот, баъди он ки вазни худро кам карда натавонистанд, аз кор барканор гардиданд.
Ҳамин тариқ, фарбеҳиро метавон яке аз мушкилоти асосии соҳаи тандурустӣ дар ҷаҳон номид, ки метавонад оқибатҳои ногувор дошта бошад. Ба ин мушкил дар қатори калонсолон хурдсолон низ гирифторанд, ки боиси нигаронии хос аст. Солимии насли наврасу ҷавон бошад, аз огаҳии ҳарчи бештари худи онҳо ва ҳисси масъулиятшиносии волидон вобастагии зич дорад.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед