Ҷаҳон имрӯз дурӯғ-кадаеро мемонад, ки дар вуҷуди он маълумоти носаҳеҳу бардурӯғ ҷӯш мезанад ва оташи он ба амнияти иттилоотии кишварҳо таҳдид мекунад. Мутахассисон бар ин назаранд, ки барои эмин мондан аз алангаи он бояд дорои саводи расонаӣ буд. Вобаста ба ин мавзӯъ бо Илҳом Ҷамолиён, расонашиноси маъруф суҳбати ихтисосӣ анҷом додем, ки фишурдаи он пешкаши шумо мегардад.

- Бигӯед, ки саводи расонаӣ чист ва он ба инсонҳо барои чӣ лозим аст?

- Саводи расонаӣ маҷмӯи донишҳост. Ин донишҳо барои ташхиси ҳама гуна маълумот ба инсон лозим аст. Солҳои охир ҳатто дар китобҳо маълумотҳои дурӯғ, ғалат ва носаҳеҳ пур шуда истодааст. Одам бояд дар ҳамин муҳит худро чӣ гуна идора кунад, ки гирифтори хабарҳои бардурӯғ ва истеъмолгари он нагардад ва ба пропаганда дода нашавад? Дар ин гуна вазъ инсон роҳгум заданаш мумкин аст. Бинобар ин ӯро лозим аст, ки роҳи берун рафтан аз ин мушкилро ёфта тавонад. Он роҳ низ саводи расонаӣ ном дорад. Яъне вақте ки саводи расонаии шахс баланд аст, худашро идора ва иттилооту маълумотро ташхис карда метавонад. Вай ба ин масъала аз нуқтаи назари интиқодӣ муносибат мекунад. Тафаккури интиқодӣ дар саводи расонаӣ ҷанбаи муҳимтарин мебошад.

- Пас, тафаккури интиқодӣ дар кадом ҳолат пайдо мешавад?

- Дар ҳолате ки одам ҳама вақт ба ҳама гап шак мекунад, тафаккури интиқодӣ ба вуҷуд меояд. Масалан, ба масъала аз нигоҳи танқидӣ назар медӯзад ва худаш онро ташхис менамояд. Вақте ки бовар ҳосил кард, метавонад иттилоотро истеъмол кунад. Ҳадафи саводи расонаӣ ҳамин аст, ки инсонҳо дар муҳит ва шароити нав иттилоотеро, ки истеъмол мекунанд, бояд сара, дуруст ва воқеӣ бошад. Барои ин кор онҳоро мебояд дорои малакаҳо бошанд. Пас аз пайдо намудани малакаҳои муайян инсон дар доираи мушаххас босалоҳият мегардад. Саводи расонаиро салоҳиятнокии асри XXI меноманд. Бояд кулли одамон дорои саводи расонаӣ бошанд. Ин нуктаи арзкардаам аз нуқтаи назари истеъмолкунанда буд.
Агар масъаларо аз диди тавлидгари иттилоъ арзёбӣ кунем, чунин хоҳад буд: Гуфтем, ки одами одӣ ҳам истеҳсолкунандаи иттилоъ шуда истодааст. Ӯро низ мебояд аз назокатҳои тавлиди иттилоъ дуруст бархӯрдор бошад. Қонуну қоида ва меъёрҳоеро, ки барои иттилооти ростин пешбинӣ шудааст, бояд риоя кунад. Аммо барои он ки ин корро анҷом диҳад, бояд расонаомӯзӣ намояд. Дар пайи ин расонаро бештар мешиносад ва саводи расонаияш баланд мегардад.

Ҳамин ду унсур моро дар назди интихоб гузоштааст. Ё мо одаме мешавем, ки беэътино ҳама чиро истеъмол мекунем (инро “пурхӯрии иттилоотӣ” ё истеъмоли фастфудҳои иттилоотӣ ҳам мегӯянд). Ё одами огоҳ мегардем ва ҳамин тавр чигунагии ташхиси иттилои росту дурӯғ ва истеҳсоли иттилои боварибахшу эътимоднокро ёд мегирем. Ин нишондиҳандаи он аст, ки саводи расонаии мо баланд аст.

Аз ин рӯ кишварҳои пешрафта омӯзиши саводи расонаиро аз кӯдакистон оғоз менамоянд. Онҳо байни одамони гуногунсол ва ҳатто бознишаста низ кор мебаранд.

- Ба назари шумо, вазъи омӯзиши саводи расонаӣ дар кишвар дар чӣ ҳол қарор дорад?

- Ба сурати умум, дар кишвари мо кор ҳанӯз нав оғоз шуда истодааст. Хеле бад аст, ки мо дер монда истодаем. Мо аз кишварҳои ҳамсоя, ки дар самти омӯзиши саводи расонаӣ хеле пешрафтҳо кардаанд, ақиб монда истодаем. Дар мо низ корҳое анҷом шуда истодааст, аммо на барои ҳамаи категорияҳо. Айни замон барои мактабҳои олӣ ва донишҷӯёни факултету шуъбаҳои рӯзноманигорӣ баъзе аз китобҳои таълимӣ омода кардаанд. Ҳарчанд андешаҳое вуҷуд доранд, ки гӯё саводи расонаӣ барои рӯзноманигорон дахл надорад, ин андеша саҳеҳ нест. Саводи иттилоотӣ-расонаӣ барои ҳама аст!

Пештар ба истеҳсоли иттилоот расонаҳои хабарӣ ва рӯзноманигорон машғул буданд. Боқӣ ҳамагӣ истеъмолгари иттилоот буданд. Айни ҳол тавлидгари иттилоъ хеле зиёд гардидааст. Дар баробари рушд кардани шабакаҳои иҷтимоӣ ва рӯзноманигории шаҳрвандиву рақамӣ одамон ҳамагӣ ба тавлидгари иттилоот табдил ёфтаанд. Масалан, як одам паём менависад ва функсияи истеҳсолкунандаро ба дӯш мегирад. Аммо на ҳама меъёрҳои касбии журналистикаро балад ҳастанд. Дар ин авохир иттилоъ омехта гардид ва иттилои воқеиву сараро аз носара ҷудо кардан мушкил шуда истодааст. Ҳамин воқеият моро водор намуда истодааст, ки ба масъалаи рушди саводи иттилоотию расонаӣ таваҷҷуҳ намоем.

- Таваҷҷуҳи ҷомеа ба саводи расонаӣ чӣ гуна аст?

- Мутаассифона, дар мо захираҳои дастрасе, ки ҳадди ақал ба одитарин пурсишҳои одамон посух диҳад, андак аст. Як пойгоҳе, ки бо номи mediasavod.tj мо роҳандозӣ намудем ва муҳтавои онро рӯз то рӯз меафзоем, имрӯз ба ниёзҳои мухотабон созгор шуда истодааст. Ин гуна пойгоҳҳо, ба пиндори ман, дар Тоҷикистон дар самтҳои гуногуни низоми расонаӣ-иттилоотӣ дастикам бояд 20-30 адад ва он ҳатман бояд аз дарсҳои омӯзишӣ ғанӣ бошад. Коре, ки мо оғоз кардем, нав аст ва кори як-ду нафар ҳам нест, ки тавон омода кард. Худи ман ба ин соҳа тақрибан 3 соли пеш ворид шудам. Бисёр кори мураккаб, душвор, сангин ва заҳматталаб аст. Бояд рӯйи он кор намуд. Дигар илоҷе надорем. Дар шабакаи интернет ба забонҳои русиву англисӣ ва ғайр мавод пур аст. Аммо ба забони тоҷикӣ матлаб хеле кам мебошад. Ҳадафи мо пур кардани ин холигист, то ки одамон тавонанд чизи мавриди назарашонро аз пойгоҳи мо пайдо намоянд. Ба ҳар сурат, онҳое ки ворид мешаванд, баъзан назару андешаашонро иброз дошта, аз кори он пазироӣ мекунанд.

- Барои як суҳбати ихтисосӣ сипосгузорем.

- Саломат бошед.

Ардашер ПАЙВАНД, “ҶТ”