ҶОМЕА
Панҷшанбе 25 Апрел 2024 12:56
Баъди ба даст овардани Истиқлолияти давлатӣ 6-уми ноябри соли 1994 бо дастгирию талошҳо ва иродаи мустаҳками халқи тоҷик санади тақдирсоз – Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо тариқи раъйпурсии умумихалқӣ қабул гардид. Он имрӯз ба панҷгонаи конститутсияҳои беҳтарини ҷаҳон дохил гардидааст, зеро дар 10 боб ва 100 моддаи он тамоми паҳлӯҳои риояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд инъикос гардида, заминаи ҳуқуқӣ фароҳам оварда шудааст.
Конститутсияи Тоҷикистон эътибори олии ҳуқуқӣ дорад ва меъёрҳои он мустақиман амал мекунанд. Қонунҳо ва дигар санадҳои ҳуқуқие, ки хилофи Конститутсияанд, эътибори ҳуқуқӣ надоранд.
Давлат ва ҳамаи мақомоти он, шахсони мансабдор, шаҳрвандон ва иттиҳодияҳои онҳо вазифадоранд, Конститутсия ва қонунҳои ҷумҳуриро риоя ва иҷро намоянд. Бо амалӣ шудани меъёрҳои Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҷомеаи имрӯзаи мо бояд маърифати ҳуқуқӣ ва сиёсии шаҳрвандон боло бурда шавад. Имрӯз мо мебинем, ки нисбат ба солҳои қаблӣ мардуми Тоҷикистон фаъол шуда, маърифати сиёсӣ ва ҳуқуқияшон низ аллакай ба таври назаррас боло рафтааст.
Дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо роҳи раъйпурсии умумихалқӣ тағйиру иловаҳо ворид карда мешаванд ва онҳо бо иштироки бевоситаи халқи Тоҷикистон амалӣ мегарданд. Иштироки фаъолонаи мардум аз он шаҳодат медиҳад, ки онҳо аз нигоҳи ҳуқуқӣ ва сиёсӣ дар сатҳи зарурӣ маълумот доранд. Ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо роҳи раъйпурсии умумихалқӣ солҳои 1999, 2003 ва 2016 тағйиру иловаҳо ворид карда шуданд. Ҳадаф аз ворид гардидани тағйиру иловаҳо беҳтар кардани ҳуқуқу озодиҳои инсонҳо мебошад, ки дар моддаи 5-уми Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон арзиши олӣ эътироф карда шудаанд. Дар таркиби тағйиру иловаҳои ахир пеш аз ҳама, ба ҷавонон диққати бештар дода шудааст ва барои иштироки фаъоли онҳо дар ҳаёти сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангии мамлакат шароити баробар фароҳам овардааст.
Қисмати муҳими тағйиру иловаҳо идомаи мантиқии пиёдашавии ҳидоятҳои бузургу стратегии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар самти дастгирии давлатии ҷавонон аст, зеро дар тӯли солҳои соҳибистиқлолӣ мо шоҳиди ҳол ҳастем, ки чӣ гуна ба ҷавонон ҳамчун нерӯи бузурги созандаву бунёдкор дастгириҳои беназир сурат мегиранд. Қабули барномаҳои давлатии беҳбудбахшӣ ба раванди босуръати рушди ҳамаҷонибаи ҳаёти ҷавонон, фароҳамсозии шароит ва имкониятҳо барои таҳсили озодона дар дохил ва хориҷи кишвар ба хотири ҳамқадами замон будан, таъини онҳо ба мансабҳои масъули давлативу ҷамъиятиро метавон аз ҷумлаи чунин тадбирҳо донист.
Тағйироти аз ҳама муҳим барои ҷавонон аз синни 35 ба 30–солагӣ поён фаровардани синну соли номзад ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, узви Маҷлиси миллӣ, вакили Маҷлиси намояндагон, судяҳои Суди конститутсионӣ, Суди Олӣ, Суди Олии иқтисодӣ, судҳои вилоятҳо, шаҳри Душанбе мебошад. Имрӯз беш аз 70 фисади аҳолии кишварро ҷавонон ташкил медиҳанд. Яъне, тасмими ворид кардани ин тағйирот бесабаб нест. Барои эътирофи ҷавонон ҳамчун нерӯи пешбарандаи ҷомеа иродаи на ҳар нафар имкон медиҳад. Аммо Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон на танҳо ҷавононро ҳамчун нерӯи муқтадир эътироф менамоянд, балки бо онҳо ифтихор дошта, дар такя ба ҷавонон ҳадафҳои бузурги давлатдории миллиамонро амалӣ карда истодаанд.
Конститутсия Тоҷикистонро давлати иҷтимоӣ эълон намудааст, ки ин меъёр ба пешрафти иқтисоди миллӣ, тақвияти низоми таъминоти иҷтимоии аҳолӣ, тандурустӣ, маориф, илм ва фарҳанг такони ҷиддӣ бахшид.
Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дорои нишона ва хусусиятҳое мебошад, ки онҳо барои бунёди давлати муосири демокративу ҳуқуқбунёд замина гузошта, дар илми муосири ҳуқуқ ҷузъи таркибии қонунҳои сатҳи олӣ эътироф гардидаанд. Яке аз онҳо афзалияти ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд мебошад, ки аз ҳуқуқҳои табиии инсон маншаъ гирифта, бо кафолати давлатӣ таъмин карда мешавад. Давлати Тоҷикистон мустаҳкам ва шикастнопазир будани ин ҳуқуқу озодиҳо ва масъулияти давлатиро барои риоя ва ҳифзи онҳо эътироф менамояд.
Ба роҳ мондани омӯзиши Конститутсия дар барномаҳои муассисаҳои таълимӣ барои такмили донишҳои ҳуқуқии аҳолӣ, ба воя расонидани насли ҷавон дар руҳияи эҳтиром ба қонун ва арзишҳои миллӣ, ташаккули ҳисси масъулиятшиносию ватандӯстии онҳо, тарғиби арзишҳои демократӣ, таъмини фаъолнокии сиёсии ҷавонон дар идораи давлатӣ, ҳамчунин аз синни наврасӣ бархӯрдор будани шаҳрвандон аз ҳуқуқу уҳдадориҳои конститутсионии худ мусоидат мекунад.
Фароҳам овардани шароит барои таҳсил имкон медиҳад, ки наврасону ҷавонон, сарфи назар аз вазъи иҷтимоӣ, ба омӯзиш ҷалб карда шаванд. Дар низоми мактабҳои олӣ вобаста ба талаботи иқтисоди бозаргонӣ ва вазъи иқтисодии табаққаҳои гуногуни ҷомеа шаклҳои ройгон ва пулакии таҳсил ба роҳ монда шудаанд. Ҷавонон дар масъалаи интихоби шакли таҳсил комилҳуқуқ мебошанд. Хароҷоти таҳсилро дар гурӯҳҳои шакли таҳсилашон ройгон худи давлат пардохт мекунад. Давлат барои гурӯҳҳои муайяни шаҳрвандон истифодаи бепули хизматрасонии тиббиро муқаррар кардааст. Нафақахӯрон, собиқадорони ҷангу меҳнат, гурӯҳҳои муайяни маъюбон ва ятимон аз хизматрасонии тиббӣ ба таври имтиёзнок истифода мекунанд.
Дар моддаи 14 афзалияти ҳуқуқу озодиҳои инсону шаҳрванд ва аз ҷониби на фақат Конститутсия ва қонунҳои дохилӣ, балки санадҳои ҳуқуқии байналмилалӣ эътироф ва ҳифз шудани онҳо таъкид шудааст. Конститутсия ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандонро барои эътиқоди динӣ ва фаъолияти динӣ маҳдуд намекунад. Танҳо он иттиҳодияҳои ҷамъиятие манъ карда мешаванд, ки нажодпарастию миллатгароӣ, хусумату бадбинии иҷтимоӣ ва мазҳабиро тарғиб мекунанд ва ё барои бо зӯрӣ сарнагун кардани сохтори конститутсионӣ ва ташкили гурӯҳҳои мусаллаҳ даъват менамоянд. Давлат дар он маврид ба фаъолияти ташкилотҳои динӣ дахолат мекунад, ки агар ба ҳуқуқу озодиҳои дигар шаҳрвандон, низом ва суботи сиёсӣ ва амнияти иҷтимоӣ хатар эҷод карда шавад.
Инсон дар Тоҷикистон арзиши олӣ эълон шуда, шинохти тамоми арзишҳои дигарро дар доираи манфиат ва манзалати он имконпазир мегардонад. Ҳеҷ як манфиат, неъмат ва дороӣ аз инсон ва ҳуқуқу озодиҳои ӯ боло буда наметавонад. Ҳама чиз дар давлат ва ҷомеа барои қонеъ гардондани талаботи инсон равона шудааст. Ин нукта дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба он хотир таъкид шудааст, ки таҷрибаи пешқадами ҷаҳонӣ онро собит сохтааст
Имрӯз Тоҷикистон дар шароити Истиқлолияти давлатӣ барои шинохти ҳуқуқу озодиҳои инсон ва муқаддасоти давлатдорӣ аз диди тоза назар андохта, беҳтарин арзишҳо, ормонҳо ва ченакҳоеро муайян карданист, ки метавонанд манфиатҳои имрӯзу фардои миллату давлатро дилпурона дифоъ намоянд.
Аз назари ҳуқуқӣ ҳуқуқи инсон маҷмӯи имкониятҳои дар доираи қонун муқарраршудаи амал аст, ки вазъи ҳуқуқии шахсро дар ҷомеа муқаррар мекунад. Дар фарқият аз озодӣ ҳуқуқи инсон нисбатан мушаххастар буда, дар он уҳдадории субъекти дигар, аз ҷумла давлат дар муқобили ҳуқуқи инсон муқаррар мегардад, ки бидуни он зиндагии мутамаддини инсон номумкин аст. Озодӣ ифодаи ҳуқуқии мухторияти фард аст, ки истифода бурдан аз он ба иродаи инсон вобаста аст. Дар муқобили озодии инсон уҳдадориҳо мушаххас нестанд, дигарон танҳо масъуланд, ки ба иҷрои он монеъ нашаванд. Чунончи, касе ҳақ надорад ба ҳаракати озоди инсон дар қаламрави кишвар монеъ шавад. Чунки ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро давлат эътироф, риоя ва ҳифз менамояд.
Муҳаммад САЛОҲИДДИНОВ, корманди Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон дар Тоҷикистон
Конститутсияи Тоҷикистон эътибори олии ҳуқуқӣ дорад ва меъёрҳои он мустақиман амал мекунанд. Қонунҳо ва дигар санадҳои ҳуқуқие, ки хилофи Конститутсияанд, эътибори ҳуқуқӣ надоранд.
Давлат ва ҳамаи мақомоти он, шахсони мансабдор, шаҳрвандон ва иттиҳодияҳои онҳо вазифадоранд, Конститутсия ва қонунҳои ҷумҳуриро риоя ва иҷро намоянд. Бо амалӣ шудани меъёрҳои Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҷомеаи имрӯзаи мо бояд маърифати ҳуқуқӣ ва сиёсии шаҳрвандон боло бурда шавад. Имрӯз мо мебинем, ки нисбат ба солҳои қаблӣ мардуми Тоҷикистон фаъол шуда, маърифати сиёсӣ ва ҳуқуқияшон низ аллакай ба таври назаррас боло рафтааст.
Дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо роҳи раъйпурсии умумихалқӣ тағйиру иловаҳо ворид карда мешаванд ва онҳо бо иштироки бевоситаи халқи Тоҷикистон амалӣ мегарданд. Иштироки фаъолонаи мардум аз он шаҳодат медиҳад, ки онҳо аз нигоҳи ҳуқуқӣ ва сиёсӣ дар сатҳи зарурӣ маълумот доранд. Ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо роҳи раъйпурсии умумихалқӣ солҳои 1999, 2003 ва 2016 тағйиру иловаҳо ворид карда шуданд. Ҳадаф аз ворид гардидани тағйиру иловаҳо беҳтар кардани ҳуқуқу озодиҳои инсонҳо мебошад, ки дар моддаи 5-уми Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон арзиши олӣ эътироф карда шудаанд. Дар таркиби тағйиру иловаҳои ахир пеш аз ҳама, ба ҷавонон диққати бештар дода шудааст ва барои иштироки фаъоли онҳо дар ҳаёти сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангии мамлакат шароити баробар фароҳам овардааст.
Қисмати муҳими тағйиру иловаҳо идомаи мантиқии пиёдашавии ҳидоятҳои бузургу стратегии Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар самти дастгирии давлатии ҷавонон аст, зеро дар тӯли солҳои соҳибистиқлолӣ мо шоҳиди ҳол ҳастем, ки чӣ гуна ба ҷавонон ҳамчун нерӯи бузурги созандаву бунёдкор дастгириҳои беназир сурат мегиранд. Қабули барномаҳои давлатии беҳбудбахшӣ ба раванди босуръати рушди ҳамаҷонибаи ҳаёти ҷавонон, фароҳамсозии шароит ва имкониятҳо барои таҳсили озодона дар дохил ва хориҷи кишвар ба хотири ҳамқадами замон будан, таъини онҳо ба мансабҳои масъули давлативу ҷамъиятиро метавон аз ҷумлаи чунин тадбирҳо донист.
Тағйироти аз ҳама муҳим барои ҷавонон аз синни 35 ба 30–солагӣ поён фаровардани синну соли номзад ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, узви Маҷлиси миллӣ, вакили Маҷлиси намояндагон, судяҳои Суди конститутсионӣ, Суди Олӣ, Суди Олии иқтисодӣ, судҳои вилоятҳо, шаҳри Душанбе мебошад. Имрӯз беш аз 70 фисади аҳолии кишварро ҷавонон ташкил медиҳанд. Яъне, тасмими ворид кардани ин тағйирот бесабаб нест. Барои эътирофи ҷавонон ҳамчун нерӯи пешбарандаи ҷомеа иродаи на ҳар нафар имкон медиҳад. Аммо Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон на танҳо ҷавононро ҳамчун нерӯи муқтадир эътироф менамоянд, балки бо онҳо ифтихор дошта, дар такя ба ҷавонон ҳадафҳои бузурги давлатдории миллиамонро амалӣ карда истодаанд.
Конститутсия Тоҷикистонро давлати иҷтимоӣ эълон намудааст, ки ин меъёр ба пешрафти иқтисоди миллӣ, тақвияти низоми таъминоти иҷтимоии аҳолӣ, тандурустӣ, маориф, илм ва фарҳанг такони ҷиддӣ бахшид.
Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дорои нишона ва хусусиятҳое мебошад, ки онҳо барои бунёди давлати муосири демокративу ҳуқуқбунёд замина гузошта, дар илми муосири ҳуқуқ ҷузъи таркибии қонунҳои сатҳи олӣ эътироф гардидаанд. Яке аз онҳо афзалияти ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд мебошад, ки аз ҳуқуқҳои табиии инсон маншаъ гирифта, бо кафолати давлатӣ таъмин карда мешавад. Давлати Тоҷикистон мустаҳкам ва шикастнопазир будани ин ҳуқуқу озодиҳо ва масъулияти давлатиро барои риоя ва ҳифзи онҳо эътироф менамояд.
Ба роҳ мондани омӯзиши Конститутсия дар барномаҳои муассисаҳои таълимӣ барои такмили донишҳои ҳуқуқии аҳолӣ, ба воя расонидани насли ҷавон дар руҳияи эҳтиром ба қонун ва арзишҳои миллӣ, ташаккули ҳисси масъулиятшиносию ватандӯстии онҳо, тарғиби арзишҳои демократӣ, таъмини фаъолнокии сиёсии ҷавонон дар идораи давлатӣ, ҳамчунин аз синни наврасӣ бархӯрдор будани шаҳрвандон аз ҳуқуқу уҳдадориҳои конститутсионии худ мусоидат мекунад.
Фароҳам овардани шароит барои таҳсил имкон медиҳад, ки наврасону ҷавонон, сарфи назар аз вазъи иҷтимоӣ, ба омӯзиш ҷалб карда шаванд. Дар низоми мактабҳои олӣ вобаста ба талаботи иқтисоди бозаргонӣ ва вазъи иқтисодии табаққаҳои гуногуни ҷомеа шаклҳои ройгон ва пулакии таҳсил ба роҳ монда шудаанд. Ҷавонон дар масъалаи интихоби шакли таҳсил комилҳуқуқ мебошанд. Хароҷоти таҳсилро дар гурӯҳҳои шакли таҳсилашон ройгон худи давлат пардохт мекунад. Давлат барои гурӯҳҳои муайяни шаҳрвандон истифодаи бепули хизматрасонии тиббиро муқаррар кардааст. Нафақахӯрон, собиқадорони ҷангу меҳнат, гурӯҳҳои муайяни маъюбон ва ятимон аз хизматрасонии тиббӣ ба таври имтиёзнок истифода мекунанд.
Дар моддаи 14 афзалияти ҳуқуқу озодиҳои инсону шаҳрванд ва аз ҷониби на фақат Конститутсия ва қонунҳои дохилӣ, балки санадҳои ҳуқуқии байналмилалӣ эътироф ва ҳифз шудани онҳо таъкид шудааст. Конститутсия ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандонро барои эътиқоди динӣ ва фаъолияти динӣ маҳдуд намекунад. Танҳо он иттиҳодияҳои ҷамъиятие манъ карда мешаванд, ки нажодпарастию миллатгароӣ, хусумату бадбинии иҷтимоӣ ва мазҳабиро тарғиб мекунанд ва ё барои бо зӯрӣ сарнагун кардани сохтори конститутсионӣ ва ташкили гурӯҳҳои мусаллаҳ даъват менамоянд. Давлат дар он маврид ба фаъолияти ташкилотҳои динӣ дахолат мекунад, ки агар ба ҳуқуқу озодиҳои дигар шаҳрвандон, низом ва суботи сиёсӣ ва амнияти иҷтимоӣ хатар эҷод карда шавад.
Инсон дар Тоҷикистон арзиши олӣ эълон шуда, шинохти тамоми арзишҳои дигарро дар доираи манфиат ва манзалати он имконпазир мегардонад. Ҳеҷ як манфиат, неъмат ва дороӣ аз инсон ва ҳуқуқу озодиҳои ӯ боло буда наметавонад. Ҳама чиз дар давлат ва ҷомеа барои қонеъ гардондани талаботи инсон равона шудааст. Ин нукта дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба он хотир таъкид шудааст, ки таҷрибаи пешқадами ҷаҳонӣ онро собит сохтааст
Имрӯз Тоҷикистон дар шароити Истиқлолияти давлатӣ барои шинохти ҳуқуқу озодиҳои инсон ва муқаддасоти давлатдорӣ аз диди тоза назар андохта, беҳтарин арзишҳо, ормонҳо ва ченакҳоеро муайян карданист, ки метавонанд манфиатҳои имрӯзу фардои миллату давлатро дилпурона дифоъ намоянд.
Аз назари ҳуқуқӣ ҳуқуқи инсон маҷмӯи имкониятҳои дар доираи қонун муқарраршудаи амал аст, ки вазъи ҳуқуқии шахсро дар ҷомеа муқаррар мекунад. Дар фарқият аз озодӣ ҳуқуқи инсон нисбатан мушаххастар буда, дар он уҳдадории субъекти дигар, аз ҷумла давлат дар муқобили ҳуқуқи инсон муқаррар мегардад, ки бидуни он зиндагии мутамаддини инсон номумкин аст. Озодӣ ифодаи ҳуқуқии мухторияти фард аст, ки истифода бурдан аз он ба иродаи инсон вобаста аст. Дар муқобили озодии инсон уҳдадориҳо мушаххас нестанд, дигарон танҳо масъуланд, ки ба иҷрои он монеъ нашаванд. Чунончи, касе ҳақ надорад ба ҳаракати озоди инсон дар қаламрави кишвар монеъ шавад. Чунки ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрвандро давлат эътироф, риоя ва ҳифз менамояд.
Муҳаммад САЛОҲИДДИНОВ, корманди Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон дар Тоҷикистон
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед