Бо шарофати истиқлолият ва озодӣ тамоми рукнҳои ҳаёти моддӣ барои ҷомеа фароҳам аст, аммо як рукни асосии бақои миллат, ки маънавиёт аст, хеле коставу ноқис ба назар мерасад. Мо пас аз чандин санҷиши сотсиологӣ муайян сохтем, ки назари аксари ҷавонон нисбат ба дороиҳои шахс майлони иқтисодӣ дошта, бисёре аз пурсидашудагон сарвату молу пулро дороии асосии инсон мешуморанд. Пас хазинаи зарҳалини тамаддуни шарқӣ, ки бо гавҳари фазилат, эҳтиром, меҳр, эҳсон, сабр, ҳилм, қаноат, хираду маърифат пироста шудаанд, куҷо меравад? Оё мо дониста ба коми аждаре, ки рақобати зӯру нозӯр, фаҳшу куштор, ғорату фиреб, ки демократияи ғарбӣ ном дораду дар он фарҳанги поси хотир, эҳтироми волидон, шафқат бо кӯдакону пирон, маъюбону бекасон нест, кӯр-кӯрона, чун пода ворид мешавем?

Ҷаҳонигардонӣ ҳам як раванди ғарбгароист, зеро бо технологияи муосири иттиллоотӣ чун аждаҳои заҳҳокӣ ба мағзи ҳама сокинони сайёра панҷа задааст. Аз ин рӯ, зарурати таърихиву имонист, то маънавиёти ҷомеаро бо асли он пайванд диҳем. Миллати шарифи тоҷик дар таърихи тамаддуни инсоният чун миллати китобдору китобхон шуҳратёр аст, ки тавассути он нобиғагоне ба даҳр пешкаш сохтааст. Қавму қабилаҳои бодиягарди турку тозӣ, домулло гуфта тоҷиконро дар назар доштанд, ки имрӯз ҳам дар байни қазоқону қирғизҳо ин мафҳум ҷой дорад. Он маънавиёте, ки модари закии тоҷик зери болини тифл дар гаҳвора девони Ҳофизу Бедил, ё китоберо зи осори ниёгон мегузошт, куҷо шуд?! Он тарбия буд, ки раҳнамои хирад буд бо маниши озодагон. Эҳтироми хонаводагии шарқӣ, ки ғарб зи он бӯе набурдааст, маънавиёт аст. Салобати шоҳонаи марди хонадон, порсоию кадбонугии зани хонадон, итоати фарзандон ва меҳр ба хонаи меросии бобоӣ, чун каъбаи ҷумла пайвандон маънавиёт аст, ки ваҳдати ногусастаниеро дар пай дорад. Меҳр ба ҳар як сангу хишти меросӣ, меҳр ба ҳар як узви хонадон, меҳр ба ҳамсоягон, меҳр ба ҳар як хурду бузурги диёр, меҳр ба обу хок, гулу гиёҳи ёлаву пуштаҳои Ватан маънавиёт ва фарҳанги шарқист, ки дар шеъру тарона, қиссаву афсонаҳо, аз насл ба насл, аз дил ба дилҳо макон гирифта. Пас насле, ки лолоии модаркалону аллаи модар, қиссаю афсонаи бобову бибӣ, чистону зарбулмасалҳои падар ва озмуни тезгӯяку булбулонёбии бародарону хоҳаронро нашунидааст, кист? Зи худ бегонае, вомондае, канда аз шоху наслу решае! Насле, ки бо ҳавас досу тешаи бобоӣ нагирифтаву дар мазраи падарӣ дарав накардаву бандина нагирифта, пайванди ниҳолакон надида, чӣ касест? Ё оне, ки паҳлӯи бобою падар нишаста ҳикмати Шоҳномаю Маснавӣ, панди Саъдию Ҳофиз, муаммою сеҳри сухани Бедил нашнида, чӣ касест?

Гар давлат чун дарахтест, маънавиёти он чашмаи поку мубаррост, ки решаҳои мағзии шохаҳову навдаҳоро ғизорасон аст. Худое накарда ин сарчашма олуда гардад, мағзи дарахти азим пукида аз боди мухолифе хушкидаву меафтад. Имрӯз мо ниҳоли наврустаи истиқлолро, ки аз кундаи дарахти дерсоли ориёӣ сабз шудааст, боғбонем, қарзи виҷдониву инсонист, то решаҳои ин ниҳолаки умеду орзуи чандинҳазорсолаи ниёгонро бар асл бирасонем, зеро дар ин ҷангали вуҳуш, ки ҳаёташ хонанд, ҳазорон даду девест пайи вайронӣ, месазад, то содиқона барои бақои ин ниҳоли меросӣ ҷонфидо бошем, дар роҳи тарбияи наслҳои солиму маънаван сарватманд.

«Дилам бар Рӯдакӣ сӯзад» - гуфтани Лоиқ пайкеву ишорае буд, то ғановати маънавии ҷомеаро зи варта боздорем. «Пас чӣ бояд кард, эй ақвоми шарқ?!» - хитобаи ҷонсӯзи Иқбол буд, ки панде нашуд ва шарқро ғарб бар доми хеш дигарбора афканданист. Зарурати таърихист, то аҳли сиёсату раёсат, маорифу фарҳанг, иқтисоду иҷтимоиёт баҳри бақои арзишҳои халлоқонаи миллӣ рӯй бар сӯи тарбияи маънавии наслҳо оранд, ки бе маънавиёт бақои миллат нест. Маърифати китобхонӣ, нашру чопи осори ҳакимонаи ниёгон дар андозаи гуногун вобаста ба синну соли аҳли ҷомеа, тағйироти куллӣ дар барномаҳои таълимии фанҳои адабиёт, таърих, фалсафа, забон ва ҳуқуқу ҷомеашиносӣ қадами нахустин бояд бошад, дар ин роҳ. Дигаргунии куллӣ дар муҳтавои барномаҳои телевизионию радиоӣ, рӯзномаву маҷаллаҳо ворид сохтан зарур аст, зеро ҳадаф танҳо хабарҳои қатлу куштору ваҳшатро расонидан аст, балки ҳадаф ғанигардонии маънавиёти ҷомеа мебошад, боқӣ ҳеҷ. Торномаҳои миллӣ бояд инъикосгари рӯҳи миллӣ маънавиёту фарҳанги миллӣ гарданд, на майдони бӯҳтону ғайбат ва дашному фаҳшгуфторӣ. Ин рисолати аҳли зиё, рӯшанфикрону ворастагони миллат аст.

Як нуктаи арзишманд он аст, ки фарҳанги хонаводагии миллиро эҳё созем. Чуноне, ки дар Ориёи бостон роиҷ буд, то каёну сипаҳбадон, ҳакимону ҳунарварон, баҳри наву дархурӯш нигоҳ доштани хуни аҷдоди хеш, бо наслҳои ақвоми дигар аҳди оиладорӣ мебастанд, ки сарчашмаи бақои наслҳои ориёӣ гардид. Бо иқдоми Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баҳри расидан ба он арзиши волои ниёгон, қонун дар бораи пешгирӣ аз никоҳи хешовандон ва ҳамхунон қабул гардид, ки такони ҷиддие дар ин роҳ шуд. Мақсад аз кушодани шоҳроҳҳо на танҳо рушди иқтисодӣ, ҳамчунон ҳадафҳои иҷтимоӣ буд, то наслҳои зи ҳам дурафтодаи ориёӣ бо ҳам омезиш ёбанду ваҳдати ақвоми ориёӣ ба миён ояд. Ин иқдомро дастгирии тамоми қишрҳои ҷомеа мебояд, то ялони ватандору ҳакимони замон зи домони биҳиштии ин марзу бун бихезанд. Эҳёи арзишҳои ориёӣ ва дар мағзи насли наврас ҷой сохтани он беҳтарин василаи бақост. Зеро ноогоҳӣ ба варта барад ва мафкураи бегона ҷойгузини ин холигоҳ гардад. Зарурати миллию таърихист, то зиракии сиёсии наслҳо боло бурда шавад ва пеши ин селоби мазҳабситезию хурофоти динӣ гирифта шавад, ки мазаррати он ҷонкоҳ аст. Рисолати аҳли зиё, рӯшанфикрону ворастагони ҷомеа дар он аст, ки баҳри бақои насли ориё, пажуҳишу ҷустори илмию бостоншиносӣ, этнографию таърихиро барои эҳёи арзишҳои тамаддуни ориёӣ ба роҳ монда, баҳри бедории ҳофизаи таърихии миллат машъалафрӯзӣ намоянд. Расонидан ба сарчашмаи асолати миллӣ ва таълими дарси хештаншиносию хештаншиносонии миллат муҳимтарин қарзи ватандорист. Таҳияву пешниҳоди корномаҳои абармардони ориёӣ дар китобу филмномаҳо муассиртарин василаи парвариши андешаи миллӣ ва ахлоқи ҳамидаи ориёна аст, ки зарурати таърихист.


А. ЗАРИФӢ,
омӯзгори Коллеҷи политехникии ноҳияи Зафаробод