ё чаро бояд журналистон аз манофеи миллӣ ҳимоят кунанд?

(Хитоб ба Иттифоқи журналистони Тоҷикистон, Шурои воситаҳои ахбори омма ва дигар созмонҳои журналистӣ)

ВАҚТЕ ПРОПАГАНДА ФИРЕБАНДА АСТ...

Ҳамасола шуруи даъвати ҷавонон ба хизмати ҳарбиро расонаҳо бо сару садоҳои зиёде инъикос мекунанд. Махсусан, дар расонаҳое, ки худро улгуи журналистикаи тоҷик унвон медиҳанду бонуфузтарин расонаҳои давлатиро ба эътибор гирифтан намехоҳанд, ба қавле маросими даъват олуда ба ғализиҳо мешавад.

Дар ин миён мешавад аз расонаҳое ба амсоли “Радиои озодӣ”, “Азия плюс”, пойгоҳи хабарии “Бомдод” ва чанде дигар ном бурд. Дуруст аст, ки даъвати ҷавонон ба хизмат мушкилиҳои худро дорад. Дар мисоли баъзе соҳоти мамлакат соҳаи ҳарбӣ ҳам то ҷое аз камбудӣ ва норасоиҳо орӣ нест. Инро мақомоти марбута ҳам дар бисёри ҳолатҳо пинҳон намекунанд ва бо ифшои баъзе камбудиҳо дар соҳа хостори беҳбудӣ ҳастанд. Аммо мушкил сари бозтоби ин норасоиҳо дар расонаҳо ва тариқи пропагандаи нодуруст роҳандозӣ кардани онҳост.

Барои мисол “Радиои озодӣ” бо нашри хабар дар бораи Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон доир ба даъвати баҳории ҷавонон ба хизмати ҳарбӣ, ки 18 марти имсол нашр шудааст, меорад: “Даъват ба сафи неруҳои мусаллаҳи Тоҷикистон ҳамасола бо сару садо дар бораи сарпечии ҷавонон аз хидмат ва ҷалби маҷбурӣ, ё ба истилоҳи русӣ “облава” олуда мешавад. Дар ин мавсим дар видеоҳо гоҳо дида мешавад, ки чӣ гуна маъмурони милиса ҷавононро ба зӯр ба мошин андохта мебаранд ва занон бо доду фарёд намегузоранд, ҷавонеро маъмурони милиса баранд”.

Ё дар чанд гузориши имсолаи расонаи “Азия плюс”, ки бобати даъвати баҳории ҷавонон ба хизмати ҳарбӣ нашр кардааст, ин ҷумлаҳоро вохӯрдан мумкин аст: “...мавзӯи ҷалби ҷавонон ба артиш дар Тоҷикистон солҳо боз доғ мемонад. Шароити номуносиб, бадрафторӣ бо сарбозон, меҳтарсолорӣ (дедовшина) ва марги ҷавонон дар қисмҳои ҳарбӣ аз сабабҳои аслии саркашии ҷавонон аз хизмат дар артиши Тоҷикистон гуфта мешавад”.

Пойгоҳи хабарии “Бомдод” бошад, дар як гузориши вижаи худ, ки аз ҷараёни як ҷаласаи ахири Вазорати мудофиаи кишвар вобаста ба даъвати баҳории ҷавонон ба сафи Қувваҳои Мусаллаҳ иттилоъ додааст, чунин меорад: “Даъват ба сафи Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон ҳар сол ду маротиба: баҳор дар моҳҳои апрелу май ва тирамоҳ дар моҳҳои октябру ноябр сурат мегирад. Ҳар мавсими даъват дар ҷумҳурӣ ҳамроҳ бо шикоятҳои зиёд дар бораи “облава”, яъне маҷбуран дар кӯчаю бозор ё аз хонаву ҷои дарсу корашон дошта, ба хидмат бурдани ҷавонон ҷараён мегирад. Ин роҳҳои ғайриқонунӣ дар Тоҷикистон бо номи “облава” ё “чӯҷабарак” маъруфанд”.

Ин гуна мисолҳоро дар чанде аз расонаҳои дагар низ метавон пайдо кард. Аммо барои мо номуайян ин аст, ки ҳадаф аз чунин шакл пешниҳод гаштани маводҳо дар чист: ҷалби аудитория, сохтани афкори лозим барои худи соҳибрасонаҳо ё ба ин васила намоиш додани худ, ки мо беҳтаринему аз “мушкилоти №1” мегӯем?
Ҷои инкор кардан ҳам нест, ки дар маросими даъват ба хизмати ҳарбӣ баъзан хизматчиёни мақомоти қудратӣ ё интизомӣ маҷбур мешаванд, бо коргирӣ аз усулҳои ба қавли ин расонаҳо ғайриқонунӣ, аммо дар худии худ қонунӣ кор гиранд. Билфарзи мисол агар як ҷавон бо гирифтани даъватнома аз ҳозир шудан ба комиссариати ҳарбӣ саркашӣ кард, мақомоти интизомӣ сад дар сад ҳуқуқ дорад, ӯро иҷборан барои бозпурсӣ даъват кунад ё ба комиссариати ҳарбӣ ҳозир намояд. Дар инҷо албатта, ки қонуншиканӣ дида намешавад. Дар боби 2 моддаи 10, банди 5 ва зербанди 2 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи уҳдадории ҳарбӣ ва хизмати ҳарбӣ” омадааст, ки мақомоти корҳои дохилӣ уҳдадоранд, ки дар асоси дархости комиссари ҳарбии ноҳия ва шаҳр (командири қисми ҳарбӣ) шаҳрвандонеро, ки аз қайди ҳарбӣ, даъват ба хизмати ҳарбӣ ё ҷамъомадҳои ҳарбӣ, адои хизмати ҳарбию ҷамъомадҳои ҳарбӣ саркашӣ намудаанд, ҷӯстуҷӯ ва боздошт намоянд.

Ё дар моддаи 35 ҳамин қонун омадааст, ки “Дар сурати саркашӣ кардани даъватшаванда аз гирифтани даъватнома ва ё бе сабабҳои узрнок ҳозир нашудани даъватшаванда дар муҳлати муайяннамудаи даъватнома, даъватшаванда тибқи талаботи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҷавобгарӣ кашида мешавад”.
Фаридун Маҳмадализода, сардори маркази матбуоти Вазорати мудофиа ҳам дар як суҳбати ихтисосии рӯзноманигорон гуфта буд, ки дар сурати саркашӣ намудани ҷавон аз хизмати ҳарбӣ кормандони мақомоти корҳои дохилӣ уҳдадоранд, ки бо тартиби қонунгузорӣ онҳоро ҷустуҷӯй ва боздошт намуда, ба комиссариати ҳарбӣ биёранд.

- Қонунгузорӣ ин ҳуқуқро барои кормандони мақомоти корҳои дохилӣ муқаррар намудааст. Вақте ба суроғи даъватшаванда даъватнома фиристода мешаваду ӯ ба комиссариат ҳозир намешавад, корманди комиссариат рӯйхат ва суроғаи саркашҳоро ба кормандони мақомоти корҳои дохилӣ медиҳад, - афзуда буд ӯ.
Ҳеҷ ҷои нигаронӣ ва ташвиш нест, ки дар ин ҳолатҳо мақомоти интизомӣ аз зӯр кор гиранд, чун Қонун чунин меъёрро муайян кардааст. Ва дар ақли солим ҳам дуруст намегирад, ки бидуни маҷбуркунӣ шахсеро тавон барои ба ҷавобгарӣ кашидан ба маҳкама бурд.
Агар дар чунин ҳолатҳо шаҳрвандон аз ҷониби мақомоти интизомӣ ё комиссариатҳои ҳарбӣ мавриди авф қарор мегиранду ба ҷои толори суду равонаи зиндон шудан ба хизмати ҳарбӣ сафарбар мешаванд, пас инҷо ҳам бурди даъватшаванда аст. Ҳамин чизе, ки расонаҳо дар мавридаш умуман наменависанд, ё навиштан намехоҳанд. Пас, ҳадаф пропагандаи нодуруст ва фиребанда нест?

“ШИКОРИ МАҒЗҲО” Ё ВАҚТЕ ҲАДАФ БАҲОНАКОБИСТ, НА ДОДАНИ ИТТИЛОЪ ВА ГУФТАНИ ҲАҚИҚАТ

То қабул шудани Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи уҳдадории ҳарбӣ ва хизмати ҳарбӣ” дар таҳрири нав, ки 29 январи соли 2021, № 1753 аз ҷониби Президенти мамлакат ба имзо расид, аксари расонаҳо бо коршиносонашон аз он “изҳори нигаронӣ” мекарданд, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон хизмати алтернативӣ нест ва ба қавли онҳо ин яке аз “сабабҳои асосӣ”-и саркашии ҷавонон аз хизмати ҳарбист.

Аммо бо қабул гаштани Қонун ва ба роҳ андохтани хизмати алтернативӣ ҳам ба қавле “талаботҳо”-и ин расонаҳо қонеъ нагашт.

“Радиои озодӣ” ва “Азия плюс” то он замон дар даҳҳо гузориши худ набудани хизмати алтернативӣ ва имтиёз ба хизматчиёни ҳарбиро аз камбудии асосии Қувваҳои Мусаллаҳи кишвар ҳисоб мекарданд. Аммо бо қабул шудани Қонун дар таҳрири нав аз ин имтиёзҳои муҳайёгардида ва хизмати алтернативӣ, қариб ки ном бурда намешавад. Пас мушкил дар куҷост: мақомот ё расонаҳо?

Аз ин бархӯрди расонаҳо метавон чунин хулосабарорӣ кард, ки ҳадаф натанҳо додани иттилоъ ё гуфтани ҳақиқат нест, балки фаротар аз ин: танқиди мақомот, беҳайсият ҷилва додани ниҳодҳои дахлдор ва ба ин васила коста гардонидани нуфузи мамлакат дар миқёси олам аст. Пӯшида нест, ки ҳадаф рӯйпуш кардан ё ба тарзи дигар ҷилва додани ҳақиқатҳост.

ЧАРО СОЗМОНҲОИ ЖУРНАЛИСТӢ ДАСТБАКОР НЕСТАНД?

Дар Тоҷикистон чандин созмони журналистӣ аст, ки ҳадафи асосии фаъолияти худро ба танзим даровардани кори расонаҳо, боло бурдани касбияти журналистон, додани машварат ба рӯзноманигорон ва ВАО мешуморанд. Аммо ба мушоҳида мерасад, ки дар ҳолатҳои зарурӣ фаъолияти ин созмонҳо чандон чашмрас нест ё умуман дастбакор намешаванд.

Дуруст аст, ки аксари ин созмонҳо аз ҳисоби буҷаи мамлакат фаъолият намекунанд ва дар корҳои идеологӣ ҷалб кардани онҳо чандон салоҳдиди кор нест, аммо вақте гап сари нуфузи мамлакат ва ба қавли ин расонаҳо “мушкилоти миллӣ” меравад, бетарафии ин созмонҳоро набояд нодида гирифт.

Иттифоқи журналистони Тоҷикистон ва Шурои воситаҳои ахбори омма, ки аз бонуфузтарин созмонҳои журналистӣ дар кишваранд, чаро рӯи ин масъала боре ҳам тамаркуз намекунанд? Ёдам ҳаст, замони ҳодисаҳои марзии соли гузашта вақте яке аз ин созмонҳо миёни журналистон, махсусан сармуҳаррирону соҳибрасонаҳо як ҷамъомади хоссаеро ташкил карда, бобати муборизаҳои иттилоотӣ машварат гузаронид, дар кори аксар расонаҳо дигаргуниҳо эҳсос шуда буд. Чандин расонаҳо ба қавле аз “хоби гарон” бедор шуда буданд ва дар муборизаҳои иттилоотӣ пешравиҳое ҳам насиби мо гашт. Яъне, ин маънои онро дорад, ки агар дар масоили миллӣ, ки даъвати ҷавонон ба хизмати ҳарбӣ ҳам аз зумраи онҳост, расонаҳо сарҷамъ шаванд ва аз дурӯғпароканиву афкорсозии нодуруст канор раванд, мешавад монеаҳои дар ин роҳ вуҷуддошта ё бавуҷудовардаи баъзе расонаҳоро ба зудӣ аз миён бардорем.

Инҷониб шахсан вақте ҳамасола ду маротиба Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи ба эҳтиёт рухсат додани хизматчиёни ҳарбие, ки муҳлати муқарраргардидаи хизмати ҳарбиро адо намудаанд ва даъвати навбатии шаҳрвандон ба хизмати ҳарбӣ содир мешавад, боре ҳам надидаам, ки ин созмонҳо бобати инъикоси он ягон иқдоме рӯи даст гирифта бошанд. Дар ҳоле ки мувофиқи ин фармонҳо барои инъикос намудани хизмати ҳарбӣ ҳамчун вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванд журналистон (агарчанде дар Фармон танҳо Кумитаи телевизион ва радио зикр мешавад) масъуланд. Дар ҳолати нодуруст таблиғ шудани ин маърака дар асоси моддаҳои дахлдори Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурии Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонад, дилхоҳ рӯзноманигор ба ҷавобгарӣ кашида шавад. Ин ҳамон чизест, ки созмонҳои журналистиро мебояд барои фаҳмондани моҳияти он ба рӯзноманигорон камари ҳиммат банданд. Дар салоҳдиди худ семинарҳо ташкил кунанд, ё дигар ҷаласаҳо бо рӯзноманигорон доир намоянд.

РАСОНАИ МИЛЛӢ Ё ДАВЛАТИВУ ҒАЙРИДАВЛАТӢ

Дар ҷамъомадҳои рӯзноманигорон ҳамеша як мавзуъ мавриди баҳс қарор мегирад, ин ҳам расонаи давлативу ғайридавлатӣ ва расонаҳои милливу ғайри он аст. Бисёре аз коршиносон тарҷеҳ медиҳанд, ки дар мавриди расонаҳо аз ҷудо кардани онҳо ба давлативу ғайридавлатӣ даст бикашем ва сари он биандешем, ки расонаҳоямон миллӣ бошанд ва барои миллат хизмат кунанд. Яъне гап бояд сари расонаи миллӣ ва ғайри он бошаду ба расонаҳои миллӣ бартариятҳо дода шавад. Ва мо ҳам дар ҳамин нукта таваққуф мекунем.

Дар 10 - 15 соли охир расонаҳои ғайридавлативу ғайримиллии мо ба таври воқеӣ болои афкори умум чунон тохтутозе анҷом доданд ва кори расонаҳои давлатиро ба тарзе ба намоиш гузоштанд, ки ҳатто дар мавриди маводҳои танқидии расонаҳои давлатӣ ҷомеа нигоҳи дигаргуна дорад. Ба таври мисол тавсифи кори кадом як ниҳод ё мақомоте ҳатман пропоганда ва дар акси ҳол танқид ҳамчун ғарази кадом шахс ё мансабдори алоҳида ҷилвагар мешавад.

Бемуҳобо, тамоми журналистон дар ин раванд муқассиранд. Худи ҷомеаи журналистӣ шароит фароҳам овард, ки чунин як афкор шакл гирад. Ҳамеша аз расонаҳое, ки пайваста ВАО-и давлатиро мавриди тамасхуру мазаммат қарор медиҳанд, улгӯ ё дорои касбисту имкониятҳои олӣ ном бурда мешавад. Дар ин сурат ҷомеа албатта, чунин афкорро мепазирад ва дар мавриди расонаҳои давлативу миллӣ ҳисси нобоварӣ пайдо мекунад ё шояд аллакай кардааст. Бадии кор дар ин аст, ки аудитория миёни расонаҳои миллӣ ва ғайримиллӣ фарқ гузошта наметавонад. Инро бояд ҷомеаи журналистӣ дарк кунад! Ва агар ҳамин гуна рафтан гирад, шояд аз “Радиои озодӣ” ҳамчун расонаи миллӣ ном бурда шавад.

Ин баҳсро барои чӣ инҷо овардам, чун дар мавриди сафарбарӣ ба сафи Қувваҳои Мусаллаҳ низ мушоҳида мегардад, ки ахбори расонаҳои давлатӣ ҳамчун факти воқеӣ аз ҷониби аудитория пазируфта намешавад. Ҳатто кор то ҷоест, ки ба ахбори ниҳодҳои давлатӣ ҳам ба шубҳа менигаранд, дар ҳоле ки ба “як ҳамсуҳбат”-и ин расонаҳо, ки ҳатто аз “овардани номаш худдорӣ мекунад” бартарӣ медиҳанд.

Дар ҳоле, ки ҷомеаи журналистии Тоҷикистон ба таври дастаҷамъӣ тавонистаанд, ки чунин як афкоре ба вуҷуд оранд, пас метавонанд дар мавриди ҷалби ҷавонон ба хизмати ҳарбӣ ҳам як афкори созандаро ба вуҷуд оранд. Дар ин маврид танҳо ирода ва эҳсоси худшиносиву ватандӯстӣ барои журналистон, соҳибрасонаҳо ва созмонҳои журналистӣ лозим асту халос.

Мо ҳам мунтазири онем, ки дар кутоҳтарин фурсат ҳаддалимкон Иттифоқи журналистони Тоҷикистон ва Шурои воситаҳои ахбори омма перомуни масъала биандешанд ва мизҳои мудаввару семинарҳоро барои рӯзноманигорони чӣ расонаҳои давлативу ғайридавлатӣ ва чи милливу ғайри он ташкил кунанд. Вақт довар аст.