ҶОМЕА
Сешанбе 23 Апрел 2024 12:27
Чанд сол аст, ки Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати поку беолоиш нигоҳ доштани забони тоҷикӣ, инчунин нақз нашудани меъёрҳои муайяншудаи он талош менамояд, аммо то ҳол дида мешавад, ки боз ҳам камбудиҳо дар ин самт ҷой дорад. Чунин мушкилиро метавон дар марказҳои савдо ва хизматрасонӣ вохӯрд. Дар ин гуна марказҳо лавҳаву овезаҳо бо забонҳои русиву англисӣ ва дигар забонҳо навишта шудааст, ки бар хилофи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” аст. Чаро ин мушкил то ҳол ҳалли худро намеёбад? Нақзи меъёрҳои забони модарӣ аз чист? Кумитаи забон ва истилоҳот дар ин самт чӣ корҳоро ба анҷом мерасонад?
Мо барои тақвият ва исботи фикрҳо аз чандин кӯчаҳои пойтахтро дидан намудем. Дар наздикии МД телевизиони “Сафина” навиштаҷотҳои “Фото срочно”, “Қаҳвахонаи Питзо”, “Шоколаднитса”, “Кофейния”, “Овощи и фрукты”, “Продукты” ва ғайраҳо навишта шудааст. Инчунин бар хилофи қонунҳои амалкунанда дар баъзеи дигари марказҳои савдо номҳо аввал бо русӣ баъдан бо забони тоҷикӣ навишта шудааст, ҳол он ки бояд тибқи талаботи қонун аввал бо забони тоҷикӣ баъдан аз рӯи зарурат бо забонҳои дигар навишта шавад.
МУШКИЛ ДАР ЧИСТ?
Ба гуфти Муҳаммадҷонзода Олимҷон, раиси Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон мушкили мазкурро Кумита пайваста пайгирӣ менамояд ва барои ҳалли он тадбирҳо меандешад.
- Соли гузашта мувофиқи нақшаи кории Кумита дар мақомотҳои иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳру ноҳияҳо санҷиш гузаронидем. Ҳамчунин, корхонаву идора, марказҳои савдову хизматрасониро доир ба иҷрои талаботҳои Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” тафтиш намудем, ки дар маҷмуъ хушбахтона аксарияти бандҳои Қонун аз тарафи корхонаву идораҳои кишвар амалӣ шуда истодааст. Коргузорӣ дар муассисаву корхонаҳои кишвар бо забони тоҷикӣ ва бо имлои дуруст иҷро мешавад, - гуфт О. Муҳаммадҷонзода.
Ба назари ӯ мушкили имло дар корхонаву муассисаҳои кишвар роҳи ҳалли худро хушбахтона ёфтааст, аммо мушкили номгузорӣ ва лавҳаву овезаҳои таблиғотӣ ҳамоно ҳалношуда боқӣ мондааст.
Бояд дар кишвар лавҳаву овезаҳо, инчунин номгузории марказҳои савдову хизматрасониҳо тибқи талаботи моддаҳои 18 ва 20-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” сурат гирад, вале талаботи ин моддаҳо дар кишвар аз ҷониби аксарият иҷро намегардад.
Мушкили навишти лавҳаву овезаҳои таблиғотӣ ва номҳои марказҳои савдо имсол дар нишасти хабарии Кумитаи забон ва истилоҳот низ мавриди баҳси шадиди рӯзноманигорон қарор гирифта буд. Раиси Кумитаи забон ва истилоҳот ба суоли рӯзноманигорон гуфт, ки ин аз бегонапарастӣ ва кам будани худшиносии мардум маншаъ мегирад.
- Ҳар нафаре, ки ҳисси баланди миллӣ ва хештаншиносӣ дорад, ҳеҷ гоҳ ба чунин навишти забонҳои ғайр рӯ намеорад, - иброз дошта буд Муҳаммадҷонзода Олимҷон.
Ба гуфти роҳбари ин ниҳод соли 2022, бо сабабе ки дар кишвар барои санҷиши субъектҳои соҳибкорӣ маратория эълон шуда буд, Кумита ҳуқуқи санҷиш гузарониданро надошт. Аз ин хотир, Кумита барои рафъи мушкили ҷойдошта танҳо мақолаву барномаҳои таҳлилиро ба роҳ монда, мушкили зикргардидаро ба риштаи таҳлил кашидаву пешниҳодҳо намудааст. Яъне, Кумитаи забон ва истилоҳот бевосита дар ин самт фишанги таъсиррасонӣ надорад, танҳо ба воситаи мақолаҳои таҳлилӣ аз чунин номгузориҳои ғалат интиқод кардааст.
- Мо фишанги таъсиррасонӣ надорем, танҳо ба воситаи таҳлилу баррасӣ ва пешниҳодҳо метавонем ба ин мушкилӣ расидагӣ кунем. Дигар ин ки Кумита барои номгузорӣ касеро ҷарима намебандад ва ин дар ваколати мо нест. Кумита барои пешгирии чунин навиштаҷот корҳои таблиғотӣ-фаҳмондадиҳиро ба роҳ мемонад. Ҷаримабандӣ барои иҷро нагардидани талаботи Қонун аз ҷониби прокуратураҳои шаҳру ноҳияҳои кишвар ба роҳ монда мешавад. Прокуратураҳои шаҳру ноҳияҳои кишвар барои нақзи қонуни мазкур санади маъмурӣ тартиб медиҳанд ва мувофиқи он санад ба суд ирсол кардашуда, ҷарима ситонида мешавад,- зикр кард раиси Кумитаи забон ва истилоҳот.
Бино бар маълумотҳои кумитаи мазкур соли гузашта ҳашт парванда вобаста ба номгузориҳо тартиб дода шудааст, ки бештари онҳо ба марказҳои савдо ва хизматрасонӣ дахл доштаанд.
Ба гуфти раиси Кумитаи забон ва истилоҳот баъзе аз соҳибкорон аз ноогоҳӣ агар ба навиштаҷоти ғалат ва забони дигар даст зананд, баъзеи дигарашон дидаву дониста ба чунин амал даст мезананд, ки боиси таассуф аст.
Ин мушкилӣ на як солу ду сол, балки чанд даҳсола аст, ки тариқи тамоми ВАО-и кишвар баррасӣ мегардад, вале ҳеҷ роҳи ҳалли худро намеёбад, баръакс лавҳаву овезаҳо бо забони ғайр, аз ҷумла русӣ зиёд мегардаду кам не.
Кумита соли 2022 дар ҳамкорӣ бо Муассисаи давлатии “Рекламаи берунӣ ва ороиши шаҳри Душанбе” забони матни ангораҳо ва навиштаҷоту овезаҳои рекламавии ташкилоту муассисаҳои рекламаистеҳсолкунанда ва соҳибкорони инфиродиро ба талаботи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” мутобиқ намудааст, ки дар маҷмуъ 394 мавод мебошад.
Аммо ба назари раиси кумитаи мазкур аксар вақт худи муассисаҳои рекламавӣ ба чунин саҳлангорӣ роҳ медиҳанд. Онҳо ҳамон шиору овезаҳои қолабии худро, ки ғалат аст, аз нав чоп намуда, ба мизоҷон, бахусус соҳибкорон пешниҳод мекунанд, ки дар натиҷа чунин навиштаҷоти ғалат ва забонҳои ғайр паҳн мегардад.
МАЪЛУМАМ ШУД, КИ ҲЕҶ МАЪЛУМ НАШУД
Кумитаи забон ин мушкилро гоҳ ба сари муассисаҳои рекламавӣ, гоҳе ба сари соҳибкорон мезанад ва гоҳе ба кам будани ҳуввияти миллии шаҳрвандон рабт медиҳад, аммо ба таври мушаххас роҳи ҳалли мушкили мазкурро пешниҳод намекунад. Аслан дар кадом сурате набошад, кумитаи мазкур бояд роҳҳои ҳалли ин мушкилро ҷустуҷӯ ва пешниҳод намояд, зеро дар ин самт танҳо Кумитаи забон ва истилоҳот ваколатдори рақами як аст.
Чанд сол қабл барои рафъи мушкилии мазкур ва дигар мушкилиҳои марбут ба нақзи меъёрҳои забони тоҷикӣ Зулфониён Раҳим, сардори шуъбаи танзими истилоҳоти Кумитаи забон ва истилоҳот пешниҳод намуда буд, ки аз Кумитаи забон ва истилоҳот ё аз дигар кумитаву вазоратҳои дахлдор пулиси забон ташкил карда шавад.
Ба андешаи Р. Зулфониён дар ин самт агар пулиси забон ташкил карда шавад, бевосита мушкилии мазкур аз ҷониби онҳо назорат карда мешавад ва дар сурати истифодаи навиштаҷотҳои ғалату забонҳои ғайр онҳо ҷаримаву корбарӣ карда мешаванд. Дар шароити имрӯз ба ҷуз ташкил намудани пулиси забон дигар роҳи ҳалли ин мушкил ғайриимкон гардидааст.
Агар ин мушкил аз ҷониби Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон қатъан назорат нашавад, баъди чанд соли дигар аз эҳтимол дур нест, ки бо чунин бегонапарастӣ ҳама ҷо навиштаву овезаҳои забони ғайр гардаду он ба забони ноби тоҷикӣ латма ворид намояд. Аз ин хотир, Кумитаи забон ва истилоҳотро зарур аст, ки ҳарчи бештар сари ин мушкил андеша намуда, ҳарчи зудтар онро бартараф намояд.
Мо барои тақвият ва исботи фикрҳо аз чандин кӯчаҳои пойтахтро дидан намудем. Дар наздикии МД телевизиони “Сафина” навиштаҷотҳои “Фото срочно”, “Қаҳвахонаи Питзо”, “Шоколаднитса”, “Кофейния”, “Овощи и фрукты”, “Продукты” ва ғайраҳо навишта шудааст. Инчунин бар хилофи қонунҳои амалкунанда дар баъзеи дигари марказҳои савдо номҳо аввал бо русӣ баъдан бо забони тоҷикӣ навишта шудааст, ҳол он ки бояд тибқи талаботи қонун аввал бо забони тоҷикӣ баъдан аз рӯи зарурат бо забонҳои дигар навишта шавад.
МУШКИЛ ДАР ЧИСТ?
Ба гуфти Муҳаммадҷонзода Олимҷон, раиси Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон мушкили мазкурро Кумита пайваста пайгирӣ менамояд ва барои ҳалли он тадбирҳо меандешад.
- Соли гузашта мувофиқи нақшаи кории Кумита дар мақомотҳои иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳру ноҳияҳо санҷиш гузаронидем. Ҳамчунин, корхонаву идора, марказҳои савдову хизматрасониро доир ба иҷрои талаботҳои Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” тафтиш намудем, ки дар маҷмуъ хушбахтона аксарияти бандҳои Қонун аз тарафи корхонаву идораҳои кишвар амалӣ шуда истодааст. Коргузорӣ дар муассисаву корхонаҳои кишвар бо забони тоҷикӣ ва бо имлои дуруст иҷро мешавад, - гуфт О. Муҳаммадҷонзода.
Ба назари ӯ мушкили имло дар корхонаву муассисаҳои кишвар роҳи ҳалли худро хушбахтона ёфтааст, аммо мушкили номгузорӣ ва лавҳаву овезаҳои таблиғотӣ ҳамоно ҳалношуда боқӣ мондааст.
Бояд дар кишвар лавҳаву овезаҳо, инчунин номгузории марказҳои савдову хизматрасониҳо тибқи талаботи моддаҳои 18 ва 20-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” сурат гирад, вале талаботи ин моддаҳо дар кишвар аз ҷониби аксарият иҷро намегардад.
Мушкили навишти лавҳаву овезаҳои таблиғотӣ ва номҳои марказҳои савдо имсол дар нишасти хабарии Кумитаи забон ва истилоҳот низ мавриди баҳси шадиди рӯзноманигорон қарор гирифта буд. Раиси Кумитаи забон ва истилоҳот ба суоли рӯзноманигорон гуфт, ки ин аз бегонапарастӣ ва кам будани худшиносии мардум маншаъ мегирад.
- Ҳар нафаре, ки ҳисси баланди миллӣ ва хештаншиносӣ дорад, ҳеҷ гоҳ ба чунин навишти забонҳои ғайр рӯ намеорад, - иброз дошта буд Муҳаммадҷонзода Олимҷон.
Ба гуфти роҳбари ин ниҳод соли 2022, бо сабабе ки дар кишвар барои санҷиши субъектҳои соҳибкорӣ маратория эълон шуда буд, Кумита ҳуқуқи санҷиш гузарониданро надошт. Аз ин хотир, Кумита барои рафъи мушкили ҷойдошта танҳо мақолаву барномаҳои таҳлилиро ба роҳ монда, мушкили зикргардидаро ба риштаи таҳлил кашидаву пешниҳодҳо намудааст. Яъне, Кумитаи забон ва истилоҳот бевосита дар ин самт фишанги таъсиррасонӣ надорад, танҳо ба воситаи мақолаҳои таҳлилӣ аз чунин номгузориҳои ғалат интиқод кардааст.
- Мо фишанги таъсиррасонӣ надорем, танҳо ба воситаи таҳлилу баррасӣ ва пешниҳодҳо метавонем ба ин мушкилӣ расидагӣ кунем. Дигар ин ки Кумита барои номгузорӣ касеро ҷарима намебандад ва ин дар ваколати мо нест. Кумита барои пешгирии чунин навиштаҷот корҳои таблиғотӣ-фаҳмондадиҳиро ба роҳ мемонад. Ҷаримабандӣ барои иҷро нагардидани талаботи Қонун аз ҷониби прокуратураҳои шаҳру ноҳияҳои кишвар ба роҳ монда мешавад. Прокуратураҳои шаҳру ноҳияҳои кишвар барои нақзи қонуни мазкур санади маъмурӣ тартиб медиҳанд ва мувофиқи он санад ба суд ирсол кардашуда, ҷарима ситонида мешавад,- зикр кард раиси Кумитаи забон ва истилоҳот.
Бино бар маълумотҳои кумитаи мазкур соли гузашта ҳашт парванда вобаста ба номгузориҳо тартиб дода шудааст, ки бештари онҳо ба марказҳои савдо ва хизматрасонӣ дахл доштаанд.
Ба гуфти раиси Кумитаи забон ва истилоҳот баъзе аз соҳибкорон аз ноогоҳӣ агар ба навиштаҷоти ғалат ва забони дигар даст зананд, баъзеи дигарашон дидаву дониста ба чунин амал даст мезананд, ки боиси таассуф аст.
Ин мушкилӣ на як солу ду сол, балки чанд даҳсола аст, ки тариқи тамоми ВАО-и кишвар баррасӣ мегардад, вале ҳеҷ роҳи ҳалли худро намеёбад, баръакс лавҳаву овезаҳо бо забони ғайр, аз ҷумла русӣ зиёд мегардаду кам не.
Кумита соли 2022 дар ҳамкорӣ бо Муассисаи давлатии “Рекламаи берунӣ ва ороиши шаҳри Душанбе” забони матни ангораҳо ва навиштаҷоту овезаҳои рекламавии ташкилоту муассисаҳои рекламаистеҳсолкунанда ва соҳибкорони инфиродиро ба талаботи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” мутобиқ намудааст, ки дар маҷмуъ 394 мавод мебошад.
Аммо ба назари раиси кумитаи мазкур аксар вақт худи муассисаҳои рекламавӣ ба чунин саҳлангорӣ роҳ медиҳанд. Онҳо ҳамон шиору овезаҳои қолабии худро, ки ғалат аст, аз нав чоп намуда, ба мизоҷон, бахусус соҳибкорон пешниҳод мекунанд, ки дар натиҷа чунин навиштаҷоти ғалат ва забонҳои ғайр паҳн мегардад.
МАЪЛУМАМ ШУД, КИ ҲЕҶ МАЪЛУМ НАШУД
Кумитаи забон ин мушкилро гоҳ ба сари муассисаҳои рекламавӣ, гоҳе ба сари соҳибкорон мезанад ва гоҳе ба кам будани ҳуввияти миллии шаҳрвандон рабт медиҳад, аммо ба таври мушаххас роҳи ҳалли мушкили мазкурро пешниҳод намекунад. Аслан дар кадом сурате набошад, кумитаи мазкур бояд роҳҳои ҳалли ин мушкилро ҷустуҷӯ ва пешниҳод намояд, зеро дар ин самт танҳо Кумитаи забон ва истилоҳот ваколатдори рақами як аст.
Чанд сол қабл барои рафъи мушкилии мазкур ва дигар мушкилиҳои марбут ба нақзи меъёрҳои забони тоҷикӣ Зулфониён Раҳим, сардори шуъбаи танзими истилоҳоти Кумитаи забон ва истилоҳот пешниҳод намуда буд, ки аз Кумитаи забон ва истилоҳот ё аз дигар кумитаву вазоратҳои дахлдор пулиси забон ташкил карда шавад.
Ба андешаи Р. Зулфониён дар ин самт агар пулиси забон ташкил карда шавад, бевосита мушкилии мазкур аз ҷониби онҳо назорат карда мешавад ва дар сурати истифодаи навиштаҷотҳои ғалату забонҳои ғайр онҳо ҷаримаву корбарӣ карда мешаванд. Дар шароити имрӯз ба ҷуз ташкил намудани пулиси забон дигар роҳи ҳалли ин мушкил ғайриимкон гардидааст.
Агар ин мушкил аз ҷониби Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон қатъан назорат нашавад, баъди чанд соли дигар аз эҳтимол дур нест, ки бо чунин бегонапарастӣ ҳама ҷо навиштаву овезаҳои забони ғайр гардаду он ба забони ноби тоҷикӣ латма ворид намояд. Аз ин хотир, Кумитаи забон ва истилоҳотро зарур аст, ки ҳарчи бештар сари ин мушкил андеша намуда, ҳарчи зудтар онро бартараф намояд.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед