ҶОМЕА
Якшанбе 28 Апрел 2024 12:02
9533
Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон шуруъ аз 4 марти соли 2005 то инҷониб тибқи фармони Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нишастҳои матбуотӣ баргузор мегарданд. Тибқи ин фармон намояндагони тамоми ниҳодҳои давлатӣ муваззаф гардидаанд, ки ҳар шаш моҳ (қаблан ҳар се моҳ) нишасти матбуотӣ баргузор намуда, аз кори худ ба намояндагони ВАО гузориш диҳанд.

Бояд гуфт, ки нишастҳои матбуотии нимсолаи аввали соли 2023, аз ҷониби вазорату ниҳодҳои давлатии кишвар аз 26-уми июл оғоз гардида, то 15-уми август идома хоҳад ёфт.

Баргузор намудани нишастҳои матбуотӣ аз ҷониби вазорату идораҳо яке аз роҳҳои судманд ва хуби ба даст овардани маълумоти дасти аввал аз ҷониби роҳбарону сардорони ниҳодҳои давлатӣ барои рӯзноманигорон маҳсуб меёбад. Дар ин росто вазорату идораҳои давлатии кишвар муваззаф гардидаанд, ки иттилооти сареҳу дурустро баҳри рӯзноманигорон ироа намоянд. Инчунин аз дастоварду норасоиҳои соҳаи худ низ гӯянд.

Суол ин аст, ки дар кишвари мо нишастҳои матбуотӣ чӣ гуна баргузор мешаванд ё чӣ бартариятҳо доранд? Рӯзноманигорон то кадом андоза маълумоти лозимаро дарёфт ва ба мардум пешниҳод менамоянд? Ва ё омодагии рӯзноманигорон ба нишастҳои матбуотӣ то кадом андоза қонеъкунанда аст? Инҳо суолҳоеанд, ки дар матлаби мазкур мавриди баррасӣ қарор медиҳем.

БАРТАРИЯТИ НИШАСТҲОИ МАТБУОТӢ ДАР ЧИСТ?

Нишастҳои матбуотӣ дар ҳар кишвар ба таври гуногун гузаронида мешавад. Дар бархе аз кишварҳо имконияташ васеътар асту дар бархеи дигар шояд камтар. Ин масъала дар мо чӣ гуна аст?

Бахтиёр Қутбиддинов, декани факултети журналистикаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон мегӯяд, ки нишастҳои матбуотӣ дар кишвари мо нисбати аксарият кишварҳо бартариятҳо дорад.

“Хеле кам мисол ёфтан мумкин аст, ки дар дигар кишварҳо чунин нишастҳои матбуотии нақшавӣ роҳандозӣ гардида бошанд. Ин натиҷаи таваҷҷуҳу эҳтироми бевоситаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон нисбат ба доираҳои журналистӣ мебошад. Зеро ягон идораву мақомоту муассиса ҳаққи баргузор накардани ин нишастҳоро надорад ва бояд рӯ ба рӯ бо намояндагони ВАО дар муколама бошанд”, - иброз намуд ӯ.

Ҳамзамон ӯ қайд намуд, ки ду паҳлуи муҳими нишастҳои матбуотӣ ин аст, ки якум масъулият ва муносибати роҳбарону масъу-лон нисбат ба инъикоси бурду бохти соҳаи онҳо дар расонаҳо бештар мешавад. Дуюм ин як воситаи дигари сарҷамъ шудани журналистон дар давоми сол аст, ки муҷиби ваҳдату дӯстии онҳо низ мегардад.

Далер Абдулло, муовини сармуҳаррири рӯзномаи “Садои мардум” имзои фармони баргузории нишастҳои матбуотиро, ки дар ҳар шаш моҳ сурат мегирад, мегӯяд, ин далели возеҳи таваҷҷуҳи хосаи Сарвари давлат ба фаъолияти журналистон ва эътимод ба онҳо мебошад. Шояд дар олам кам кишваре мавҷуд аст, ки Роҳбари давлати он аз тариқи фармони алоҳида мансабдоронро вазифадор намудааст, то ба журналистон ҳисобот диҳанд. Ӯ гуфт:

- Муҳим он аст, ки нишастҳои матбуотии мавриди назар журналистон ва тавассути онҳо аҳли ҷомеаро дар шинохти мансабдорони радди аввал амиқтар мебарад. Аз ҷониби дигар, ин иқдом идомаи мантиқии ибтикори қаблӣ - ба тасвиб расидани Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон “Дар бораи вокуниши шахсони мансабдор ба маводи таҳлилӣ ва танқидии воситаҳои ахбори омма” буда, дар сурати самаранок истифода гардидан, барои беш аз пеш боло бурдани мақому манзалати журналистон дар ҷомеа имкони мусоид мебошад.

Бояд гуфт, ки ба ҷуз санади имзокардаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамзамон оид ба дастрасӣ ба иттилоот ва ҳуқуқи хабарнигорон дар ин росто дар Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма” низ гуфта шудааст. Ҳамзамон Роҳбари давлат соли 2009 Фармон “Дар бораи вокуниши шахсони мансабдор ба маводҳои танқидӣ ва таҳлилии воситаҳои ахбори омма”-ро имзо карданд (аз 7 феврали соли 2009 №622), ки ин ҳам бо мақсади мустаҳкам намудани интизоми иҷроия, баланд бардоштани нақши ВАО дар ҳаёти ҷамъиятию сиёсӣ ва иҷтимоию иқтисодӣ нигаронида шудааст.

САТҲУ СИФАТИ НИШАСТҲОИ МАТБУОТӢ ЧӢ ГУНА АСТ?

Дар мавриди гузаронидани нишастҳои матбуотӣ миёни журналистону мақомдорон андешаҳо гуногун аст. Бархе, журналистон аз нишастҳои матбуотии баъзе мақомотҳо изҳори норозигӣ баён мекунанд, ки ба суолҳояшон посухи пурра намегиранд ва ё баръакс мақомдорон аз бархе рӯзноманигорон изҳори норозиги мекунанд.

Дар ин маврид рӯзноманигор Абдураҳмон Раҳмонов, мегӯяд, ки сатҳу сифати нишасти матбуотии ҳар вазорату кумита ба роҳбари он вобастагӣ дорад.
- Агар вазир ё раис кораш давоми сол сомон дошт, пешравӣ дошт, яъне аз кор ва ӯ аз худ дилпур аст, ба ҳама саволҳои журналистон ҷавоб медиҳад ва ҳатто фактҳои аҷибро низ пешниҳод менамояд. Фикр намекунам, ки чизе журналистон аз ин нишастҳо барои худ ҳазм накунанд. Албатта, касе барои худ чизе мегирад, касе ба саволи худ посухе дарёфт намекунад, ин ҳам ба савол ва факту далели он вобаста аст, - гуфт ин рӯзноманигор.

Ба андешаи Раҳмонов, фарқ миёни нишастҳои матбуотии ду соли ахир дар муқоиса бо се-чаҳор сол пеш хеле зиёд аст. Ӯ мегӯяд, журналистони пеш боҷуръат буданд ва саволҳои лозимаро пешниҳод мекарданд.

- Албатта, нишасти матбуотиро журналист бо тайёрӣ ва саволҳои “обдораш” гарм мекунад. Ростӣ, дар нишастҳои чанд соли ахир дар ниҳоди журналистон дар нишастҳо тарсе эҳсос мешавад. Чунин ба назар мерасад, ки журналистон аз эҳтиёт кор мегиранд, - илова намуд номбурда.

Вале дар ин росто, Шаҳло Садриддинова, хабарнигори АМИТ “Ховар” бар он назар аст, ки дар нишастҳои чанд соли ахир нисбат ба солҳои пеш беҳбудиҳое ба назар мерасад. Ба андешаи ӯ, дар бештари вазорату идораҳо акнун тартиби баргузории нишаст риоя мегардад. Яъне, раисон дар вақти муайянгардида ҳисоботро пешниҳод намуда, ба суолҳо то дараҷае пурра ҷавоб медиҳанд.

Аммо ин хабарнигор аз он шикоят мекунад, ки дар баъзе аз нишастҳо ё аз сабаби зиёд суол додан ва ё аз ҷониби як хабарнигор ба раису вазир ва ё аз ҷониби онҳо ба як суол дуру дароз посух додан, ба дигарон имкони посух гирифтан ба суоли худ-ро пайдо накардан мушкилест, ки роҳи ҳал мехоҳад.

- Хуб мешуд, ки роҳбарон ҳангоми посух гуфтан ба суолҳо мушаххас ва дар доираи риоя кардани вақт ба рӯзноманигорон ҷавобҳоро пешниҳод мекарданд. Чун нишастҳо шаш моҳ пас як маротиба доир карда мешаванд ва рӯзноманигорон танҳо дар он имкони пайдо кардани маълумот аз дасти аввалро пайдо мекунанд, он ҳам бошад дар фурсати кам, - илова намуд номбурда.

РӮЗНОМАНИГОРОН ЧӢ КАМБУДӢ ДОРАНД?

Албатта, иштироки мо - рӯзноманигорон дар нишастҳои матбуотӣ ва гирифтани иттилоот аз вазорату идораҳо имкон медиҳад, ки дар асоси факту далелҳои он мавзуъҳои наву ҷолиберо пайгирӣ намоем. Вале аз нишастҳои матбуотӣ рӯзноманигорон то кадом андоза самаранок истифода мекунанд, суолест баҳсталаб.
Дар ин маврид Далер Абдулло чунин мешуморад, ки мутаассифона, мо - журналистон аз ин имкониятҳои фароҳамшуда самаранок истифода намебарем. Ба андешаи ӯ, баъзе аз масъулини воситаҳои ахбори омма ба нишастҳои матбуотӣ муносибати дуюмдараҷа зоҳир менамоянд, ки дар натиҷа ба чунин чорабиниҳо журналистон бе омодагӣ ва бидуни доштани маълумот дар бораи ваколату салоҳияти ниҳоди нишасти матбуотӣ доирменамуда мераванд.

- Дар натиҷа, саволҳои ба фаъолияту ваколат рабтнадошта ва ҳатто дар баъзе маврид хандаовар медиҳанд. Табиист, ки дар чунин ҳолат роҳбарони ниҳодҳои давлатӣ ба журналистикаи муосир ва касбияти журналистон маҳз аз ҳамин зовия баҳогузорӣ менамоянд. Ба ибораи дигар, фикр мекунанд, ки сатҳи донишу касбияти ҳама журналистон чунин аст, - мегӯяд номбурда.

Ҳамзамон, ин рӯзноманигор таъкид менамояд, ки дар нишастҳои матбуотӣ аксар журналистон аз ширкат наварзидани роҳбарони аввали баъзе вазорату идораҳо шиква мекунанд.

- Онҳое, ки чунин иддао доранд, ба маънои томаш “Кӯри худу бинои дигаронанд”. Зеро масъулини аксар воситаҳои ахбори омма барои иштирок дар нишастҳои матбуотӣ кормандони одӣ ва ҳатто журналистони навкорро равон менамоянд. Шахсан барои ман муаммо аст, ки чаро сармуҳаррирон, муассисон ва журналистони соҳибном аз иштирок дар нишастҳои матбуотӣ худдорӣ менамоянд. Агар шахсони мавриди назар ба нишастҳо мерафтанд, шаҳомати чунин чорабиниҳо меафзуду журналистони “нишастгард” дар ҳошия мемонданд, - зикр кард ӯ.

ЧӢ БОЯД КАРД?

Ин рӯзноманигор зарур мешуморад, ки минбаъд сармуҳаррирону директорони нашрияҳо худ бевосита дар нишастҳои матбуотӣ фаъолона ширкат варзида, ба ин васила, касбияту маданияти баланди журналистонро ба маъраз гузоранд.

- Ин иқдом, агар аз як ҷониб, барои баҳравар гаштани шаҳрвандон аз матолибу гузоришҳои пурмуҳтаво ва таваҷҷуҳбарангез мусоидат намояд, аз дигар тараф, ба болоравии нуфузу манзалати журналистон, ки айни замон ба он сахт ниёзмандем, таҳрик мебахшад, - илова кард номбурда.

Дар ин робита Бахтиёр Қутбиддинов, декани факултаи журналистикаи ДМТ пешниҳод менамояд, ки нишастҳои матбуотӣ ҳама паҳлуҳои мусбату манфиро фаро гирифта метавонад.

- Табиист, ки таъриф ва танқид ду уфуқи асосии нишастҳо ба шумор мераванд. Бигзор чунин бошад. Фақат таъриф ба тамаллуқ табдил наёбад ва танқид муғризона набошад. Ин ҷиҳат эҳтироми тарафайнро (масъулон ва журналистон) ба миён оварда метавонад, - гуфт номбурда.

Эзоҳи худро нависед



Рамзҳо дар расм