ҶОМЕА
Ҷумъа 26 Апрел 2024 03:14
Ҳамаи мо гоҳе дунёро сиёҳу сафед мебинем. Масалан, чашми худро ба рӯи иродаҳои азизонамон мебандем ё ба хотири иштибоҳи кучак мудом худамонро сарзаниш мекунем. Ба сиёҳу сафед тафсир кардани дунё асари амиқе рӯи зиндагӣ ва равобити мо мегузорад. Хушбахтона, метавонем тафаккури сиёҳу сафедро канор бигузорем ва саъй кунем, дунёро хокистарӣ бубинем. Дар идома тавзеҳ медиҳем, ки тафаккури сиёҳ ва сафед чист. Чӣ зиёне ба мо мерасонад? Ва чӣ гуна метавонем аз ин навъи тафаккур раҳо шавем?
ТАФАККУРИ СИЁҲУ САФЕД ЧИСТ?
То ба ҳол ба худатон гуфтаед, ки “ман беҳтаринам” ё “ман бадтаринам”? Вақте касе шуморо таъриф мекунад, дар дилатон мегӯед, ки ӯ одами хубу шигифтангез аст. Аммо вақте нафаре шуморо интиқод кард, ба назаратон инсони баду ваҳшатноке менамояд. Ин асари тафаккури сиёҳ ва сафед аст. Тафаккури ҳама ё ҳеҷ, дупорасозӣ (splitting) ва тафаккури дуқутбӣ (dichotomous thinking) аз номҳои дигари тафаккури сиёҳ ва сафед дар равоншиносӣ аст. Ин тафаккур муҷиб мешавад, ки зеҳнияти ифротие дошта бошем. Дупорасозӣ дар шадидтарин ҳолати худ метавонад, нишонае аз бемориҳои равонӣ бошад.
Далели истифодаи истилоҳи “сиёҳ ва сафед” нишон додани моҳияти дуқутбии ин тафаккур ва вуҷуди ду нуқтаи мухолифи якдигар бидуни ба назар гирифтани дараҷабандӣ миёни онҳост. Дар тафаккури сиёҳ ва сафед воқеиятҳои печида ба сурати ду қутби мухолифи якдигар сода мешаванд ва фарди як самтро комилан хуб ва самти дигарро комилан бад медонад ва ҳамаи дидгоҳҳои дигарро канор мегузорад.
ОСЕБҲОИ ТАФАККУРИ СИЁҲ ВА САФЕД
Сода кардани ҳама чиз ба сурати таркибҳои содаи дуқутба моро аз чизҳое маҳрум мекунад, ки муҷиби беҳ шудани зиндагӣ ва равобитамон мегардад. Ин тафаккур рӯи қазоватҳои мо асар мегузорад ва муҷиби он мешавад, ки натавонем воқеиятҳоро бубинем. Илова бар ин тафаккури дуқутбӣ метавонад, рӯи эҳсоси мо асари манфӣ бигузорад. Масалан, агар дучори изтироб шуда бошем, бо тафаккури сиёҳу сафед дар пеши худ онро ба гунаи бузургтар ҷилва медиҳем ва музтарибтар мешавем. Дар идома баъзе осебҳои тафаккури сиёҳу сафедро дақиқтар баррасӣ мекунем:
А. БА РАВОБИТИ МО ТАЪСИРИ МАНФӢ МЕГУЗОРАД
Ҳамсаратон шигифтангезтарин инсони рӯи замин аст ва ногаҳон ба бадтарин фард табдил мешавад? Ин ба он маъност, ки вақте ҳамасаратон коре анҷом медиҳад, ки ба назари шумо кори хубе нест, ӯро дар нимаи бад қарор медиҳед. Ин тафаккур метавонад, ба равобити отифии шумо таъсир гузорад ва монеи пайванди амиқтар бар асоси пазириши нуктаҳои мусбат ва манфии шумову ҳамсаратон шавад.
Ин навъи тафаккур дар равобити хонаводагӣ ва миёни дӯстон низ самимият ва эътимодро аз байн мебарад. Бо хуб ё бад дидани азизонатон дигар наметавонед онҳоро ҳамон тавре ки ҳастанд, бубинед. Яъне афроди маъмулие, ки мумкин аст гоҳе муртакиби гуноҳ шаванд.
Б. БА ТАСАВВУРИ МО АЗ ХУДАМОН ОСЕБ МЕРАСОНАД
Мо бад ҳастем ё хуб? Дар воқеъ, бештари мо ҷое байни ин ду қарор мегирем ва ҳам вижагиҳои хуб дорем, ҳам бад. Барои мисол шояд одами нек ва боҳуш бошем, аммо корҳоямонро бамавқеъ анҷом надиҳем. Вақте тафаккур сиёҳу сафед бошад ё бошиддат аз худатон интиқод мекунед ё айбҳоятонро намебинед. Тафаккури манфӣ муҷиб мешавад, фикр кунем дар ҳеҷ коре хуб нестем ва ин боиси эҳсоси ноумедӣ ва афсурдагӣ мешавад.
Комилгароӣ шинохти дигаре аз ин навъи тафаккур аст. Афроди комилгаро дар ҳавзаҳои монанди кор ва таҳсил фақат ду навъи амалкардро қабул доранд; олӣ ва расвоӣ. Дар натиҷа, ҳар эроде, ки дар корашон гирифта мешавад, ҳар қадар кучак ҳам бошад, амалкардашонро дар сатҳи шармсорӣ қарор медиҳанд ва мепиндоранд, ки шармандаанд. Дар шинохти зоҳирӣ низ бархӯрдашон ҳамин гуна аст: зебо ва зишт. Дар натиҷа ҳар айбе, ки дар андомашон мебинанд, бо вуҷуди кучак будан, хулосаашон ин аст, ки зебо нестанд.
В. АЗ МУВАФФАҚИЯТҲО ҶИЛАВГИРӢ МЕКУНАД
Кор низ монанди тамоми ҷанбаҳои зиндагӣ рӯзҳои хуб ва бад дорад ва бисёре аз рӯзҳо ҷое байни ин ду ҳолат қарор мегиранд. Агар нигоҳи сафеду сиёҳ дошта бошем, ба роҳатӣ ҳар шикастро бузург мекунем ва аз ҳар муваффақият интизориҳои ғайривоқеӣ хоҳем дошт.
Тафаккури дуқутбӣ муҷиб мешавад, ки ҳар иттифоқи баде боиси дилсардии мо шавад. Масалан, шумо ошиқи шуғли худ ҳастед, аммо омадани ҳамкори нав, ки ба назари шумо зишту хашин аст, муҷиб мешавад аз коратон безор шавед ва фикр кунед, ки роҳи ҳал раҳо кардани он аст. Дар натиҷа ин тафаккур аз рушду пешрафти мо ҷилавгирӣ мекунад.
РОҲҲОИ МУҚОБИЛА БО ТАФАККУРИ СИЁҲ ВА САФЕД
Нахустин гом барои муқобила бо тафаккури дуқутбӣ пазириши он аст. Баррасии огоҳонаи афкорамон барои дур шудан аз тафаккури ифротӣ метавонад, муассир бошад. Барои раҳоӣ аз тафаккури дуқутбӣ бояд ба тафаккури хокистарӣ рӯй биоварем. Тафаккури хокистарӣ ба мо меомӯзад, ки аз нуқтаи мобайнии миёни сафеду сиёҳ истифода кунем. Дар идома тамринҳои муфидеро баҳратон пешкаш мекунем, ки метавонад барои рӯ овардан ба тафаккури хокистарӣ ба шумо кумак кунад. Ба ин тавр:
1.ТАҲИЯИ ФЕҲРИСТИ ЭҲТИМОЛОТ
Маъмулан, тафаккури сиёҳ ва сафед аз таваҷҷуҳ накардан ба эҳтимолиятҳо пайдо мешавад. Бинобар ин, яке аз роҳҳои муқобила бо ин тафаккур ба феҳрист даровардани тамоми эҳтимолҳо аст. Масалан, шояд бо яке аз дӯстонатон маслиҳат карда будед, ки охири ҳафта ба синамо биравед ва ӯ чанд дақиқа пеш аз он ки ба кинотеатр биравед, ба шумо паёмак фиристод, ки омада наметавонад. Фард бо нигоҳи сиёҳ ва сафед, ӯ нахост бо ман бошад, вале эҳтимоли дигаре низ вуҷуд дорад:
Шояд бемор шудааст;
Лаҳзаи охир барояш коре пеш омадааст;
Ё кадом рӯйдоди дигар ба амал омадааст.
Бартарии ин феҳрист тағйири нигариш ва худро ҷои дигарон гузоштан аст. Маъмулан дар тафаккури сиёҳ ва сафед бадтарин ҳолати мумкинро тасаввур мекунем. Бинобар ин, яке аз роҳҳои ба чолиш кашидани ин тафаккур тасаввур кардани беҳтарин ҳолати мумкин аст.
2.ТАЛОШ БАРОИ ФАҲМИДАНИ ВОҚЕИЯТ
Вақте тафаккури сиёҳ ва сафед ба қазоватҳои шумо таъсир гузоштааст, бо пурсидани суолҳо аз тарафи муқобил бифаҳмед, ки тасаввуратон дуруст аст ё не. Суолҳоро тарзе баён кунед, ки ӯ ба ҳуҷум нагузарад. Масалан, вақте бо яке аз ҳамкоронатон мушкил доред, нагӯед, ки: “Аз ман мутанаффирӣ?” ё “Чаро ин қадар бадахлоқӣ?”. Метавонед бипурсед, ки: “Гоҳо ҳис мекунам, ҳангоми суҳбат бо ман беэътиноӣ. Аз ман озурдаӣ?”.
Албатта, шумо наметавонед бо ин суолҳо далели рафтори дигаронро ба пуррагӣ бифаҳмед, вале агар тарафи муқобил моил ба шунидан бошаду барои ҳалли мушкилот талош варзад, пурсидан хуб аст.
3. ИСТИФОДА АЗ КАЛИМОТИ ХОКИСТАРӢ
Ба ҷои “ҳамеша” ва “ҳаргиз” бигӯем, “гоҳе” ва ба ҷои “ҳама” ё “ҳеҷ” бигӯем, “то ҳадде” ё “каму беш”. Ба ҷои ин ки бигӯем, “фоҷиа аст”, беҳтар аст бигӯем, “ҳис мекунам, фоҷиа аст”. Ба ҷои ин ки бигӯем, “ӯ олӣ аст”, беҳтар аст бигӯем, “ба назарам ӯ олӣ аст”. Вақте “ин...аст”-ро ба “ин фикр ҳастам...” тағйир медиҳед, чизеро мепазиред, ки воқеият дорад.
4. ТАВАҶҶУҲ БА НУКОТИ МУСБАТ ВА МАНФӢ
Ин равиш ба шумо кумак мекунад, ба ҷои дидгоҳҳои сиёҳ ва сафеди мубҳам бо шиносии мавридҳои хос заъфҳо ва тавоноиҳоятонро мушаххас кунед. Масалан, вақте дар донишгоҳ бо дарси риёзӣ мушкил доред, тафаккури сиёҳ ва сафед мегӯяд: “Аслан набояд донишгоҳ меомадам”. Вале агар ба нукоти мусбат ва манфӣ таваҷҷуҳ кунед, мегӯед: “вақте фақат дар дарси риёзӣ мушкил дорам, чаро бояд аз донишгоҳ биравам? Дар дигар дарсҳо хубам. Фақат дарсҳои иловагӣ аз ин фан мегираму халос”.
Дарвоқеъ, ҳама чиз олӣ нест ва ҳамеша мушкилоте вуҷуд дорад. Шиносоии мушкилоту нукоти манфӣ ва таваҷҷуҳ кардан ба он чи аз он лаззат мебарем, боис мешавад, ки ба хотири чизҳои бад худамонро аз чизҳои хуб маҳрум накунем.
5. МУРОҶИАТ БА РАВОНШИНОС
Агар аз иҷрои тавсияҳои боло натиҷа нагирифтед, шояд ба роҳнамоӣ ва тавсияҳои бештари равоншинос ниёз дошта бошед. Агар наметавонед дар назди равоншинос ҳузур пайдо кунед, пас аз сомонаҳои интернетӣ истифода баред.
СУХАНИ ОХИРИН
Огоҳӣ аз тафаккури сиёҳ ва сафед нахустин гом барои расидан ба тафаккури хокистарист. Фаромӯш накунед, ки иваз кардани тафаккури дуқутбӣ бо тафаккури хокистарӣ монанди соири мушкилот ниёз ба тамрин дорад. Пас, тамрин кунед!
ТАФАККУРИ СИЁҲУ САФЕД ЧИСТ?
То ба ҳол ба худатон гуфтаед, ки “ман беҳтаринам” ё “ман бадтаринам”? Вақте касе шуморо таъриф мекунад, дар дилатон мегӯед, ки ӯ одами хубу шигифтангез аст. Аммо вақте нафаре шуморо интиқод кард, ба назаратон инсони баду ваҳшатноке менамояд. Ин асари тафаккури сиёҳ ва сафед аст. Тафаккури ҳама ё ҳеҷ, дупорасозӣ (splitting) ва тафаккури дуқутбӣ (dichotomous thinking) аз номҳои дигари тафаккури сиёҳ ва сафед дар равоншиносӣ аст. Ин тафаккур муҷиб мешавад, ки зеҳнияти ифротие дошта бошем. Дупорасозӣ дар шадидтарин ҳолати худ метавонад, нишонае аз бемориҳои равонӣ бошад.
Далели истифодаи истилоҳи “сиёҳ ва сафед” нишон додани моҳияти дуқутбии ин тафаккур ва вуҷуди ду нуқтаи мухолифи якдигар бидуни ба назар гирифтани дараҷабандӣ миёни онҳост. Дар тафаккури сиёҳ ва сафед воқеиятҳои печида ба сурати ду қутби мухолифи якдигар сода мешаванд ва фарди як самтро комилан хуб ва самти дигарро комилан бад медонад ва ҳамаи дидгоҳҳои дигарро канор мегузорад.
ОСЕБҲОИ ТАФАККУРИ СИЁҲ ВА САФЕД
Сода кардани ҳама чиз ба сурати таркибҳои содаи дуқутба моро аз чизҳое маҳрум мекунад, ки муҷиби беҳ шудани зиндагӣ ва равобитамон мегардад. Ин тафаккур рӯи қазоватҳои мо асар мегузорад ва муҷиби он мешавад, ки натавонем воқеиятҳоро бубинем. Илова бар ин тафаккури дуқутбӣ метавонад, рӯи эҳсоси мо асари манфӣ бигузорад. Масалан, агар дучори изтироб шуда бошем, бо тафаккури сиёҳу сафед дар пеши худ онро ба гунаи бузургтар ҷилва медиҳем ва музтарибтар мешавем. Дар идома баъзе осебҳои тафаккури сиёҳу сафедро дақиқтар баррасӣ мекунем:
А. БА РАВОБИТИ МО ТАЪСИРИ МАНФӢ МЕГУЗОРАД
Ҳамсаратон шигифтангезтарин инсони рӯи замин аст ва ногаҳон ба бадтарин фард табдил мешавад? Ин ба он маъност, ки вақте ҳамасаратон коре анҷом медиҳад, ки ба назари шумо кори хубе нест, ӯро дар нимаи бад қарор медиҳед. Ин тафаккур метавонад, ба равобити отифии шумо таъсир гузорад ва монеи пайванди амиқтар бар асоси пазириши нуктаҳои мусбат ва манфии шумову ҳамсаратон шавад.
Ин навъи тафаккур дар равобити хонаводагӣ ва миёни дӯстон низ самимият ва эътимодро аз байн мебарад. Бо хуб ё бад дидани азизонатон дигар наметавонед онҳоро ҳамон тавре ки ҳастанд, бубинед. Яъне афроди маъмулие, ки мумкин аст гоҳе муртакиби гуноҳ шаванд.
Б. БА ТАСАВВУРИ МО АЗ ХУДАМОН ОСЕБ МЕРАСОНАД
Мо бад ҳастем ё хуб? Дар воқеъ, бештари мо ҷое байни ин ду қарор мегирем ва ҳам вижагиҳои хуб дорем, ҳам бад. Барои мисол шояд одами нек ва боҳуш бошем, аммо корҳоямонро бамавқеъ анҷом надиҳем. Вақте тафаккур сиёҳу сафед бошад ё бошиддат аз худатон интиқод мекунед ё айбҳоятонро намебинед. Тафаккури манфӣ муҷиб мешавад, фикр кунем дар ҳеҷ коре хуб нестем ва ин боиси эҳсоси ноумедӣ ва афсурдагӣ мешавад.
Комилгароӣ шинохти дигаре аз ин навъи тафаккур аст. Афроди комилгаро дар ҳавзаҳои монанди кор ва таҳсил фақат ду навъи амалкардро қабул доранд; олӣ ва расвоӣ. Дар натиҷа, ҳар эроде, ки дар корашон гирифта мешавад, ҳар қадар кучак ҳам бошад, амалкардашонро дар сатҳи шармсорӣ қарор медиҳанд ва мепиндоранд, ки шармандаанд. Дар шинохти зоҳирӣ низ бархӯрдашон ҳамин гуна аст: зебо ва зишт. Дар натиҷа ҳар айбе, ки дар андомашон мебинанд, бо вуҷуди кучак будан, хулосаашон ин аст, ки зебо нестанд.
В. АЗ МУВАФФАҚИЯТҲО ҶИЛАВГИРӢ МЕКУНАД
Кор низ монанди тамоми ҷанбаҳои зиндагӣ рӯзҳои хуб ва бад дорад ва бисёре аз рӯзҳо ҷое байни ин ду ҳолат қарор мегиранд. Агар нигоҳи сафеду сиёҳ дошта бошем, ба роҳатӣ ҳар шикастро бузург мекунем ва аз ҳар муваффақият интизориҳои ғайривоқеӣ хоҳем дошт.
Тафаккури дуқутбӣ муҷиб мешавад, ки ҳар иттифоқи баде боиси дилсардии мо шавад. Масалан, шумо ошиқи шуғли худ ҳастед, аммо омадани ҳамкори нав, ки ба назари шумо зишту хашин аст, муҷиб мешавад аз коратон безор шавед ва фикр кунед, ки роҳи ҳал раҳо кардани он аст. Дар натиҷа ин тафаккур аз рушду пешрафти мо ҷилавгирӣ мекунад.
РОҲҲОИ МУҚОБИЛА БО ТАФАККУРИ СИЁҲ ВА САФЕД
Нахустин гом барои муқобила бо тафаккури дуқутбӣ пазириши он аст. Баррасии огоҳонаи афкорамон барои дур шудан аз тафаккури ифротӣ метавонад, муассир бошад. Барои раҳоӣ аз тафаккури дуқутбӣ бояд ба тафаккури хокистарӣ рӯй биоварем. Тафаккури хокистарӣ ба мо меомӯзад, ки аз нуқтаи мобайнии миёни сафеду сиёҳ истифода кунем. Дар идома тамринҳои муфидеро баҳратон пешкаш мекунем, ки метавонад барои рӯ овардан ба тафаккури хокистарӣ ба шумо кумак кунад. Ба ин тавр:
1.ТАҲИЯИ ФЕҲРИСТИ ЭҲТИМОЛОТ
Маъмулан, тафаккури сиёҳ ва сафед аз таваҷҷуҳ накардан ба эҳтимолиятҳо пайдо мешавад. Бинобар ин, яке аз роҳҳои муқобила бо ин тафаккур ба феҳрист даровардани тамоми эҳтимолҳо аст. Масалан, шояд бо яке аз дӯстонатон маслиҳат карда будед, ки охири ҳафта ба синамо биравед ва ӯ чанд дақиқа пеш аз он ки ба кинотеатр биравед, ба шумо паёмак фиристод, ки омада наметавонад. Фард бо нигоҳи сиёҳ ва сафед, ӯ нахост бо ман бошад, вале эҳтимоли дигаре низ вуҷуд дорад:
Шояд бемор шудааст;
Лаҳзаи охир барояш коре пеш омадааст;
Ё кадом рӯйдоди дигар ба амал омадааст.
Бартарии ин феҳрист тағйири нигариш ва худро ҷои дигарон гузоштан аст. Маъмулан дар тафаккури сиёҳ ва сафед бадтарин ҳолати мумкинро тасаввур мекунем. Бинобар ин, яке аз роҳҳои ба чолиш кашидани ин тафаккур тасаввур кардани беҳтарин ҳолати мумкин аст.
2.ТАЛОШ БАРОИ ФАҲМИДАНИ ВОҚЕИЯТ
Вақте тафаккури сиёҳ ва сафед ба қазоватҳои шумо таъсир гузоштааст, бо пурсидани суолҳо аз тарафи муқобил бифаҳмед, ки тасаввуратон дуруст аст ё не. Суолҳоро тарзе баён кунед, ки ӯ ба ҳуҷум нагузарад. Масалан, вақте бо яке аз ҳамкоронатон мушкил доред, нагӯед, ки: “Аз ман мутанаффирӣ?” ё “Чаро ин қадар бадахлоқӣ?”. Метавонед бипурсед, ки: “Гоҳо ҳис мекунам, ҳангоми суҳбат бо ман беэътиноӣ. Аз ман озурдаӣ?”.
Албатта, шумо наметавонед бо ин суолҳо далели рафтори дигаронро ба пуррагӣ бифаҳмед, вале агар тарафи муқобил моил ба шунидан бошаду барои ҳалли мушкилот талош варзад, пурсидан хуб аст.
3. ИСТИФОДА АЗ КАЛИМОТИ ХОКИСТАРӢ
Ба ҷои “ҳамеша” ва “ҳаргиз” бигӯем, “гоҳе” ва ба ҷои “ҳама” ё “ҳеҷ” бигӯем, “то ҳадде” ё “каму беш”. Ба ҷои ин ки бигӯем, “фоҷиа аст”, беҳтар аст бигӯем, “ҳис мекунам, фоҷиа аст”. Ба ҷои ин ки бигӯем, “ӯ олӣ аст”, беҳтар аст бигӯем, “ба назарам ӯ олӣ аст”. Вақте “ин...аст”-ро ба “ин фикр ҳастам...” тағйир медиҳед, чизеро мепазиред, ки воқеият дорад.
4. ТАВАҶҶУҲ БА НУКОТИ МУСБАТ ВА МАНФӢ
Ин равиш ба шумо кумак мекунад, ба ҷои дидгоҳҳои сиёҳ ва сафеди мубҳам бо шиносии мавридҳои хос заъфҳо ва тавоноиҳоятонро мушаххас кунед. Масалан, вақте дар донишгоҳ бо дарси риёзӣ мушкил доред, тафаккури сиёҳ ва сафед мегӯяд: “Аслан набояд донишгоҳ меомадам”. Вале агар ба нукоти мусбат ва манфӣ таваҷҷуҳ кунед, мегӯед: “вақте фақат дар дарси риёзӣ мушкил дорам, чаро бояд аз донишгоҳ биравам? Дар дигар дарсҳо хубам. Фақат дарсҳои иловагӣ аз ин фан мегираму халос”.
Дарвоқеъ, ҳама чиз олӣ нест ва ҳамеша мушкилоте вуҷуд дорад. Шиносоии мушкилоту нукоти манфӣ ва таваҷҷуҳ кардан ба он чи аз он лаззат мебарем, боис мешавад, ки ба хотири чизҳои бад худамонро аз чизҳои хуб маҳрум накунем.
5. МУРОҶИАТ БА РАВОНШИНОС
Агар аз иҷрои тавсияҳои боло натиҷа нагирифтед, шояд ба роҳнамоӣ ва тавсияҳои бештари равоншинос ниёз дошта бошед. Агар наметавонед дар назди равоншинос ҳузур пайдо кунед, пас аз сомонаҳои интернетӣ истифода баред.
СУХАНИ ОХИРИН
Огоҳӣ аз тафаккури сиёҳ ва сафед нахустин гом барои расидан ба тафаккури хокистарист. Фаромӯш накунед, ки иваз кардани тафаккури дуқутбӣ бо тафаккури хокистарӣ монанди соири мушкилот ниёз ба тамрин дорад. Пас, тамрин кунед!
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед