ҶОМЕА
Чоршанбе 24 Апрел 2024 03:57
Мардуми тоҷик аз қадим ба китобу китобхонӣ арҷ гузошта, барои дар гирудорҳои замонҳои мухталиф аз ёд набурдани хотираи таърихии худ ҳамеша талош намудааст. Имрӯз низ, барои он ки насли ҷавон гузаштаи худро аз ёд набарад, аз ҷониби Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иқдоми муҳиме роҳандозӣ гардидааст, ки ин эълони озмуни ҷумҳуриявии “Тоҷикон” – оинаи таърихи миллат” мебошад. Мо низ оид ба аҳамияти ин озмун дар такмилу таҳкими худшиносии ҷавонон суҳбате анҷом додем, бо таърихшинос, устоди факултети таърихи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, номзади илмҳои таърих Нурмуҳаммад Абдуҳамидов.
- Аз нигоҳи шумо, як ҷавони тоҷик дар бораи шоҳасари Бобоҷон Ғафуров “Тоҷикон” чиро бояд донад?
- Пеш аз он ки ҳар як ҷавони тоҷик дар бораи ин асари бузурги таърихӣ чизеро бидонад, муҳим ва зарур аст, ки дар бораи ҳаёт ва фаъолияти муаллифи он, Бобобон Ғафуров маълумот дошта бошад. Чунки ҳаёту фаъолияти аллома Бобоҷон Ғафуров худ як таърих мебошад, ки барои худшиносии ҷавонони мо дарси хубе ба ҳисоб меравад. Китоби “Тоҷикон” аллакай китоби рӯимизии ҳар як сокини кишвар гаштааст. Дар ин асар таърихи гузаштаи дуру наздики халқи тоҷик, урфу одати гузаштагони мо, маданияту фарҳанг, илму адабиёт тарзи давлату давлатдории аҷдодони гузаштаи мо, ҳунармандиву тиҷорат дар давраҳои гуногуни таърихӣ дар сарзамини тоҷикон ва дигар масъалаҳои мубрами таърихи мо инъикос ёфтааст, ки донистани ин ҳама барои ҷавонон аввалиндараҷа мебошад. Муҳаммадиқболи Лоҳурӣ дар порчаи шеърии худ мегӯяд:
Чист таърих? Эй зи худ бегонае,
Достоне, қиссае, афсонае.
Ин туро аз хештан огаҳ кунад,
Ошнои кору марди раҳ кунад.
- Чӣ зарурат пеш омад, ки барои пурра фаро гирифта шудани аҳолӣ аз ин китоб, махсусан аз ҷониби Роҳбари давлат тасмим гирифта шуд ва ҳамин гуна як озмуне ҳам аз ҷониби Пешвои миллат роҳандозӣ гардид?
- Тасмими Роҳбари давлат ҷиҳати пурра фаро гирифтани аҳолӣ бо ин китоб дар он аст, ки халқи тоҷик аз таърихи гузаштаи худ бояд огоҳ бошад, донад, ки гузаштагони мо дар давраҳои гуногуни таърихӣ чӣ гуна давлатдорӣ кардаанду чӣ гуна барои ҳифзи марзу буми худ ба муқобили аҷнабиён муборизаҳои беамон бурдаанд. Ин аст, ки Пешвои миллат ба омӯзиши таърихи халқи тоҷик диққати махсус дода, ба муносибати 115-солагии академик Бобоҷон Ғафуров озмуни ҷумҳуриявии ““Тоҷикон” - оинаи таърихи миллат”-ро роҳандозӣ карданд. Ин иқдоми навбатии Пешвои миллат воқеан падидаи арзишманд ва мондагор мебошад. Лозим ба зикр аст, ки китоби “Тоҷикон” сарчашмаи худшиносии миллӣ ба ҳисоб рафта, озмуни “Тоҷикон” - оинаи таърихи миллат” василаи таҳкимбахши ҳувияти миллӣ ва ифтихори давлатдорӣ аст.
- Аҳамияти таърихии асари “Тоҷикон”-ро дар кадом нуктаҳо дида метавонем?
- Китоби “Тоҷикон”-и аллома Бобоҷон Ғафуров аз зумраи асарҳои шиносномавии миллат ба ҳисоб меравад, ки аҳамияти бузурги таърихӣ дорад. Аҳамияти таърихии асари “Тоҷикон”-ро дар нуктаҳои зерин дида метавонем: китоби “Тоҷикон” дар натиҷаи таҳлилу омӯзиши зиёда аз 2 ҳазор адабиёт ва сарчашмаҳои таърихӣ навишта шудааст ва Бобоҷон Ғафуров дар асоси сарчашмаҳои истифода намудааш исбот кардааст, ки тоҷикон ягона халқи бумии Осиёи Марказӣ ба ҳисоб рафта, дар саргаҳи тамаддуни минтақа қарор доранд. Онҳо меросбарони аслии куҳантарин халқи ориёиҳо мебошанд. Нуктаи дигари аҳамияти таърихии асари мазкур дар он аст, ки ин шоҳасар на танҳо дар таърихнигории ватанӣ, балки дар миқёси олам низ шуҳрату шаҳомати беандоза дорад. Дигар аз нуктаҳои аҳамияти илмӣ доштани асари “Тоҷикон” дар он мебошад, ки ин асари нодир ба аксарияти олимони шарқшиноси ватанӣ ва ховаршиносони хориҷӣ таассуроти оламшумул бахшид ва Тоҷикистонро ба худаш ва берун аз он шинос намуд. Ин буд, ки чи муҳаққиқону муаррихон, адабиётшиносону фарҳангшиносони дохилӣ ва чи коршиносону сиёсатмадорони хориҷӣ ба шоҳасари академик Бобоҷон Ғафуров тақризҳои илмию адабӣ иншо намуда, онро падидаи нави замон ва навгонии бемисли даврон арзёбӣ намудаанд. Аҳамияти таърихии дигари ин шоҳасар дар он мебошад, ки ба чандин забонҳои гуногуни дунё тарҷума ва нашр шуда, шуҳрати ҷаҳонии он боз ҳам афзун гардид. Чунончи, соли 1977 “Тоҷикон”-и Бобоҷон Ғафуров ба забони ҷопонӣ ва соли 1978 бошад, дар Варшава ба забони полякӣ аз чоп баромад. Соли 1984 дар Кобул “Тоҷикон”-и Бобоҷон Ғафуровро муаррихи маъруфи Афғонистон Ҷалолиддини Сиддиқӣ аз рӯи китоби якуми чопи Душанбе ба нашр ҳозир намуд. Инчунин пас аз чанд даҳсолаҳо аз намудҳои русиву тоҷикии шоҳасари “Тоҷикон”-и Бобоҷон Ғафуров бори нахуст аз ҷониби рӯзноманигори хушсалиқа ва тарҷумони варзидаи узбек Ҳасан Бердиқулов бо маҳорати баланд тарҷума ва нашр шуда, ба хонандагони узбекзабон дастрас гардид.
- Ҷои инкор кардан нест, ки “Тоҷикон” як асари сирф илмӣ аст. Оё оммаи васеъ аз ин китоб бардоштҳои қобили мулоҳиза карда метавонад?
- Албатта, “Тоҷикон” асари илмӣ мебошад ва чи тавре дар боло қайд намудем, Бобоҷон Ғафуров барои навиштани ин асар зиёда аз 2 ҳазор адабиёту сарчашмаҳои таърихиро истифода бурдааст. Ва дар ҷиҳати он ки оммаи васеъ аз ин китоб бардоштҳои қобили мулоҳиза карда метавонанд, ҳаминро гуфта метавонам, ки халқи тоҷик соҳиби илму фарҳанги ғанӣ аст ва мардуми соҳибмаърифати мо он чизе, ки барои донистани таърихи худ зарур меҳисобад, дар омӯзиши ин асар аз худ карда метавонад.
- Мо медонем, ки ин китоб дар шинохти асолати миллӣ хоҳу нохоҳ нақш мегузорад, аммо мушаххасан чи гуна?
- Ин китоб аллакай замоне, ки нашр гардид, вазифаи таърихии худро иҷро карда, нақши худро дар асолати миллӣ гузошта буд ва он кадом буд? Дар даврони шӯравӣ ба асарҳои худ гузоштани унвони “Тоҷикон” кори бениҳоят душвору мураккаб ва иҷронашаванда маҳсуб меёфт, вале фарзанди фарзонаи халқи тоҷик, академик Бобоҷон Ғафуров ин кори душвору сангинро бо фахри баланди миллӣ анҷом дода, ба шоҳасари хеш номи “Тоҷикон”-ро гузошт, ки онро ҷасорати беҳамто ва қаҳрамонии нотакрор номидан мумкин аст. Бесабаб нест, ки Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нашри “Тоҷикон”-ро дар он давра ҷасорату матонати бузург номидааст.
- Оё шумо, таърихшиносон ягон гуна пешбиниҳо ва тахминҳое доред, ки масалан пас аз 5 ё 10 соле, ки озмуни “Тоҷикон”-оинаи таърихи миллат” баргузор мешавад, худшиносии ҷавонони мо то чанд фисад боло меравад?
- Баъди он ки китоби “Тоҷикон” ҳамчун туҳфаи Президент ба дасти мардум расид, таваҷҷуҳи сокинон, аз ҷумла донишҷӯёне, ки мо ба онҳо аз фанни таърихи халқи тоҷик дарс мегузарем, ба омӯзиши ин асар назар ба солҳои қаблӣ хеле зиёд шудааст. Баъди эълони баргузории озмун аз ҷониби Пешвои миллат аллакай чандин шогирдон ҷиҳати омодагӣ ва иштирок дар ин озмун ба ман муроҷиат намуданд. Ва дар бораи чанд фисад боло рафтани худшиносии ҷавонон ҳаминро аз таҷриба гуфта метавонам, ки худшиносии ҷавонон хело зиёд гардида ва бо баргузории чунин озмунҳо боз зиёдтар мегардад.
- Агар аз ҳади минималиву максималӣ ҳисоб кунем, худшиносии ҷомеаи имрӯзаи тоҷик ва махсусан ҷавонон дар кадом ҳолат аст?
- То он вақте ки дар ҷомеаи мо хурофоту таассуб вуҷуд дорад, худшиносии ҷомеаи имрӯзаи тоҷик сад дар сад ҳисоб карда намешавад. Ҷомеаи мо пойбанди хурофотҳои зиёд аст, ки аксарияти ҷавонони мо аз он истифода мебаранд, ки ин сабаби аз илму дониш дур ва қафо мондани ҷомеа, махсусан ҷавонон мегардад.
Зуҳро РИЗОЗОДА, “ҶТ”
- Аз нигоҳи шумо, як ҷавони тоҷик дар бораи шоҳасари Бобоҷон Ғафуров “Тоҷикон” чиро бояд донад?
- Пеш аз он ки ҳар як ҷавони тоҷик дар бораи ин асари бузурги таърихӣ чизеро бидонад, муҳим ва зарур аст, ки дар бораи ҳаёт ва фаъолияти муаллифи он, Бобобон Ғафуров маълумот дошта бошад. Чунки ҳаёту фаъолияти аллома Бобоҷон Ғафуров худ як таърих мебошад, ки барои худшиносии ҷавонони мо дарси хубе ба ҳисоб меравад. Китоби “Тоҷикон” аллакай китоби рӯимизии ҳар як сокини кишвар гаштааст. Дар ин асар таърихи гузаштаи дуру наздики халқи тоҷик, урфу одати гузаштагони мо, маданияту фарҳанг, илму адабиёт тарзи давлату давлатдории аҷдодони гузаштаи мо, ҳунармандиву тиҷорат дар давраҳои гуногуни таърихӣ дар сарзамини тоҷикон ва дигар масъалаҳои мубрами таърихи мо инъикос ёфтааст, ки донистани ин ҳама барои ҷавонон аввалиндараҷа мебошад. Муҳаммадиқболи Лоҳурӣ дар порчаи шеърии худ мегӯяд:
Чист таърих? Эй зи худ бегонае,
Достоне, қиссае, афсонае.
Ин туро аз хештан огаҳ кунад,
Ошнои кору марди раҳ кунад.
- Чӣ зарурат пеш омад, ки барои пурра фаро гирифта шудани аҳолӣ аз ин китоб, махсусан аз ҷониби Роҳбари давлат тасмим гирифта шуд ва ҳамин гуна як озмуне ҳам аз ҷониби Пешвои миллат роҳандозӣ гардид?
- Тасмими Роҳбари давлат ҷиҳати пурра фаро гирифтани аҳолӣ бо ин китоб дар он аст, ки халқи тоҷик аз таърихи гузаштаи худ бояд огоҳ бошад, донад, ки гузаштагони мо дар давраҳои гуногуни таърихӣ чӣ гуна давлатдорӣ кардаанду чӣ гуна барои ҳифзи марзу буми худ ба муқобили аҷнабиён муборизаҳои беамон бурдаанд. Ин аст, ки Пешвои миллат ба омӯзиши таърихи халқи тоҷик диққати махсус дода, ба муносибати 115-солагии академик Бобоҷон Ғафуров озмуни ҷумҳуриявии ““Тоҷикон” - оинаи таърихи миллат”-ро роҳандозӣ карданд. Ин иқдоми навбатии Пешвои миллат воқеан падидаи арзишманд ва мондагор мебошад. Лозим ба зикр аст, ки китоби “Тоҷикон” сарчашмаи худшиносии миллӣ ба ҳисоб рафта, озмуни “Тоҷикон” - оинаи таърихи миллат” василаи таҳкимбахши ҳувияти миллӣ ва ифтихори давлатдорӣ аст.
- Аҳамияти таърихии асари “Тоҷикон”-ро дар кадом нуктаҳо дида метавонем?
- Китоби “Тоҷикон”-и аллома Бобоҷон Ғафуров аз зумраи асарҳои шиносномавии миллат ба ҳисоб меравад, ки аҳамияти бузурги таърихӣ дорад. Аҳамияти таърихии асари “Тоҷикон”-ро дар нуктаҳои зерин дида метавонем: китоби “Тоҷикон” дар натиҷаи таҳлилу омӯзиши зиёда аз 2 ҳазор адабиёт ва сарчашмаҳои таърихӣ навишта шудааст ва Бобоҷон Ғафуров дар асоси сарчашмаҳои истифода намудааш исбот кардааст, ки тоҷикон ягона халқи бумии Осиёи Марказӣ ба ҳисоб рафта, дар саргаҳи тамаддуни минтақа қарор доранд. Онҳо меросбарони аслии куҳантарин халқи ориёиҳо мебошанд. Нуктаи дигари аҳамияти таърихии асари мазкур дар он аст, ки ин шоҳасар на танҳо дар таърихнигории ватанӣ, балки дар миқёси олам низ шуҳрату шаҳомати беандоза дорад. Дигар аз нуктаҳои аҳамияти илмӣ доштани асари “Тоҷикон” дар он мебошад, ки ин асари нодир ба аксарияти олимони шарқшиноси ватанӣ ва ховаршиносони хориҷӣ таассуроти оламшумул бахшид ва Тоҷикистонро ба худаш ва берун аз он шинос намуд. Ин буд, ки чи муҳаққиқону муаррихон, адабиётшиносону фарҳангшиносони дохилӣ ва чи коршиносону сиёсатмадорони хориҷӣ ба шоҳасари академик Бобоҷон Ғафуров тақризҳои илмию адабӣ иншо намуда, онро падидаи нави замон ва навгонии бемисли даврон арзёбӣ намудаанд. Аҳамияти таърихии дигари ин шоҳасар дар он мебошад, ки ба чандин забонҳои гуногуни дунё тарҷума ва нашр шуда, шуҳрати ҷаҳонии он боз ҳам афзун гардид. Чунончи, соли 1977 “Тоҷикон”-и Бобоҷон Ғафуров ба забони ҷопонӣ ва соли 1978 бошад, дар Варшава ба забони полякӣ аз чоп баромад. Соли 1984 дар Кобул “Тоҷикон”-и Бобоҷон Ғафуровро муаррихи маъруфи Афғонистон Ҷалолиддини Сиддиқӣ аз рӯи китоби якуми чопи Душанбе ба нашр ҳозир намуд. Инчунин пас аз чанд даҳсолаҳо аз намудҳои русиву тоҷикии шоҳасари “Тоҷикон”-и Бобоҷон Ғафуров бори нахуст аз ҷониби рӯзноманигори хушсалиқа ва тарҷумони варзидаи узбек Ҳасан Бердиқулов бо маҳорати баланд тарҷума ва нашр шуда, ба хонандагони узбекзабон дастрас гардид.
- Ҷои инкор кардан нест, ки “Тоҷикон” як асари сирф илмӣ аст. Оё оммаи васеъ аз ин китоб бардоштҳои қобили мулоҳиза карда метавонад?
- Албатта, “Тоҷикон” асари илмӣ мебошад ва чи тавре дар боло қайд намудем, Бобоҷон Ғафуров барои навиштани ин асар зиёда аз 2 ҳазор адабиёту сарчашмаҳои таърихиро истифода бурдааст. Ва дар ҷиҳати он ки оммаи васеъ аз ин китоб бардоштҳои қобили мулоҳиза карда метавонанд, ҳаминро гуфта метавонам, ки халқи тоҷик соҳиби илму фарҳанги ғанӣ аст ва мардуми соҳибмаърифати мо он чизе, ки барои донистани таърихи худ зарур меҳисобад, дар омӯзиши ин асар аз худ карда метавонад.
- Мо медонем, ки ин китоб дар шинохти асолати миллӣ хоҳу нохоҳ нақш мегузорад, аммо мушаххасан чи гуна?
- Ин китоб аллакай замоне, ки нашр гардид, вазифаи таърихии худро иҷро карда, нақши худро дар асолати миллӣ гузошта буд ва он кадом буд? Дар даврони шӯравӣ ба асарҳои худ гузоштани унвони “Тоҷикон” кори бениҳоят душвору мураккаб ва иҷронашаванда маҳсуб меёфт, вале фарзанди фарзонаи халқи тоҷик, академик Бобоҷон Ғафуров ин кори душвору сангинро бо фахри баланди миллӣ анҷом дода, ба шоҳасари хеш номи “Тоҷикон”-ро гузошт, ки онро ҷасорати беҳамто ва қаҳрамонии нотакрор номидан мумкин аст. Бесабаб нест, ки Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нашри “Тоҷикон”-ро дар он давра ҷасорату матонати бузург номидааст.
- Оё шумо, таърихшиносон ягон гуна пешбиниҳо ва тахминҳое доред, ки масалан пас аз 5 ё 10 соле, ки озмуни “Тоҷикон”-оинаи таърихи миллат” баргузор мешавад, худшиносии ҷавонони мо то чанд фисад боло меравад?
- Баъди он ки китоби “Тоҷикон” ҳамчун туҳфаи Президент ба дасти мардум расид, таваҷҷуҳи сокинон, аз ҷумла донишҷӯёне, ки мо ба онҳо аз фанни таърихи халқи тоҷик дарс мегузарем, ба омӯзиши ин асар назар ба солҳои қаблӣ хеле зиёд шудааст. Баъди эълони баргузории озмун аз ҷониби Пешвои миллат аллакай чандин шогирдон ҷиҳати омодагӣ ва иштирок дар ин озмун ба ман муроҷиат намуданд. Ва дар бораи чанд фисад боло рафтани худшиносии ҷавонон ҳаминро аз таҷриба гуфта метавонам, ки худшиносии ҷавонон хело зиёд гардида ва бо баргузории чунин озмунҳо боз зиёдтар мегардад.
- Агар аз ҳади минималиву максималӣ ҳисоб кунем, худшиносии ҷомеаи имрӯзаи тоҷик ва махсусан ҷавонон дар кадом ҳолат аст?
- То он вақте ки дар ҷомеаи мо хурофоту таассуб вуҷуд дорад, худшиносии ҷомеаи имрӯзаи тоҷик сад дар сад ҳисоб карда намешавад. Ҷомеаи мо пойбанди хурофотҳои зиёд аст, ки аксарияти ҷавонони мо аз он истифода мебаранд, ки ин сабаби аз илму дониш дур ва қафо мондани ҷомеа, махсусан ҷавонон мегардад.
Зуҳро РИЗОЗОДА, “ҶТ”
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед