Баъди авҷи бемории COVID-19 дар фаъолияти аксарияти корхонаҳои бузург ва заводу фабрикаҳои ҷаҳонӣ дигаргунӣ ба амал омад. Қариб ҳамаи идораҳо дар рафти фаъолияти идоравӣ реҷаи фосилавиро ба роҳ монданд. Қисме нақша ва вақти кориро тағйир дода, баъзе идораҳо кормандони худро ба як муҳлат рухсатӣ ё қисме аз онҳоро ихтисор намуданд. Ин тағйиротҳо бо мақсади пешгирии паҳншавии бемории COVID-19 андешида шуда, чораҳои аввалиндараҷа ҳисоб мешаванд.

Дар рафти фаъолияти корхонаву идораҳои кишвари мо низ тағйири реҷаи корӣ ва ё дигар чораҳо барои пешгирии вазъияти баамаломада ба роҳ монда шудаанд. Чуноне маълум аст, дар натиҷаи ин чораҷӯиҳо қисме аз коргарон дар хона ба таври фосилавӣ фаъолияти кории худро идома дода истодаанд. Қисме бошанд, аз сабаби шароити иқтисодии корхона ба як муҳлати номуайян бекор гардида ва ё ихтисор шудаанд. Сафи ин бекормондагон дар кишвар кам набуда, шумораашон рӯз аз рӯз зиёд шуда истодааст. Вобаста ба ин мавзӯъ, дар бораи ҳуқуқҳои нафарони бекормонда маълумоти мухтасар меорем, ки амал намудан аз рӯи он ба нафъи ҳар яки онҳо мебошад.

БЕКОР КИСТ?

Бекорон ин шахсони одие, ки ҷойи корӣ надоранд ва ё ҷое фаъолият намекунанд, нестанд. Мафҳуми шахсони бекор дар адабиётҳои илмии кишвар чунин омадааст: “Он қисми аҳолии меҳнатӣ, ки муваққатан ҷойи кор надоранд ва дар ҷустуҷӯи коранд, бекорон номида мешаванд”. Барои нафарони бекор дар кишвар Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи мусоидат ба шуғли аҳолӣ” қабул гардидааст. Қонуни мазкур муносибатҳои ҷамъиятиро оид ба шуғли аҳолӣ танзим намуда, асосҳои ҳуқуқӣ, иҷтимоию иқтисодӣ ва ташкилии сиёсати давлатӣ дар ин самт, аз ҷумла кафолатҳои давлатро дар амалӣ гардонидани ҳуқуқҳои конститутсионии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон ба меҳнат ва ҳифзи иҷтимоӣ аз бекорӣ дар шароити иқтисоди бозорӣ муқаррар менамояд. Вобаста ба ин қонун ва дигар чораҳои дастгирии иҷтимоӣ, нафарони бекор дорои чунин ҳуқуқҳо мебошанд: - омӯзиш дар курсҳои тайёрии касбӣ, бозомӯзии касбӣ ва гирифтани стипендия дар давраи омӯзиш; - гирифтани хизмати маслиҳатӣ ва дастгирии молиявӣ дар ташкили машғулияти инфиродӣ ва соҳибкории хурд; - имконияти иштирок дар барномаҳои ташкили корҳои ҷамъиятӣ; - дастгирии иҷтимоӣ дар соҳаи меҳнат. Шахсоне, ки мувофиқи тартиби муқарраргардида бекор дониста шудаанд, бо сабаби бекорӣ ҳуқуқи гирифтани кумакпулиро доранд.

КУМАКПУЛӢ

Барои гирифтани кумакпулӣ шахси бекор кадом корҳоро бояд анҷом диҳад? Пеш аз ҳама ҳар нафаре, ки бекор аст, на танҳо барои гирифтани кумакпулӣ, балки барои дигар амалҳое, ки дар боло овардем, зарур аст худро дар мақомоти маҳаллии шуғли аҳолӣ ҳамчун нафари бекор ба қайд гирад. Ин бақайдгирӣ ҳангоми муроҷиати шахсӣ бо пешниҳоди шиноснома, дафтарчаи меҳнатӣ ё ҳуҷҷатҳое, ки онҳоро иваз мекунанд, ҳуҷҷатҳои тасдиқкунандаи тахассуси касбӣ, маълумот дар бораи музди меҳнати миёна дар ду моҳи охир аз ҷои кори охирин анҷом дода мешавад.

Кӣ ва чӣ гуна қарори барои бекорон пардохт кардани кумакпулиро қабул менамояд? Қарор дар бораи пардохти кумакпулӣ ба бекорон аз тарафи мақомоти давлатии шуғли аҳолӣ на дертар аз 10 рӯзи бекор эътироф кардани онҳо қабул карда мешавад. Агар дар ин муддат мақомоти шуғли аҳолӣ натавонад кори мувофиқро барои шаҳрванд пешниҳод кунад, пас вай расман бекор дониста мешавад.

МУҲЛАТИ БЕКОРӢ ВА МИҚДОР КУМАКПУЛӢ

Кумакпулӣ ба бекорон дар моҳи аввал – ба андозаи 50%, дар моҳи дуюм – ба андозаи 40% ва дар моҳи сеюм – ба андозаи 30% музди миёнаи меҳнати ҷойи охирини кор (бо назардошти коэффитсиентҳо), ки барои 6 моҳи охир ҳисоб карда мешавад, таъин мегардад. Ҳамчунин кумакпулӣ дар якчанд ҳолатҳо то се моҳ мавқуф гузошта мешавад ва ё қатъ мегардад. Аз ҷумла:

- эътирофи шаҳрванд ҳамчун корфармо тибқи асосҳои пешбининамудаи моддаи 3 Қонуни мазкур (Мусоидат ба шуғли аҳолӣ); - гузаштани таҳсилоти касбӣ, такмили ихтисос ё бозомӯзӣ бо роҳбарияти мақомоти давлатии шуғли аҳолӣ бо пардохти стипендия; - бо сабабҳои узрнок ба муддати дароз (зиёда аз як моҳ) ҳозир нашудан ба мақомоти давлатии шуғли аҳолӣ; - бекорони ба ноҳияи дигар кӯчида; - гузаштани муҳлати мазкур барои пардохти кумакпулӣ ҳангоми бекорӣ; - бо роҳи қаллобӣ гирифтани имтиёзҳо барои бекорӣ ва ғайраҳо.

Дар баробари ин на ҳама бекорон шахсони бекор эътироф карда мешаванд. Пас киро наметавон ҳамчун бекор эътироф кард? Шаҳрвандони зерин ба сифати бекорон эътироф шуда наметавонанд:

- ба синни 15-сола нарасида бошанд; ба синну соли нафақа расида бошанд, ғайр аз шаҳрвандоне, ки аз рӯи маъюбӣ нафақа мегиранд; аз кирояи амвол, замин, воситаҳои нақлиёт ва амволи ғайриманқул дар як сол на камтар аз 12 ҳадди ақал музди меҳнат дошта бошанд; дар муддати 10 рӯз баъди ба қайд гирифтани онҳо дар мақомоти шуғли аҳолӣ ду намуди ҷои кори мувофиқро рад кардаанд; нафароне, ки бори аввал дар ҷустуҷӯи коранд ва ихтисоси корӣ надоранд; дар давоми 10 рӯзи баъди ба қайд гирифтан барои ёфтани кори мувофиқ бе сабабҳои узрнок ба мақомоти давлатии шуғли аҳолӣ барои ба онҳо пешниҳод намудани кори мувофиқ наомадаанд; ҳуҷҷатҳои маълумоти ошкоро дурӯғдоштаро дар бораи набудани кор, музд ва машғулияти даромаднок, инчунин дигар маълумоти нодурустро барои бекор донистани онҳо пешниҳод намудаанд.

Шахси бекор баъди ба қайд гирифтани худ дар мақомотҳои давлатии шуғли аҳолӣ метавонад, соҳиби касби нав, дар давоми таҳсил соҳиби стипендия, дастгирии молиявӣ дар ташкили машғулияти инфиродӣ ва соҳибкории хурд ва кумакпулӣ гардад. Вале аксарияти шахсони бекор ин дастгириҳои Ҳукумати кишварро нодида мегиранд ва ё аз ҳуқуқҳои доштаи худ бехабар мебошанд.