Журналист ва адиб Умари Шерхон 5 июн ба синни 66-солагӣ мерасад. Ӯ то ин дам дар вазифаҳои зиёд ва рӯзномаҳои гуногун фаъолият кардааст. Ҳамчунин як теъдод китобҳоро ба нашр расонидааст. Барои ошноии бештар ба кору эҷод ва ҳолати имрӯзаи рӯзгорашон суҳбате анҷом додем ҳамроҳашон.

- Умари Шерхон кист, журналист ё нависанда?

- Қадамҳои аввалинро дар журналис-тика гузоштаам. Ҳанӯз аз айёми таҳсил дар мактаб-интернат ба рӯзномаи ноҳиявӣ хабарҳою баъзе мақолаҳои хурд равон мекардам ва онҳо низ нашр мешуданд. Ҳамчунин, баъзеи онҳо дар рӯзномаи вилоятӣ низ чоп мегардиданд. Қисмати зиёди журналистон ба роҳи нависандагӣ мераванд. Ба бахшҳои гуногуни он, аз ҷумла ба публитсистика, ба детектив ё насри муосиру классикӣ.

Чун аз синфи чор мутолиаи асарҳои бадеиро шуруъ карда будам, ҳаваси нависандагиро ҳам дар дил доштам. Дар айёми донишҷӯӣ рӯзона дар Иттиҳодияи нассоҷӣ кор мекардам, шабона дарс мехондам ва дар баробари ин боз ним баст дар рӯзномаи иттиҳодия ҳамчун мусаҳҳеҳ фаъолият мекардам. Дар журналистика агар ҳар нафаре корро аз мусаҳҳеҳӣ шуруъ кунад, оянда боқувват мегардад. Ҳамин тавр, ба ман пеша ва муҳити кориам мусоидат намуд, ки ба адабиёт низ рӯ оварам.

- Ба кадоме хизмати бештар кардаед?

- Ба рӯзноманигорӣ. Ба ақидаи ман Лоиқ Шералӣ, Саттор Турсун, Камол Нас-рулло, Ғоиб Сафарзода ва чанде дигар адибони хушбахтанд. Чунки онҳо якбора аз донишгоҳ ба рӯзнома омаданд ва баъд устод Турсунзода як қисмати зиёди шоирону нависандаҳои бузурги ояндаро ба оғӯши меҳр гирифтанд. Аммо имрӯз ин кор дар мо нест. Ман ҳамеша шухиомез мегӯям, ки мо адибони “сағера”-ем. Мо аз ин гуна дастгириҳо баҳра набурдаем. Ман ҳарчи ёфтам, аз журналистика ёфтам.

- Шумо дар мактаб-интернат ба камол расидаед. Пас, бачагии пушти сар шударо хуш доред?

- Нӯҳсола будам, ки модарам аз дунё гузаштанд. Аз синфи панҷум падарам маро ба мактаб-интернати ноҳияи Данғара бурданд. Аслан, моро ҳукумати советӣ хор накард. Аммо бе модару бе оилаи солим будан хеле мушкил аст. Ман то имрӯз акси модарамро надорам. Чун он замон барои занҳо гирифтани акс мамнуъ буд. Ман чеҳраи модарро аз симои ҳар зан меҷӯстам.

- Нашри аввалин хабар дар нашрияи "Пионерони Тоҷикистон" соли 1972 шуморо овард ба дунёи рӯзноманигорӣ. Он замон аз ин пеша чӣ медонистед?

- Ҳеҷ чизе. Он ҳама як ҳавасу завқи кӯдакона буд. Аммо на ҳар хонандаи мактаб ба ин чиз майл дораду ба ин роҳ меравад. Шояд аз қишлоқе як ё ду нафар бошанду бас. Масалан, аз деҳаи мо танҳо се нафар ба адабиёт омадем. Устод Муҳаммад Ғоиб, Саид Ғоиб ва ман. Дар мактаб-интернате, ки таҳсил мекардам, ба ҷуз ман дигар касе ба навиштану эҷод кардан, майл надошт.

- Ҷое вазифаи журналистиро дар танқиди беасос ва таърифи подарҳаво накардану назари воқеъбинона доштан ба паҳлуҳои мусбату манфии ҷомеаву зиндагӣ, медонед. Пас, фаъолияти худ-ро низ дар доираи ҳамин рисолатҳо пеш мебурдед?

- Бале. Мо аз мактаби журналистикаи советӣ гузаштаем ва он замон аз рӯи нақшаи идора кор мекардем. Имрӯз дар журналистика ҳар нафар ҳарчӣ хоҳад менависад. Дар мо ҳама чӣ муайян буд. Ҳар рӯзнома ба шуъбаҳо ҷудо шуда буд ва ҳар шуъба танҳо дар самти худ кор мекард. Масалан, ман баъди барҳам хӯрдани Иттиҳоди Шуравӣ дар рӯзномаи “Нидои ранҷбар” кор мекардам ва аз толори суд матлаб менавиштам. Аммо ҳеҷ вақт надидаю надонистаю насанҷида чизе наменавиштам. Ҳамчунин, пас аз баромадани ҳалномаи судӣ баъдан вобаста ба ҳамон масъалаи судӣ чизе мегуфтам. Муддати чор соле, ки дар ҳамин бора менавиштам, касе аз болои ман даъво накардааст. Чун кӯшиш мекардам бо иҷрои тамоми қоидаву қонуниятҳо матлабамро нависам. Аммо имрӯз баъзан ҳалномаи судӣ набаромада, журналист ба ҳамон масъала дахл мекунад. Ё шикояти як нафар аз болои нафари дигарро ҳамон замон носанҷида зуд нашр мекунанд. Аммо дар давраи мо ҳамаи аризаҳоро қаблан журналист меомӯхт, тафтиш мекард, баъдан нашр мешуд.

- Пас, аз фаъолияти имрӯзаи журналистони мо қаноатманд нестед?

- Албатта, кори журналистӣ ба давру замон вобастагӣ дорад. Ҳарчӣ навишта мешавад, ки талабот аст. Аммо дар ҳар сурат устодони мо пурқувват буданд. Имрӯз хонандаи мо матлаби калонҳаҷмро майли хондан надорад. Талаботи давраи муосир кӯтоҳбаёнӣ аст.

- Аз соли 1979 то 1991 дар Кумитаи назорати халқӣ кор кардаед. Кор дар ин ҷо шуморо аз журналистика дур накард?

- Не. Ин кумита як ниҳоде буд, ки аз пушти аризаҳои меҳнаткашон кор мекард. Аз болои порахӯрону дуздону қаллобон назорат мекард. Ман аз ҷараёни тафтиши ҳамон аризаҳо матлаб навишта, дар рӯзномаҳои “Комсомоли Тоҷикистон” (ҳоло “Ҷавонони Тоҷикистон”) ва “Тоҷикистони Советӣ” (ҳоло “Ҷумҳурият”) нашр мекардам.

- Соли 1991 корро дар рӯзнома идома додед. Чӣ вазъ дошт он замон журналистикаи мо?

- Дар давраи бенизомиҳо албатта ба журналистон фишорҳою таҳдидҳо буданд. Чунки ҳар гурӯҳу ҳар дастаю ҳар ҳизб он замон мақсаду ниятҳои худро доштанд. Қисмати зиёди онҳо мехостанд ба сари давлат оянд. Хоҳу нохоҳ дар ин миён тарафгирию қасдгириҳо мешуданд. Аммо ман дар ин солҳо дар пойтахт будам. Берун набаромадам. Дар ҳама воқеаҳои ҳамон сол ҳамчун журналист иштирок кардам. Соли 1992 ба рӯзномаи Ҳизби коммунистӣ ба кор даромадам. Дар ҳоле ки ҳама он вақт аз ин ҳизб гурезон буданд.

- Сабаби дубора омадан ба рӯзнома чӣ буд?

- Якум, ки Ҳукумати Советӣ барҳам хӯрд, баъдан ниҳоде, ки ман он ҷо фаъолият мекардам ва севвум ҳамеша дилам ба рӯзнома кашол буд.

- Ба Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон чӣ гуна роҳ ёфтед?

- Вақти фаъолият карданам дар рӯзномаи “Нидои ранҷбар” он ҷо коргар меҷӯстанд ва гуна-гуна одамонро ба кор даъват мекарданд. Ба ман ҳам таваҷҷуҳ шуду даъват шудам ба кор. Албатта, онҳо қаблан моро мешинохтанд ва аз фаъолияти мо огоҳ буданд. Се сол он ҷо кор кардам.

- Сабаби рӯ овардан ба адабиёт чӣ буд?

- Ҳар журналисте, ки дар рӯзнома кор мекунад, мехоҳад як бор худро санҷад. Ман ҳам чун як одами адабиётдӯстдор худ-ро дар ин самт озмудам. Аввалин ҳикояам солҳои 80-ум дар рӯзномаи Иттиҳодияи нассоҷӣ - “Бофанда” нашр шуда буд. Баъдан вақте ба “Нидои ранҷбар” омадам, оҳиста-оҳиста ба навиштани ҳикояҳои дигар шуруъ кардам. Онҳо дар зери таҳрири устод Ҳабибулло Ёров ва Нозирҷон Боҳирӣ чоп мешуданд.

- Аввалин китоби шумо дар жанри очерк аст. Аммо имрӯз дар матбуоти мо очерк хеле кам аст ё бигӯем қариб ки нест. Чаро?

- Воқеан, имрӯз очеркнависони моро метавон бо ангушт шумурд. Онҳоеро, ки ман медонаму мепазирам, ин устод Раҷабалӣ Аҳмад ва Бахтиёр Муртазоев мебошанд. Очерк хеле жанри душвор аст. Вақти зиёду омӯзиши беҳадро талаб мекунад. Ба ин хотир на ҳар нафар ба навиштани он даст мезанад. Имрӯз ҳамин гуна фаҳмида мешавад, ки журналисти машҳур ҳатман бояд танқид кунад. Ин чизи сатҳию номақбул аст. Аммо мардум ба ҳамин чиз одат кардаанд.

- Журналистон имрӯз очерк наменависанд ё ҷомеа қабул надорад?

- На онҳо менависанду на инҳо қабул доранд. Имрӯз бо пайдо шудани хабаргузориҳои электронии зиёд дастрасии комил ба интернет, телефон ва пешрафти техника талабот ба очерк хеле кам шудааст.

- Дар иншои ҳикояҳоятон бештар ба чӣ таваҷҷуҳ мекунед?

- Ҳикояҳои нахустинам аз гуфтору нақли бародари бузургам гирифта шудааст. Аз ҳамон шарту шароити деҳа. Ҳоло ҳам ба ёди ҳамон рӯзҳо ва бо дар назар гирифтани ҳолати кунунӣ эҷод мекунам. Яъне, бештар ба зиндагӣ таваҷҷуҳ мекунам.

- Раиси ассотсиатсияи публитсис-тон низ будед. Аммо чаро он фаъолияти худро қатъ кард?

- Ин ассотсиатсияро як гурӯҳи публитсистон бо роҳбарии устод Муҳаммадҷон Тоштемуров ба миён оварданд. Баъди вафоти устод талош кардам ин иттиҳодия ҳамон гуна ба фаъолияти худ идома диҳад. Аммо баъзеҳо ба вазифаҳои болотар рафтанд, баъзеҳо ба хориҷ рафтанд ва баъзеи дигар аз дунё гузаштанд ва ҳамин хел ин ҳамфикрҳо кам шуданд. Ин иттиҳодия имрӯз амал намекунад, чун одаме, ки ҳавову ҳаваси ҳамин корро кардан дорад, намондааст.

- Вазифаи ин ассотсиатсия пеш аз ҳама чӣ буд?

- Боз ҳам журналистика. Дар самти эҷоди жанрҳои публитсистӣ журналистонро омода мекарданд.

- Шумо дар боло оид ба кам шудани очерк дар матбуоти имрӯза гуфтед. Фикр намекунед, ки мо имрӯз низ ба чунин ниҳод ниёз дорем?

- Мо имрӯз Иттифоқи журналистони Тоҷикистон дорем. Ин ниҳод фаъол аст ва ҳамаи ин корҳо дигар бар дӯши ҳамин иттифоқ аст.

- Чиро ба зудиҳо интизор бошем аз Умари Шерхон?

- Имрӯз бештар ба публитсистика рӯ овардаам ва аз ҳикоянависӣ андаке канор мондаам. Нақшаҳоям хеле зиёданд. Агар саломату сиҳатманд бошам, як маҷмуаи тайёр дорам, ки аз гуфтаҳою қиссаҳои ҳазломез иборатанд ва онро бояд чоп кунам. Ҳамчунин, мехоҳам дар бораи устоди зиндаёд Чилахон Холов чизе нависам. Чун мо дӯстони наздик будем ва зиёде аз факту далелҳоеро аз эшон медонам, ки дигарон аз онҳо огоҳ нестанд. Ҳамин гуна боз чандин нақшаҳои дигар низ ҳастанд, ки дар роҳи амалишавианд.