75 фоизи аҳолӣ зери хатари сироятёбии он қарор доранд

Имрӯзҳо зиёда аз 3 миллиард сокини сайёра дар манотиқи хавфноки ангезиши бемории вараҷа зиндагӣ мекунанд. Дар 108 кишвари дунё хомӯшакҳои вараҷаовар ин бемориро аз як ҷо ба ҷои дигар интиқол медиҳанд. Шумораи беморони вараҷа дар олам соле бештар аз 300-500 миллион нафар аст. Тавре аз маълумоти Ташкилоти умумиҷаҳонии тандурустӣ бармеояд, ҷомеаи ҷаҳонӣ дар самти мубориза алайҳи бемории вараҷа ба муваффақиятҳои зиёд ноил шудааст. Аммо ҳанӯз ҳам дар ин самт мушкилот ба назар мерасад.

Бемории вараҷа яке аз масъалаҳои ҳалталаб барои соҳаи тандурустии бисёре аз кишварҳо ба шумор рафта, ҳамасола дар ҷаҳон зиёда аз 400 ҳазор нафар аз ин беморӣ мефавтад.

Танҳо соли 2016 дар ҷаҳон 212 миллион ҳодисаи мубталошавии одамон ба бемории вараҷа ба қайд гирифта шуда буд. Аз ин шумора 429 ҳазор нафар ҷони худро аз даст дод. Ба ин маризӣ бештар кӯдакони то 5-сола гирифтор мешаванд. Шумораи зиёди мубталоёни бемории вараҷа дар давлатҳои Африқо ба назар мерасанд. Аз ин беморӣ сокинони кишварҳои Осиё, Амрикои Лотинӣ, Шарқи наздик ва ҳатто Аврупо низ сироят меёбанд.

Солҳои 60-уми асри гузашта дар Тоҷикистон вараҷа ҳамчун бемории оммавӣ амалан аз байн бурда шуда буд. Танҳо манбаъҳои алоҳидаи он дар ҷануби кишвар, асосан дар ноҳияҳои ҳамсарҳад бо Ҷумҳурии Исломии Афғонистон боқӣ монда буду халос. Дар аввали солҳои 90-ум бошад, дар натиҷаи муҳоҷирати иҷборӣ ва бозгашти гурезагон ба маҳалҳои зисти муқимии худ, вараҷа боз аз нав хусусияти оммавӣ касб намуд, ки сабаби ин нобасомониҳои сиёсӣ ва иқтисодӣ дар кишвар маънидод мегардад.

Тавре Тағайкулов Ботурхон, мудири шуъбаи эпидемиологии Маркази ҷумҳуриявии мубориза бар зидди бемориҳои тропикии Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии мамлакат иброз дошт, вараҷа бемории сироятӣ буда, дар натиҷаи ба вуҷуди инсон ворид шудан ва афзоиш ёфтани паразитҳои таркиби хун аз ҷинси Plasmodium ба вуҷуд меояд. Ин беморӣ бештар дар натиҷаи нешзании хомӯшакҳои вараҷаовар (Анофелес) аз шахси бемор ба шахси солим мегузарад. Хунгузаронӣ, истифодаи сӯзандорӯҳои тамизнашуда низ метавонад боиси сироятёбӣ ба ин беморӣ гардад. Ғайр аз ин, интиқоли бемории вараҷа аз модари бемор ба кӯдак ҳангоми таваллуд имконпазир мебошад. Аломатҳои асосии бемории вараҷа баландшавии ҳарорат ва ларзиши бадан, бемадорию басташавии иштиҳо, дарди сар ва устухону пайвандҳо мебошанд.

Номбурда афзуд, ки ин беморӣ бештар ба иқтисодиёти давлатҳои Африқо хисороти зиёд ворид намуда, дар баъзе кишварҳои дигар низ, аз қабили Осиё, Амрикои лотинӣ, давлатҳои Шарқи наздик арзи вуҷуд дорад.

“Дар аввали солҳои 90-уми асри гузашта омилҳои асосии паҳншавии бемории вараҷа дар ҷумҳурӣ ин саршавии муҳоҷират ва интиқол намудани сироят аз Ҷумҳурии Исломии Афғонистон ба шумор мерафт. Аз соли 1993 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бақайдгирии ҳодисаҳои маҳалии бемории вараҷа зиёд гардида, дар солҳои 1995-1997 бақайдгирии ин беморӣ якбора авҷ гирифт. Мувофиқи маълумотҳои расмӣ шумораи зиёди бемории вараҷа (29 794 ҳодиса) дар ҷумҳурӣ дар соли 1997 ба қайд гирифта шуд”, - гуфт Б. Тағайқулов.

Айни замон 75 фоизи аҳолии Тоҷикистон зери хатари сироятёбии бемории вараҷа қарор доранд. Мутаассифона, як давраи муайян аз сабаби тағйир ёфтани вазъи сиёсӣ ва иқтисодии ҷумҳурӣ ҳолати эпидемикии бемории вараҷа номусоид гардид. Мутахассисон омилҳои асосии паҳншавии вараҷаро дар Тоҷикистон, саршавии муҳоҷират ва интиқол гардидани сироят аз Ҷумҳурии Исломии Афғонистон арзёбӣ менамоянд.

Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки кишвари мо дар мубориза бар зидди бемории вараҷа ба комёбиҳои назаррас ноил гаштааст. То имрӯз якчанд барномаҳои давлатӣ дар ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалӣ таҳия ва татбиқ гардидаанд. Аз ҷумла, дар ин самт Ташкилоти умумиҷаҳонии тандурустӣ, Иттиҳоди Аврупо, Ҳукумати Ҷопон, ЮНИСЕФ, Барномаи байналмилалии озуқа, Хазинаи глобалӣ оид ба мубориза бар зидди бемориҳои ВНМО, сил ва вараҷа фаъолияти пурсамар доранд.

Айни замон бо ташаббуси Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, дастгирии Ташкилоти умумиҷаҳонии тандурустӣ, Хазинаи Глобалии мубориза бо бемориҳои ВНМО, сил ва вараҷа, инчунин як қатор давлату ташкилотҳои сармоягузор бемории вараҷа дар ҷумҳурӣ рӯ ба коҳишёбӣ овардааст.

“Баъди татбиқи барномаҳои мубориза бар зидди бемориҳои тропикӣ ва гузарондани маҷмӯи чорабиниҳои зиддивараҷавӣ дар шаҳру ноҳияҳои ҷумҳурӣ, шумораи беморон ва шумораи ноҳияҳои аз вараҷа сироятёфта яку якбора кам гардида, тамоюли авҷгирии ин беморӣ пешгирӣ карда шуд, - гуфт дар идомаи суҳбат Ботурхон Тағайқулов. - Аммо инро ҳоло адами пурраи беморӣ номидан ғайриимкон аст. Чун бемории вараҷа ҳамоно аз муҳимтарин масъалаи иҷтимоӣ ва тиббии кишвар боқӣ мемонад. То ҳол эҳтимолияти зиёди ворид гардидани вараҷа аз ноҳияҳои наздисарҳадии Ҷумҳурии Исломии Афғонистон ба ҷумҳурӣ ва аз дигар давлатҳои гарм низ вуҷуд дорад. Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки соли 2016 ҳамагӣ 1 ҳодисаи интиқоли бемории вараҷа аз Афғонистон, соли 2017 3 ҳодисаи интиқоли беморӣ: 1-то аз давлати Габбони Африқо ва 2-то аз Ҷумҳурии Исломии Афғонистон, соли 2018 1 ҳодисаи интиқоли он аз Покистон ба қайд гирифта шуд.

Айни ҳол Ҷумҳурии Тоҷикистон барои ноил шудан ба барҳамдиҳии (элиминатсияи) бемории вараҷа мубориза бурда истодааст.

Гузаронидани химиопрофилактикаи ашхосе, ки ба мамлакатҳои иқлимашон гарм сафар мекунанд, нест кардани кирминаи хомӯшакҳо бо усулҳои аз ҷиҳати экологӣ бехавф, истифодаи моҳиҳои кирминахӯр, регуляторҳои инкишофи ҳашаротҳо, аз байн бурдани ҳавзу кӯлмакҳои нолозим, сохтани заҳбуру каналҳо ва дар ҳолати хуби санитарӣ нигоҳ доштани онҳо, истифодаи маводҳои ҳимояи фардӣ аз неш задани ҳашаротҳо (репеллентҳо, пашшахонаҳо) ва амсоли ин аз тадбирҳои муҳими пешгирӣ аз паҳншавии бемории вараҷа дар ҷумҳурӣ мебошанд”.

Ноил шудан ба барҳамдиҳии бемории вараҷа ба Тоҷикистон имконият фароҳам меорад, ки худро барои гирифтани мақоми мамлакати аз вараҷа озодшуда пешбарӣ намояд. Ин нуфузи кишварро барои рушди соҳаи туризм ва ҷалби саҳмгузорони хориҷӣ боло бурда, ба беҳтар шудани вазъи солимии аҳолӣ ва инкишофи соҳаи тандурустӣ мусоидат менамояд.