Ҳамасола дар Тоҷикистон 11-уми март ҳамчун Рӯзи матбуоти тоҷик ҷашн гирифта мешавад. Инак аз он 107 сол пур мешавад. Дар арафаи ин ҷашн доир ба вазъи имрӯзаи матбуоти тоҷик ва шикасту рехти он дар чанд соли охир бо раиси Шӯрои ВАО-и кишвар Шаҳло Акобирова суҳбате доштем, ки фишурдаи он манзури хонанда мегардад.

- Муаллимаи азиз, ба назар мерасад, ки нисбат ба чанд соли пеш обрӯву эътибори рӯзноманигорон коҳиш ёфтааст. Сабаби ин дар чи бошад?

- Коста шудани эътибори журналистикаву журналистон мутаассифона бо айби худи намояндагони ВАО аст. Ин дардовар аст, ки вақте журналист ба дари як идора меравад, ба ҷои маълумот ба ӯ миқдоре маблағ пешниҳод мекунанду мегӯянд, ин русуми шумост. Бадбахтона, журналистикаро худи ҳамкасбони мо ва он нафароне, ки ба симмати роҳбарӣ омаданду аз журналистикаи касбӣ фаромӯш карданд, ба ҳамин сатҳ овардаанд. Мушкил дар ин аст, ки он нафароне, ки бевосита ба идораи ВАО машғул ҳастанд, арзишҳои касбиро дар зинаҳои дуюму сеюм мегузоранд.

- Вазифаи аслии журналистикаи касбӣ чист ва кадом вақт метавонад соҳиби обрӯву эътибор гардад?

- Журналистика пуле миёни ҳукуматҳо ва мардум аст. Журналистика замоне соҳиби обрӯву эътибор мегардад, ки дар ҳақиқат мушкилоти ҷомеаро гуфта тавонад. Вақте ки мушкилоти ҷомеаро дар редаксия барои худ мепӯшонему таҳлил ва дарҷ намекунем, он аллакай журналистика нест. Дар ин ҳолат рӯзнома ба протоколи нишасту ҷаласаҳо табдил меёбад. Дар он шакле, ки имрӯз баъзе рӯзномаҳои мо фаъолият доранд, хандахариш аст онҳоро журналистика ном барем. Дар ҳамин шакл будани рӯзномаҳоро ҳатто дар сатҳи Ҳукумат ҳам баъзан баррасиву танқид мекунанд.

Журналистикаи тоҷик имрӯзҳо дар кадом ҳолат қарор дорад?

- Дар маҷмуъ агар гӯем имрӯз журналистикаи тоҷик, мутаассифона аз он трендҳову сабку равише, ки дар рушди ВАО-и ҷаҳонӣ ҳаст, хеле ақиб мондааст.

- Сабаб дар чист?

- Яке аз сабабҳо он аст, ки муҳити журналистикаи тоҷикро, мутаассифона ба давлативу ғайридавлатӣ ҷудо мекунанд. Ин фаҳмиши нодуруст аст. Журналистика метавонад касбиву ғайрикасбӣ бошад, на ин ки далативу ғайридавлатӣ. Дигар ин ки худи бозори ВАО, ки дар тамоми олам як бахши бисёр фаъоли иқтисодиёт аст, дар мо ҳамчун бахши иқтисодиёт вуҷуд надорад. Хеле дардовар аст, ки расонаҳои мо дар муносибатҳои иқтисодӣ, ки барои рушди ВАО кӯмак мекунанд ҳеҷ тасмиме надоранд. Барои сабқатпазир будани худи ВАО ва талош варзидан барои ҷалби аудиторияи реалӣ низ расонаҳои мо қариб ҳеҷ коре намекунанд. Агар журналистикаи электрониро (радиову телевизион) мисол орем, дар мо ҳеҷ кадом редаксияи радиову телевизион аудиторияи реалии худро намедонад. Тоҷикистон дар минтақа ягона кишварест, ки ҳанӯз ҳам дар он дастгоҳҳои техникии стандартии Пипл метар (pipl metar), (дастгоҳҳои муайянкунандаи аудиторияи электронӣ) мавҷуд нест. Ва ҳатто перомунашон баҳсу суҳбатҳое ҳам намекунанд. Оне, ки паҳн шудани мавҷи телевизион аст, дигар чиз аст. Редаксия бояд аудиторияи худро донад ва муайян кунад, ки кадом вақт, кадом гурӯҳи одамон, кадом синну сол, кадом барномаҳои онҳоро мебинаду мешунавад. Дар акси ҳол вақте редаксияи радиову телевизион аудиторияи худро намедонад, наметавонад таъсиргузор бошад.

Агар расонаҳои чопиро мисол орем дар онҳо имконияти нобаробар миёни расонаҳои ҳукумативу ғайриҳукуматӣ вуҷуд дорад. Рӯзномаҳои ҳукуматӣ дақиқан як буҷаи аниқ ва иловатан дар ҳар шакле набошад обунаву тиражи хуб доранд, ки ин далолат аз буҷаи хуб доштани онҳо мекунад. Рӯзномаҳои мустақил бошанд аз нигоҳи иқтисодӣ дар бисёр ҳолатҳо ба костагӣ мувоҷеҳанд. Маблағҳои андаке, ки аз ҳисоби рекламаву фурӯши рӯзнома ба даст меоранд, наметавонад хароҷоти онҳоро пӯшонад. Дар ин ҳолат онҳо маҷбуранд ба маблағҳову сармояҳои кадом як корхонаву ташкилот ва ниҳодҳои алоҳида рӯ оранд, ва хароҷоти худро пӯшонанду то андозае ба хостаи онҳо амал кунанд. Ин ҳама ба сифати журналистикаи касбӣ таъсири манфӣ мерасонад.

Дигар ин ки сатҳи касбияти он нафароне, ки имрӯз дар ВАО фаъолият мебаранд, то андозае паст ва дар муқоиса бо журналистикаи ҷаҳонӣ рақобатпазир нест. Кадрҳое, ки шуъбаву факултаҳои рӯзноманигории донишгоҳу донишкадаҳои кишварро хатм мекунанд, нафароне нестанд, ки тавонанд пас аз хатм бо назардошти талоботи замони муосир фаъолияти корӣ намоянд. Ҳар нафаре, ки пас аз хатм меояд редаксия маҷбур аст, ки дар чанд соли оянда ӯро аз нозукиҳои касб огоҳ кунаду аз ӯ рӯзноманигори касбӣ созад.

Мушкили дигар идораи ВАО аст. Аксари роҳбарони ВАО аз трендҳои нави журналистика бохабар нестанд. Аз таҳаввулоти бузурге, ки дар ин соҳа мешавад, кам огаҳӣ доранд. Дар тамоми дунё ҳар шашмоҳа ширкатҳои калонтарини ВАО, соҳибрасонаҳо ва шахсони роҳбарикунандаи ВАО барои огаҳӣ пайдо кардан аз навгониҳои соҳаи журналистика аз курсҳову тренингҳои касбӣ мегузаштанд. Чанд сол пеш ба хулосае омаданд, ки бояд ҳар семоҳа аз чунин омӯзишҳо гузаранд. Ва то ҷое ман огаҳам имрӯзҳо роҳбарони шабакаҳои бисёр бузарги ВАО ба монанди СиЭнЭн, Раша тудей, БиБиСи, Алҷазира ва монанди ин ҳар моҳе як бор аз омӯзишҳои касбӣ мегузаранд. Суоли матраҳ он аст, ки роҳбарони расонаҳои мо кай бори охир аз ягон тренинги махсус гузаштаанд? Имрӯз журналистика куҷо ҳаракат мекунад? Журналистика бо чӣ рӯ бу рӯст? Бадбахтона, инҳо саволҳоеанд, ки дар муҳити журналистикаи тоҷик аслан матраҳ намешаванд.

- Вақте журналистикаи тоҷик дар чунин ҳолат қарор дорад, оё фаъолияти созмонҳои журналистиро зери суол намебарад?

- Тавре мушоҳида мешавад, бо вуҷуди ин ҳама мушкилоти ҷойдошта созмонҳои журналистӣ барои беҳтар гаштани сатҳу сифати журнаслитикаи маҳаллӣ талош доранд. Ин созмонҳо пайваста трненингу семинарҳои алоҳидаро барои толибилмони факултаҳои журналистӣ ва журналистони алоҳида баргузор мекунанд, аммо чи гунае, ки болотар зикр кардам, мушкил танҳо дар идораи ВАО ва роҳбарон аст. Агар онҳо дар пешрафти кори хеш хушбин бошанд, пас метавон ба зудӣ ин ҳамаро бартараф кард.

- Чигунае, ки Шумо қайд кардед, агар барои рушди расонаҳо матбуоти ҳукуматӣ бо сабаи буҷаи муайяне доштану ба қавле соҳиби аудитория будан, чандон хушбин нестанд, пас чаро матбуоти ғайриҳукуматӣ низ кӯшиши рушд карданро надоранд?

- Матбуоти ғайриҳукуматӣ аслан барои рушди журналистика то андозае хушбинанд, аммо имкониятҳои молиявӣ барои онҳо даст намедиҳад, ки рушд кунанд. Ё маблағгузор намеёбанд ё ба кадом мушкили дигар гирифтор мегарданд.

- Перомуни журналистикае, ки рисолаташ танҳо хабаррасонӣ аст, чӣ андеша доред? Баъзе назарҳое ҳам ҳастанд, ки вуҷуд доштани онро ҳоҷат намешуморанд.

- Имрӯз сарчашмаи иттилоъ чунон зиёд шудааст, ки мо наметавонем гӯем, ки вазифаи журналистика танҳо иттилоърасонӣ аст. Интернет имрӯз бемамониат ва бидуни дахолати кадом як журналисту журналистика хатмкарда, метавонад ин рисолатро иҷро кунад. Дар ин ҳол мебояд журналистикаи таҳлилиро ба майдон кашид. Охирин умеди боқӣ мондани журналистика ҳам дар чанд даҳсолаи охир ин журналистикаи таҳлилист. Дар ин ҳолат метавон журналистикаро соҳиби обрӯву эътибор кард.

- Сабаби “шуҳратёр” гаштани баъзе расонаҳое, ки аз хориҷ маблағгузорӣ мешаванду аз нигоҳи касбӣ низ дар сатҳи хеле паст қарор доранд, (“Ахбор.соm”-ро метавон мисол овард) дар чист? Агар ба маводҳои интишоркардаи онҳо назар кунем, ҳеҷ таҳлили амиқеро ҳам аз онҳо наметавон дарёфт.

- Ин аз он аст, ки дар таҳлилу баррасӣ ва расонаӣ кардани хабарҳо аксар вақт матбуоти маҳаллӣ пешдастӣ намекунанд ё аз пахш кардани бисёре аз хабару маводи таҳлилӣ даст мекашанд. Ва ин сабабгори он мешавад, ки расонаҳои хориҷӣ бо иловаи даҳҳо дурӯғи дигар онро пешкаши аудиторияи мо кунанд. Чун аудитория ҳамеша мунтазири як чизи нав аст. Хоҳ он хабар ё маводи таҳлилӣ дуруст аст, хоҳ нодуруст онро мехонад. Агар имрӯз “Ахбор.соm” хабарҳоро дар ҳар шакле, ки набошад чоп мекунаду мавриди таваҷҷуҳи мардум аст, пас чаро матбуоти маҳаллӣ низ пайгири чунин хабарҳо нест, то тавонад ҳам аудиторияи худро зери даст гирад ва ҳам шакли дурусти чунин хабарҳоро пешкаш кунад. Ин ба манфиати ҳам ҷомеа ва ҳам журналистикаи касбӣ хоҳад буд. Як суоли матраҳ ин аст, ки имрӯз журналистикаи маҳаллии мо то куҷо хабарсоз аст? Аслан журналистикаи муваффақ ҳамон журналистикаеро меноманд, ки дар атрофи маводи интишоркардаи он мардум ҳарф зананд. Агар ҳеҷ ҳарфу бархӯрде перомуни навиштаи мо нест, пас муваффақ нестем.

- Аммо баъзеҳо завқи пасти аудиторияро далели паст шудани сифати маводи ВАО медонанд. Шумо чӣ назар доред?

- Агар дар маҷмуъ гирем, он расонаҳо дар пешкаши хабару мавод агарчи меъёрҳои ахлоқиро нақз мекунанд, аммо дар сабку услуби пешниҳод аз навгониҳои соҳа ба хубӣ истифода мекунанд. Мо бояд иқрор шавем, ки матбуоти маҳаллӣ дар ин масъала бисёр дасткӯтоҳ аст. Аз меъёрҳое, ки имрӯз журналистикаи ҷаҳонӣ талаб мекунад, дар мо истифода намебаранд. Ҳатто расонаҳои маҳаллии мо дар сомонаҳои иҷтимоӣ ба таври бояд фаъол нестанд, ки ин дар замони муосир айб аст. Агар фақат вебсайти мо фаъол асту бо ҳамин кори худро анҷомшуда ҳисобем, пас мо ҳама чизро бой додаем. Имрӯзҳо ҳатто агентиҳову шабакаҳои бузурги ВАО-и ҷаҳонӣ аз саҳифаҳои фейсбукиву твиттеру гурӯҳҳои месснеҷерӣ ба хубӣ истифода мебаранд. Мо барои сомонаҳои иҷтимоиро барои рушд, қариб ки истифода намебарем. Яъне агар дар масъалаи завқи ауидитория ҳам бошад, мо натавонистаем, завқи мардумро идора кунем ё афкори созандаро ба вуҷуд орем. Вақте мо ҳеҷ хабаре намедиҳем, аз ҳеҷ чиз нахондан чизи бад ҳам бошад ҷомеа аз дигар сарчашмаҳои хабарӣ ёфта мехонад. Дар ин масъала ҳам мешавад гуфт, ки матбуоти маҳаллӣ айбдоранд.

- Барои дар як низоми муайян даровардани ВАО чӣ пешниҳод доред?

- Ба назари ман то як стратегияи миллии рушди ВАО аз ҷониби Ҳукумат сохтаву татбиқи ҳамаҷонибаи он назорат нашавад ва мақсади он стратегия рушди матбуот бошад на танзими он, дар ин чандсолаҳои наздик гумон аст, ки журналистикаи тоҷик рушд кунад. То замоне, ки ин фаҳмишҳову ин гуна муносибатҳо дар миёни ҷомеаи журналистӣ ҳаст, ман фикр намекунам, ки журналистика рушд мекунад.