ё чӣ бояд кард, то “МАН”- ро ба “МО” табдил диҳем?

Оила қисми таркибии ҷомеа маҳсуб ёфта, дар ташаккули ҳаёти солим нақши бориз дорад. Дар пойдории оила ҳамдигарфаҳмӣ заминаи асосиву воқеӣ буда, самимият, муҳаббат, вафодорӣ ва эҳтироми бузургону тарафайнро аз зану шавҳар тақозо менамояд.

Муттаҳидии оила ба тафаккури зеҳнӣ ва ақлонии фарзандон бетаъсир набуда, баҳри густариши кӯдакону наврасон заминаи мусоид фароҳам меорад. Зеро фарзанд дарси аввалини ҳаётро аз муҳити оила омӯхта, ҳар амали волидайнро бевосита пайгирӣ мекунад. Аз ин лиҳоз волидайнро лозим аст, ки мушкилоти оилавиро дар ғайби фарзандон бидуни низоъ ҳаллу фасл намоянд.

Мутаассифона, дар замони кунунӣ баръакси ҳол хурдтарин мушкилоти хонаводагӣ дар шоҳидии кӯдакон сар зада, аксаран аз нофаҳмии кӯчак ба муноқишаи бузургу ҷангу ҷидол мубаддал мегардад. Аз чунин сурат гирифтани кор вазъи рӯҳии кӯдак ба табаддулоти бузурге бармехӯрад.

Имрӯз тибқи омори ҷомеашиносон аксари оилаҳои чавони пошхӯрда, фарзандонро қурбони моҷарои хеш мегардонанд, ки аз чунин амали номатлуб ҳолати равонии кӯдакон осебпазир мегардад. То имрӯз барои ҳалли мушкилоти хонаводагӣ як қатор муассисаҳои марбута, аз ҷумла, Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Лигаи занҳои ҳуқуқшинос ва Муассисаи давлатии “Маркази худшиносии бонувон” кӯмак мерасонанд. Вале як қатор масъалаҳои вобаста ба вазъи равонӣ ва иҷтимоии аъзои оилаҳои серихтилоф, хусусан аз оилаҳои нопурра ниёз ба таҷдиди назар доранд.

Масъалаи барҳамхӯрии оилаҳо назар ба соли гузашта, рӯ ба коҳиш овардааст. Мувофиқи маълумоти Раёсати асноди ҳолати шаҳрвандии Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар нимсолаи аввали соли ҷорӣ теъдоди бекоркунии ақди никоҳ дар ҷумҳурӣ коҳиш ёфта, 5486 ҳолат ба қайд гирифта шудааст, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 579 адад кам мебошад.

Аз мушоҳидаҳо чунин ба назар мерасад, ки пошхӯрии оилаҳо, махсусан оилаҳои ҷавон аз таъсири фарҳанги бегона буда, ҳамчунин фаҳмиши нодурусти муошират миёни навхонадорон низ ба вайроншавии оилаҳо боис мегардад. Инчунин риоя накардани муқаррароти Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд”, яъне бидуни омодагӣ ба зиндагии мустақилона хонадор шудани фарзандон низ яке аз воситаҳои пошхӯрии оилаҳо ба ҳисоб меравад.

Ғайр аз ин, дар муносибати хонаводагӣ дахолати шахси сеюм низ зиёд ба назар мерасад. Баъзан волидайни писар низ ба зиёдаравӣ роҳ медиҳанд. Ҳар як хонавода шарт ва қоидаҳои худро дорад. Баъзан навхонадорон аз камтаҷрибагӣ ба кӯчактарин хато роҳ медиҳанд, ки аз ҷониби калонсолон зери таҳқиру сарзаниш қарор мегиранд. Ҳангоме ки ҷавондухтар ба шавҳар мебарояд, аз дунёи духтариву беғамӣ ба ҳаёти мустақилона ворид мегардад. Барои омӯхтани урфу одат ва қоидаҳои хонаводаи нав албатта вақт лозим аст. Дар ин асно дастгирии калонсолон муҳим буда, бо насиҳату муомилаи хуб метавонанд, келинро ба зиндагии мустақилона ҳидоят намоянд, то ӯ роҳи дурусти ҳаётро дарёбад.

Хуршеда, ҷавонзане, ки дар муддати кӯтоҳи хонадорӣ зери таҳқиру шиканҷа қарор гирифта, дар интиҳо оилааш барҳам хӯрдааст, андешаҳои худро оид ба ин мавзӯъ гуфт: “Вақте ба шавҳар баромадам, пеши худ мақсад гузоштам, ки ба таври бояду шояд инони зиндагиро мустаҳкам гираму бо хонаводаи нав муносибати солимро дар саҳфаи зиндагӣ бо ҳарфҳои самимияту муҳаббат оғоз намоям. Аз рӯзҳои аввали зиндагӣ муносибати носолими модаршӯй ва духтаронашро нисбати худ эҳсос мекардам. Баъзан аз камтаҷрибагӣ ба хатоҳо роҳ медодам, ки шояд ислоҳшаванда буданд. Ҳангоми сар задани хатои кӯчаке аз ҷониби модаршӯям зери шиканҷа ва суханони қабеҳ қарор мегирифтам. Дар муддати кӯтоҳи хонадорӣ чандин маротиба бо роҳи зӯроварӣ ва таҳқир ба ман ҳамла намуданд, ҳатто кор то ҷое расид, ки маро бо унвони безурётӣ бӯҳтон намуда, нисбатам суханҳои носазоеро раво диданд. Ҳол он ки фарзанд неъмати Худованд буда, ба касе хоҳад лоиқ медонад. Бо вуҷуди ин, ба касе лаб во накарда, кӯшиш менамудам, ки муносибати хонаводагиро барқарор созам. Ҳарчанде таҳаммулпазирӣ менамудам, ҳамон андоза муносибати сарди онҳо афзоиш меёфту санги маломат ба сарам меандохтанд. Оқибат ин ҳама ба хонавайронӣ оварда расонд”.

Баҳри пойдории оила моро мебояд бо дилбастагии зиёд ва ғамхориву самимият “МАН”-ро ба “МО” табдил дода, фарзандро бо талқини муҳаббату инсондӯстӣ ба воя расонем. Агар дар оила ҳамдигарфаҳмӣ ва мувозинати солим ҳукмфармо бошад, бешак ба инкишофи шахсияти кӯдакон таъсири мусбат мерасонад. Имрӯзҳо аксар оилаҳое ҳастанд, ки дар раванди ҷудошавӣ ба муассисаҳои дахлдор муроҷиат карда, бо роҳҳои фаҳмондадиҳӣ ва машваратҳои манфиатноки равоншиносону ҳимоятгарон тағйири андеша намуда, зиндагиро бо диди нав идома медиҳанд.

Намояндаи “Маркази худшиносии бонувон” Манзура Саломова оид ба ин масъала афзуд: “Ҳангоме ки шахсони воқеӣ ба маркази мо барои ҷудошавӣ муроҷиат менамоянд, аз ҷониби ҳимоятгари муассиса аризаи онҳо ба додгоҳ барои таҳлил ирсол карда мешавад. Дар ин раванд ҳуқуқшиносону равоншиносони мо баҳри пойдории ин оила бо аъзои хонавода пайваста кор мебаранд. Ҳангоме зан ва ё мард ба мо муроҷиат менамояд, кӯшиш мекунем, ки ақидаҳои аъзои оиларо ба таври инфиродӣ шунида, таҳлили воқеӣ намоем. Инчунин конфронсҳои хурди ҳудуди оилавӣ гузаронида, мизоҷонро ба сарҷамъӣ ва шинохти ҳамдигар водор месозем. Аз нигоҳи шахсии ман сабабгори пошхӯрии оилаҳо дар номустаҳкамӣ ва хушунати оилавӣ мебошад, зеро ҳар яке аз аъзои оила пайи иҷрои амалҳои худ гашта, ҳамдигарро дарк кардан намехоҳанд”.

Барои устувории оила бузургону насли навинро лозим аст, ки бо муносибати хубу якдигарфаҳмӣ зиндагии солимро идома диҳанд. Ҳангоме ки дар оила иттифоқ ва пойдорӣ ҳукмфармост, ҳатман дар он ҷо эҳтирому садоқат ва таълиму тарбияи хуби фарзанд мушоҳида мегардад.

Ба таъкиди мутахассисон дар бисёр ҳолат сарпечӣ ва тарзи нодурусти муошират низ боиси муноқишаҳои оилавӣ мегардад. Боиси таассуф аст, ки имрӯз бархе аз оилаҳо, хусусан навхонадорон бо тарзи дурушти муошират ва суханҳои қабеҳ дили якдигарро ранҷонида, аз ҳам ҷудо мегарданд, ки ин амал боиси нигаронии атрофиён хоҳад буд. Таҳлили равоншиноси англис Ҷон Боулби нишон медиҳад, ки дар қисми зиёди оилаҳои вайроншуда, фарзандони ноболиғ бо модар мемонанд. Бешубҳа, норасоии муҳаббати яке аз волидайн мушкилотро дар некуаҳволии равонии кӯдакон ба бор меоварад, ки бо сабаби чунин ҷудошавӣ, зиндаҷудоӣ, афсурдагӣ, изтиробнокӣ, ҳисси танҳоӣ, маҳрумият аз шодиҳои кӯдакона, дилшикастагӣ ва дигар халалёбиҳои равонӣ ва олами маънавӣ мегарданд.
Муқобили гуфтаҳои боло ҷавонмарде, ки айнан бо чунин ҳолат бархӯрдааст қайд намуд, ки дахолати зиёди ҳамсар нисбати фаъолияти шахсиаш сабаби пошхӯрии оилааш гардид, ки дар натиҷа фарзанди ноболиғаш зиндаятим шуд.

Ӯ аз ҷумла иброз дошт: “Пеш аз оне, ки духтарро ба шавҳар медиҳанд, волидайнро лозим аст, ки одоби муошират ва меъёру фарҳанги муносибати зану шавҳариро ба духтарон омӯзонанд. Мо дар аввали хонадорӣ муносибати хуб доштем, аммо баъд аз чанд моҳи хонадорӣ ҳамсарам бо рашки беасос ва баҳонаҳои ночиз ҷангу муноқиша менамуд. Рӯз аз рӯз рашки ҳамсарам боло мегирифту мабодо аз кор каме дер оям, боз муноқиша менамуд. Ҳол он ки ман нисбати ӯ беэҳтиромӣ зоҳир намекардам ва хело дӯсташ медоштам. Ҳарчанд ӯ инро медонист, аммо қабул кардан намехост. Чандин маротиба сабаби дер омаданамро ба ӯ фаҳмондам. Бо вуҷуди ин чунин муносибати сард идома дошт. Гумон мекардам, ки баъди тавлиди фарзанд оташи рашки ҳамсарам паст мегардад, аммо гумон надоштам он чиро, ки ба сарам омад. Кор то ҷое расид, ки ҳар як қадами маро назора мекард, ки чунин муносибати ӯ ба ман хуш намеомад. Бо мурури замон оташи ишқ ва муҳаббате, ки нисбаташ доштам, хомӯш гардида, ҷойи онро бухлу бадбинӣ пур намуд. Дар муддати кӯтоҳи хонадорӣ аз зиндагӣ дилсард шуда, бидуни огаҳӣ ба додгоҳ муроҷиат намуда, аз ҳамсарам ҷудо шудам. Албатта, писари ноболиғамон шоҳиди ин моҷаро гардид ва имрӯз гоҳе бо ман асту гоҳе бо собиқ ҳамсарам. Барои ояндаи писарам нигаронаму аз карда пушаймон. Зеро сари ғазаб чунин амали ношоиста намудам. Аз дубора оила барпо намудан, ҳаросонаму аз ҷинси зан дилмонда”.

Барои пешгирӣ намудан аз чунин зуҳуроти номатлуб, яъне пошхӯрии оилаҳо бояд тамоми аҳли ҷомеа биандешанд. Махсусан, ҳамон нафароне, ки азми барҳам задани оилаи хешро мекунанд. Барои як нофаҳмӣ набояд ҳаёти худро барбод дод. Чунки мегӯянд “Зиндагӣ маҷмуаи бешу камист...”. Вақте сабр мекунем, ба ҳама чиз дастболо мегардем. Бояд дар хотир дошт, ки аввалин зарба дар пайи пошхӯрии оилаҳо ба фарзандон мерасад. Пас, набояд фарзандонро аз муҳити гарму созандаи оила маҳрум созем.

Саида НАРЗИЗОДА, “ҶТ”