Бозиҳои фикрӣ дар ҷаҳони имрӯз дар баробари бозиҳои ҷисмонӣ шӯҳратро аз даст надода, чун бозиҳои байналмилалӣ маҳсуб меёбанд. Ҳарчанд бештари ҷавонон ба бозиҳои ҷисмонӣ шавқу ҳавас доранд ҳам, вале дар баробари ин ҷавононе ҳастанд, ки барои сайқал додани дониши хеш аз бозиҳои ҷисмонӣ дида, фикриро бештар интихоб менамоянд. Бозиҳои шашка, шоҳмот ва нард аз беҳтарин ва паҳншудатарин бозиҳои фикрӣ ба ҳисоб мераванд. Таърихи пайдоиши онҳо низ хеле шавқовар ва аҷиб аст. Нард дар баробари шашка ва шоҳмот низ таърихи хеле аҷоибро дорост.

Давраи қадимтарини ин бозиро дар аҳди давлатдории тамаддуни Шумерҳо, ҳангоми кофтукови ҳафриёт пайдо кардаанд. Тамаддуни Шумерҳо дар ҷануби Месопотамия (ҳудуди имрӯзаи Ироқ) тақрибан 5000 сол пеш равнақ ёфта буд. Дар соли 1920 Леонард Вулли, бостоншиноси бритонӣ ҳангоми ҷамъоварии ҳафриёт дар қабристони шоҳии Ура якчанд тахтаеро ёфт, ки ба тахтаҳои нарди ҳозира монандӣ доштанд. Ин тахтаҳо аз дарахт омода шуда буданд. Баъди Вулли дар мавзеи дигари Месопотамия бостоншиносон монанд ба тахтае, ки ӯ ёфта буд, тахтаи дигарро дарёфтанд. Ҳамроҳи тахта, ҳамчунин маҷмӯи шашкаҳо барои бозӣ ва тос (кубик) ёфт шуд.

Сарчашмаҳое низ ёфт шуданд, ки фиръавнҳои мисрӣ ҳам ба бозии рӯи мизии “сенет” машғул будаанд. Ин бозиро аҷдоди нард меҳисобанд. Тахтаи бозиро, ки ба 1500 сол пеш аз милод нисбат медиҳанд, дар мадфунгоҳи шоҳ Тутанхамон, дар водии Нил ёфт шуд. Дар девори бештари қабристони мисриён расмҳое кашида шудаанд, ки дар онҳо одамон машғули бозии сенет мебошанд. Мувофиқи маълумот ҳам камбизоат ва ҳам ашхоси сарватманд ба ин бозӣ машғул шуда метавонистанд.

Бозии румиёни қадим - табула ба нарди ҳозира шабоҳат дошт. Дар он низ 15 шашка барои ҳар як бозингар пешбинӣ шуда буд. Барои ғолиб омадан яке аз бозигарон 15 адад шашкаи ҳарифро мебоист аз бозӣ берун намояд. Фарқияти он аз нард дар он буд, ки аввал шашкаҳо рӯи тахта ҳузур надоштанд. Онҳоро дар рафти бозӣ вориди тахта мекарданд. Ҳамчунин дар табула на 2 тос, балки 3 тос вуҷуд доштааст.

Қадимтарин маҷмӯъ барои бозии нард дар ҳудуди имрӯзаи Эрон, ҳангоми кофтукови мавзеи Шаҳри сӯхта ёфт шуд, ки таърихи он се ҳазор сол то солшумории мо дониста мешавад.

Ин ҷо саволе ба миён меояд, ки бозии мазкурро ки фикр карда баромадааст? Мувофиқи як асотир ин бозиро вазири шоҳи форс Хусрави 1 - Анушервони одил (солҳои 509-579 милодӣ) Бузургмеҳри донишманд тартиб додааст. Мувофиқи маълумоти китоби қадими форсӣ “Шатранҷнамо” шоҳи кишвари Ҳинд Саҷидҳарм ба шоҳи форс шоҳмотро бо нома равон кардааст. Дар нома шоҳи Ҳинд ба шоҳи Форс чунин навиштааст: “ Тавре ки шумо унвони “шоҳи шоҳон”-ро дороед ва аз болои мо ҳукмфармоед, пас донишмандони шумо, бояд аз донишмандони мо беҳтар ва оқилтар бошанд. Агар шумо сирри ин бозии мо – шоҳмотро кушода натавонед, пас барои мо бояд боҷу хироҷ фиристед.”

Муддати се руз вазири оқил Бузургмеҳр, натанҳо сирри бозиро кушода тавонист, балки бозии худро, аз рӯи баъзе маълумот бо номи “Нав-Ардашер”, ба шарафи шоҳ Ардашер, аз рӯи дигар маълумот – “Тахти нард” (Задухӯрд рӯи тахта) тартиб дод, ки ҳиндуҳо муддати 12 сол рӯз сирри бозии Бузургмеҳрро кушода натавонистанд.

Худи донишманд нардро бо ин ҷаҳон муқоиса намуд: тахтаи бозӣ рамзи замин, шашка ё нард – одамон ва бозингарон – подшоҳон маҳсуб меёбанд. Ҳаракати гирди шашкаро донишманд бо гардиши ситораҳо дар осмон баробар намуда, 30 шашкаро баробар ба рӯзҳои моҳ донистааст. Ба чор қисм ҷудо кардани дарозии майдонро бошад, ба чор фаслҳои сол баробар мешуморад. 24 нуқтаи тахта ба соатҳои як шабонарӯз баробар буда, тақсимоти ду майдони бозӣ ба 12 нуқта, шабеҳи 12 моҳи сол аст. Ба нард хосиятҳои асроромез нисбат дода, чунин мешуморанд, ки онро барои пешгӯии оянда истифорда мебурдаанд.

Ҳарчанд пайдоиши нард аз Шарқ сарчашма гирад, ҳам тартибу қоидаҳои бозии замонавии онро дар Аврупо тартиб додаанд. Ин корро англис Эдмонд Ҳойл соли 17437 анҷом додааст. Ин намуд нардро “Нарди кӯтоҳ” (дар муқобили “Нарди дароз”, ки онро дар Шарқ тартиб додаанд) ном ниҳодаанд.

Арабҳо ҳангоми забти Эрон дар асри VII, аз ин кишвар ҳар ду бозӣ – ҳам шоҳмот ва ҳам нардро қабул намуданд. Тамоми истилоҳоти ҳозира вобаста ба нард, омехтаи арабию форсист.

Дар асри XII бошад бозӣ дар Аврупо хеле паҳн гардид. Паҳншавии онро дар ин минтақа, пас аз бозгашти салибдорон аз лашкаркашиҳои салибӣ ба Шарқи наздик, рабт медиҳанд. Дар асрҳои миёна нард дӯстдоштатарин бозии дарбориёни Аврупо маҳсуб меёфт.

Дар Руси қадим нард то асри XV пайдо шудааст. Дар осорхонаи “Оружейная палата”-и Кремли шаҳри Маскав тахтаи нарди шоҳ Иван Грозний маҳфуз аст.

Дар миёнаи асри 19 таърихшинос доир ба бозиҳо Ҷорҷ Фредерик Пардон оиди нард китоб навиштааст.

Дар ибтидои асри 20 нард аз нав дар кишварҳои Аврупо ва Амрико шуҳратёр гардид. Эҳёи дубораи нард ба солҳои 60-70 рост меояд. Княз Алексей Оболенск ба сар фикре мегирад, ки мусобиқаҳои байналмилалӣ доир ба нардро роҳандозӣ намояд. Ин мусобиқа соли 1964, дар ҷазираҳои Бағом оғоз ёфта, то кунун ҳамасола идома дорад.

Бозиҳои саргармкунанда ва пурҷӯшу хурӯш, аз ҷамла нард дар Иттиҳоди Шӯравӣ мамнуъ маҳсуб меёфтанд. Аз ин сабаб бозии нард асосан дар ҷумҳуриҳои Осиёи миёна ва Қафқоз маъруфият дошт. Бозии нард солҳои 90-ум каму беш шуҳрати худро аз даст дода буд. Зеро он замон бозиҳои компютерӣ лаҷоми шуҳратро ба дасти худ гирифта буданд.

Дар замони мо нард яке аз бозиҳои маъруфи ҷаҳон ба ҳисоб меравад. Дар замони муосир бо ёрии шабакаи интернет, тавассути телефонҳои мобилӣ ва планшет барнома барои бозии нардро пайваст кардан мумкин аст. Ва нафарони дӯстдори ин намуд бозӣ дар вақти дилхоҳ машғули он шуда метавонанд.

Ҳамин тавр, бозии нард дар замони мо маъруфиятро боз дар даст дорад. Дар аксар пойтахтҳои калони олам ҷом барои дӯстдорони нард таъсис ёфта, мусобиқаҳои байналмилалӣ сурат мегирад.

Таҳияи Гулрӯ СУҲРОБЗОДА, “ҶТ”