То баргузории муҳимтарин чорабинии варзишии имсола - Бозиҳои XXXIII тобистонаи олимпӣ замони кам боқӣ мондааст. Ин сабқати бошукӯҳи ҷаҳонӣ аз 26-уми июл то 11-уми август дар шаҳри Парижи Фаронса доир хоҳад гашт. Иштироку ҳунарнамоӣ ва гирифтани медал дар он барои ҳар як варзишгар фараҳу шодмонист. Ин аст, ки ҳамагон оғози ин мусобиқаи байналмилалиро бесаброна интизоранд. Ба иттилои Кумитаи байналмилалии олимпӣ имсол варзишгарон аз рӯи 32 навъи варзиш байни ҳам рақобат хоҳанд кард. Ба фарқ аз баргузории Бозиҳои олимпии дигар солҳо варзиши брейкинг ё худ брейкданс низ ба қатори дигар намуди бозиҳо ворид гардидааст.

Брейкинг соли 2018 бори аввал ба барномаи Бозиҳои олимпии наврасон дар Буэнос-Айрес ворид карда шуд. Дар Бозиҳои олимпӣ бошад, танҳо имсол ба қатори дигар варзишҳо шомил гашт.

Ин чи навъи варзиш ва дорои кадом қоидаву қонун аст? Кай ва дар куҷо пайдо шудааст? Чӣ гуна ба қатори варзишҳои Бозиҳои олимпӣ роҳ ёфт? Ин ҳамаро аз матлаби мазкур хоҳед донист.

ТАЪРИХИ ПАЙДОИШ

Брейкинг яке аз усулҳои варзишии рақси кӯчагӣ аст, ки дар Иёлоти Муттаҳидаи Амрико аз ҷониби ҷавонони амрикоии африқоитабори шаҳри Пуэрто-Рико дар аввали солҳои 70-ум пайдо шудааст. Пайдоиши ин навъи варзиш дар ноҳияи Бронкс, ки дар дохили Ню – Йорк ҷойгир аст, ба соли 1974 рост омад. Дар аввал варзиши мазкур бештар бо истилоҳи "брейкинг" ва "б-бойинг" байни мардум забонзада буд. Истилоҳи мазкур аввалин маротиба аз ҷониби “DJ Cool Herc”-и ямайкавӣ истифода шудааст. Ӯ ҷавононеро, ки дар ин навъи варзиш рақсу ҳунарнамоӣ мекарданд, писаронро "B-Boys" ва духтаронро "B-Girls" ном мебурд. Муаллифи варзиши мазкур DJ Cool Herc қайд мекунад, ки истилоҳи "break" як истилоҳи маъмул дар соли 1970 буд, ки дар маъноҳои гуногун ба монанди "ҳаяҷонӣ шудан", "бошиддат амал кардан" ё "мушкилот эҷод кардан" истифода мешуд. Айни замон низ нисбат ба аксари варзишгарон ва ҳаводорони ин намуди рақс ибораи “брейк”-ро истифода менамоянд.

Ин навъи варзиш шурӯъ аз соли пайдоиш байни мардум маҳбубият пайдо кард. Дар шабнишиниҳои кӯча, ки бештар ба фасли тобистон рост меомад, дар Сидар ном боғ зери садои худ варзишгарон рақси брейкинг анҷом медоданд.

Аввалин раққосон аз ин навъи варзиш Tricksy, Wallace Dee, The Amazing Bobo, Sau Sau, Charlie Rock, Norm Rockwell, Eldorado Mike буданд.

Дар охири солҳои 70-ум, бо пайдоиши мусиқии реп, рақс маъруфияти худро дар байни сиёҳпӯстон гум кард. Дигар касе ба ин навъи варзиш эътибор намедод. Аммо ин хотимаи ин намуди рақс миёни мардум нагардид. Рақси брейкинг бо гузашти 10 сол дар ибтидои солҳои 80-ум дигарбора миёни омма шӯҳрат пайдо кард. Барои ин нақши асосиро писарбачаҳои Пуэрто-Рико бозиданд. Онҳо ҳаёти навро ба b-boying ё худ брейкинг бахшида, дар ин навъи варзиш ҳаракатҳои нав-ро ҷорӣ карданд, ки боиси таваҷҷуҳи омма гардид. Ин буд, ки брейкинг дигарбора миёни мардум тарафдор пайдо намуд. Истилоҳи "брейкданс" бошад, бори аввал соли 1981 дар матбуот пайдо шуда, миёни ҷомеа маъмул гашт. Ҳамин тавр, номи дигари брейкинг-ро маҳз брейкданс гирифт. Брейкинг бори аввал берун аз Ню-Йорк дар филми “Flashdance” соли 1983 намоиш дода шуд. Дар яке аз эпизодҳои филми мазкур сужаи асар дар бораи писарбачагоне тасвир ёфтааст, ки онҳо ба ин навъи варзиш машғуланд.

НАМУДҲОИ БРЕЙКИНГ

Брейкдансро бештар дар сурудҳои хип-хоп, фанк, соул ва брейкбит иҷро мекунанд. Ҳарчанд аз рӯи шумора ҳаракатҳо дар рақси мазкур гуногун аст, аммо қисмҳои асосии он чаҳор намуди ҳаракатро дар бар мегирад: toprock, downrock, power moves ва freezes.

Навъи якуми рақс, ки “toprock” ном дорад, одатан намуди аз ҳама содаи варзиши мазкурро бозгӯ мекунад. Дар ин намуд ҳаракати пайдарпайии қадамҳо муҳим аст. Дар “toprock” қадамҳои зиёде мавҷуданд, ки ҳар кадоми онҳо вобаста ба чеҳраи раққос фарқ мекунанд. Масалан, ҳангоми хашмгинӣ, оромӣ ё ҳаяҷон ҳаракати қадамҳо низ тағйир меёбад. Дар “toprock” аз дигар навъҳои брейкинг дида, озодии бештар дода шудааст.

“Downrock”, ки бо номи "пояҳо" ё "фаршкорӣ" низ маъруф аст, барои тавсифи ҳама гуна ҳаракат дар фарш истифода мешавад. Ин навъи брейкинг бештар дар рӯи фарш анҷом дода мешавад ва баръакси “toprock” дар ин ҷо дастҳо низ дар баробари пойҳо нақши калидӣ ва асосиро бозӣ мекунанд. Ҳама гуна ҳаракатҳои ҷолиб ва диққатҷалбкунанда, ки дар рӯи фарш иҷро мегардад, ба “Downrock” мансуб аст.

“Power moves” ё худ “ҳаракатҳои қудратӣ” корнамоиҳои акробатӣ мебошанд, ки барои иҷро кардани он суръат, устуворӣ, қувват ва назорати мувозинати асосӣ мебошад. Ин намуди брейкинг низ дар рӯи фарш гузашта, варзишгаре, ки онро иҷро мекунад, бо нимтанаи болоии бадан бештар ҳаракат менамояд. Дар ин навъи брейкинг пойҳо барои чарх задан дар замин ва ба вуҷуд овардани суръати бештар истифода мешаванд. Баъзе аз ҳаракатҳои “Power moves” бештар аз гимнастика ва санъати ҳарбӣ гирифта мешаванд.

Навъи охирини брейкинг ин “Freezes” аст. Намуди мазкур бештар ба қувваи бадани варзишгар эътибор медиҳад. Зеро дар ин навъи брейкинг варзишгар ё раққосро мебояд вазни худро дар ягон ҳолати душвор дар замин нигоҳ дорад. Масалан, бо қувваи як даст ва ё ангуштҳо варзишгар рақсро иҷро мекунад. Ин навъи брейкингро бештар дар вақти аз як ритм ба ритми дигар гузаштани мусиқӣ истифода мебаранд ва барои бинандагон низ ҳаракати ҷолиб ва диданӣ маҳсуб меёбад.

МУСИҚӢ ДАР БРЕЙКИНГ

Интихоби мусиқӣ барои брейкинг танҳо бо мусиқии хип-хоп маҳдуд намешавад, ба шарте ки суръат ва ритм дар мусиқӣ риоя шавад. Брейкингро тавассути ремиксҳо ба жанрҳои гуногуни мусиқӣ ба осонӣ мутобиқ мекунанд. Сурудҳои аслӣ, ки шакли рақсро маъмул карданд, аз жанрҳои фанк, соул, электро ва ҷаз-фанк истифода шудаанд.

Яке аз хусусиятҳои маъмул ва муҳим дар брейкданс ин гирифтани сурудҳои гуногун ва ба ҳамдигар пайваст кардани онҳо мебошад. Бо ин роҳ дар мусиқии он зарбаҳо бештар мегардад, ки ин ба рақси брейкинг бисёр мувофиқ аст. Рақси мазкур бештар аз ҳама миёни африқоиҳо маҳбубият дорад.

МУСОБИҚАҲОИ БУЗУРГ

“Battle of the Year” (BOTY) ё худ “Ҷанги сол” соли 1990 аз ҷониби Томас Ҳергенрётер дар Олмон ташкил шуд. Ин аввалин ва калонтарин мусобиқаи байналмилалии брейкданс барои дастаҳои ин навъи варзиш маҳсуб меёфт. BOTY дар якчанд кишварҳо, аз қабили Ҷопон, Алҷазоир, Индонезия ва Балкан мусобиқаҳои маъмулу машҳур маҳсуб меёбанд.

Дастаҳои дар ин мусобиқаҳо ғолибомада дар чемпионати ниҳоӣ, ки дар Фаронса баргузор мегардад, иштирок ва ҳунарнамоӣ мекунанд. Ин мусобиқа дар филми мустанадии "Planet B-Boy" (2007) низ намоиш дода шуд, ки дар он панҷ дастаи рақсӣ барои чемпионати соли 2005 тамрин мекарданд.

Имсол бори аввал брейкинг дар қатори дигар навъҳои варзиш дар Олимпиадаи тобистонаи соли 2024 дар Париж ҷой гирифт. Дар Бозиҳои олимпӣ 16 мард ва 16 зани брейкданс муқобили ҳам барои гирифтани медал мубориза хоҳанд бурд. Томас Бах, раиси Кумитаи байналмилалии олимпӣ, изҳор дошт, ки онҳо барои ҷалби таваҷҷуҳи бештари ҷавонон ба Бозиҳои олимпӣ брейкдансро ба ин мусобиқаи сатҳи ҷаҳонӣ ворид карданд.

Ҳошим РАҲМАТУЛЛОЕВ, “ҶТ”