Агар одам дар баробари риоя кардани талаботи тартиби муътадил боз ба тарбияи ҷисмонӣ машғул шавад, барои истеъмоли дорӯ дигар эҳтиёҷе намемонад.

Абӯалӣ ибни Сино

“Ақли солим дар тани солим аст”. Ниёгони мо ба ин бовар буданд. Ва аз ин ҷост, ки гузаштагони мо дар ҳама давру замон бозиҳои варзишӣ доштанд ва онҳоро ҳамчун воситаи тарбияи ҷисмониву рӯҳӣ истифода мебурданд.

Дар осори мутафаккирони форсу тоҷик инкишофи ҷисмонӣ яке аз сифатҳои асосии ҳам тандурустӣ, ҳам солимии рӯҳӣ ва ҳам ҷавонмардӣ ҳисоб меёфт. Дар аксар китобҳои абармардони классикиамон, аз ҷумла “Қобуснома”-и Унсурулмаолии Кайковус, “Шоҳнома”-и безаволи Абулқосими Фирдавсӣ ба варзиш машғул шудан мояи ифтихор, ҷавонмардӣ, сиҳатмандӣ, муҳофизати марзу бум арзёбӣ шудааст.

Яке аз намудҳои варзиш, ки аз ниёгонамон ба мо мондааст, камонварӣ мебошад. Камонварӣ навъи варзишест, ки аз қадимулайём ниёгони мо ба он машғул мешуданд.

То пайдоиши милтуқу дигар аслиҳаи шикорӣ камонро ҳамчун василаи шикор истифода мебурданд. Баъд аз он тирандозиро аз тариқи камон танҳо дар иду ҷашнҳо истифода мебурдагӣ шудем.

Дар солҳои Иттиҳоди Шӯравӣ ин намуди варзиш дар мо хеле зиёд тараққӣ карда буд. Таваҷҷуҳи тоҷикистониён ба камонварӣ камтар аз дигар намудҳои варзиш набуд. Вале, мутаассифона, дар солҳои нооромии кишварамон камонварӣ дар ҷумҳурии мо ҳамчун як намуди варзиши мамнуъ шинохтаву қабул шуд, ки ин ҳолат барои рушду инкишофи минбаъдаи он зарбаи сахте буд. То солҳои 1998- 1999 мардуми мо аз ин намуди варзиш пурра даст кашида буданд. Пас аз он дар ҷумҳурии мо камонвариро ҳамчун навъи варзиши роиҷ шинохтанд, аммо бадбахтона аллакай дар муддати чанд соли пешин мураббиёни соҳаи мазкур ба дигар давлатҳо рафта буданд. Дар натиҷа ҷойи камонварӣ миёни дигар навъҳои варзиш холӣ монд.

Ба ин ҳама норасоиҳову нуқсонҳо ва монеаҳо нигоҳ накарда ҷавонони мо ба камонварӣ назари нек доранд ва кам ҳам бошад ба ин соҳа рӯ меоранд.

Мо ин навбат бо Зебинисо Рустамова ҷоизадори медали биринҷии Бозиҳои олимпӣ дар соли 1976 доир ба камонварӣ суҳбат кардем.

- Хаста набошед, муаллимаи азиз!

- Ташаккури зиёд.

- Муаллима, мо фикр мекунем, ки камонварони оянда ба суҳбати нафаре чун Шумо, ки аллакай дар ин соҳа барои худ пайроҳаи муайянро сохтаед ва метавонед дигаронро роҳнамоӣ кунед, ниёз доранд.

- Раҳмати калон, агар чунин бошад хуш ба ҳоламон. Ман ба ин суҳбат омодаам, марҳамат.

- Дар кӯча, нақлиёт, бозор ва умуман ҳама маконҳои ҷамъиятӣ охирин маротиба Шуморо ҳамчун ҷоизадори Бозиҳои олимпӣ кай шинохта буданд?

- Ҳамагӣ чанд лаҳза пеш дар микроавтобус. Ба меҳру муҳаббати мардум заррае шубҳа надорам, дар ҳама ҷо маро мешиносанд ва ҳурмат мекунанд.

- Ҳоло пайи кадом корҳо ҳастед?

- Ман аз соли 1995 расман бекорам. Ҳозир бошад бибиҷони набераҳоям ва духтари модарам ҳастам.

- Ман чандин маротиба шунидаву хондаам, ки нафарони зиёде Шуморо Гурдофарид мегӯянд, лутфан бигӯед, ки малоли хотиратон намешавад?

- Маро дар бисёр мақолаҳо Гурдофарид гуфта менависанд. Аммо ман боре ба як журналист гуфта будам, ки маро Гурдофарид нагӯед, зеро вай медонист, ки Суҳроб фарзанди Рустам аст, аммо набарди онҳоро пешгирӣ накард. Ин дар ҳолест, ки варзиш бисёр тоза аст ва варзишгар бояд ҳамчунин бошад. Ман некхоҳ будан мехоҳам, на Гурдофарид.

- Дуруст аст, ки Шумо журналист шудан мехостед ва...

- Аслан ман дар наврасӣ бисёр булҳавас будам ва пеш аз он ки ба варзиш биёям чанд соҳаи дигарро ҳам интихоб карда будам. Яке аз онҳо журналистика буд. Ман барои журналист шудан хеле кӯшиш ҳам карда будам. Яке аз он кӯшишҳое, ки дар ин роҳ анҷом додам ҳамкорӣ бо нашрияҳои машҳуру овозадори он замон “Машъал”, “Пионери Тоҷикистон” ва “Комсомоли Тоҷикистон” буд. Пайваста ҳам набошад, навиштаҳоям дар нашрияҳои номбурда чоп мешуданд.

- Омадани Шумо ба камонварӣ чӣ гуна сурат гирифт?

- Ман пеш аз ҳама футболро дӯст медоштам. Баъдан гимнастика писандам омад ва боз шиновар шудан мехостам. Яъне то ба камонварӣ омадан ман ба чанд намуди варзиш рағбат доштам. Ин аз он буд, ки дар мактаби мо клуби варзишӣ амал мекард. Баъди ин ҳама бародарам ба ман тавсия доданд, ки як намуди варзиши ниёгонамон - камонварӣ аст, агар ту ба он машғул шавӣ, муваффақ мешавӣ ва ман ҳам ворид шудам ба камонварӣ.

- Ҷараёни одаткунӣ чӣ гуна буд?

- Мисли он ки кӯдакон дар синфҳои ибтидоӣ ба зӯр ё бо фиреб мактаб мераванд ман ҳам моҳҳои аввали ба тамрини камонварӣ рафтанам ҳамин гуна будам. Бисёр хаста мешудам. Ва пас аз як соли тамрин ин пешаро тарк кардам. Соли 1969 ман аз тарафи клуби варзишии мактабамон ба Лагери байналмилалии варзишии Германия рафтам. Дар онҷо гуфтанд, ки ту духтари Шарқӣ ҳастӣ бояд шоҳмотбозиро тавонӣ ва ман бо дили нохоҳам ба мусобиқаи шоҳмот баромадам. Хушбахтона, ҷойи дуюмро гирифтам.

- Ба камонварӣ кай баргаштед?

- Дар тантанаҳои занги охир бо чанд тан духтароне вохӯрдам, ки пештар бо онҳо якҷоя тамрини камонварӣ мекардам. Дидам, ки дар гарданҳои онҳо чандтоӣ медал овезон аст ва дар як муддати кӯтоҳ ин натиҷаи бисёр хуб буд. Аз ҳамон вақт ман ба камонварӣ дуюмбора баргаштам ва ногуфта намонад, ки бо диду назари дигар. Ба ин фикр, ки камонварӣ варзиши ниёгони мост ва бояд, ки ҳар нафар камонвариро донад.

- Барои камонвар шудан чӣ лозим аст?

- Донистани таърихи гузаштаамон, ки ин сабаб мешавад барои дониш гирифтан дар бораи пешаи ифтихорӣ будани камонварӣ. Шавқ, ки бе он одамизод ҳеҷ чизеро интихоб карда наметавонад. Ирода, ки дар ҳама ҳолат ба ҳар нафар лозим аст, хусусан дар вақту замони мушкиливу душвориҳо.

- Таваҷҷуҳи ҷавонон ба камонварӣ чӣ гуна аст?

- Бад нест, аммо наметавонем, бигӯем, ки таваҷҷуҳ зиёд аст. Бояд гуфт, ки дар ин соҳа мо бачаҳои болаёқат хеле зиёд дорем.

- Дар ҷумҳурии мо мактабҳои камонварӣ чӣ ҳол доранд?

- Хушбахтона, ҳоло дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 3 мактаби камонварӣ фаъолият мекунанд, ки аз онҳо дутояш дар пойтахтамон ва якеаш дар шаҳри Хуҷанд мебошад. Шукр, ки корашон хуб аст. Мактаби камонварии шаҳри Хуҷанд, ки умри сесола дорад, хеле ба зинаҳои баланд рафта истодааст.

- Мушкилии асосӣ дар омода кардани камонвар чист?

- Хушбахтона, омӯзиши камонварӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ройгон аст. Мушкилии асосӣ харидани камон ва тир аст.

- Магар метавон харидани камон ва тирро мушкилӣ номид?

- Мушкилӣ ба он хотир гуфтам, ки ҳоло ин соҳа дар мо хуб тараққӣ накардааст. Намояндагони камонварӣ ба ҷойи аз ин пеша нон хӯрдан пул сарф мекунанд. Мақсадам, ин ки агар дар ҷумҳурии мо нисбати камонварӣ ҳам ба монанди дигар намудҳои варзиш таваҷҷуҳи зиёд зоҳир карда шаваду мусобиқаҳои дохилию байналхалқӣ зиёд бошанд хуб мешавад ва мушкилиҳо бартараф мешаванд. Чунки аллакай камонварӣ ба камонвар фоида меовардагӣ мешавад.

- Хатмкунандагони мактабҳои камонварӣ пас аз хатм чӣ кор мекунанд?

- Мураббӣ мешаванд.

- Дар мо мусобиқаҳои варзишӣ аз намуди камонварӣ мешаванд?

- Шукр, ки сол аз сол мусобиқаҳои мо зиёд шуда истодаанд. Хушбахтона, имсол 5 мусобиқа дорем. Мо кӯшиш мекунем, ки ба мусобиқаҳои байналмилалӣ ҳам роҳ ёбем, ки ин ҳамаш дар оянда насибамон мегардад.

- Ба андешаи Шумо ояндаи камонварӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон чӣ гуна аст: офтобӣ ё абрӣ?

- Ман пурра метавонам бигӯям, ки дар солҳои наздик ин соҳа рушд мекунад. Зеро ба барномаи рушди тарбияи ҷисмонӣ онро ворид кардаанд ва далели дигар фаъолият кардани мактабҳои камонварӣ аст. Ин ҳамаро ба назар гирифта, ояндаи камонвариро дар Тоҷикистон офтобӣ гуфтанамон мумкин аст.

- Аз суханҳои Шумо ман ҳаминро фаҳмидам, ки дар ҳоли ҳозир камонварии мо қудрати таъмини рӯзгори камонварро надоранд, ҳамин тавр?

- Ман дар ҳама баромадҳоям мегӯям, ки мо то варзиши касбӣ надошта бошем, наметавонем ба натиҷаҳои дилхоҳ бирасем ва бавоситаи варзиш рӯзгору эҳтиёҷоти варзишгаронро таъмин кунем. Дар ин шабу рӯз бисёр душвор аст бо варзиш, махсус бо камонварӣ зиндагӣ кардан.

- Хулосаи Шумо аз ин суҳбат...

- Боз ҳам ташаккур! Ҷавононро омода кардан ба ин ё он касб бисёр амали муҳим аст ва ин рисолатро тамоми ҷомеа бар дӯш дорад. Ман бисёр мехоҳам камонварӣ рушд кунаду ҷавонҳо ин майдонро холӣ намонанд.

Мусоҳиб
Ҳафизуллоҳ ТОҲИРӢ, “ҶТ”

Шиноснома:

Зебинисо Рустамова 29-уми январи соли 1955 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон таваллуд шудааст. Хатмкардаи Донишгоҳи Давлатии педагогии шаҳри Душанбе ва донишкадаи тарбияи ҷисмонӣ мебошанд. Устоди шоистаи варзиши Иттиҳоди Шӯравӣ, чемпиони мутлақи ҷаҳон (соли 1975 - Интерлакен), ҷоизадори медали биринҷии Бозиҳои олимпии Монреал (соли 1976), Чемпиони ҷаҳон дар ҳайати тими Иттиҳоди Шӯравӣ (соли 1975 дар Интерлакен, соли 1985 дар Сеул, соли 1987 дар Сидней), дорандаи медали нуқраи чемпионати ҷаҳон (соли 1977 дар Австралия). Чемпиони Аврупо (солҳои 1976 – Копенгаген, 1985 – Измир, 1986 – Париж), 15 карат чемпиони Иттиҳоди Шӯравӣ, 20 маротиба рекордсменкаи Аврупо, Иттиҳоди Шӯравӣ ва Тоҷикистон, ғолиби мусобиқаҳои сатҳашон гуногун мебошад.

Солҳои 1986-1992 ҷонишини раиси Кумитаи давлатии тарбияи ҷисмонӣ ва варзиши РСС Тоҷикистон, солҳои 1992-1995 Раиси Кумитаи давлатии тарбияи ҷисмонӣ ва варзиши Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз соли 1992 то соли 2000 ноиби президенти Кумитаи миллии олимпии Ҷумҳурии Тоҷикистон (вазифаи ҷамъиятӣ) фаъолият намудааст.