ҶАВОНОН
Шанбе 27 Апрел 2024 08:56
Ин мавод ба хотири кӯмак расондан дар иҷрои Қонун «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳои миллӣ» иншо шудааст. Зеро дар ҳамаи маъракаҳо, ҷамъомадҳо ва ҷашнҳо аз дигар намудҳои хӯрока дида нон бештар харҷ мешавад - дар шаклу намуд ва номҳои гуногун. Аз ин ҷост, ки нон аз ҳама зиёд ва хеле беинсофона исроф мегашту мегардад. Чун яке аз усулҳои пешгирии ин амали ношоиста ман як тарзи нисбатан нави корбариро пешниҳод мекунам ва умед мебандам, ки он мавриди таваҷҷуҳи масъулин ва худи репсароён мегардад.
Имрӯзҳо жанри саҳнавии реп мухлисони худро пайдо намудааст, махсусан дар байни ҷавонону наврасон. Эҳтироми нон бошад, ки барҳақ «Шоҳи неъматҳост», маҳз дар байни ҷавонону наврасон камтар аст. Бинобар ин, ба хотири фаҳмондану талқин кардани қадри нон дар байни ҷавонону наврасони азиз, ҳамин маводро иншо намудам. Онро шеър гуфтан раво нест. Он саҷъ аст. Чунин навиштаро дар адабиёт насри мусаҷҷаъ мегӯянд. Яъне, насри қофиядор. Дар ин гуна жанри адабӣ, асосан ба қофияи сухан диққат медиҳанд. Ба пайдарҳамии фикр, канданашудани маъно ҳам аҳамият дода, вале вазни ҷумлаҳоро чандон риоя намекунанд. Дар ин жанр метавонад, ки як ҷумла танҳо аз чанд калима иборат бошад, вале ҷумлаи дигар бо ибораҳои ҳамқофияаш хеле дароз шавад. Талаби асосӣ он аст, ки ҷумлаҳои навишта вақти хондан ба оҳанги овоз мувофиқ афтанд ва онро ноҷуру халалдор накунад.
Агар аҳамият бидиҳем, дарк мекунем, ки матни мехондагии репсароён дар асл саҷъ аст. Зеро он чи ки эшон месароянд, шеър нест. Аммо қофия дорад. Бинобар ин, ман пешниҳод мекунам, ки минбаъд ин жанри мусиқиро «реп» нею «саҷъ», «репсароӣ» нею «саҷъсароӣ» гӯянд ва бо ин амал ба он қабои тоҷикӣ пӯшонанд.
Дар омади гап: Бисёр даъвоҳоро мешунавем, ки гӯё реп ва репсароӣ барои мардуми тоҷик тамоман бегона аст. Аммо ман ба ин андеша чандон мувофиқ нестам. Чунки мо аз замонҳои қадим тарзи шеърхонию сурудхониҳое доштем, ки аз репи имрӯза кам фарқ мекунанд. Лекин, ин мавзӯи дигар аст. Агар репсароёну мухлисони онҳо лозим донанд, шояд, ки замоне ба ин мавзуъ баргардем.
Суханварӣ, пеш аз ҳама сухани бомаънӣ, мақсаднок, ҳадафдор, зебою равон ва гӯшнавозу дилнишин гуфтан аст. Барои суханвар шудан суханҷӯ ва суханпарвар бояд буд. Дар акси ҳол, суханат чӣ гуфтан бошаду чӣ навиштан ва чӣ сурудан, қимат пайдо намекунад. Гумон мекунам, малоли хотири репсароёни азиз намешавад, агар гӯям, ки дар сухани эшон маҳз ана ҳамин чизҳо кам аст. Яъне, суханашон аз маънӣ бой нест, аз зебоию гӯшнавозию дилангезӣ сабук аст ва ҳадафи камарзиш дорад.
Биноан, аз репсароён хоҳиш дорам, бештар ба сухане рӯ биёранд, ки на аз рӯи ҳавою ҳаваси ҷавонӣ ва мақбули дили худашон бошад. Зеро рисолати шахси саҳна танҳо барои худ гуфтану қонеъ гардонидани талаботи шавқу ҳаваси худаш нест. Шахси саҳна бояд сухане гӯяд, ки пеш аз ҳама, ба нафъи давлату халқу ҷамъият ва Ватан бошад, ягон мақсаду ҳадафи муайян ва арзишмандро ифода кунад.
Камина андеша дорам, ки эҳтирому арҷгузории нон яке аз ҳамин ҳадафҳо буда метавонад. Махсусан дар ҳоле ки Қонун «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳои миллӣ» инро тақозо мекунад. Бинобар ин, дар сарам андешае пайдо шуд, ки дар ҳамдастии репсароёни арҷманд барои посдории қадри нон ва иҷрои қонуни мазкур ҳиссае дошта бошам. Ана ҳамин аст мақсади эҷод шудани сухани саҳнавии зер, ки бояд байни ду сароянда ё гӯянда дар услуби саҷъ (реп) иҷро гардад. Албатта, яккасароӣ ҳам хато намешавад. Лекин сароидани дунафара дилпазиртар аст:
Сарояндаи 1: Шукри ин давру замон, нон бошад фаровон. Бо хости Аллоҳу аз туфайли ибни Раҳмон!
Сарояндаи 2: Гарчи нархаш нест арзон, ҳама ҷо аст пур-пури нон. Ҳам нондон, ҳам рӯи хон.
Сарояндаи 1: Рӯи тоқча, рӯи мизча, бисёр аст нону кулча.
Сарояндаи 2: Қолабӣ чандин намуд, тоҷикиҳош беҳудуд.
Сарояндаи 1: Нонҳои кунҷитин, қубадору равғанин. Қаймоқӣ, қандин, ширмолу шакарин.
Сарояндаи 2: Бо мавизу кишмишин, ҷурғотӣ, асалин, бо мураббо донагин, аз ҳама чизҳо ширин.
Сарояндаи 1: Чаппотиҳо ранг-ранг. Бас фатирҳои қашанг. Гирдача, фатирхамир. Ту гӯи бошад панир!
Сарояндаи 2: Сузмаю чалпак пур, чашмгир ҳастанд зи дур. Кулчақанду чак-чак, самбӯсаҳои варақ.
Сарояндаи 1: Орзуқ ҳам нест кам, мантую ӯлама ҳам. Занг-занг аст дакаданг, бӯлкачаҳо дилписанд.
Сарояндаи 2: Бо мазза қатлама, бо ҷазза қотрама. Бо лаззат ӯмоч, тори угро як қалоч.
Сарояндаи 1: Ё самарқандӣ гӯӣ, ё ки хуҷандӣ гӯӣ. Ҳамаи ин пайдост, гӯё беинтиҳост.
Сарояндаи 2: Нон ҳаст дар ҳар қадам, ҳар намуду ранг-ранг. Аз тамошояш басе, мефизояд рӯҳу ҳанг. (қувват)
Сарояндаи 1: Дар анборҳо мудом, орду гандум тон-тон. Ҳама сер ҳастанд зи нон. Аз хурдсол то калон.
Сарояндаи 2: Ҳам сағиру ҳам кабир, ҳам ҷавон, ҳам марди пир. Пешво кард тадбир, чӣ қадар тонӣ бигир!
Сарояндаи 1: Қад-қади роҳ сад дукон, - сад дукон пур-пури нон. Нонфурӯш - пиру ҷавон, мефурӯшанд ҳар замон.
Сарояндаи 2: Дар бозору мағоза. Зери ҳар хела хавоза. Бо иҷоза, бе иҷоза, - нон пазанд тоза ба тоза.
Сарояндаи 1: Аз тирезаю дарича, қад-қади ҳар гуна кӯча. Аз рафча, аз мизча, мефурӯшанд нону кулча.
Сарояндаи 2: Чӣ намуд ноне биҷӯӣ. Чӣ намуд ноне бигӯӣ. Яккачин карда бигирӣ, беҳтарин дар хушрӯӣ.
Сарояндаи 1: Нонбойҳоянд қатор. Дар назарҳо бешумор!
Сарояндаи 2: Бешуморанд, бешумор! Воқеан, қатор-қатор!
Сарояндаи 1: Хуллас, дар ҳама ҷо, нон ҳаст беинтиҳо.
Сарояндаи 2: Ношукрӣ гар кунем, мешавад боинтиҳо!
Сарояндаи 1: Чашм сер аз рӯи нон. Кас сер аз бӯи нон. Ҳам кӯчак ва ҳам калон. Ҳама таъминанд бо он.
Сарояндаи 2: Чунки имрӯз, тон-тон. Нони хурд, ё ки калон. Гандуму орд макарон, беҳисобанд ҷӯраҷон!
Сарояндаи 1: Бо талоши Пешво ва-з хостаҳои Худо!
Сарояндаи 2: Лек донам, як замон. Нон, будӣ басе гарон.
Сарояндаи 1: Ҳатто як луқмаи он. Буда мусовии ҷон.
Сарояндаи 2: «Нон» гуфта одамон. Ҷон доданд, он замон.
Сарояндаи 1: Лек бубинед ин замон. Ҳеҷ донанд ҳадри нон.
Сарояндаи 2: Ман ҳайронам, чаро? Қадр нашносанд варо!
Сарояндаи 1: Ё фаромӯш кардаанд? Даҳшати пешинаро?
Бо оҳанг ва зарби дигар, гӯё, ки қисса мекунанд. Ё чун шеър бо бадеият ҳам хонданашон мумкин:
Сарояндаи 2: Хурди мардум решаи алаф буд, ёфтани так-так басе давлат буд.
Сарояндаи 1: Тухми янтоқу ҷуворӣ баҳри кас, боию дороию савлат буд…
Сарояндаи 2: Кунҷора, ҷавдор, ё ин ки ҷав, ё зағора ё сабус ё раҳдав.
Сарояндаи 1: Папалоқу испалоқу замбуруғ, гар биёфтанд рӯзашон будӣ фурӯғ.
Сарояндаи 2: Гашнизу тотрону ширкамол, ҷоқала аз кӯҳ биёфтанд бемалол,
Сарояндаи 1: Чукрию сиёҳалаф ё «гӯши буз», чун ёфтанд хуш будшон он рӯз.
Сарояндаи 2: Нонро чун як балогардони роҳ, одамон бо худ медоштанд нигоҳ.
Сарояндаи 1: Зери болини тифлон ҳам мудом, мегузоштанд модарон як пора нон.
Сарояндаи 2: Ва ҳимоят менамуд он пора нон, ҳамаи он тифлакон, аз балоҳои замон.
Ҳарду: Ҳама рӯзу ҳама шом, бо хости Яздон.
Боз бо оҳанги дигар.
Сарояндаи 1: Аршади нон то ҳамин буд. Аз осмон то замин буд.
Сарояндаи 2: Нон буду «Офарин!» буд. Савлати рӯи замин буд.
Сарояндаи 1: Нон ҳасту «Офарин!» ҳаст. Қувва баҳри одамин ҳаст.
Ҳарду: Нон агар нест, одамӣ нест. Нон агар нест, хуррамӣ нест.
Ҳасан Юсуфи ФАЙЗБАХШ
Имрӯзҳо жанри саҳнавии реп мухлисони худро пайдо намудааст, махсусан дар байни ҷавонону наврасон. Эҳтироми нон бошад, ки барҳақ «Шоҳи неъматҳост», маҳз дар байни ҷавонону наврасон камтар аст. Бинобар ин, ба хотири фаҳмондану талқин кардани қадри нон дар байни ҷавонону наврасони азиз, ҳамин маводро иншо намудам. Онро шеър гуфтан раво нест. Он саҷъ аст. Чунин навиштаро дар адабиёт насри мусаҷҷаъ мегӯянд. Яъне, насри қофиядор. Дар ин гуна жанри адабӣ, асосан ба қофияи сухан диққат медиҳанд. Ба пайдарҳамии фикр, канданашудани маъно ҳам аҳамият дода, вале вазни ҷумлаҳоро чандон риоя намекунанд. Дар ин жанр метавонад, ки як ҷумла танҳо аз чанд калима иборат бошад, вале ҷумлаи дигар бо ибораҳои ҳамқофияаш хеле дароз шавад. Талаби асосӣ он аст, ки ҷумлаҳои навишта вақти хондан ба оҳанги овоз мувофиқ афтанд ва онро ноҷуру халалдор накунад.
Агар аҳамият бидиҳем, дарк мекунем, ки матни мехондагии репсароён дар асл саҷъ аст. Зеро он чи ки эшон месароянд, шеър нест. Аммо қофия дорад. Бинобар ин, ман пешниҳод мекунам, ки минбаъд ин жанри мусиқиро «реп» нею «саҷъ», «репсароӣ» нею «саҷъсароӣ» гӯянд ва бо ин амал ба он қабои тоҷикӣ пӯшонанд.
Дар омади гап: Бисёр даъвоҳоро мешунавем, ки гӯё реп ва репсароӣ барои мардуми тоҷик тамоман бегона аст. Аммо ман ба ин андеша чандон мувофиқ нестам. Чунки мо аз замонҳои қадим тарзи шеърхонию сурудхониҳое доштем, ки аз репи имрӯза кам фарқ мекунанд. Лекин, ин мавзӯи дигар аст. Агар репсароёну мухлисони онҳо лозим донанд, шояд, ки замоне ба ин мавзуъ баргардем.
Суханварӣ, пеш аз ҳама сухани бомаънӣ, мақсаднок, ҳадафдор, зебою равон ва гӯшнавозу дилнишин гуфтан аст. Барои суханвар шудан суханҷӯ ва суханпарвар бояд буд. Дар акси ҳол, суханат чӣ гуфтан бошаду чӣ навиштан ва чӣ сурудан, қимат пайдо намекунад. Гумон мекунам, малоли хотири репсароёни азиз намешавад, агар гӯям, ки дар сухани эшон маҳз ана ҳамин чизҳо кам аст. Яъне, суханашон аз маънӣ бой нест, аз зебоию гӯшнавозию дилангезӣ сабук аст ва ҳадафи камарзиш дорад.
Биноан, аз репсароён хоҳиш дорам, бештар ба сухане рӯ биёранд, ки на аз рӯи ҳавою ҳаваси ҷавонӣ ва мақбули дили худашон бошад. Зеро рисолати шахси саҳна танҳо барои худ гуфтану қонеъ гардонидани талаботи шавқу ҳаваси худаш нест. Шахси саҳна бояд сухане гӯяд, ки пеш аз ҳама, ба нафъи давлату халқу ҷамъият ва Ватан бошад, ягон мақсаду ҳадафи муайян ва арзишмандро ифода кунад.
Камина андеша дорам, ки эҳтирому арҷгузории нон яке аз ҳамин ҳадафҳо буда метавонад. Махсусан дар ҳоле ки Қонун «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳои миллӣ» инро тақозо мекунад. Бинобар ин, дар сарам андешае пайдо шуд, ки дар ҳамдастии репсароёни арҷманд барои посдории қадри нон ва иҷрои қонуни мазкур ҳиссае дошта бошам. Ана ҳамин аст мақсади эҷод шудани сухани саҳнавии зер, ки бояд байни ду сароянда ё гӯянда дар услуби саҷъ (реп) иҷро гардад. Албатта, яккасароӣ ҳам хато намешавад. Лекин сароидани дунафара дилпазиртар аст:
Сарояндаи 1: Шукри ин давру замон, нон бошад фаровон. Бо хости Аллоҳу аз туфайли ибни Раҳмон!
Сарояндаи 2: Гарчи нархаш нест арзон, ҳама ҷо аст пур-пури нон. Ҳам нондон, ҳам рӯи хон.
Сарояндаи 1: Рӯи тоқча, рӯи мизча, бисёр аст нону кулча.
Сарояндаи 2: Қолабӣ чандин намуд, тоҷикиҳош беҳудуд.
Сарояндаи 1: Нонҳои кунҷитин, қубадору равғанин. Қаймоқӣ, қандин, ширмолу шакарин.
Сарояндаи 2: Бо мавизу кишмишин, ҷурғотӣ, асалин, бо мураббо донагин, аз ҳама чизҳо ширин.
Сарояндаи 1: Чаппотиҳо ранг-ранг. Бас фатирҳои қашанг. Гирдача, фатирхамир. Ту гӯи бошад панир!
Сарояндаи 2: Сузмаю чалпак пур, чашмгир ҳастанд зи дур. Кулчақанду чак-чак, самбӯсаҳои варақ.
Сарояндаи 1: Орзуқ ҳам нест кам, мантую ӯлама ҳам. Занг-занг аст дакаданг, бӯлкачаҳо дилписанд.
Сарояндаи 2: Бо мазза қатлама, бо ҷазза қотрама. Бо лаззат ӯмоч, тори угро як қалоч.
Сарояндаи 1: Ё самарқандӣ гӯӣ, ё ки хуҷандӣ гӯӣ. Ҳамаи ин пайдост, гӯё беинтиҳост.
Сарояндаи 2: Нон ҳаст дар ҳар қадам, ҳар намуду ранг-ранг. Аз тамошояш басе, мефизояд рӯҳу ҳанг. (қувват)
Сарояндаи 1: Дар анборҳо мудом, орду гандум тон-тон. Ҳама сер ҳастанд зи нон. Аз хурдсол то калон.
Сарояндаи 2: Ҳам сағиру ҳам кабир, ҳам ҷавон, ҳам марди пир. Пешво кард тадбир, чӣ қадар тонӣ бигир!
Сарояндаи 1: Қад-қади роҳ сад дукон, - сад дукон пур-пури нон. Нонфурӯш - пиру ҷавон, мефурӯшанд ҳар замон.
Сарояндаи 2: Дар бозору мағоза. Зери ҳар хела хавоза. Бо иҷоза, бе иҷоза, - нон пазанд тоза ба тоза.
Сарояндаи 1: Аз тирезаю дарича, қад-қади ҳар гуна кӯча. Аз рафча, аз мизча, мефурӯшанд нону кулча.
Сарояндаи 2: Чӣ намуд ноне биҷӯӣ. Чӣ намуд ноне бигӯӣ. Яккачин карда бигирӣ, беҳтарин дар хушрӯӣ.
Сарояндаи 1: Нонбойҳоянд қатор. Дар назарҳо бешумор!
Сарояндаи 2: Бешуморанд, бешумор! Воқеан, қатор-қатор!
Сарояндаи 1: Хуллас, дар ҳама ҷо, нон ҳаст беинтиҳо.
Сарояндаи 2: Ношукрӣ гар кунем, мешавад боинтиҳо!
Сарояндаи 1: Чашм сер аз рӯи нон. Кас сер аз бӯи нон. Ҳам кӯчак ва ҳам калон. Ҳама таъминанд бо он.
Сарояндаи 2: Чунки имрӯз, тон-тон. Нони хурд, ё ки калон. Гандуму орд макарон, беҳисобанд ҷӯраҷон!
Сарояндаи 1: Бо талоши Пешво ва-з хостаҳои Худо!
Сарояндаи 2: Лек донам, як замон. Нон, будӣ басе гарон.
Сарояндаи 1: Ҳатто як луқмаи он. Буда мусовии ҷон.
Сарояндаи 2: «Нон» гуфта одамон. Ҷон доданд, он замон.
Сарояндаи 1: Лек бубинед ин замон. Ҳеҷ донанд ҳадри нон.
Сарояндаи 2: Ман ҳайронам, чаро? Қадр нашносанд варо!
Сарояндаи 1: Ё фаромӯш кардаанд? Даҳшати пешинаро?
Бо оҳанг ва зарби дигар, гӯё, ки қисса мекунанд. Ё чун шеър бо бадеият ҳам хонданашон мумкин:
Сарояндаи 2: Хурди мардум решаи алаф буд, ёфтани так-так басе давлат буд.
Сарояндаи 1: Тухми янтоқу ҷуворӣ баҳри кас, боию дороию савлат буд…
Сарояндаи 2: Кунҷора, ҷавдор, ё ин ки ҷав, ё зағора ё сабус ё раҳдав.
Сарояндаи 1: Папалоқу испалоқу замбуруғ, гар биёфтанд рӯзашон будӣ фурӯғ.
Сарояндаи 2: Гашнизу тотрону ширкамол, ҷоқала аз кӯҳ биёфтанд бемалол,
Сарояндаи 1: Чукрию сиёҳалаф ё «гӯши буз», чун ёфтанд хуш будшон он рӯз.
Сарояндаи 2: Нонро чун як балогардони роҳ, одамон бо худ медоштанд нигоҳ.
Сарояндаи 1: Зери болини тифлон ҳам мудом, мегузоштанд модарон як пора нон.
Сарояндаи 2: Ва ҳимоят менамуд он пора нон, ҳамаи он тифлакон, аз балоҳои замон.
Ҳарду: Ҳама рӯзу ҳама шом, бо хости Яздон.
Боз бо оҳанги дигар.
Сарояндаи 1: Аршади нон то ҳамин буд. Аз осмон то замин буд.
Сарояндаи 2: Нон буду «Офарин!» буд. Савлати рӯи замин буд.
Сарояндаи 1: Нон ҳасту «Офарин!» ҳаст. Қувва баҳри одамин ҳаст.
Ҳарду: Нон агар нест, одамӣ нест. Нон агар нест, хуррамӣ нест.
Ҳасан Юсуфи ФАЙЗБАХШ
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед