ҶАВОНОН
Чоршанбе 01 Май 2024 02:47
Фарҳанги ҳеҷ кишвар дар алоҳидагӣ рушд карда наметавонад. Фарҳанг дар ҳама мамлакатҳои рӯи ҷаҳон дар натиҷаи бархурд пешрафт мекунад. Ба он навгониҳо ворид мешавад. Аммо дар ин росто пос доштани арзишҳои миллӣ дар мадди аввал меистад. Яъне, набояд бо ворид шудан ба фарҳанги дигарон фарҳанги худро аз даст диҳем ва ё онро куллан дигар намоем. Ҳамчунин, ҳар урфу одат ва ё фарҳанге, ки аз дигарон ба мо ворид мешавад, пеш аз ҳама бояд мавриди омӯзиш қарор гирад, то ҷанбаъҳои хубу бади онро дарк намуда, баъдан ҷиҳатҳои фоиданокашро мавриди амал қарор диҳем.
Яке аз ҷашнҳои мамолики Ғарб, ки тайи чанд соли охир дар кишвари мо таҷлил мешавад ва ҳаводорони зиёде ҳам ёфтааст, «Ҳеллоуин» мебошад. Дар бораи пайдоиши он андешаҳои гуногун вуҷуд дорад. Гуфта мешавад, ки қабилаҳои ҷазираи Британия, Ирландия ва як қисмати Фаронса миҳимтарин иди худ “Самайн”-ро ҳар сол 31 октябр ҷашн мегирифтанд. Онҳо шаби базмии “Самайн”-ро яке аз воқеаҳои даҳшатноки сол медонистанд. Ақида доштанд, ки дар ин шаб парда байни инсонҳо ва соҳирон бардошта мешавад. Ба қавле онҳо метавонанд ба ҷаҳони ҳамдигар дар ин шаб ворид шаванд. Нишонаҳои пайдоиши ин ҷашн асосан аз ҳамин шаби “Самайн” сарчашма мегирад.
Баъд аз зуҳури дини насронӣ дар ҷазираҳои Британия ва Ирландия дар байни мардум нишонаҳои ин ҷашн ҳамоно боқӣ монд. Дар соли 835 бо қарори руҳонӣ (Папаи Рим) Григори IV дар маъбадҳои ғарбӣ рӯзи 1 ноябр Рӯзи тамоми муқаддасот эълон гардид ва ҳамасола ин рӯзро ботантана ҷашн мегирифтанд. Як рӯз пеш аз он бошад, яъне 31 октябр рӯзи «All Haltows Eve» ё «Halloween» ном гирифт, ки маънояш як рӯз пеш аз Рӯзи тамоми муқаддасот мебошад. Аз он ки таърихи ҷашни эълонкардаи роҳиб ва як рӯзи қабли он ба ҷашни “Самайн” рост омада буд, бисёри мардум онро давоми ин ҷашн фикр карданд. Фикрашон танҳо ҳамин буд, ки ҷашни “Самайн” аз нав зинда шуда¬аст, аммо «Ҳеллоуин» ҳангоми ҷашн гирифтан ба куллӣ аз “Самайн” фарқ дошт. Зеро дар он роҳибон танҳо аз чизҳо ва рӯзҳои муқаддас ёд мекарданд. Фарқи калон дар он аст, ки ҷашни “Самайн” пеш аз дини насронӣ буд. Онро қабилаҳои ҷазираи Британия, Ирландия ва як қисмати Фа¬ронса, аммо «Ҳеллоуин»-ро бошад, роҳибони насронӣ ҷашн мегирифтанд.
Дар аввал «Ҳеллоуин» дар Амрико дида намешуд. Онро аввалин маротиба муҳоҷирони ирландӣ ва шотландӣ ба Амрико оварданд. Дар ин кишвари пуриқтидор «Ҳеллоуин»ба зудӣ рушд кард ва аз он ҷо ба ҳамаи кишварҳои англисзабон паҳн гашт. «Ҳеллоуин» рафта-рафта ба як иди замонавӣ мубаддал гардид. Ҳоло он дар Амрико, Британияи Кабир, умуман кишварҳои англисзабон ба таври расмӣ ҷашн гирифта мешавад. Аммо ин рӯз дар ин кишварҳо рӯзи истироҳатӣ эълон нагардидааст.
Ҳамин тариқ, «Ҳеллоуин» дар охирҳои асри XX ба як қатор кишварҳои бо ИМА ҳамфарҳанг ҳам роҳ ёфт. Онро дар кишварҳои Ҷопон, Кореяи Ҷанубӣ, Сингапур, Австралия, Зеландияи Нав ва дигар давлатҳои ҷазиравӣ ба таври ғайрирасмӣ ҷашн мегиранд. Чанд сол қабл он вориди Русия шуда, аз он ҷо ба кишварҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил роҳ ёфт.
«Ҳеллоуин» аслан миёни ҷавонони кӯчагард ҷашн гириф¬та мешуд. Аз он ки “Самайн” ва «Ҳеллоуин» ба ҳам омезиш ёфтанд, дигар муҳимтарин унсури ҷашни «Ҳеллоуин» пӯшидани либоси ваҳмангез, сохтани қандилҳои аҷиб аз каду ва турб, ҳамчунин тарсонидани якдигар ба шумор мерафт. Аз ҳамон вақт ҳадафи ҷашнгирандагони «Ҳеллоуин» муайян гардид. Онҳо дар даруни ин сабзавот оташ ва ё шамъ фурӯзон карда, паҳлӯҳояшро сӯрох мекунанд, то ки аз ин сӯрохиҳо рав¬шании шамъ ҳайратовар намудор шавад. Ҳол он ки дар «Ҳеллоуин»-и ҳақиқӣ бо либосҳои махсус аз саҳар то бегоҳ руҳониёни дини насронӣ бо бадӣ мубориза мебурданд ва дар охир либосҳои худро оташ мезаданд. Яъне, дар пиндорашон ин буд, ки бо ин амал некӣ ба бадӣ ғолиб омадааст.
Ҳамин тавр, «Ҳеллоуин» дар Русия ва кишварҳои пасошӯравӣ таҷлили густурда пайдо кард. Сол аз сол таҷлили бошукӯҳи «Ҳеллоуин» норозигии зиёдро ба бор овард. Чунки дар он ашё, либосҳо ва расмҳои ваҳмангез зиёд шудан гирифт. Ахиран таҷлили густурдаи «Ҳеллоуин» дар мактабу донишгоҳҳои Русия ни¬гаронии вазорати маорифи ин кишварро ба бор оварда буд. Ин ниҳоди Русия аз хонандагон хоста буд, ки ди¬гар онро таҷлил накунанд. Ҳамчунин, синоди калисои провославии Русия низ ин ҷашнро шайтонӣ ва бар зидди дин унвон карда, аз пайравонаш хо¬ста буд онро таҷлил накунанд.
Ҷашни «Ҳеллоуин» тайи чанд соли охир дар Тоҷикистон низ ба таври ғайрирасмӣ ҷашн гирифта мешавад. Он дар кишвари мо ғолибан миёни гурӯҳи ҷавонони марказ¬нишини пойтахт ва онҳое, ки дар хориҷи кишвар зиндагӣ кардаанд ва ё дар созмонҳои байналмилалӣ фаъолият доранд, ҷашн гирифта мешавад. Онҳо дар дискоклубу марказҳои дилхушӣ бо либосу ниқобҳои мухталифи ваҳмангез ва қаҳрамонҳои афсонаҳо, аз ҷумла бо ҷомаи “Вампир”-у
“Аҷузакапмир” «Ҳеллоуин»-ро таҷлил мекунанд. Аз он ки онро як гурӯҳи кӯчаки ҷавонон ҷашн мегиранд, қисми зиёди мардум ба таҷлили он мухолифанд. Дар кишвари мо рӯҳониён ва гурӯҳи зи¬ёди ҷавонон ин иди аслан ғарбиро мухолиф ба расму оинҳои динӣ ва милливу суннатӣ медонанд. Воқеан, нигаронкунанда аст, ки бо оҳиста-оҳиста зиёд шудани ҷашнгирандагон ин ҷашн метавонад тавсеа ёбад ва ҷавонон ба ҷашну маросимҳои бегона рӯ биёранд.
Дар кишвари мо ба далели маҳдуд будани доираи ҷашнгирандагони «Ҳеллоуин» то ҳол вокунишҳои расмӣ ба бор наёмадааст. Маъмулан бо боздошти чанде аз ҷашнгирандагонаш аз сӯи мақомоти ҳифзи ҳуқуқ хулоса мешавад. Аммо дар маҳфилҳои алоҳида аз ин ҷашн интиқодҳо садо медиҳанд. Ҷавонони тоҷик, хоса на¬фароне, ки «Ҳеллоуин»-ро ҷашн мегиранд, аз куҷо пайдо шудан ва умуман мафҳуму ҳадафи ҷашнгирии онро намедонанд. Чунончи Дило¬вар Ҷабборов, як тан аз ҷавонон, ки соли ҷорӣ «Ҳеллоуин»-ро ҷашн ги¬рифтааст чунин мешуморад, ки он ба ягон дину оин ва арзишҳои миллӣ алоқаманд нест.
Чанде қабл ширкати “Walmart”-ро барои ҷашни «Ҳеллоуин» ба нажодпарастӣ ва таҳқир мутаҳам карда буданд. Дар остонаи ҷашни «Ҳеллоуин» ё иди чеҳраву симоҳои ваҳшатафкан ширкати “Walmart” ба нархи 40 доллар сару либосеро бо номи «Паштун Папа» ба фурӯш баровард, ки онро истифодабарандагони шабакаҳои иҷтимоӣ ба нажодпарастӣ, тавҳин, масхара ва исломбадбини маънидод карда бу¬данд. Ҳамчунин, чанд сол пеш яке аз ширкаткунандагони «Ҳеллоуин» ба қасри салтанати Бритониё бо сару либоси Усома бин Лодан омада, посбонҳои кохро ба ташвиш монон¬да буд. Назири ин гуна ҳодисаҳо аз ҷашни “Ҳеллоуин” садҳост, ки аз носозгор будани он ба мардум хабар медиҳад.
Аз ҷиҳати равонӣ низ «Ҳеллоуин» ба шахс таъсир мерасонад. Хун ва ё захмҳоро дар бадан намоиш додан, аз қоидаҳои асосии ин ҷашн шудааст. Пештар одамон дар «Ҳеллоуин» ба сар ниқоби кадугӣ мекашиданд, ҳоло бошад, он ба ниқобҳои даҳшатовар, бо хуну теғ мубаддал гардидааст. Ба мо маълум аст, ки бадию ғорат, куштору хунрезӣ аз хислатҳои номатлуб ба ҳисоб мераванд, ҳоло бошад дар ин ҷашн аъмоли мазкур аз қоидаҳои асосии бозӣ маҳсуб мешавад.
Метавон гуфт, ки тақлид кардани ҷавонон ба фарҳангу ҷашнҳои бегона, ба гунаи мисол ба «Ҳеллоуин» аз вуҷуди як халои фарҳангӣ ё беназорат мондани чанд ҷавон дар кишвар хабар медиҳад. Аз ин рӯ, месазад, ки Вазорати фарҳанг ҷиҳати манъ кардани ин ҷашн чора андешад. Бояд мо кӯшиш кунем, ки ҷавонон аз фарҳанг, урфу одати миллии худамон пайравӣ кунад. Зеро пос доштани фарҳангу оинамон дар оянда ба ҷавонон вобастагии зиёд дорад.
Яке аз ҷашнҳои мамолики Ғарб, ки тайи чанд соли охир дар кишвари мо таҷлил мешавад ва ҳаводорони зиёде ҳам ёфтааст, «Ҳеллоуин» мебошад. Дар бораи пайдоиши он андешаҳои гуногун вуҷуд дорад. Гуфта мешавад, ки қабилаҳои ҷазираи Британия, Ирландия ва як қисмати Фаронса миҳимтарин иди худ “Самайн”-ро ҳар сол 31 октябр ҷашн мегирифтанд. Онҳо шаби базмии “Самайн”-ро яке аз воқеаҳои даҳшатноки сол медонистанд. Ақида доштанд, ки дар ин шаб парда байни инсонҳо ва соҳирон бардошта мешавад. Ба қавле онҳо метавонанд ба ҷаҳони ҳамдигар дар ин шаб ворид шаванд. Нишонаҳои пайдоиши ин ҷашн асосан аз ҳамин шаби “Самайн” сарчашма мегирад.
Баъд аз зуҳури дини насронӣ дар ҷазираҳои Британия ва Ирландия дар байни мардум нишонаҳои ин ҷашн ҳамоно боқӣ монд. Дар соли 835 бо қарори руҳонӣ (Папаи Рим) Григори IV дар маъбадҳои ғарбӣ рӯзи 1 ноябр Рӯзи тамоми муқаддасот эълон гардид ва ҳамасола ин рӯзро ботантана ҷашн мегирифтанд. Як рӯз пеш аз он бошад, яъне 31 октябр рӯзи «All Haltows Eve» ё «Halloween» ном гирифт, ки маънояш як рӯз пеш аз Рӯзи тамоми муқаддасот мебошад. Аз он ки таърихи ҷашни эълонкардаи роҳиб ва як рӯзи қабли он ба ҷашни “Самайн” рост омада буд, бисёри мардум онро давоми ин ҷашн фикр карданд. Фикрашон танҳо ҳамин буд, ки ҷашни “Самайн” аз нав зинда шуда¬аст, аммо «Ҳеллоуин» ҳангоми ҷашн гирифтан ба куллӣ аз “Самайн” фарқ дошт. Зеро дар он роҳибон танҳо аз чизҳо ва рӯзҳои муқаддас ёд мекарданд. Фарқи калон дар он аст, ки ҷашни “Самайн” пеш аз дини насронӣ буд. Онро қабилаҳои ҷазираи Британия, Ирландия ва як қисмати Фа¬ронса, аммо «Ҳеллоуин»-ро бошад, роҳибони насронӣ ҷашн мегирифтанд.
Дар аввал «Ҳеллоуин» дар Амрико дида намешуд. Онро аввалин маротиба муҳоҷирони ирландӣ ва шотландӣ ба Амрико оварданд. Дар ин кишвари пуриқтидор «Ҳеллоуин»ба зудӣ рушд кард ва аз он ҷо ба ҳамаи кишварҳои англисзабон паҳн гашт. «Ҳеллоуин» рафта-рафта ба як иди замонавӣ мубаддал гардид. Ҳоло он дар Амрико, Британияи Кабир, умуман кишварҳои англисзабон ба таври расмӣ ҷашн гирифта мешавад. Аммо ин рӯз дар ин кишварҳо рӯзи истироҳатӣ эълон нагардидааст.
Ҳамин тариқ, «Ҳеллоуин» дар охирҳои асри XX ба як қатор кишварҳои бо ИМА ҳамфарҳанг ҳам роҳ ёфт. Онро дар кишварҳои Ҷопон, Кореяи Ҷанубӣ, Сингапур, Австралия, Зеландияи Нав ва дигар давлатҳои ҷазиравӣ ба таври ғайрирасмӣ ҷашн мегиранд. Чанд сол қабл он вориди Русия шуда, аз он ҷо ба кишварҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил роҳ ёфт.
«Ҳеллоуин» аслан миёни ҷавонони кӯчагард ҷашн гириф¬та мешуд. Аз он ки “Самайн” ва «Ҳеллоуин» ба ҳам омезиш ёфтанд, дигар муҳимтарин унсури ҷашни «Ҳеллоуин» пӯшидани либоси ваҳмангез, сохтани қандилҳои аҷиб аз каду ва турб, ҳамчунин тарсонидани якдигар ба шумор мерафт. Аз ҳамон вақт ҳадафи ҷашнгирандагони «Ҳеллоуин» муайян гардид. Онҳо дар даруни ин сабзавот оташ ва ё шамъ фурӯзон карда, паҳлӯҳояшро сӯрох мекунанд, то ки аз ин сӯрохиҳо рав¬шании шамъ ҳайратовар намудор шавад. Ҳол он ки дар «Ҳеллоуин»-и ҳақиқӣ бо либосҳои махсус аз саҳар то бегоҳ руҳониёни дини насронӣ бо бадӣ мубориза мебурданд ва дар охир либосҳои худро оташ мезаданд. Яъне, дар пиндорашон ин буд, ки бо ин амал некӣ ба бадӣ ғолиб омадааст.
Ҳамин тавр, «Ҳеллоуин» дар Русия ва кишварҳои пасошӯравӣ таҷлили густурда пайдо кард. Сол аз сол таҷлили бошукӯҳи «Ҳеллоуин» норозигии зиёдро ба бор овард. Чунки дар он ашё, либосҳо ва расмҳои ваҳмангез зиёд шудан гирифт. Ахиран таҷлили густурдаи «Ҳеллоуин» дар мактабу донишгоҳҳои Русия ни¬гаронии вазорати маорифи ин кишварро ба бор оварда буд. Ин ниҳоди Русия аз хонандагон хоста буд, ки ди¬гар онро таҷлил накунанд. Ҳамчунин, синоди калисои провославии Русия низ ин ҷашнро шайтонӣ ва бар зидди дин унвон карда, аз пайравонаш хо¬ста буд онро таҷлил накунанд.
Ҷашни «Ҳеллоуин» тайи чанд соли охир дар Тоҷикистон низ ба таври ғайрирасмӣ ҷашн гирифта мешавад. Он дар кишвари мо ғолибан миёни гурӯҳи ҷавонони марказ¬нишини пойтахт ва онҳое, ки дар хориҷи кишвар зиндагӣ кардаанд ва ё дар созмонҳои байналмилалӣ фаъолият доранд, ҷашн гирифта мешавад. Онҳо дар дискоклубу марказҳои дилхушӣ бо либосу ниқобҳои мухталифи ваҳмангез ва қаҳрамонҳои афсонаҳо, аз ҷумла бо ҷомаи “Вампир”-у
“Аҷузакапмир” «Ҳеллоуин»-ро таҷлил мекунанд. Аз он ки онро як гурӯҳи кӯчаки ҷавонон ҷашн мегиранд, қисми зиёди мардум ба таҷлили он мухолифанд. Дар кишвари мо рӯҳониён ва гурӯҳи зи¬ёди ҷавонон ин иди аслан ғарбиро мухолиф ба расму оинҳои динӣ ва милливу суннатӣ медонанд. Воқеан, нигаронкунанда аст, ки бо оҳиста-оҳиста зиёд шудани ҷашнгирандагон ин ҷашн метавонад тавсеа ёбад ва ҷавонон ба ҷашну маросимҳои бегона рӯ биёранд.
Дар кишвари мо ба далели маҳдуд будани доираи ҷашнгирандагони «Ҳеллоуин» то ҳол вокунишҳои расмӣ ба бор наёмадааст. Маъмулан бо боздошти чанде аз ҷашнгирандагонаш аз сӯи мақомоти ҳифзи ҳуқуқ хулоса мешавад. Аммо дар маҳфилҳои алоҳида аз ин ҷашн интиқодҳо садо медиҳанд. Ҷавонони тоҷик, хоса на¬фароне, ки «Ҳеллоуин»-ро ҷашн мегиранд, аз куҷо пайдо шудан ва умуман мафҳуму ҳадафи ҷашнгирии онро намедонанд. Чунончи Дило¬вар Ҷабборов, як тан аз ҷавонон, ки соли ҷорӣ «Ҳеллоуин»-ро ҷашн ги¬рифтааст чунин мешуморад, ки он ба ягон дину оин ва арзишҳои миллӣ алоқаманд нест.
Чанде қабл ширкати “Walmart”-ро барои ҷашни «Ҳеллоуин» ба нажодпарастӣ ва таҳқир мутаҳам карда буданд. Дар остонаи ҷашни «Ҳеллоуин» ё иди чеҳраву симоҳои ваҳшатафкан ширкати “Walmart” ба нархи 40 доллар сару либосеро бо номи «Паштун Папа» ба фурӯш баровард, ки онро истифодабарандагони шабакаҳои иҷтимоӣ ба нажодпарастӣ, тавҳин, масхара ва исломбадбини маънидод карда бу¬данд. Ҳамчунин, чанд сол пеш яке аз ширкаткунандагони «Ҳеллоуин» ба қасри салтанати Бритониё бо сару либоси Усома бин Лодан омада, посбонҳои кохро ба ташвиш монон¬да буд. Назири ин гуна ҳодисаҳо аз ҷашни “Ҳеллоуин” садҳост, ки аз носозгор будани он ба мардум хабар медиҳад.
Аз ҷиҳати равонӣ низ «Ҳеллоуин» ба шахс таъсир мерасонад. Хун ва ё захмҳоро дар бадан намоиш додан, аз қоидаҳои асосии ин ҷашн шудааст. Пештар одамон дар «Ҳеллоуин» ба сар ниқоби кадугӣ мекашиданд, ҳоло бошад, он ба ниқобҳои даҳшатовар, бо хуну теғ мубаддал гардидааст. Ба мо маълум аст, ки бадию ғорат, куштору хунрезӣ аз хислатҳои номатлуб ба ҳисоб мераванд, ҳоло бошад дар ин ҷашн аъмоли мазкур аз қоидаҳои асосии бозӣ маҳсуб мешавад.
Метавон гуфт, ки тақлид кардани ҷавонон ба фарҳангу ҷашнҳои бегона, ба гунаи мисол ба «Ҳеллоуин» аз вуҷуди як халои фарҳангӣ ё беназорат мондани чанд ҷавон дар кишвар хабар медиҳад. Аз ин рӯ, месазад, ки Вазорати фарҳанг ҷиҳати манъ кардани ин ҷашн чора андешад. Бояд мо кӯшиш кунем, ки ҷавонон аз фарҳанг, урфу одати миллии худамон пайравӣ кунад. Зеро пос доштани фарҳангу оинамон дар оянда ба ҷавонон вобастагии зиёд дорад.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед