Чанд муддат пеш дар қисмати ғарбии Афғонистон, дақиқтараш минтақаи Нимрӯз, бо истифода аз силоҳи тирандозӣ ва ҳатто тӯпҳо, байни ҷангиёни ҳаракати Толибон ва ҳарбиёни эронӣ муноқиша рух дод. Мувофиқи иттилои воситаҳои ахбори омма ҷангиёни Толибон ба ду нуқтаи дидбонгоҳи сарҳадии Эрон ҳамла карда, онҳоро ба тасарруфи худ дароварданд. Дар ҷавоб эрониҳо ба ҷангиён зарба зада, дидбонгоҳҳоро бозпас гирифтанд. Айни замон вазъ гӯё муътадил аст.

Аммо тавре коршиносони машғул ба омӯзиши вазъи минтақа мепиндоранд, муносибати ҳукуматдорони кишвари исломии Эрон бо ҳаракат начандон ҳамвор, балки мураккаб ва душвор аст. Аммо то забти Кобул аз ҷониби ин ҳаракат, Теҳрон бо намояндагони эшон робита ва гуфтугӯ анҷом медод. Аз дигар тараф, Теҳрон дар мавқеи зидди ҳузури амрикоиҳо ва иттифоқчиёни онҳо дар кишвари афғон қарор дошт ва то андозае Толибонро тарафдор ҳам буд.

Ҳоло чун дигар кишварҳои абарқудрат ва манфиатҷӯ аз ҳузури Толибон, саркардаҳои кишвари исломӣ ҳам, дар пайи дарёфти манфиатҳои хеш саъй доранд, нафъеро соҳиб шаванд. Дар ин маврид эрониҳо як бартарияти ҷиддиро соҳибанд. Ин ҳам бошад, сукунати гурӯҳи сершумори қавмии ҳазораҳои шиамазҳаб дар мулки афғон. Ҳазораҳое, ки ҳангоми мубориза алайҳи ҷангиёни ДОИШ дар Сурия ва Ироқ, эрониҳо аз онҳо истифода бурдаанд.

Албатта, баъди ба сари ҳокимият омадан, Толибон ин қавмро, аз боиси эътиқод, то андозае озор ҳам доданд. Маҳз ба хотири ҳимоя аз ҳуқуқҳои ҳазораҳо, намояндаи махсуси Эрон Ҳасан Козимии Комӣ нимаҳои моҳи гузашта, ба Кобул сафар карда, доир ба ин масъала ба мувофиқа расидаанд.

Аммо мухолифат байни ҳукуматдорони эронӣ ва ҳаракати Толибон ҷиддӣ боқӣ хоҳад монд. Зеро дар аксар масоил нуқтаи назари ҳар ду ҷониб хеле гуногун ва пурихтилоф аст. Дар пайи сурат гирифтани воқеоти минбаъда, то ҳадди имкон эрониҳо мекӯшанд ба Толибон фишор оварда, дар мулки афғон ҳузури худро ривоҷ дода тавонанд.

Ба иловаи ҳазораҳои шиамазҳаб, дар мулки афғон даризабонон, яъне тоҷикони суннимазҳаб зист доранд, ки то нисфи аҳолии Афғонистонро ташкил медиҳанд. Моҳиятан забони дарии Афғонистон, забони муносибат, гуфтугӯ байни ҳар гуна қавму мардумон маҳсуб ёфта, аз забони паштунии Толибон дар сатҳи боло меистад. Дар ин мулк намояндагони қавмҳои дигар паштуниро қариб, ки намедонанд ва маҳз бо дарӣ бо ҳам гуфтугӯ мекунанд. Ин ҳам ба нафъи эрониҳост.

Ҳангоме Толибон ба сари ҳокимият омаданд, дар дараи Панҷшер, таҳти сарварии Аҳмади Масъуд асосан тоҷикон зиди ин ҳаракати ифротӣ бархостанд. Аз боиси дастгирӣ тайёраҳои покистонӣ мавқеъҳои размандагонро дар дараи Панҷшер мавриди бомбаборонкунӣ қарор доданд. Дар ин маврид ҳукуматдорони Эрон ба ҳимояи размандагони панҷшерӣ овоз баланд карда, чунин амалро маҳкум намуданд. Тахмин аст, ки ба таври ноошкор, эрониҳо дар посухи амалкардаҳои ҳарбиёни покистонӣ, мавқеъҳои ҷангиёни Толибонро сахт бомбаборан кардаанд.

Вазъи иқтисодию молиявии Афғонистон айни замон хеле ташвишовар аст. Толибон ба ёриҳои гуногунҷабҳа ниёз дошта, мекӯшанд ҷомеаи ҷаҳонӣ онҳоро эътироф созад. Пас гумон аст, муноқишаи наздисарҳадӣ ба низоъҳои калон байни Толибону эрониҳо оварда расонад. Зеро он умуман ба нафъи ин ҳаракат нест.

Т. ДАВЛАТ, “ҶТ”