Инсон пас аз таваллуд аз модар, падар, бибӣ, бобо ва дигар хешовандон ҳар чизеро, чи нек асту чӣ бад, мешунавад ва меомӯзад. Яъне барои рушди кӯдак пеш аз ҳама нақши хонавода муҳим аст. Аз ин рӯ, ҳар хонавода фолклори хос дорад. Дар маҳфили навбатии инфиродии профессор Равшан Раҳмонӣ «Фарҳанги мардум», ки дар факултети филологияи ДМТ амал мекунад, ҳамин масъала мавриди омӯзиш қарор гирифт.

Равшан Раҳмонӣ дар бораи фолклори хонавода, ки то имрӯз дар кишвари мо ба таври ҷудогона омӯхта нашудааст, сухан гуфта, аҳамияти гирдоварӣ ва дар оянда таҳқиқ кардани онро барои аъзои маҳфил фаҳмонд. Маълум шуд, ки барои камол ёфтани фарзандони ҳар хонавода матнҳои аллаи модар, таронаҳои навозишӣ, бозиҳои кӯдакона, тезгӯякҳо, афсонаҳо, чистонгӯӣ ва зарбулмасалу мақол аҳамият доштааст.

Дар маҳфил донишӯён дар бораи фолклори хонаводаи худ сухан гуфтанд. Анораи Азиз (донишҷӯи курси 2), ки аз ноҳияи Файзобод аст, дар бораи хонаводаи худ гап зад. Маълум шуд, ки дар ин хонавода сурудҳои алла, чистонгӯӣ, латифа, шугун (фоли нек), бахусус афсонаро зиёд мегуфтаанд. Ӯ ҳамчун намуна чанд латифае, ки аз хешовандонаш шунидааст, нақл кард. Донишҷӯи курси як Соҷида Маҳмудова, ки аз ноҳияи Панҷакент аст, дар бораи фолкори хонаводаи худ сухан гуфт. Дар хонаводаи онҳо таронаҳои хурдсолон, аллаи модар, бозиҳо, зарбулмасалу мақол зиёд будааст. Дар хурдсолӣ модару падар аз тариқи бозӣ барои фарзандон нақлҳои ҷолиб мекардаанд. Дар ин хонавода ҳар корро бо дуои нек шуруъ мекардаанд. Модар, падар, бобову бибӣ аз хурдсолӣ афсона, қисса, нақлу саргузаштҳои ҷолиб мегуфтаанд. С. Маҳмудова гуфт, ки пас аз нақли ҳар матн модар ва падар насиҳат мекардаанд, ки аз ин гуфтаҳо панд гиред, кори бад одамро ба роҳи бад мебарад, кори нек, амали нек одамро хушбахт месозад. Нигора Орифова (донишҷӯи курси 2) зодаи Истаравшан аст. Нигора низ дар бораи фолклори хонаводаи худ, ки то имрӯз модараш саргузашту ҳикоятҳои ҷолибе мегуфтаанд, барои аъзои маҳфил бо мисолҳо сухан гуфт. Дар ин хонавода бобою бибӣ низ барои наберагон саргузаштҳои ҷолиб мегуфтаанд. Дар маърӯзаи Фирӯз Холиқов (курси 4) оид ба мавқеи жанри саргузашт дар хонавода изҳори назар шуд. Ӯ ба таври мушаххас дар бораи жанри саргузашт, ки намунаҳои онро аз хешовандонаш сабт кардааст, сухан гуфт. Маълум шуд, ки саргузашт яке аз жанрҳои муҳим будааст. Бо шунидани нақли саргузашти модар, падар, бобо, бибӣ ва дигар хешовандон фарзандон бо таърих, шаҷара ва дигар ҳодисаҳои хонавода ошно мешудаанд. Баъзе саргузаштҳое будаанд, ки аз шуниданаш гиряи кас меомадааст ва ба дили одам меҳру шафқат бедор мекардааст.

Дар маҳфил ҳамчун мисол баъзе латифаҳо, дуоҳо, зарбулмасалҳо ва унвони афсонаву қиссаҳо оварда шуд. Маълум шуд, ки зарбулмасалаҳои «шохи дарахти мевадор хам аст», «меҳнат кунӣ, роҳат мебинӣ», «фарзанди нек боғи падар, фарзади бад доғи падар», «луқмаро калон гиру гапро не», «пеш аз асп охур набанд», «ҷомаи бемаслиҳат кӯтоҳ намеояд», «давидани гусола то каҳдон» имрӯзҳо низ дар хонаводаҳо маъмул буда, барои тарбияи фарзандон нақши муҳим доштааст.

Дар маҳфили «Фарҳанги мардум» баҳсҳо ҷолибанд. Диққикати аъзои маҳфилро афсона ҷалб кард. Дар натиҷа, бо хоҳиши донишҷӯён дар маҳфили навбатӣ масъалаи «Афсона дар хона» мавриди баррасӣ қарор гирифт. Аввал устод Равшан Раҳмонӣ дар бораи аҳамияти тарбиявии афсона дар хонавода сухан гуфт. Ишора бар он кард, ки солҳои охир дар хонаводаҳо барои фарзандон нақл кардани афсона хеле суст шудааст. Ҳоло ки дар кишварҳои пешрафтаи дунё агарчи анъанаи афсонагӯӣ аз байн рафтааст, вале падару модар барои фарзандаш ҳар шаб афсона нақл мекунад, ё аз китоб мехонад. Ба гуфти устод, то синни мактабравӣ дар кишварҳои хориҷӣ кӯдак 500 ва ҳатто аз ин ҳам бештар афсона мешунавад.

Донишҷӯён дар бораи он ки дар хонаводаҳои онҳо падару модар, бобою бибӣ ва дигар хешовандон чи гуна афсона ва қисса мегуфтаанд, суханронӣ карданд. Маълум шуд, ки имрӯзҳо низ дар баъзе хонаводаҳо барои фарзандон афсона мегуфтаанд. Афсонаҳои «Бузаки Ҷингилапо», «Лаку Пак», «Дувоздаҳ бародарон», «Духтари Ҷасур», «Кали Зирак», «Модари ӯгай», «Донак», «Бибигамбусак» имрӯзҳо низ дар байни мардум шуҳрат доштааст.
Дар ҷамъбаст устод Равшан Раҳмонӣ гуфт, он донишҷӯёне, ки аз хешовандони худ дар хурдсолӣ афсона шунидаанд, зирак, ҳушёр ва дониши хуб доранд. Донишҷӯёне, ки аз хурдсолӣ афсона нашунидаанд, дар таҳсил ҳам суст ҳастанд. Дар охир мувофиқи мушоҳидаҳо ишорат шуд, ки ҳоло ҳам калонсолон дар деҳаҳо ва ҳатто гоҳе дар шаҳрҳо афсона мегуфтаанд. Аз ин рӯ, аъзои маҳфил тасмим гирфтанд, ки афсонаҳои аз бобою бибӣ ва дигар калонсолон шунидаашонро сабт намоянд ва пешкаши хонандагон кунанд.

Абубакр ДАВЛАТОВ,
Ҳилолҷон ҚУРБОНОВ,
донишҷӯёни факултети филологияи ДМТ