ФАРҲАНГ
Шанбе 27 Апрел 2024 06:18
Ё Ато Ҳамдаме, ки ифтихораш танҳо тоҷик будан аст
Чанде пеш ба муносибати 31-солагии ҷашни бошукӯҳи истиқлол адиб ва рӯзноманигор Ато Ҳамдам соҳиб шуд унвони Нависандаи халқии Тоҷикистонро. Бо ин баҳона суҳбате анҷом додем ҳамроҳашон ва хостем кушоем чанд сафҳаро аз китоби рӯзгорашон. Хостем аз Атое гӯем, ки рӯзноманигориро мактаб аст. Атое, ки таърихро арҷгузор аст. Атое, ки фарҳангро ҳомӣ аст. Атое, ки имрӯз дар даст асо дорад, аммо дар вуҷуд ҳамоно ҷасорат. Атое, ки тоҷик будан ифтихораш мебахшад ҳарҷое, ки буду ҳаст.
АТОИ ХАЛҚ
Ё унвоне, ки халқӣ будани ӯро расмӣ кард
- Доштани унвони Нависандаи халқӣ барои Ато Ҳамдам атокунандаи чӣ эҳсос будааст?
- Албатта, вақте ба заҳмату меҳнати адиб дар сатҳи баланд баҳо медиҳанд, ин барои ӯ як шарафи бузург аст. Барои ман низ аз дасти Роҳбари давлат гирифтани ин унвони баланд мояи хушнудию сарфарозист. Ман ҳеҷ гоҳ намегӯям, ки хубу олӣ меҳнат кардаам. Лекин вақте ҳамон хизмати ночизаки маро қадр намуданд, зиёд сипосманд гардидам. Ҳамчунин мавҷи табрикоти дӯстону ҳамкасбону наздикон ва гоҳо ношиносон, ки мерасанд бисёр хушоянд аст.
Баъзеҳо мегӯянд, ки шумо метавонис-тед ин унвонро барвақтар гиред. Аммо ман гумон мекунам, ки вақташ нав расидааст. Чунки унвони Нависандаи халқии Тоҷикистон барои як ё ду асар дода намешавад. Аз ин хотир, ин унвон баҳо ба меҳнати 60-солаи ман дар соҳаи адабиёту рӯзноманигорӣ аст, ки бароям арзиши баланд дорад. Ин мукофот ҳамчунин аз рӯзномаи дӯстдоштании ман “Комсомоли Тоҷикистон” (ҳоло “Ҷавонони Тоҷикистон”) низ мебошад, ки дар худсозии ман ва гирифтани ин унвон саҳми арзанда дорад.
- Чӣ шунидед аз ҷониби Пешвои миллат ҳангоми гирифтани ин унвон?
- Ман 32 сол боз бо Ҷаноби Олӣ ошноӣ дорам. Мо соли 1990 бо ҳам вохӯрда будем. Сарвари давлат аз ноҳияи Данғара ва ман аз ноҳияи Ҳисор депутати Шурои Олӣ интихоб шуда будем. Аз ҳамон замон ошноии мо шуруъ шуд. Аз ин хотир рӯзи супоридани унвон бо табассум гуфтанд, ки Ато, аз афташ каме пир шудем-а? Ман гуфтам, ки не Ҷаноби Олӣ ҳоло вақти пирӣ нест. Ҳоло мо зиёд кор хоҳем кард. Мо бо Шумо ифтихор мекунем, ки бо мо ҳастед. Сарвари давлат ҳам ташаккур гуфтанд, барои он ҳама солҳое, ки якҷо кор кардем. Ин барои ман беҳтарин баҳову подош аст.
- Оё ҳатмист, ки як адиби арзанда унвондор ё ҷоизадор бошад?
- Ман фикр мекунам ҳатмӣ нест. Чун адиб набояд ба хотири мукофот кор кунад. Аммо агар ҳар меҳнату заҳмат асил бошад, рӯзе ҳатман қадрдонӣ мешавад.
- Сарвари давлат шуморо ҳанӯз дар солҳои 93 баъди муваффақиятҳои намоишномаи “Сафармахсум” дар қатори ҳунармандон мехостанд, соҳиби унвоне гардонанд, аммо рад кардед...
- Бале. Ҳамон сол дар Душанбе озмуни “Парасту 93” баргузор мегардид ва намоишномаи ман бо номи “Сафармахсум”, ки онро Театри давлатии ҷавонон ба саҳна гузошта буд, дар он иштирок намуда, сазовори шоҳҷоиза шуд. Баъди он ба озмуни байналмилалӣ ба шаҳри Ашқобод роҳхат гирифт, ки дар байни 9 театри туркзабон сазовори мақоми аввал гардид. Он замон ман вазири фарҳанг будам ва ба Президенти кишвар аз ин дастоварди театрӣ гузориш додам. Эшон ҳам зуд дастур доданд, ки гурӯҳи эҷодиро бо унвону мукофотҳо сарфароз гардонанд. Зеро дар он рӯзҳои мудҳиш театри мо фаъолияти хуб нишон дод. Хусусан, таҳияи намоишномаи мазҳакавӣ, ки дар миёни он ҳама ҷангу хунрезиҳо лоақал чанд лаҳза ба мардум фароғат мебахшид. Ман чанд ҳунармандоне, ки дар ин намоишнома банд буданд, барои гирифтани унвону мукофотҳо пешниҳод намудам. Сарвари давлат ба он рӯйхат нигоҳ карданду ҳайрон шуда пурсиданд, ки Ато чаро ту дар ин миён нестӣ? Гуфтам, Ҷаноби Олӣ ман ҳоло нав вазир шудаам, ҳоло нагӯянд, ки вазир аз вазифа истифода карду исми худашро навишт.
Ҷаноби Олӣ хандиданду гуфтанд, ки Ато, мо мукофотро барои истеъдоду ҳунаратон медиҳем, на барои вазир буданатон. Ман аз ин эътимоду эътирофи Сарвари давлат бисёр миннатдор шудам. Ҳамин тавр, ман худамро ба ягон мукофот ё унвон пешниҳод накардам. Ҳарчанд ин намоишномаро як сол пеш аз вазирӣ навишта будам.
- Ҳамин рӯзҳо чӣ аҳдофе ҳаст дар пеш, ки анҷом ёфтани он қодир аст ормонҳоро аз дилатон тоза кунад?
- Нависанда ҳеҷ гоҳ роҳат намекунад. Ман дар зиёд ҷойҳо гуфтаам ва ҳатто номи як китобам ҳам ҳамин гуна аст, ки барои ман кор беҳтарин истироҳат аст. Ин шабу рӯзҳо ҳам эҷод мекунам. Чун пештара ҳоло ҳам ба сохтмонҳои зарбдор таваҷҷуҳ дорам ва аз кору заҳмати нақбканони Шаҳристон бо номи “Чароғи раҳнамо” як драма навиштам. Ҳамчунин маҷмӯи пйесаҳоямро барои китоб омода кардам ва ҳоло мунтазири сарпарас-те ҳастам, ки бо кумакашон он нашр шавад. Умедворам, ки ин китоб то рӯзи Иҷлосияи таърихсоз чоп шуда, ба дасти хонанда мерасад. Боз нияти чопи чандин чизҳои дигарро ҳам дорам, агар умр даст диҳад.
АТОИ “КОМСОМОЛ...”
Вақте номи ӯ курсиҳоро меларзонд
- Ато Ҳамдам худро кӣ мешуморад. Журналист, нависанда, драмматург, сиёсатмадор...?
- Ман пеш аз ҳама журналистам. Ин соҳа роҳи маро ба адабиёт кушод. Ба сиёсат низ аз он давра ҳамроҳ шудам, ки ҳамчун журналист ба кор шуруъ кардам.
- Дар ҳарҷо дар бари номи шумо номи “Комсомоли Тоҷикистон” низ ҳаст. Пас, “Комсомоли Тоҷикистон” дар рӯзгори шумо яъне?
- Як мактаби бузург. Ман дар рӯзномаи ноҳиявӣ ба воя расидам. Баъд аз он дар рӯзномаи “Тоҷикистони Советӣ” ба кор даромадам. Дар онҷо панҷ сол корро омӯхтам. Аммо ҳамеша дар пеши чашмонам “Комсомоли Тоҷикистон” аст. Ман дар ин рӯзнома ҳам дарс додаам, ҳам дарс омӯхтаам.
- Шумо ба сармуҳарририи ин рӯзнома дар синни 28-солагӣ ва дар замони муҳити носозгор доштани он омадед. То чӣ ҳад мушкил буд оғози кор ва чӣ машаққатҳоро пушти сар кардед?
- Таъин шудани ман ҳамчун сармуҳаррири ин нашрия ҳамаро ҳайрон карда буд. Чун ман барои муҳити ин идора одами нав будам. Аммо дар ҳамон мулоқоти аввал бо кормандон гуфтам, ки мо бояд ҳарчӣ то ин вақт дар ин идора гузашт, фаромӯш кунем ва кӯшиш созем, ки кори рӯзномаро хубтар пеш барему онро ба зинаҳои баланд расонем. Барои ман муҳим истеъдоду маҳорати шумост. Баъди як ҳафтаи корӣ аз ҳарҷо бароям хабар расид, ки зиёд нафарон гуфтаанд, ки ин Ато шояд тавонад, ду моҳ сармуҳаррирӣ кунаду халос. Баъдан худаш гурехта меравад. Ман инро шунида хандидам ва гуфтам ман то ҳадди тавон кор мекунам, тӯли чанд муддате ки бошад. Ҳамин тавр ҳам шуд, ки Ато Ҳамдам ду моҳ не, балки ёздаҳ сол дар вазифаи сармуҳаррири ин рӯзнома фаъолият кард.
- “Комсомоли Тоҷикистон”-и замони шумо басо маҳбуб буду машҳур. Ҷое асрори онро дар ташкили “коллективи муттаҳид” меҳисобед. Барои муттаҳидии он коллектив аз чӣ усулҳо кор мегирифтед?
- Аввал кӯшиш намудам аз муҳити идора маҳалгароиро дур кунам. Дуюм танҳо ба истеъдоду ҳунар баҳо додам. Ба нафарони арзанда ду баробар бештар ҳаққи қалам таъин кардам. Баъдан ба кормандон озодӣ додам. Яъне ҳар куҷое мехостанд, мефиристондам то чизҳои ҷолибтарро дида нависанд. Ҳамчунин худам низ аз ин миён дур набудаму кӯшиш мекардам ба мавзӯҳои ҷиддӣ даст занам. Ман он вақтҳо донишҷӯёнро ҳам ба кор ҷалб кардам, ки имрӯзҳо онҳо мутахассисони хуби ин соҳа шудаанд.
- Шумову тиматон он замон ба таҳлили он мушкилию норасоиҳое машғул будед, ки гуфтанашон ҳатто дар пинҳониҳо мамнӯъ буд. Чӣ шуморо қувват мебахшид ва оё ҳаросе барои аз даст рафтани вазифа набуд?
- Не. Барои ман шояд мадади илоҳӣ мерасид. Ман аз 15-16 солагӣ дар ин соҳа будам ва каму беш ин самтро сарфаҳм мерафтам. Аз ин хотир ба худ мегуфтам, ки агар натавонӣ тағйироти қатъӣ карда, бояд ҷойро холӣ намоӣ. Ман ҳамеша тимамро дастгирӣ ва ҳифз мекардам ва онҳо ба ман эътимоди зиёд доштанд. Ҳамин буд, ки мо муваффақ шудем, то бо чандин вазиру раисҳои давр рӯ ба рӯ суҳбат карда, дархосту шикоятҳои хонандагонро ба онҳо расонем. Барои ин на ҳар кас ҷуръат мекард.
- Бале, ин рубрика бо номи “Мулоқоти ғоибона” шояд вуҷуди ҳар вазиру раиси он вақтаро ба ларзиш меовард. Шумо бо ин рубрика тақрибан ба овардану дар курсии сахти сармуҳаррир шинонидану дар рӯ ба рӯи мушкилиҳои ҷомеа қарор додани чанд вазиру раис муввафақ шудед?
- Қариб бо ҳамаи онҳо мо суҳбат кардем. Аввалин меҳмони ин рубрикаи мо вазири саноат ва масолеҳи бинокорӣ В.И. Медведев буд. Дар аввал бе майлу хоҳиш омад. Аммо баъди анҷоми суҳбат хеле хурсанд шуда, ба мо офарин хонд. Баъзеи онҳо дар ҳамон вақти суҳбат супоришҳо дода, чандин мушкилиҳоро ҳал мекарданд. Масалан, Рашид Олимов котиби якуми Комсомол дар муддати се соати суҳбат қариб 4 ё 5 мушкилиро дар ҳамонҷо ҳал намуд. Ҳамаи онҳо ин иқдоми моро баҳои баланд медоданд ва аз идора бисёр хурсанд мерафтанд. Ман ҳамаи он маводҳоро барои китоб кардан, ҷамъоварӣ намуда будам. Ҳатто чанд нафар гуфтанд, мо барои чопи он маблағ медиҳем. Чунки онҳо қиссаҳои зиндаи он замонанд. Аммо мутаассифона онҳоро гум кардам.
- Оё боре дар ҷараёни пешниҳоди ин рубрика даъвое миёни шумою вазифадорони давр сар назада буд?
- Не. Баръакс онҳо баъдан худашон занг зада мепурсиданд, ки навбати мо кай мерасад?
- Дар 11 соли фаъолият дар рӯзномаи “Комсомоли Тоҷикистон” чӣ зиёд буд: таҳдиду хатар ё таҳсину офарин?
- Таҳсину офарин зиёдтар буд. Албатта, таҳдиду хатарҳоям буданд, вале ман ба онҳо аҳамият намедодам.
- Чӣ тафовути бузурге мебинед имрӯз миёни “Комсомол...”-и худу “Ҷавонон...”-и мо?
- Инро гуфтан як кам мушкил аст. Чун тафовути аввалин ин миёни замони мою замони шумост. Мутаассифона, имрӯзҳо наметавонам пайваста ҳар шумораи ин рӯзномаро мутолиа намоям. Аммо гоҳ-гоҳе ба дастам меафтад ва варақ зада мебинам, ки шумо ҳам чизҳои хубро чоп мекунед. Як камбудӣ дар ҳамаи ҷаридаҳои имрӯзаи мо ҳамин аст, ки ба мавзуъҳои ҷиддию нишонрас камтар даст мезананд.
АТО ҲАМДАМ: МАН БАРМЕГАРДАМ
Маҳви адолат, авҷи хиёнат, арсаи сиёсат
- 3 марти соли 1988. Ин рӯзу ин сол чӣ унвон дорад дар рӯзгоратон?
- Шояд рӯзи маҳви адолат. Як рӯзи сиёҳ. Рӯзе, ки маро Бюрои кумитаи марказии Комсомол аз вазифаи сармуҳаррирӣ барканор кард. Аммо ман имрӯзро хеле ором қабул кардам. Чун бовар доштам, ки ягон гуноҳ накардаам. Баъдан ман боз дар Бюрои кумитаи марказии партия хеле шадид муҳокима шудам.
- Вақте шуморо баъди муҳокима барои “гуноҳ”-ҳои пайдо нашуда аз вазифаи сармуҳаррирӣ барканор карданд, чӣ бештар азиятатон дод?
- Боз ҳам ноадолатиҳои замона. Ҳамчунин каҷфаҳмиҳою хиёнати баъзе дӯстон. Аммо ҳамаи онҳо аз ман узр пурсиданд. Ман ба ҳамаи онҳо гуфтам, ки шуморо Худо бахшад.
- Дар анҷом аз шумо пурсиданд: Ягончӣ гуфтан мехоҳед? Шумо гуфтед: Ман бармегардам.Чӣ ин қадар боварманд сохта буд шуморо баъди он ҳама ноадолатиҳо?
- Бале. Вақте муҳокима анҷом ёфт, Қаҳҳор Маҳкамов бо забони русӣ аз ман пурсид, ки ягончӣ гуфтан мехоҳӣ, ман гуфтам не. Баъдан вақте ба назди дар омадам, пеш аз кушодану баромадан ба сӯи издиҳоми мардум нигоҳ кардаму кӯтоҳ гуфтам: “Товариши я вернусь”. Ҳамин хел ҳам шуду ман баъди якуним сол барагаштам.
Маро пеш аз ҳама покизагии қалбам ва боварӣ ба Худою худ эътимод бахшида буд. Баъдан ман бовар доштам, ки ҷавонҳо маро дастгирӣ мекунанд.
- Баргашти шумо ин бор дар олами сиёсат буд. Шумо депутати Шӯрои Олӣ шудед. Ин оламро чӣ гуна пазируфтед?
- Ман кӯшиш кардам ба ин олам ҳам тарзе ворид шавам, ки ба халқу миллатам хизмате карда тавонам. Талош кардам, ки ба подоши он ҳама дастгириҳои ҷавонон як кори хубе барояшон карда тавонам.
- Шумо замоне вазири фарҳанг низ будед. Барои нафаре, ки замоне номаш вазирону раисонро меларзонд, мансаб доштан дорои чӣ уҳдадориҳои сангин буд?
- Ман бо гирифтани ҳамин вазифа низ дар аввалин мулоқот бо кормандон гуфтам, ки биёед якҷоя ва бо мадади ҳамдигар кор мекунем. Чун хеле замони вазнин буд. Баробари ба ин вазифа омаданам таҳдидҳо шуруъ шуда буд. Ҳатто ба ман занг зада таҳдид карданд, ки Театри Опера ва балетро банд. Ман гуфтам, ки тӯ кӣ ҳастӣ худат? Гуфт корат набошад, ту супоришро иҷро кун. Ман гуфтам, ки номаъқул кардаӣ ва ҳамин гуна мулоқотро бо кормандони соҳаи фарҳанг аз ҳамин театр шуруъ кардам. Аксари кормандони онҷо русҳо буданд. То омадани ман боз чандин овоза ба онҳо расида будааст, ки Ато Ҳамдам ҳамин ки вазир шуд, аввал русҳоро аз кор меронад. Директори ин театр аввалин шуда, аризаашро навишта дар пешам гузошту гуфт, мо наметавонем кор кунем. Шумо моро бе ин ҳам меронед. Ман аризаро даррондаму гуфтам, мо якҷоя кор хоҳем кард. Баъдан мулоқот кардему бо забони тоҷикию русӣ ба онҳо фаҳмонидам. Дар он рӯзҳо вазифаи аслии мо наҷоти фарҳанг буд, ки анҷом додани он осон набуд.
- Дубора баргаштанҳоятон шуморо то мушовири калони Президенти Тоҷикистон бурд. Он замон бо машваратҳои шумо чӣ амалҳои наҷиб анҷом дода шуд?
- Ман мушовири соҳаи иҷтимоиёт будам, ки дар онҷо ҳам фарҳанг дар мадди аввал меистод. Яъне корам онҷо доираи васеътарро фаро мегирифт. Ман кӯшиш мекардам, ҳар арзу шикоят ё пешниҳодҳое, ки мешавад, қайд карда расонам. Мо аз пешрафту мушкилиҳои соҳаи иҷтимоиёту фарҳанг ҳисоботҳо омода мекардем, ки он то Ҷаноби Олӣ мерасид. Ман дар ҳар куҷое кор мекардам, бисёр кӯшиш мекардам, ки гапам дар ҳаво намонад. Ман 9 сол дар ин вазифа кор кардам, ки солҳои бисёр хотирмонанд.
АТОИ ЭҶОД
Таърих, тасвир, театр...
- Шумо мегӯед ба журналистика аз синфи 6-7 даст задаед. Ба эҷоди адабӣ аз кай шуруъ кардаед?
- Ба эҷод низ аз кӯдакӣ даст задаам. Ман аввал шеър менавиштам. Баъдан вақте ба рӯзномаи ноҳиявӣ ба кор омадам, дигар ба роҳи журналистика рафтам.
- Шумо ҳам узви Иттифоқи журналистонед ҳам узви Иттифоқи нависандагон. Соҳиб шудан ба кадоме аз онҳо бештар сарфарозтаратон сохт?
- Албатта, гирифтани билети узвияти Иттифоқи журналистон. Чун ман дар 18-солагӣ ба он соҳиб шудаам, ки ин мояи ифтихорам буд. Он ҳам узвияти Иттифоқи журналистони СССР.
- Шумо мегӯед эҷодатон ҳеҷ гоҳ аз ҳисоби вақти корӣ набуда, балки иншои онҳо гирифтаанд аз соати хоб ё истироҳат. Пас, як шабонарӯзи шумо чанд соати бекорӣ ё хобу истироҳат дошт?
- Ман корро истироҳат мешуморам. Вақте баъди кори идораю маҷлисҳо ба хона бармегаштам, онҷо як фазои ором буд. Ҳеҷ кас ба ман халал намерасонд. Аз ин рӯ, дар ҳамон лаҳзаҳо эҷод мекардам. Зиёд хоб кардани ман 4 ё 5 соат буд.
- Шумо бо Леонид Чиргин дӯстони самимие будед ва 25 китоби ҳаммуалифӣ эҷод кардаед. Оё фикрҳою ақидаҳоятон низ ҳамранг буд ё гоҳ гоҳе дар ихтилофи назар қарор мегирифтед?
- Мо бисёр ба ҳам наздик будем. Ба ҳамкории дарозмуддати мо ҳама ҳасад мебурданд. Чунки аксари ҳамкориҳо бо ҷангу ҷанҷол анҷом меёбад. Мо баъзан баҳсҳои илмӣ мекардем. Аммо зиёдтар ҳамфикру ҳамандеша будем.
- Асари “Корномаи Эмомалӣ Раҳмон”-и шумо бо 13 забони дунё тарҷума шудааст. Маншаи эҷоди он аз куҷо буд?
- Ман ин фикрро ба Чиргин пешниҳод кардам. Ӯ ҳам гуфт, ки идеяи хуб аст. Баъдан аз паси омӯзиш шудем. Вақте дастнависи ин асар омода шуд, хостем як бор онро аз назари қаҳрамонамон гузаронем. Дастнависҳоро ба воситаи сардори котиботашон ба дасти Сарвари давлат расондем. Хеле дар ҳаяҷон будем. Чанд вақт гузашт ва мо гуфтем Ҷаноби Олӣ хеле серкоранд шояд хондани онро фаромӯш карда бошанд. Аммо як рӯз дар роҳ сари чамбараки мошин будам, ки сардори котибот ба ман занг зад ва гуфт, ки устод ба шумо хабари хуш дорам. Ҷаноби Олӣ китобро ба дасти ман доданду гуфтанд, ки ба Ато Ҳамдаму Чиргин миннатдории маро расонед. Ман аз ин зиёд хурсанд шудам ва ҳамин тавр ин китобро чоп кардем.
Ман ҳар куҷое сафар мекардам, ин китоб-ро бо худ мебурдам. Бисёр дӯстон аз хориҷ хоҳиш мекарданд, ки барояшон ҳадя кунам. Ман ба онҳо медодам, баъд аз чанд вақт хабар мерасид, ки ин китобро ба забони худ тарҷума кардааст. Ҳоло чанд вақт аст, ки ба хориҷа сафар надорему аз ин хабар надорем шояд боз бо чандин забонҳои дигар низ ин китоб тарҷума шуда бошад.
- Шумо асарҳое доред, ки бозгӯи таърихи миллат аст. Таҳқиқи таърих чӣ гуна даст медод бароятон?
- Муҳаққиқ аз адиби таърихнигор фарқ дорад. Муҳаққиқ ҳақ надорад аз доираи факту маълумотҳо берун барояд. Аммо ба нависанда ин ҳақ дода шудааст. Яъне барои ӯ муҳим ҳамин аст, ки ҳамон ҳодисаю қаҳрамони таърихӣ буд ё не? Дигар метавонад онҳоро бо омезиши образнокию фантазия тасвир созад. Мо кӯшиш кардем, ки ба саҳифаҳои торики қаҳрамонҳои таърихии худ сар занем, ки то ҳол онҳоро касе намедонад. Масалан, ҳамин аз дасти кӣ қатл шудани Спитамен чандин шакли тафсир дорад. Аммо мо дар яке аз осорхонаҳои Ленинград бо ҳуҷҷатҳое ошно шудем, ки онҷо гуфта шудааст, ки Спитамен аз дасти наздиконаш, аз ҷумла ҳамсараш, хусураш ва як савдогари армиян ба қатл расонида шудааст. Мо ҳамин шаклро интихоб карда, дар роман ба он такя кардем.
- Шумо асарҳои саҳнавӣ низ зиёд эҷод кардаед. Пайванди шумою театрро оғоз чӣ буд?
- Ман вақте ба омӯзишгоҳи маданӣ-маърифатии ноҳияи Рӯдакӣ дохил шудам, онҷо бо як ҷавон бо номи Абдулҳафиз Қодирӣ ошно шудем. Ӯ дар шуъбаи театрӣ мехонд. Як рӯз ба ман гуфт, ки ту қалами нағз дорӣ, биё як ҳикояро саҳнавӣ мекунем. Ҳамин хел ӯ ҳикояро пешниҳод карду якҷоя аз рӯи он пйесса навиштем. Аз ҳамин ҷо сар шуд кори ман бо асарҳои саҳнавӣ. Баъдан соле, ки хатмкунанда будем, як пйессаи дигар навиштаму онро ба рӯзноми “Комсомоли Тоҷикистон” овардам. Он вақт сармуҳаррир Абдулло Зокир буд. Он кас бисёр одами сахтгап буданд. Ӯ пйессаи маро гирифту гуфт баъди се рӯз биё ман хонда фикрҳоямро мегӯям. Ман баъди се рӯз бо як ҳаяҷон омадам. Абдулло Зокир ба ман нигоҳ карда гуфтанд, ки ин намешавад. Ман ҳайрон шудам. Баъдан гуфтанд, ки медонӣ барои чӣ? Барои он, ки ту инро аз куҷое дуздидаӣ. Ту ин хел навишта наметавонӣ. Ин суханҳо ба дилам чун сӯзан халид. Ҳамин тавр ман даҳ сол асарҳои саҳнавӣ нанавиштам. Баъдан вақте ба Душанбе омадам, дубора шуруъ кардам.
АТОЕ БИДУНИ АДАБИЁТУ СИЁСАТ
Ё вақте ӯ мегиряд
- Вақте гузаштаро ёд мекунед, чӣ мегӯед?
- Шукр мегӯям.
- Талхтарин зарбаи қисмататон чӣ буд?
- Марги ҳамсарам. Ман бо рафтани ӯ бисёр чизҳоро аз даст додам. Баъди рафтани ӯ ман аз навиштан мондам ва ҳамчун адиб аз худам розӣ нестам. Ӯ пеш аз вафот ба ман гуфт, ки ман аз зиндагӣ ормонӣ меравам. Чунки баъди ман ту хор мешавӣ. Ҳамин тавр ҳам шуд.
- Шумо дороие доред?
- Бале. Фарзандонам, набераҳоям, абераҳоям, асарҳоям. Ман ҳеҷ вақт аз паси сармоя нарафтаам.
- Шумо ба худатон чӣ унвон медиҳед?
- Пеш аз ҳама як тоҷик. Тоҷик будан ифтихори ман аст.
Чанде пеш ба муносибати 31-солагии ҷашни бошукӯҳи истиқлол адиб ва рӯзноманигор Ато Ҳамдам соҳиб шуд унвони Нависандаи халқии Тоҷикистонро. Бо ин баҳона суҳбате анҷом додем ҳамроҳашон ва хостем кушоем чанд сафҳаро аз китоби рӯзгорашон. Хостем аз Атое гӯем, ки рӯзноманигориро мактаб аст. Атое, ки таърихро арҷгузор аст. Атое, ки фарҳангро ҳомӣ аст. Атое, ки имрӯз дар даст асо дорад, аммо дар вуҷуд ҳамоно ҷасорат. Атое, ки тоҷик будан ифтихораш мебахшад ҳарҷое, ки буду ҳаст.
АТОИ ХАЛҚ
Ё унвоне, ки халқӣ будани ӯро расмӣ кард
- Доштани унвони Нависандаи халқӣ барои Ато Ҳамдам атокунандаи чӣ эҳсос будааст?
- Албатта, вақте ба заҳмату меҳнати адиб дар сатҳи баланд баҳо медиҳанд, ин барои ӯ як шарафи бузург аст. Барои ман низ аз дасти Роҳбари давлат гирифтани ин унвони баланд мояи хушнудию сарфарозист. Ман ҳеҷ гоҳ намегӯям, ки хубу олӣ меҳнат кардаам. Лекин вақте ҳамон хизмати ночизаки маро қадр намуданд, зиёд сипосманд гардидам. Ҳамчунин мавҷи табрикоти дӯстону ҳамкасбону наздикон ва гоҳо ношиносон, ки мерасанд бисёр хушоянд аст.
Баъзеҳо мегӯянд, ки шумо метавонис-тед ин унвонро барвақтар гиред. Аммо ман гумон мекунам, ки вақташ нав расидааст. Чунки унвони Нависандаи халқии Тоҷикистон барои як ё ду асар дода намешавад. Аз ин хотир, ин унвон баҳо ба меҳнати 60-солаи ман дар соҳаи адабиёту рӯзноманигорӣ аст, ки бароям арзиши баланд дорад. Ин мукофот ҳамчунин аз рӯзномаи дӯстдоштании ман “Комсомоли Тоҷикистон” (ҳоло “Ҷавонони Тоҷикистон”) низ мебошад, ки дар худсозии ман ва гирифтани ин унвон саҳми арзанда дорад.
- Чӣ шунидед аз ҷониби Пешвои миллат ҳангоми гирифтани ин унвон?
- Ман 32 сол боз бо Ҷаноби Олӣ ошноӣ дорам. Мо соли 1990 бо ҳам вохӯрда будем. Сарвари давлат аз ноҳияи Данғара ва ман аз ноҳияи Ҳисор депутати Шурои Олӣ интихоб шуда будем. Аз ҳамон замон ошноии мо шуруъ шуд. Аз ин хотир рӯзи супоридани унвон бо табассум гуфтанд, ки Ато, аз афташ каме пир шудем-а? Ман гуфтам, ки не Ҷаноби Олӣ ҳоло вақти пирӣ нест. Ҳоло мо зиёд кор хоҳем кард. Мо бо Шумо ифтихор мекунем, ки бо мо ҳастед. Сарвари давлат ҳам ташаккур гуфтанд, барои он ҳама солҳое, ки якҷо кор кардем. Ин барои ман беҳтарин баҳову подош аст.
- Оё ҳатмист, ки як адиби арзанда унвондор ё ҷоизадор бошад?
- Ман фикр мекунам ҳатмӣ нест. Чун адиб набояд ба хотири мукофот кор кунад. Аммо агар ҳар меҳнату заҳмат асил бошад, рӯзе ҳатман қадрдонӣ мешавад.
- Сарвари давлат шуморо ҳанӯз дар солҳои 93 баъди муваффақиятҳои намоишномаи “Сафармахсум” дар қатори ҳунармандон мехостанд, соҳиби унвоне гардонанд, аммо рад кардед...
- Бале. Ҳамон сол дар Душанбе озмуни “Парасту 93” баргузор мегардид ва намоишномаи ман бо номи “Сафармахсум”, ки онро Театри давлатии ҷавонон ба саҳна гузошта буд, дар он иштирок намуда, сазовори шоҳҷоиза шуд. Баъди он ба озмуни байналмилалӣ ба шаҳри Ашқобод роҳхат гирифт, ки дар байни 9 театри туркзабон сазовори мақоми аввал гардид. Он замон ман вазири фарҳанг будам ва ба Президенти кишвар аз ин дастоварди театрӣ гузориш додам. Эшон ҳам зуд дастур доданд, ки гурӯҳи эҷодиро бо унвону мукофотҳо сарфароз гардонанд. Зеро дар он рӯзҳои мудҳиш театри мо фаъолияти хуб нишон дод. Хусусан, таҳияи намоишномаи мазҳакавӣ, ки дар миёни он ҳама ҷангу хунрезиҳо лоақал чанд лаҳза ба мардум фароғат мебахшид. Ман чанд ҳунармандоне, ки дар ин намоишнома банд буданд, барои гирифтани унвону мукофотҳо пешниҳод намудам. Сарвари давлат ба он рӯйхат нигоҳ карданду ҳайрон шуда пурсиданд, ки Ато чаро ту дар ин миён нестӣ? Гуфтам, Ҷаноби Олӣ ман ҳоло нав вазир шудаам, ҳоло нагӯянд, ки вазир аз вазифа истифода карду исми худашро навишт.
Ҷаноби Олӣ хандиданду гуфтанд, ки Ато, мо мукофотро барои истеъдоду ҳунаратон медиҳем, на барои вазир буданатон. Ман аз ин эътимоду эътирофи Сарвари давлат бисёр миннатдор шудам. Ҳамин тавр, ман худамро ба ягон мукофот ё унвон пешниҳод накардам. Ҳарчанд ин намоишномаро як сол пеш аз вазирӣ навишта будам.
- Ҳамин рӯзҳо чӣ аҳдофе ҳаст дар пеш, ки анҷом ёфтани он қодир аст ормонҳоро аз дилатон тоза кунад?
- Нависанда ҳеҷ гоҳ роҳат намекунад. Ман дар зиёд ҷойҳо гуфтаам ва ҳатто номи як китобам ҳам ҳамин гуна аст, ки барои ман кор беҳтарин истироҳат аст. Ин шабу рӯзҳо ҳам эҷод мекунам. Чун пештара ҳоло ҳам ба сохтмонҳои зарбдор таваҷҷуҳ дорам ва аз кору заҳмати нақбканони Шаҳристон бо номи “Чароғи раҳнамо” як драма навиштам. Ҳамчунин маҷмӯи пйесаҳоямро барои китоб омода кардам ва ҳоло мунтазири сарпарас-те ҳастам, ки бо кумакашон он нашр шавад. Умедворам, ки ин китоб то рӯзи Иҷлосияи таърихсоз чоп шуда, ба дасти хонанда мерасад. Боз нияти чопи чандин чизҳои дигарро ҳам дорам, агар умр даст диҳад.
АТОИ “КОМСОМОЛ...”
Вақте номи ӯ курсиҳоро меларзонд
- Ато Ҳамдам худро кӣ мешуморад. Журналист, нависанда, драмматург, сиёсатмадор...?
- Ман пеш аз ҳама журналистам. Ин соҳа роҳи маро ба адабиёт кушод. Ба сиёсат низ аз он давра ҳамроҳ шудам, ки ҳамчун журналист ба кор шуруъ кардам.
- Дар ҳарҷо дар бари номи шумо номи “Комсомоли Тоҷикистон” низ ҳаст. Пас, “Комсомоли Тоҷикистон” дар рӯзгори шумо яъне?
- Як мактаби бузург. Ман дар рӯзномаи ноҳиявӣ ба воя расидам. Баъд аз он дар рӯзномаи “Тоҷикистони Советӣ” ба кор даромадам. Дар онҷо панҷ сол корро омӯхтам. Аммо ҳамеша дар пеши чашмонам “Комсомоли Тоҷикистон” аст. Ман дар ин рӯзнома ҳам дарс додаам, ҳам дарс омӯхтаам.
- Шумо ба сармуҳарририи ин рӯзнома дар синни 28-солагӣ ва дар замони муҳити носозгор доштани он омадед. То чӣ ҳад мушкил буд оғози кор ва чӣ машаққатҳоро пушти сар кардед?
- Таъин шудани ман ҳамчун сармуҳаррири ин нашрия ҳамаро ҳайрон карда буд. Чун ман барои муҳити ин идора одами нав будам. Аммо дар ҳамон мулоқоти аввал бо кормандон гуфтам, ки мо бояд ҳарчӣ то ин вақт дар ин идора гузашт, фаромӯш кунем ва кӯшиш созем, ки кори рӯзномаро хубтар пеш барему онро ба зинаҳои баланд расонем. Барои ман муҳим истеъдоду маҳорати шумост. Баъди як ҳафтаи корӣ аз ҳарҷо бароям хабар расид, ки зиёд нафарон гуфтаанд, ки ин Ато шояд тавонад, ду моҳ сармуҳаррирӣ кунаду халос. Баъдан худаш гурехта меравад. Ман инро шунида хандидам ва гуфтам ман то ҳадди тавон кор мекунам, тӯли чанд муддате ки бошад. Ҳамин тавр ҳам шуд, ки Ато Ҳамдам ду моҳ не, балки ёздаҳ сол дар вазифаи сармуҳаррири ин рӯзнома фаъолият кард.
- “Комсомоли Тоҷикистон”-и замони шумо басо маҳбуб буду машҳур. Ҷое асрори онро дар ташкили “коллективи муттаҳид” меҳисобед. Барои муттаҳидии он коллектив аз чӣ усулҳо кор мегирифтед?
- Аввал кӯшиш намудам аз муҳити идора маҳалгароиро дур кунам. Дуюм танҳо ба истеъдоду ҳунар баҳо додам. Ба нафарони арзанда ду баробар бештар ҳаққи қалам таъин кардам. Баъдан ба кормандон озодӣ додам. Яъне ҳар куҷое мехостанд, мефиристондам то чизҳои ҷолибтарро дида нависанд. Ҳамчунин худам низ аз ин миён дур набудаму кӯшиш мекардам ба мавзӯҳои ҷиддӣ даст занам. Ман он вақтҳо донишҷӯёнро ҳам ба кор ҷалб кардам, ки имрӯзҳо онҳо мутахассисони хуби ин соҳа шудаанд.
- Шумову тиматон он замон ба таҳлили он мушкилию норасоиҳое машғул будед, ки гуфтанашон ҳатто дар пинҳониҳо мамнӯъ буд. Чӣ шуморо қувват мебахшид ва оё ҳаросе барои аз даст рафтани вазифа набуд?
- Не. Барои ман шояд мадади илоҳӣ мерасид. Ман аз 15-16 солагӣ дар ин соҳа будам ва каму беш ин самтро сарфаҳм мерафтам. Аз ин хотир ба худ мегуфтам, ки агар натавонӣ тағйироти қатъӣ карда, бояд ҷойро холӣ намоӣ. Ман ҳамеша тимамро дастгирӣ ва ҳифз мекардам ва онҳо ба ман эътимоди зиёд доштанд. Ҳамин буд, ки мо муваффақ шудем, то бо чандин вазиру раисҳои давр рӯ ба рӯ суҳбат карда, дархосту шикоятҳои хонандагонро ба онҳо расонем. Барои ин на ҳар кас ҷуръат мекард.
- Бале, ин рубрика бо номи “Мулоқоти ғоибона” шояд вуҷуди ҳар вазиру раиси он вақтаро ба ларзиш меовард. Шумо бо ин рубрика тақрибан ба овардану дар курсии сахти сармуҳаррир шинонидану дар рӯ ба рӯи мушкилиҳои ҷомеа қарор додани чанд вазиру раис муввафақ шудед?
- Қариб бо ҳамаи онҳо мо суҳбат кардем. Аввалин меҳмони ин рубрикаи мо вазири саноат ва масолеҳи бинокорӣ В.И. Медведев буд. Дар аввал бе майлу хоҳиш омад. Аммо баъди анҷоми суҳбат хеле хурсанд шуда, ба мо офарин хонд. Баъзеи онҳо дар ҳамон вақти суҳбат супоришҳо дода, чандин мушкилиҳоро ҳал мекарданд. Масалан, Рашид Олимов котиби якуми Комсомол дар муддати се соати суҳбат қариб 4 ё 5 мушкилиро дар ҳамонҷо ҳал намуд. Ҳамаи онҳо ин иқдоми моро баҳои баланд медоданд ва аз идора бисёр хурсанд мерафтанд. Ман ҳамаи он маводҳоро барои китоб кардан, ҷамъоварӣ намуда будам. Ҳатто чанд нафар гуфтанд, мо барои чопи он маблағ медиҳем. Чунки онҳо қиссаҳои зиндаи он замонанд. Аммо мутаассифона онҳоро гум кардам.
- Оё боре дар ҷараёни пешниҳоди ин рубрика даъвое миёни шумою вазифадорони давр сар назада буд?
- Не. Баръакс онҳо баъдан худашон занг зада мепурсиданд, ки навбати мо кай мерасад?
- Дар 11 соли фаъолият дар рӯзномаи “Комсомоли Тоҷикистон” чӣ зиёд буд: таҳдиду хатар ё таҳсину офарин?
- Таҳсину офарин зиёдтар буд. Албатта, таҳдиду хатарҳоям буданд, вале ман ба онҳо аҳамият намедодам.
- Чӣ тафовути бузурге мебинед имрӯз миёни “Комсомол...”-и худу “Ҷавонон...”-и мо?
- Инро гуфтан як кам мушкил аст. Чун тафовути аввалин ин миёни замони мою замони шумост. Мутаассифона, имрӯзҳо наметавонам пайваста ҳар шумораи ин рӯзномаро мутолиа намоям. Аммо гоҳ-гоҳе ба дастам меафтад ва варақ зада мебинам, ки шумо ҳам чизҳои хубро чоп мекунед. Як камбудӣ дар ҳамаи ҷаридаҳои имрӯзаи мо ҳамин аст, ки ба мавзуъҳои ҷиддию нишонрас камтар даст мезананд.
АТО ҲАМДАМ: МАН БАРМЕГАРДАМ
Маҳви адолат, авҷи хиёнат, арсаи сиёсат
- 3 марти соли 1988. Ин рӯзу ин сол чӣ унвон дорад дар рӯзгоратон?
- Шояд рӯзи маҳви адолат. Як рӯзи сиёҳ. Рӯзе, ки маро Бюрои кумитаи марказии Комсомол аз вазифаи сармуҳаррирӣ барканор кард. Аммо ман имрӯзро хеле ором қабул кардам. Чун бовар доштам, ки ягон гуноҳ накардаам. Баъдан ман боз дар Бюрои кумитаи марказии партия хеле шадид муҳокима шудам.
- Вақте шуморо баъди муҳокима барои “гуноҳ”-ҳои пайдо нашуда аз вазифаи сармуҳаррирӣ барканор карданд, чӣ бештар азиятатон дод?
- Боз ҳам ноадолатиҳои замона. Ҳамчунин каҷфаҳмиҳою хиёнати баъзе дӯстон. Аммо ҳамаи онҳо аз ман узр пурсиданд. Ман ба ҳамаи онҳо гуфтам, ки шуморо Худо бахшад.
- Дар анҷом аз шумо пурсиданд: Ягончӣ гуфтан мехоҳед? Шумо гуфтед: Ман бармегардам.Чӣ ин қадар боварманд сохта буд шуморо баъди он ҳама ноадолатиҳо?
- Бале. Вақте муҳокима анҷом ёфт, Қаҳҳор Маҳкамов бо забони русӣ аз ман пурсид, ки ягончӣ гуфтан мехоҳӣ, ман гуфтам не. Баъдан вақте ба назди дар омадам, пеш аз кушодану баромадан ба сӯи издиҳоми мардум нигоҳ кардаму кӯтоҳ гуфтам: “Товариши я вернусь”. Ҳамин хел ҳам шуду ман баъди якуним сол барагаштам.
Маро пеш аз ҳама покизагии қалбам ва боварӣ ба Худою худ эътимод бахшида буд. Баъдан ман бовар доштам, ки ҷавонҳо маро дастгирӣ мекунанд.
- Баргашти шумо ин бор дар олами сиёсат буд. Шумо депутати Шӯрои Олӣ шудед. Ин оламро чӣ гуна пазируфтед?
- Ман кӯшиш кардам ба ин олам ҳам тарзе ворид шавам, ки ба халқу миллатам хизмате карда тавонам. Талош кардам, ки ба подоши он ҳама дастгириҳои ҷавонон як кори хубе барояшон карда тавонам.
- Шумо замоне вазири фарҳанг низ будед. Барои нафаре, ки замоне номаш вазирону раисонро меларзонд, мансаб доштан дорои чӣ уҳдадориҳои сангин буд?
- Ман бо гирифтани ҳамин вазифа низ дар аввалин мулоқот бо кормандон гуфтам, ки биёед якҷоя ва бо мадади ҳамдигар кор мекунем. Чун хеле замони вазнин буд. Баробари ба ин вазифа омаданам таҳдидҳо шуруъ шуда буд. Ҳатто ба ман занг зада таҳдид карданд, ки Театри Опера ва балетро банд. Ман гуфтам, ки тӯ кӣ ҳастӣ худат? Гуфт корат набошад, ту супоришро иҷро кун. Ман гуфтам, ки номаъқул кардаӣ ва ҳамин гуна мулоқотро бо кормандони соҳаи фарҳанг аз ҳамин театр шуруъ кардам. Аксари кормандони онҷо русҳо буданд. То омадани ман боз чандин овоза ба онҳо расида будааст, ки Ато Ҳамдам ҳамин ки вазир шуд, аввал русҳоро аз кор меронад. Директори ин театр аввалин шуда, аризаашро навишта дар пешам гузошту гуфт, мо наметавонем кор кунем. Шумо моро бе ин ҳам меронед. Ман аризаро даррондаму гуфтам, мо якҷоя кор хоҳем кард. Баъдан мулоқот кардему бо забони тоҷикию русӣ ба онҳо фаҳмонидам. Дар он рӯзҳо вазифаи аслии мо наҷоти фарҳанг буд, ки анҷом додани он осон набуд.
- Дубора баргаштанҳоятон шуморо то мушовири калони Президенти Тоҷикистон бурд. Он замон бо машваратҳои шумо чӣ амалҳои наҷиб анҷом дода шуд?
- Ман мушовири соҳаи иҷтимоиёт будам, ки дар онҷо ҳам фарҳанг дар мадди аввал меистод. Яъне корам онҷо доираи васеътарро фаро мегирифт. Ман кӯшиш мекардам, ҳар арзу шикоят ё пешниҳодҳое, ки мешавад, қайд карда расонам. Мо аз пешрафту мушкилиҳои соҳаи иҷтимоиёту фарҳанг ҳисоботҳо омода мекардем, ки он то Ҷаноби Олӣ мерасид. Ман дар ҳар куҷое кор мекардам, бисёр кӯшиш мекардам, ки гапам дар ҳаво намонад. Ман 9 сол дар ин вазифа кор кардам, ки солҳои бисёр хотирмонанд.
АТОИ ЭҶОД
Таърих, тасвир, театр...
- Шумо мегӯед ба журналистика аз синфи 6-7 даст задаед. Ба эҷоди адабӣ аз кай шуруъ кардаед?
- Ба эҷод низ аз кӯдакӣ даст задаам. Ман аввал шеър менавиштам. Баъдан вақте ба рӯзномаи ноҳиявӣ ба кор омадам, дигар ба роҳи журналистика рафтам.
- Шумо ҳам узви Иттифоқи журналистонед ҳам узви Иттифоқи нависандагон. Соҳиб шудан ба кадоме аз онҳо бештар сарфарозтаратон сохт?
- Албатта, гирифтани билети узвияти Иттифоқи журналистон. Чун ман дар 18-солагӣ ба он соҳиб шудаам, ки ин мояи ифтихорам буд. Он ҳам узвияти Иттифоқи журналистони СССР.
- Шумо мегӯед эҷодатон ҳеҷ гоҳ аз ҳисоби вақти корӣ набуда, балки иншои онҳо гирифтаанд аз соати хоб ё истироҳат. Пас, як шабонарӯзи шумо чанд соати бекорӣ ё хобу истироҳат дошт?
- Ман корро истироҳат мешуморам. Вақте баъди кори идораю маҷлисҳо ба хона бармегаштам, онҷо як фазои ором буд. Ҳеҷ кас ба ман халал намерасонд. Аз ин рӯ, дар ҳамон лаҳзаҳо эҷод мекардам. Зиёд хоб кардани ман 4 ё 5 соат буд.
- Шумо бо Леонид Чиргин дӯстони самимие будед ва 25 китоби ҳаммуалифӣ эҷод кардаед. Оё фикрҳою ақидаҳоятон низ ҳамранг буд ё гоҳ гоҳе дар ихтилофи назар қарор мегирифтед?
- Мо бисёр ба ҳам наздик будем. Ба ҳамкории дарозмуддати мо ҳама ҳасад мебурданд. Чунки аксари ҳамкориҳо бо ҷангу ҷанҷол анҷом меёбад. Мо баъзан баҳсҳои илмӣ мекардем. Аммо зиёдтар ҳамфикру ҳамандеша будем.
- Асари “Корномаи Эмомалӣ Раҳмон”-и шумо бо 13 забони дунё тарҷума шудааст. Маншаи эҷоди он аз куҷо буд?
- Ман ин фикрро ба Чиргин пешниҳод кардам. Ӯ ҳам гуфт, ки идеяи хуб аст. Баъдан аз паси омӯзиш шудем. Вақте дастнависи ин асар омода шуд, хостем як бор онро аз назари қаҳрамонамон гузаронем. Дастнависҳоро ба воситаи сардори котиботашон ба дасти Сарвари давлат расондем. Хеле дар ҳаяҷон будем. Чанд вақт гузашт ва мо гуфтем Ҷаноби Олӣ хеле серкоранд шояд хондани онро фаромӯш карда бошанд. Аммо як рӯз дар роҳ сари чамбараки мошин будам, ки сардори котибот ба ман занг зад ва гуфт, ки устод ба шумо хабари хуш дорам. Ҷаноби Олӣ китобро ба дасти ман доданду гуфтанд, ки ба Ато Ҳамдаму Чиргин миннатдории маро расонед. Ман аз ин зиёд хурсанд шудам ва ҳамин тавр ин китобро чоп кардем.
Ман ҳар куҷое сафар мекардам, ин китоб-ро бо худ мебурдам. Бисёр дӯстон аз хориҷ хоҳиш мекарданд, ки барояшон ҳадя кунам. Ман ба онҳо медодам, баъд аз чанд вақт хабар мерасид, ки ин китобро ба забони худ тарҷума кардааст. Ҳоло чанд вақт аст, ки ба хориҷа сафар надорему аз ин хабар надорем шояд боз бо чандин забонҳои дигар низ ин китоб тарҷума шуда бошад.
- Шумо асарҳое доред, ки бозгӯи таърихи миллат аст. Таҳқиқи таърих чӣ гуна даст медод бароятон?
- Муҳаққиқ аз адиби таърихнигор фарқ дорад. Муҳаққиқ ҳақ надорад аз доираи факту маълумотҳо берун барояд. Аммо ба нависанда ин ҳақ дода шудааст. Яъне барои ӯ муҳим ҳамин аст, ки ҳамон ҳодисаю қаҳрамони таърихӣ буд ё не? Дигар метавонад онҳоро бо омезиши образнокию фантазия тасвир созад. Мо кӯшиш кардем, ки ба саҳифаҳои торики қаҳрамонҳои таърихии худ сар занем, ки то ҳол онҳоро касе намедонад. Масалан, ҳамин аз дасти кӣ қатл шудани Спитамен чандин шакли тафсир дорад. Аммо мо дар яке аз осорхонаҳои Ленинград бо ҳуҷҷатҳое ошно шудем, ки онҷо гуфта шудааст, ки Спитамен аз дасти наздиконаш, аз ҷумла ҳамсараш, хусураш ва як савдогари армиян ба қатл расонида шудааст. Мо ҳамин шаклро интихоб карда, дар роман ба он такя кардем.
- Шумо асарҳои саҳнавӣ низ зиёд эҷод кардаед. Пайванди шумою театрро оғоз чӣ буд?
- Ман вақте ба омӯзишгоҳи маданӣ-маърифатии ноҳияи Рӯдакӣ дохил шудам, онҷо бо як ҷавон бо номи Абдулҳафиз Қодирӣ ошно шудем. Ӯ дар шуъбаи театрӣ мехонд. Як рӯз ба ман гуфт, ки ту қалами нағз дорӣ, биё як ҳикояро саҳнавӣ мекунем. Ҳамин хел ӯ ҳикояро пешниҳод карду якҷоя аз рӯи он пйесса навиштем. Аз ҳамин ҷо сар шуд кори ман бо асарҳои саҳнавӣ. Баъдан соле, ки хатмкунанда будем, як пйессаи дигар навиштаму онро ба рӯзноми “Комсомоли Тоҷикистон” овардам. Он вақт сармуҳаррир Абдулло Зокир буд. Он кас бисёр одами сахтгап буданд. Ӯ пйессаи маро гирифту гуфт баъди се рӯз биё ман хонда фикрҳоямро мегӯям. Ман баъди се рӯз бо як ҳаяҷон омадам. Абдулло Зокир ба ман нигоҳ карда гуфтанд, ки ин намешавад. Ман ҳайрон шудам. Баъдан гуфтанд, ки медонӣ барои чӣ? Барои он, ки ту инро аз куҷое дуздидаӣ. Ту ин хел навишта наметавонӣ. Ин суханҳо ба дилам чун сӯзан халид. Ҳамин тавр ман даҳ сол асарҳои саҳнавӣ нанавиштам. Баъдан вақте ба Душанбе омадам, дубора шуруъ кардам.
АТОЕ БИДУНИ АДАБИЁТУ СИЁСАТ
Ё вақте ӯ мегиряд
- Вақте гузаштаро ёд мекунед, чӣ мегӯед?
- Шукр мегӯям.
- Талхтарин зарбаи қисмататон чӣ буд?
- Марги ҳамсарам. Ман бо рафтани ӯ бисёр чизҳоро аз даст додам. Баъди рафтани ӯ ман аз навиштан мондам ва ҳамчун адиб аз худам розӣ нестам. Ӯ пеш аз вафот ба ман гуфт, ки ман аз зиндагӣ ормонӣ меравам. Чунки баъди ман ту хор мешавӣ. Ҳамин тавр ҳам шуд.
- Шумо дороие доред?
- Бале. Фарзандонам, набераҳоям, абераҳоям, асарҳоям. Ман ҳеҷ вақт аз паси сармоя нарафтаам.
- Шумо ба худатон чӣ унвон медиҳед?
- Пеш аз ҳама як тоҷик. Тоҷик будан ифтихори ман аст.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед