Аз набудани ченак то муроҷиати Агентии назорати маводи нашъаовар

Уилям Шекспир гуфтааст: “Вақте дар мусиқӣ ченаке вуҷуд надорад, он даҳшатовар аст”. Аммо имрӯз чӣ? Сухан атрофи суруду мусиқии имрӯзаи тоҷик меравад. Мо аз таърих намегӯем, аз мушкилот мегӯем, зеро мушкилии имрӯзаи сарояндагон хатар ба маънавиёти мо-тоҷикон ба ҳисоб меравад. Ин мушкили фаҳшгуфторӣ, инчунин матни бемаъниву бемантиқи он сарояндаҳое ба шумор меравад, ки ба қавле худро сарояндагони эстрадаи навини тоҷик медонанд. Эшонро кӣ бояд назорат кунад? Шеър нест, шоирон каманд ё мушкил дар ҷои дигар аст?

Қисме аз сарояндаҳо имрӯз ҳар гуна матну шеърро хоҳанд мехонанд, навор мегиранду намоҳанг месозанд. Аммо ин қатор сарояндаҳо ба он нигоҳ намекунанд, ки бо шеъру матни кӯчагии худ меланганд, меафтанд ва маънавиёти моро низ аз паси худ кашола менамоянд. Агар ба матнҳои сурудҳои баъзе аз ин сарояндаҳо назар афканем, ба ғайр аз фаҳш, дағалгуфторӣ, ҳарфҳои берун аз ахлоқ дигар чизеро пайдо карда наметавонем. Мо метавонем садҳо далелу рақам пеш биёрем, ки собитгари ин гуфтаҳо бошад. Масалан, сарояндаи тоҷик Фирӯза Ҳафизова дар як намоҳанг “фӯ мегум фӯ, фӯ мегум фӯ”, ё ин ки сарояндаи дигаре бо номи Азизбек мегӯяд, ки “ба ёд биёр ӯ рӯза, мара задӣ ба мӯза, ҳиҷка намегира т дхтари тормуза”.

Ин ҳоло оғоз аст. Ба монанди ин садҳо сурудҳои бемантиқу бемаънист, ки ба маънавиёти мо фоидае надоранд, баръакс зарар мерасонаду бас. Масалан, сарояндаи дигаре бо номи Қадами Қурбон чунин мегӯяд: “Ба хараки чорхезме, рафтм тарафи ҳезм, а дхта т не нагу, мехезм, мегрезм”. Ё ин ки “борон борид, сарм хорид, гшна шидм инимиқа нунм форид” аз гуфтаҳоест, ки дар намоҳангҳояш ӯ истифода бурдааст. Эстрадаи тоҷикро ин нафарон ба куҷо бурданианд? Магар ин ба мафкураҳо ба ҷуз ду калимаи бемаънӣ ва берун аз меъёрҳои забонӣ дигар чизе дода метавонад? Албатта не. Аммо ин гуна сурудҳои бемантиқ бояд назорат карда шаванд.

Яке аз кормандони Раёсати санъати Вазорати фарҳанги кишвар, ки аз зикри номаш худдорӣ намуд гуфт, ки намоҳанг ё суруд бояд аз зери назорати шӯрои бадеии шабакаҳои телевизионӣ гузарад.

“Қонунҳои марбут ба фарҳанг ва дигар санадҳои меъ-ёрию ҳуқуқӣ моро мутасаддӣ накардааст, ки мо гӯем, ки ин шеър ва ё он шеърро нахон, ҳар як сохтор вазифаи худро дорад. Лекин он чи ки дар телевизион ва дигар ҷойҳо пахшу паҳн мекунанд, бояд аз шӯрои бадеии ҳамонҷо гузарад. Дар ин маврид пеш аз пешгирӣ ва баровардани ҳар гуна диску наворҳо ин ҳам ба салоҳияти Кумитаи телевизион ва радио дохил аст, ки онҳо бояд ин паҳлуҳоро назорат кунанд. Масалан, як духтар бо номи Ҷамилаи Икром зери унвони “Ман тра мегум банга назан пук мешай сағера” “суруд” сароида буд. Кормандони Агентии назорати маводи нашъаовари назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба мо муроҷиат карданд, мо бошем ҳамроҳи онҳо ин масъаларо дида баромадем ва гуфтем, ки набояд ин суруд ва ба монанди ин сурудҳо дар байни ҷомеа, бахусус ҷавонон пахш шавад”,-гуфт номбурда.

Ба ақидаи ӯ, онҳо аввалан матни сурудҳоро бо Иттифоқи нависандагон мувофиқа мекунанд ва он сурудҳое, ки дар театр ва барномаҳои консертӣ садо медиҳад, Вазорати фарҳанг дида мебарояд. Лекин диску дигар наворҳои берун аз ин ба салоҳияти Вазорати фарҳанг дохил намешавад ва бидуни назорати онҳо паҳн мешавад.
  
- Бисёр он чизҳое, ки хусусианд, сарояндагон ҷавобгӯ ҳастанд. Бо мо ҳамоҳанг намекунанд. Ин масъала бештар ба Кумитаи телевизион ва радиои назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дахл дорад. Ин гуна мушкилиҳо дар ҳамсоякишварҳои мо, аз қабили Ӯзбекистон, Қазоқистон, Қирғизистон низ вуҷуд дорад. Аммо дар бархе аз ин кишварҳо, масалан Ӯзбекистон бе рухсати Вазорати фарҳанг иҷозати пахши сурудҳо дода намешавад. Яъне ба Вазорати фарҳанги Ӯзбекистон дар ин самт салоҳияти бештар додаанд,- афзуд, ҳамсуҳбати мо.

Дар мавриди онҳое, ки дар сомонаҳои интернетӣ ва дигар шабакаҳои иҷтимоӣ бо як матни хароб ва бемаънӣ суруд мехонанд, дар хусуси назорати онҳо чизе нагуфт.

Шоир Рустами Ваҳҳоб вобаста ба ин мавзӯъ зикр кард: “Матни сурудҳои ансамбл бе камбудӣ нест, чӣ расад ба онҳое, ки дар ансамблу дигар муассиаҳои мусиқавии кишвар кор намекунанд. Мо мегӯем, вале боз чунин сурудҳои сатҳи паст ба назар мерасад. Ба мо ҳеҷ кас муроҷиат намекунад. Тамоми шоирон имрӯз омодаанд, ки як шеъри воло барои сарояндаҳо пешниҳод кунанд. Ман узви шӯрои таҳрири Кумитаи телевизион ва радио ҳастам. Сарояндаҳо масъул шудаанд, ки он чизе, ки тавассути шабакаҳои телевизион ва радио паҳн мекунанд, аз назари ман гузаронанд. Хеле матнҳоро таҳрир мекунам, вале, албатта на ҳамаи онҳоро фаро гирифта метавонем”.

Ба гуфтаи ин адиби тоҷик ҳар чизе, ки дар байни мардум ба унвони як намунаи фарҳанг пахш мешавад, нисбат ба он сохторҳои расмии давлатӣ наметавонанд бетафовут бошанд.

- Ин имкон надорад, ки Вазорати фарҳанг бетараф бошад. Мавқеи давлати мо чунин нест, ки нисбат ба чизе, ки берун аз сохторҳои расмӣ ворид мешаванд, бетафовут бошанд. Фикри ғалат аст назорат накардани Вазорати фарҳанг нисбати чунин сарояндаҳо. Сарчашмаи қудрат халқ аст. Ҳар чизе, ки аз тарафе ба халқ метавонад таъсир расонад, он бевосита ба давлат таъсиргузор аст. Аз рӯи ҳамин формула давлат ё сохторҳои расмӣ нисбат ба ин чизҳо набояд бетараф бошанд. Ин гуна сурудҳо маънавиёткушанд. Интернет он тараф истад, ҳатто дар автобусҳои навовардашуда, баъзе саҳнаҳои номуносиб намоиш дода мешавад, ки аз доираи ахлоқ фарсахҳо дуранд. Онҳо низ бояд назорат шаванд, чунки дар дохили он автобус, ё ин ки микроавтобусҳо кӯдакону наврасонанд, сурудҳои бемаънӣ ба маънавиёти онҳо метавонад таъсиргузор бошад, -дар идома зикр дошт, Рустами Ваҳҳоб.

Ба назари мунаққидон ва пайгирони ин мавзӯъ ин мушкилӣ аз доираи Вазорати фарҳанг низ берун мебарояд, яъне фарохтар аст. Ҳатто ба сохторҳои амниятӣ, корҳои дохилӣ марбут мешавад. Чунки зеҳни ҷомеа, ахлоқи ҷомеаро ин гуна сарояндаҳо бо сурудҳояшон вайрон мекунанд.

Ҳамзамон Рустами Ваҳҳоб мегӯяд, ки бояд вобаста ба ин гуна сурудҳо, ки матни берун аз меъёрҳои забони адабӣ ва бемантиқ доранд, дар кодексҳои дахлдори кишварамон як банди махсус бошад, то ин гуна сарояндаҳо барои хароб кардани маънавиёти шаҳрвандон ҷавоб гӯянд. Чаро ки ин тоифа ба арзишҳои маънавии ҷомеаи мо сӯиқасд мекунанд.
Ин гуна сарояндаҳо рӯз аз рӯз зиёд гардида, сафашон меафзояд ва ҳар як вазорату идораҳои дахлдорро зарур аст, ки ба ин масъала диққати махсус зоҳир намоянд. Зеро ин сарояндаҳо ба эътибори эстрадаи тоҷик латма мезананду варо ба қавле аз по меафтонанд. Аз ҳама бадаш ба маънавиёти мо на фоида, балки зарар меоранд. Чунки ба ҷуз ҳарфи “хари бобои малаву гусалаи алабала” ва ё чанд калимаҳои бемаъние, ки набояд дар сатҳи эстрадаи тоҷик садо диҳанд, ҷуз шунидан дигар нафъе нест.

Аммо ба андешаи чанде коршиносони дигар агар назорати чунин сурудҳои матни пастдошта, на бар зиммаи тамоми мақомот, балки пурра ба Вазорати фарҳанг дода шавад, ин муаммои сарбаста роҳи ҳалли худро ёфта, дар ҳолатҳои паҳн гардидани сурудҳои бемаъниву бемантиқ масъулиятро Вазорати фарҳанг пурра бар дӯши худ мегирад.

Хулоса, аз гуфтаи коршиносон бар меояд, ки ин кори на як Вазорати фарҳанг, балки дигар вазорату идораҳои дахлдор низ ҳаст. Аз ин рӯ, бояд ҳарчи бештар вазорату идораҳои дахлдор ба ин масъала диққат диҳанд, зеро баъдан дер хоҳад шуд. Дар ҳоли имрӯз, ки раванди ҷаҳонишавӣ ва ё ба истилоҳи дигар глобализатсия таъсири худро дар ҳама самтҳо мегузорад, дар баробари он ин мушкилиҳои худӣ бартараф нагардад, маънавиёти мо хеле хароб мешавад.

Аз ин рӯ, бамаврид мешуморем, ки ин масъулият қонунан ба таври пуррагӣ ба як вазорат ё идора ва ё кумита вогузор карда шавад. Зеро назорати чунин “бемантиқсолорон” дар ин маврид ба пуррагӣ ба роҳ монда мешавад. Агар ансамблҳоро Кумитаи телевизион ва радио назорат кунад, театрҳоро Вазорати фарҳанг, пас сарояндаҳое, ки берун аз сохторҳои муассисаҳои давлатӣ ба қавле “худ аз пеши худ” амал мекунанд, кӣ бояд назорат намояд?