Чанде пеш дар шаҳри Душанбе Фестивал-озмуни ҷумҳу-риявии театрҳои касбӣ – “Парасту - 2025” ифтитоҳ гардид ва то 21 апрел идома хоҳад ёфт. Ин ягона фестивал дар фазои театрии кишвар аст, ки дар ду сол як маротиба баргузор мегардад. Вобаста ба “Парасту” ҳамеша баҳсҳое ҷой доштаву дорад. Хусусан, чанд соли қабл баъди баргузории маросими ҷоизасупории ин фес-тивал андешаҳои мухталиф дар ҳар ҷое корида шуданд. Оид ба баргузории “Парасту-2025” ва бардоштҳо аз солҳои қаблӣ, омилҳои баҳсбарангез шудани он ва чанде аз паҳлуи дигари ин фестивал суҳбате анҷом додем бо Маҳмадулло Табарӣ санъатшинос ва мунаққиди театр.

АЙВОНИ МАН ТИҲИСТ “ПАРАСТУ” БИЁВАРЕД...

- Фестивал-озмуни ҷумҳуриявии театрҳои касбӣ- “Парасту-2025” нисбат ба солҳои қабл бо чӣ тафовутҳо баргузор гашта истодааст?

- “Парасту”-и имсола ба 35-солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон бахшида шудаасту дар ҳайати ҳакамони он мутахассисон аз кишварҳои ҳамсоя, аз ҷумла аз Қазоқистон, Узбекистон ва Федератсияи Русия низ ширкат доранд. Ҳамчунин, мисли тамоми фестивалҳои ҷаҳонӣ намоишҳо аз ҷониби ҳайати ҳакамон ё ҳайати мунаққидон таҳлилу муҳокима мешаванд. Ин бисёр хуб аст, чунки дар чанд соли охир мо мисле, ки дар як ҷо мондаем ва баъди интихоби ҷойҳо аз сӯйи ҳакамон ва эълони ғолибон нофаҳмиҳои зиёде ба миён меоянд. Зеро иштирокчиён худ намедонанд, ки аз рӯйи кадом талабот асарҳои онҳо баҳогузорӣ мешавад ва дар офаридаҳои онҳо кадом камбудиҳо ё бозёфтҳое ҷой доштанд.

- Воқеан, ҳайати ҳакамон одатан аз рӯйи кадом махсусиятҳо интихоб мекунанд беҳтаринҳоро?

- Дар санъат ду меъёри асосӣ аст: бадеият ва касбият. Аввалӣ сатҳи бадеияти асарро баҳогузорӣ мекунад ва дуввумӣ сатҳи касбияти иҷрои онро. Баъзан дар “Парасту” асарҳое низ пешниҳод мешаванд, ки мо наметавонем онро асари бадеӣ ё ҳунарӣ бигӯем, куҷо монад ин ки мо ба онҳо баҳои арзанда гузорему соҳиби ҷоизаашон кунем? Имрӯз мутахассисон дар ин соҳа хеле каманд ва метавонем гӯем ки нақди театрӣ вуҷуд надорад. Ин ба он меорад, ки ҳар нафаре аз диди худ ҳар намоишро таҳлилу таъриф кунад ва онро сазовори шоҳҷоиза шуморад. Аммо таҳлилҳои имсола ҳамин мушкилро шояд аз миён дур кунад. Чун агар ба “Парасту”-ҳои солҳои аввал бингарем, онҳо аз ҳайати калони мунаққидон, коргардонҳо, ҳунармандони бисёр бонуфузи Иттиҳоди Шуравӣ иборат буданд, ки онҳо асарҳои пешниҳодшударо пурра таҳлил ва муҳокима мекарданд. Ин шакли баргузорӣ натиҷаи таъсирбахше дода буд, ки аз соли дуввум аллакай сатҳу сифати намоишҳои мо хеле беҳтар гардида буд.

“ПАРАСТУ”-ИВУ БОЛУ ПАР НАДОРӢ...

- Ду сол қабл баъди ҷамъбасти ин ҷашнвора чанде аз ҳунармандон изҳори норозигӣ намуданд ва арз карданд, ки ҷоизасупориҳо ноадолатона сурат гирифт. Аз ҷумла, Мирзоватан Миров коргардони мумтози кишвар зимни суҳбате ҳамин гуна изҳори ақида намуда буд, ки ҳайати ҳакамон дар интихоб озод нестанд ва шояд бо супоришҳоеву хоҳишҳое ҷоизаҳоро муайян намоянд. Саркоргардони Театри давлатии академӣ-драммавии ба номи А.Лоҳутӣ Султон Усмонов низ пас аз анҷоми “Парасту”-и қаблӣ гуфта буд, ки “Парасту”-ҳои он солҳо аввал таккондиҳанда буданд. Аммо “Парасту”-ҳои солҳои охир ҳамин хел аз рӯи нақша бояд гузараду халос. То куҷо метавонед розӣ бошед ба ин андешаҳо?

- Чандин сол боз аъзои ҳайати ҳакамони ин фестивал-озмун ҳастам ва бояд кушоду равшан бигӯям, ки кӯшишҳои таъсир расонидан ба қарорҳои доварон вуҷуд дорад, аммо мо ҳамеша талош кардем, ки дар интихоб озод бошем. Вале ҳайати ҳакамон низ баъзан бо истифода аз эҳсоси инсонӣ ва аз диду назари хеш баҳогузорӣ мекунанд. Чун ҳамон мутахассисон баъзан худ муайян накардаанд, ки аз рӯйи кадом меъёрҳо баҳоргузорӣ кунанд. Масалан, ман шахсан зидди ҳамин номинатсияҳои “Парасту” ҳастам. Ҳунар варзиш нест, ки ҷойи якуму дуввум дошта бошад. Ҳунар меъёрҳои худро дорад ва дар он бояд чунин ҷоизаҳо тақдим гардад: “Шоҳҷоиза”, “Беҳтарин кори коргардонӣ”, “Беҳтарин драмматург”, “Беҳтарин нақши занона”, “Беҳтарин нақши мардона”, “Беҳтарин ороиши мусиқӣ” ва ғайра. Аммо фестивали мо боз як нозукӣ дорад. Масалан, дар Узбекистон 36 театр фаъолият мекунанд ва ба ин хотир ҳамасола дар ин самт шаш фестивал доир мегардад. Вале мо ба ҷуз “Парасту” фестивал ё сабқати ҳунарии дигаре надорем ва дар он ҳам театри Опера ва ва балетамон ширкат мекунад, ҳам Театри лухтак ва ҳам театрҳои мусиқӣ-мазҳакавиамон. Дар ин ҳолат бо иҷрои кадом меъёрҳо мо метавонем масалан, Театри давлатии академӣ-драммавии ба номи А.Лоҳутиро бо театри Лухтаки шаҳри Бустон ё Театри ноҳияи Ашт муқоиса кунем? Аксари театрҳои музофотии мо театрҳои мусиқӣ-мазҳакавӣ ё драммаи мусиқӣ ҳастанд, ки онҳо бояд дар гурӯҳи алоҳидае бошанд. Дар ин маврид интихоби беҳтаринҳо барои ҳайати ҳакамон низ осону саҳл нест. Ба ин хотир, тағйир додани номинатсияҳо низ наметавонад ҳамон андешаи ноадолатона тақдим шудани ҷоизаҳоро аз миён бубарад. Мо воқеан гузаштҳои зиёде карда будем ва аз рӯйи дилсӯзӣ талошҳои театрҳои минтақаҳоро ба назар гирифтем. Чун аксари онҳо вазъи воқеан нохубе доранд ва ин ҷо мо пойбанди вазъияту ҳолат шуда, то ҳадде маҷбур мешавем, ки аз иҷрои талаботҳои касбиву бадеӣ дуртар равем. Аз ин рӯ, бигзор “Парасту” ҳоло дар ҳамин шакле ки ҳаст, боқӣ монад ва бояд гуфт, ки агар намоиш аз лиҳози бадеияту касбият хубу ҳирфаӣ пешниҳод шавад, ҳамин марзҳо шикаста мешаванд ва худ мақоми худро ишғол хоҳад кард. Албатта, вобаста ба ин фестивал баҳсҳо буданду ҳастанду мемонанд. Муҳим ин ки “Парасту” бошаду аз миён наравад ва омили пешрафти театрҳои кишвар гардад.

- Ин ҷо аз таъсиргузории фестивалҳои солҳои қабл ёдовар шудем. Пас, роҳҳали дубора баландпарвоз шудани “Парасту”-ҳои баъдиро дар чӣ дарёфтаед?

- Шояд аксари ҳунармандон омили чандон натиҷабахш набудани фестивалҳои солҳои охирро дар ноадолатона тақдим гардидани ҷоизаҳо ва набудани нақди театрӣ арзёбӣ намоянд. Аммо, нақди солим танҳо дар заминаи театри солим ба вуҷуд омада метавонад. Ман ҳамчун мунаққиди театр дар муқобили чунин андешаҳо албатта даъвоҳои худро дорам ва метавонам бигӯям, ки ҳамин пешниҳоди саҳнаҳои пастмазмуни баъзе аз шумо “Парасту”-ро ба чунин сатҳ расонид. Фестивал танҳо ҳамон замон метавонад дар сатҳи хуб баргузор гардад, ки дар он лоақал ду ё се намоиши воқеан диданӣ пешниҳод шавад. Дар тамоми дунё ҳамин гуна аст. Агар дар фестивал ду ё се асари хубро тамошо карданд, пас метавон гуфт, ки он фестивал воқеан баргузор шуд ва рисолати худро иҷро кард.

“ПАРАСТУ” БОЗ ДАР ПАРВОЗ МЕОЯД...

- Дар фетивал-озмуни театрҳои касбӣ “Парасту-2025” аз хориҷа мутахассисон ҷалб гардидаанд. Чанде пеш Абдулмуъмин Шарифӣ, ҳунарманди Театри давлатии Ҷавонони ба номи М.Воҳидов низ дар навиштае пешниҳод карда буд, ки дар имсола “Парасту” мутахассис-мунаққидҳоро даъват кунанд аз дигар кишварҳо то меъёри баҳогузорӣ хуб иҷро гардад. Оё ин метавонад воқеан таъсиргузор бошад?

- Ҷалби мутахассисон аз хориҷа ҳамеша натиҷабахш аст. Ман худ дар чандин аз чунин фестивалҳои хориҷа ба ҳайси мунаққид иштирок кардаам ва инро хуб дарк кардаам. Масалан, агар айбу нуқси як намоишро мо дар дохили кишвар бигӯем, чандон эътибор намедиҳанд ва инро нодида мегиранд, аммо агар онро як мутахассис аз хориҷ баён намояд, ҳадафрасу таъсиргузортар мешавад. Барои намоянда аз хориҷ вазъу шароити мо муҳим нест. Ӯ танҳо ба касбияту бадеият нигоҳ мекунад. Ҳамчунин, барои мо, ки имрӯз аз ҷараёнҳои театрии минтақа қафо мондаем, иштироки намояндаҳо аз кишварҳои дигар барои рушди театрҳои мо мусоидат хоҳад кард. Як чизи дигаре ҳам ҳаст, ки барои ҳунармандон шахсиятҳое вуҷуд доранд, ки дар ҳузури онҳо метавонанд хеле моҳирона ва бо маҳорат нақшофарӣ кунанд.

- Дар боло роҷеъ ба вазъи нохуби театрҳои музофотӣ гуфтед...

- Имрӯз дар фазои театрии мо як хало ба вуҷуд омадааст. Театрҳои мо ба таври муназзам фаъолият надоранд. Ҳамон рӯзе, ки омодаанд ё тамошобин ёфтаанд, намоиш пешниҳод мекунанд. Имрӯз мо намедонем кадом намоиш кай дар куҷо нишон дода мешавад. Агар дар Душанбе вазъ чунин аст, пас дар музофот чӣ гуна метавонад бошад? Дар аксари минтақаҳо театр аслан фаъолият надорад. Аммо бо ин вуҷуд аксари театрҳои музофотӣ низ бо омодагиҳо ба “Парасту” меоянд ва хуб аст, ки ин ҷо табодули афкору таҷриба сурат мегирад.

Сайёраи ҚИЁМИДДИН, “ҶТ”