ё чаро блогерон аз фоҷеа ҳангома месозанд?

Садамаи нақлиётие, ки бар асари бархӯрди мошини боркаши “Дулан” бо чанд воситаи нақлиёти сабукрав ва ду манзили истиқоматӣ дар шаҳри Кӯлоб рух дод, тибқи иттилои расмӣ ҷони 10 нафарро рабуда, 13 нафари дигарро захмӣ намуд. Аммо аз ин ҳодиса блогерони тоҷик барои манфиати хеш ва ҷалби муштариён ҳангома сохта, шумораи қурбониёнро даҳҳо баробар нишон доданд ва дар миёни ҷомеа ваҳму навмедиро ба миён оварданд. Мушкили асосӣ дар сатҳи пасти тафаккури онҳост? Чаро блогерон аз чунин фоҷеаҳо ҳангома месозанд? Онҳо чӣ ҳадаф доранд?..

Дида мешуд, ки дар ин ҳодиса аксарият мардуми бонангу номуси миллат барои ҳамдардӣ сугвориҳо навиштаву аз ғамшарик будани худ ҳамчун як миллати соҳибтамаддуну соҳибмаърифат гувоҳӣ доданд, вале блогерон воҳимаангезие намуданд, ки дар ягон чаҳорчӯба ҷой намешавад. Агар ба наворҳои паҳнкардаи чунин блогерон назар афканем, ба ҷуз даҳшатафканӣ ва хисороти маънавӣ, инчунин манфиатҳои шахсӣ, реклама ва зиёд намудани сафи обуначиёну тамошобинон дигар чизеро намебинем. Онҳо фоҷиаи миллиро ҳамчун “пешбурди кори худ” истифода мекунанд, ки ин гуна корро танҳо одами ҳувиятбохта метавонад анҷом диҳад.

Таасуфовараш он аст, ки рӯз то рӯз сафи чунин блогерон зиёд мегардаду кам не ва ҳеҷ як механизме ба таври конкретӣ пеши роҳи онҳоро гирифта наметавонад. Ҳамин беназоратӣ сабаб гаштааст, ки онҳо дар ин рӯзҳои вазнин дар шаҳри Кӯлоб аз пеши худ ҳарчизе, ки хоҳанд бидуни ҳеҷ як санҷише миёни омма паҳн мекунанд.

Барои исботи ин гуфтаҳо ба саҳифаҳои иҷтимоии Фейсбук, Инстаграм ва Ютуб сар задем.

Дар саҳифаи ютубии “Qurbon Negmatov” нафаре бо номи Саъдӣ, ки аксарият ӯро ҳамчун блогер мешиносанд, дар муқоваи сурати асосии навораш “аварияи вазбин дар Кӯлоб, 80 нафар мурд?” ва дар сарлавҳаи навораш “срочно бинед аварияи вазбин дар шаҳри Кӯлоб” навиштааст. Ин нафар дар аввал гуфта буд, ки дар ин садама 80 нафар фавтид, аммо баъди оне, ки дар Фейсбук барои дуруғафканӣ зери танқиди сахти корбарон қарор гирифт, ҳамон наворро аз нав гузошта, ҷои шумораи гуфтаашро ислоҳ кард.

Дар канали Юрист TJ бошад “Даҳшат дар Кӯлоб! Видеои Авария! Зиёда аз 100 нафар ба ҳалокат расид” навишта шудааст. Ин нафар низ аз блогеронест, ки ба қавле худ-ро дар ин рӯзҳо ғамшарики мардум мешуморад, аммо дар асл ба видео назар афканем, аёнамон мегардад, ки аз даҳшатафканиву худро ғамшарик ҳисобидан чӣ мехоҳаду чӣ мақсад дорад. Баробари оғози навораш соҳиби ин канал, ки худро Сорбон Сафаров ном гирифта, наворҳои садамаи нақлиётӣ дар шаҳри Кӯлобро порча-порча дар чанд сонияи аввал гузоштааст, вале баъди чанд сония мавсуф салом гуфта, аввал рекламаи худ-ро шуруъ мекунад: “Аввалан дар ҳамин ҷо як чизро ба шумо тавсия метм. Нафарое, ки агар бхоҳан праверка кнан, ки запретошон кушода шидагӣ ҳаст ё не, ... дар ҳами рақамҳо ватсапда бнависонен, праверкаи дакументо мекнан...” ва амсоли ин.

Аммо баъд аз таблиғаш мегӯяд, ки ба гуфти одамони дар ҷои ҳодиса қарор дошта зиёда аз сад нафар фавтидаанд. Дар гуфтааш маълум нест, ки ӯ кадом одамони дар ҷойи ҳодиса қарордоштаро дар назар дораду аз кӣ чунин иттилоъро дастрас намудааст. “Ҷолибият”-и ин гуфтаҳояш дар он аст, ки ӯ барои дурӯғи худро рост кардан, саволгузорӣ карда мегуяд, ки “шояд баъзеҳотон гӯед, ки чӣ хел дар як ҳодисаи камаз 100 нафар ба ҳалокат мерасад?”. Ӯ ба саволи худ посух гардонида, гуфтааст, ки камаз бо суръати ниҳоят баланд аз нишебӣ омадааст ва бо қатъи тормозҳояш ба чунин фалокат оварда расонидааст.

Ин гуна каналҳо дар ютуб хеле зиёданд, ки ба таври дигар бигӯем, онҳо ба “ифроти иттилоотӣ” даст задаанд. Ҳатто шумораи чунин каналҳо ба садҳову тамошобинонашон ба ҳазорҳо мерасад. Ютубканали “Умар охота” низ дар ин дурӯғафканӣ дер накарда, гуфтаст, ки “Садама 50 нафар мурд дар шаҳри Кӯлоб.”, Телком Элетрик навиштааст, ки “Авария дар Кӯлоб 30 нафар зиёд мурдааст. Дуогӯ бошед.”. “Тринка тҷ” бошад навиштааст, ки 70-80 одам мурдааст. Агар дар ютубканал “садама дар Кӯлоб”-ро ҷустуҷӯ намоӣ ба қавле бо навиштаву сурат ва гуфторҳои ин гуна блогерон ба таҳалука афтода, ҳатто мумкин аст, ки осеби равонии хеле сахт бубинӣ.

Ин гуна блогерон на як, балки садҳоянд, ки онҳо на вазифаи иттилоотрасонӣ доранд, балки дар фаъолияташон барои бештар намудани тамошобинон ва гирифтани рекламаҳои муфт ва “лайк”-у шарҳ аз фоҷиаҳо ҷайби худро пур мегардонанд.

ДАР ФЕЙСБУК КӢ ЧӢ ГУФТ?

Ин кори блогеронро ин дафъа корбарони шабакаҳои иҷтимоӣ, бахусус хабарнигорону ҳолдонон сахт танқид намуданд. Яке аз корбарон дар саҳифаи худ бо номи Зариф Ҳасанов аз чунин блогерон сахт интиқод карда, гуфтааст, ки “блогерони фурсатталабу воҳимаандози камсавод бояд муҷозот шаванд!”

Ҳамчунин, номбурда афзудааст: “Фоҷиаи мудҳише, ки дар Кӯлоб рух дод, барои бархе блогерон манбаи ҷалби мухотабу лайку коммент шуд. Мо медонем, ки блогнависӣ ва шабакаҳои иҷтимоӣ аз таъсиргузортарин расонаҳои нави иҷтимоиянд ва мухолифи он нестем. Аммо набояд блогерон аз минбарҳое, ки дар ихтиёр доранд сӯиистифода кунанд ва фоҷиаи пурқурбониву даҳшатангезро бидуни асос чанд баробар зиёд нишон диҳанд...” Ин корбар, ҳамчунин афзудааст, ки амали мазкури блогерон ҷиноят аст ва бояд чунин нафарон дар назди қонун ба ҷавобгарӣ кашида шаванд.

Шодӣ Муродов корбари дигаре, ки дар ин маврид мақолае бо номи “Фейк ва мотами мо” навиштааст, ки мурдаро монда тутхӯрӣ кардани иддае аз фейк-блогерони мо то ба кай идома хоҳад кард? Дар ин лаҳзаҳои сангин одамони зиндаро мурда эълон намудан расми одамгариву ҷавонмардӣ нест”.

Ҳамчунин ӯ гуфтааст: “Аз мусибат “хайп” сохтану бо ин тартиб шумораи “подписчик”-ҳои худро як кам зиёд кардан низ далели кундзеҳн будани ин гурӯҳи блогдорон аст”.
Ҳаминтавр даҳҳо нафар аз чунин блогепрони манфиатҷӯ интиқод карда, таъкид намудаанд, ки дар ҳама ҳолат бояд мардум ба сарчашмаҳои расмӣ такя намоянд, вагарна бо ин гуна блогерони “нав-баромад” метавонанд ба таҳлука афтанд.

БА ҶОИ ХУЛОСА

Агар имрӯз пеши роҳи чунин паҳнкунандагони иттилооти бардурӯғ гирифта нашавад, оянда онҳо ба чунин дурӯғпарокании худ давом дода, метавонанд дар ҳодисаҳои нохуши кишвар иттилооти дурӯғу даҳшатафкан паҳн намоянд. Аз ин рӯ, лозим шуморида мешавад, ки имрӯз пеши роҳи чунин блогерон бо роҳи қонунӣ гирифта шавад, дар сурати ғайр мардум зери таъсири бади иттилооти дурӯғу бофта ва подарҳавои чунин блогерон монда, ба роҳгумӣ ва хисороти маънавӣ мувоҷеҳ мегарданд.

Рустам ОДИНАЕВ, “ҶТ”