ИҚТИСОД
Шанбе 27 Апрел 2024 12:19
Тоҷикистон то соли 2037 партови газҳои гулхонаиро то ҳадди ниҳоӣ коҳиш медиҳад. Ин тасмим дар заминаи Стратегияи рушди “иқтисоди сабз” гирифта шуда, имкон медиҳад, ки кишвари мо дар кӯтоҳтарин муддат ба “кишвари сабз” мубаддал гардад.
Тибқи иттилои ахири Бонки Авруосиёии Рушд, дар кишварҳои минтақаи Авруосиё аз ҷиҳати ҳаҷми ками партови газҳои гулхонаӣ Тоҷикистон дар раддаи аввал меистад. Ҳиссаи кишвари мо ҳамагӣ 1,1 тонна ба сари ҳар одам дар як сол мебошад, ки нишондоди хуб аст ва нисбат ба Ҷумҳурии Қазоқистон 14 маротиба кам мебошад.
Таркиби партовҳо вобаста ба бахшҳои иқтисодии кишвар гуногун буда, бештар ба соҳаи саноат рост меояд, ки 11,3%-ро ташкил медиҳад. Ҳиссаи соҳаи энергетика дар партови газҳои гулхонаӣ - 10,6%, соҳаи нақлиёт - 7,9%, соҳаи сохтмон ва бинокорӣ - 6,5% буда, ба бахшҳои боқимонда 64, 5% рост меояд. Ҳамчунин, ин манбаъ зикр мекунад, ки ҳиссаи аз ҳама ночиз ба хоҷагии ҷангал рост меояд, ки ҳамагӣ -0,7% мебошад.
Моҳи ноябри соли 2023, дар арафаи Конфронси дуҳафтаинаи ҷаҳонии иқлими СММ олимони амрикоӣ шохиси ҷаҳонии нобаробарии иқлимро ҳисоб карданд, ки таносуби партовҳои газҳои гулхонаӣ аз ҷониби иқтисоди миллиро инъикос мекунад. Тибқи ин феҳраст, Тоҷикистон байни 192 давлати СММ мақоми 7-умро ишғол кард ва ҳамчун кишваре эътироф шуд, ки дар олудасозии фазои сайёра ҳиссаи ночиз дорад.
Коршиносон ба ин назаранд, ки мушкилоти асосии ба вуҷуд овардани манзараи муносиби гармшавии глобалӣ дар он аст, ки он раванди сайёравӣ буда, дар он тамоми давлатҳои ҷаҳон ва омилҳои зиёди табиӣ ба ин ё он роҳ ҷалб шудаанд. Партови газҳои гулхонаӣ аз қаламрави як кишвар метавонад, боиси баланд шудани ҳарорат дар қаламрави кишвари дигар гардад, ки ин “нобаробарии иқлимӣ”-ро ба вуҷуд меорад.
Тибқи ҳисобҳо, бештари манобеи газҳои гулхонаӣ, ки одамон онро хориҷ мекунанд, дар байни 30 то 55 дараҷаи арзи шимолӣ мутамарказ шудаанд. Гузашта аз ин, таъсири бештари гармшавии партовҳо дар шимоли 60 дараҷаи арзи шимолӣ, дар минтақаи Арк-тика эҳсос мешавад. Ин номутаносибии партовҳо дар харитаи сиёсии ҷаҳон ҳангоми муқоисаи минтақаҳои сераҳолии Аврупои Ғарбӣ, Осиёи Ҷанубу Шарқӣ ва Амрикои Шимолӣ бо чунин кишварҳои камаҳолии шимолӣ, ба монанди Русия, Канада ва Финландия, ки газҳои гулхонаӣ кам истеҳсол мекунанд, бештар ба назар мерасад.
ТАШАББУСҲОИ ОХИРИН
Президенти кишвар муҳ-тарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суханронӣ дар мубоҳисаҳои мавзӯии сатҳи баланди СММ таҳти унвони “Амалисозии иқдомҳо дар соҳаи иқлим”, ки дар заминаи Конфронси СММ оид ба тағйирёбии иқлим дар Глазго баргузор гардид, зикр намуданд, ки Тоҷикистон кӯшиш мекунад, то ҳаҷми партови газҳои гулхонаиро то ҳадди ниҳоӣ коҳиш диҳад ва дар сарсабзии сайёра саҳми худ-ро гузорад.
- Ҷанбаи муҳимми тасмимҳои моро дар ҷодаи мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим ва рафъи оқибатҳои он коҳиш додани ҳаҷми партовҳои газҳои гулхонаӣ ба муҳити зист ташкил медиҳад, - зикр карданд Пешвои миллат. - Ҳоло ҳиссаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳаҷми глобалии партовҳо дар сатҳи пасттарин қарор дошта, ҳамагӣ сифру аз даҳ ҳазор се (0,0003) фоизро ташкил медиҳад, ки нишондоди хуб аст.
Ҳамчунин, Роҳбари давлат қайд карданд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар чорчӯбаи Созишномаи Париж ихтиёран уҳдадор гардидааст, то ҳаҷми партови газҳои гулхонаиро аз 80-90%-и сатҳи соли 1990 зиёд накунад. Дар сурати мусоидати ҷомеаи ҷаҳонӣ ин рақам метавонад то 65-75%-и нишондиҳандаи ибтидоӣ коҳиш дода шавад.
Зикр гардид, ки кам кардани ҳаҷми партовҳо ба фазо аз ҳисоби истифодаи манбаъҳои энергияи таҷдидшаванда, бахусус энергияи обӣ ва энергияи офтобӣ имконпазир аст. Зеро беш аз 60% захираи обии Осиёи Марказӣ дар қаламрави Тоҷикистон қарор дорад ва айни ҳол 98% неруи барқ дар кишвар аз ҳисоби гидроэнергетика тавлид мешавад.
- Истифодаи ҳамгироёнаи ин ду навъи неру метавонад на танҳо ба афзоиши истеҳсоли энергияи аз лиҳози экологӣ тозаи таҷдидшаванда, балки ба истифодаи оқилонаи захираҳои оби кишвар низ мусоидат намояд, - қайд карда буданд Сарвари давлат.
ДУРНАМО ВА ПЕШНИҲОДҲО
Дар гузориши тадқиқотии “Роҳҳои паст кардани партовҳои газҳои гулхонаӣ барои ноил шудан ба сатҳи муътадили карбон то соли 2050 дар Тоҷикистон”, ки соли 2021 дар доираи чорчӯбаи ташаббуси минтақавии Вазорати корҳои хориҷӣ аз ҷониби муаллифони хориҷӣ Сандер Аккурманс ва Хуан Луис Мартин Ортега дар ҳамкорӣ бо коршиносони миллӣ - Татяна Кириллова ва Абдулло Мамадамон гузаронида шудааст, роҳҳои коҳиш додан ва аз байн бурдани партови газҳои гулхонаӣ муайян шудааст. Масалан, дар соҳаи саноати истеҳсолӣ пешниҳод шудааст, ки технологияҳои инноватсионӣ роҳандозӣ шаванд ва самарабахшии маводи сӯхт таъмин карда шавад.
Чунин пешниҳод дар соҳаи нақлиёт (гузаштан ба электромобил ва электробусҳо), сохтмон (бунёди биноҳои каммасраф), энергетика (паст кардани талафоти энергия ва истифода аз энергияи барқароршаванда, аз ҷумла энергияи обӣ ва офтобӣ), кишоварзӣ (истифодаи методҳои устувори пешбурди кишоварзӣ ва идоракунии устувори чорводорӣ), хоҷагии ҷангал (ҳифзи ҷангалҳо ва барқарорсозии ҷангал), партовҳо (идоракунии партовҳо ва технологияи коркард) низ пешбинӣ шудааст.
Ҳамчунин, муаллифони таҳқиқот зарур мешуморанд, ки дар кишвар ҳарчи зудтар бояд Стратегияи миллии дарозмуддати рушд бо сатҳи пасти партовҳо таҳия ва қабул шавад. Он имкон медиҳад, ки таъсири тағйирёбии иқлим ба сиёсати миллӣ коҳиш ёбад. Ҳамчунин, Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳадафҳои дар пеши худ гузошта зудтар расад ва яке аз кишварҳои “сабз”-и сайёра бо ҳаҷми ками партови газҳои гулхонаӣ гардад.
Мутахассисони ватанӣ низ ин андешаро дастгирӣ мекунанд, ки Тоҷикистон бояд дар ҳама самт, аз ҷумла дар масъалаи иқлим ва беҳтарсозии фазои атмосферӣ бояд таҷрибаи ҷаҳониро омӯзад ва онро бо шароити кишвар мутобиқ карда, истифода барад.
Аз ҷумла, Анвар Ҳомидов, коршиноси масоили экологӣ ба ин назар аст, ки Тоҷикистон низ чун дигар кишварҳо дар асоси Конвенсия ва дигар санадҳои байналмилалӣ, ки дар самти ҳифзи муҳити зист қабул шудааст, бояд корбарӣ кунад.
- Дар кишварҳои пешрафтаи дунё истихроҷи ҳама гуна канданиҳои фоиданок ва коркарди он, инчунин фаъолияти корхонаҳои азими саноатӣ тавассути технологияҳои муосир, ки дар коҳиши ҳаҷми партови газҳои гулхонаӣ ба фазо мусоидат менамоянд, амалӣ гардидааст. Ҷиҳати ба роҳ мондани технологияҳои муосир дар саноат ва истеҳсолот, хусусан кишварҳои Аврупо ба пешравиҳо ноил гардидаанд. Даст кашидан аз истифодаи ангишт ва дигар маҳсулоте, ки партовҳои зиёд, хусусан газҳои гулхонаӣ доранд, мисоли возеҳи ин аст, - мегӯяд ин коршинос ва ҳамзамон илова мекунад, ки шомилшавии Тоҷикистон ба Конвенсияи СММ оид ба тағйирёбии иқлим (соли 1998) имзои Созишномаи Париж (соли 2017) як қадами устувор дар ин самт мебошад.
Музаффар Шодмонов, мутахассиси Агентии обуҳавошиносӣ мегӯяд, Тоҷикистон барои коҳиш додани ҳаҷми газҳои гулхонаӣ ҳавасманд аст ва омодаи ҳамкорӣ мебошад.
- Ширкати Тоҷикистон дар Форуми байналмилалии сармоягузорӣ оид ба татбиқи Саҳми дар сатҳи миллӣ муайяншудаи Тоҷикистон барои коҳиш додани партови газҳои гулхонаӣ аз ҳар ҷиҳат мусоидат мекунад. Форуми мазкур бо ташаббуси Ҳукумати кишвар ва Кумитаи ҳифзи муҳити зист дар ҳамкорӣ бо NDC Partnership ва котиботи Конвенсияи қолабии СММ оид ба тағйирёбии иқлим роҳандозӣ шуда буд, - афзуд ӯ.
Метавон гуфт, ки бо қабули “Барномаи миёнамуҳлати рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021-2025”, “Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030” ва “Стратегияи рушди иқтисоди “сабз” барои солҳои 2023-2037” метавон ба ҳадафҳои дарпешгузошта - табдил ёфтан ба “кишвари сабз” расид.
Амони МУҲАММАД, “ҶТ”
Тибқи иттилои ахири Бонки Авруосиёии Рушд, дар кишварҳои минтақаи Авруосиё аз ҷиҳати ҳаҷми ками партови газҳои гулхонаӣ Тоҷикистон дар раддаи аввал меистад. Ҳиссаи кишвари мо ҳамагӣ 1,1 тонна ба сари ҳар одам дар як сол мебошад, ки нишондоди хуб аст ва нисбат ба Ҷумҳурии Қазоқистон 14 маротиба кам мебошад.
Таркиби партовҳо вобаста ба бахшҳои иқтисодии кишвар гуногун буда, бештар ба соҳаи саноат рост меояд, ки 11,3%-ро ташкил медиҳад. Ҳиссаи соҳаи энергетика дар партови газҳои гулхонаӣ - 10,6%, соҳаи нақлиёт - 7,9%, соҳаи сохтмон ва бинокорӣ - 6,5% буда, ба бахшҳои боқимонда 64, 5% рост меояд. Ҳамчунин, ин манбаъ зикр мекунад, ки ҳиссаи аз ҳама ночиз ба хоҷагии ҷангал рост меояд, ки ҳамагӣ -0,7% мебошад.
Моҳи ноябри соли 2023, дар арафаи Конфронси дуҳафтаинаи ҷаҳонии иқлими СММ олимони амрикоӣ шохиси ҷаҳонии нобаробарии иқлимро ҳисоб карданд, ки таносуби партовҳои газҳои гулхонаӣ аз ҷониби иқтисоди миллиро инъикос мекунад. Тибқи ин феҳраст, Тоҷикистон байни 192 давлати СММ мақоми 7-умро ишғол кард ва ҳамчун кишваре эътироф шуд, ки дар олудасозии фазои сайёра ҳиссаи ночиз дорад.
Коршиносон ба ин назаранд, ки мушкилоти асосии ба вуҷуд овардани манзараи муносиби гармшавии глобалӣ дар он аст, ки он раванди сайёравӣ буда, дар он тамоми давлатҳои ҷаҳон ва омилҳои зиёди табиӣ ба ин ё он роҳ ҷалб шудаанд. Партови газҳои гулхонаӣ аз қаламрави як кишвар метавонад, боиси баланд шудани ҳарорат дар қаламрави кишвари дигар гардад, ки ин “нобаробарии иқлимӣ”-ро ба вуҷуд меорад.
Тибқи ҳисобҳо, бештари манобеи газҳои гулхонаӣ, ки одамон онро хориҷ мекунанд, дар байни 30 то 55 дараҷаи арзи шимолӣ мутамарказ шудаанд. Гузашта аз ин, таъсири бештари гармшавии партовҳо дар шимоли 60 дараҷаи арзи шимолӣ, дар минтақаи Арк-тика эҳсос мешавад. Ин номутаносибии партовҳо дар харитаи сиёсии ҷаҳон ҳангоми муқоисаи минтақаҳои сераҳолии Аврупои Ғарбӣ, Осиёи Ҷанубу Шарқӣ ва Амрикои Шимолӣ бо чунин кишварҳои камаҳолии шимолӣ, ба монанди Русия, Канада ва Финландия, ки газҳои гулхонаӣ кам истеҳсол мекунанд, бештар ба назар мерасад.
ТАШАББУСҲОИ ОХИРИН
Президенти кишвар муҳ-тарам Эмомалӣ Раҳмон зимни суханронӣ дар мубоҳисаҳои мавзӯии сатҳи баланди СММ таҳти унвони “Амалисозии иқдомҳо дар соҳаи иқлим”, ки дар заминаи Конфронси СММ оид ба тағйирёбии иқлим дар Глазго баргузор гардид, зикр намуданд, ки Тоҷикистон кӯшиш мекунад, то ҳаҷми партови газҳои гулхонаиро то ҳадди ниҳоӣ коҳиш диҳад ва дар сарсабзии сайёра саҳми худ-ро гузорад.
- Ҷанбаи муҳимми тасмимҳои моро дар ҷодаи мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим ва рафъи оқибатҳои он коҳиш додани ҳаҷми партовҳои газҳои гулхонаӣ ба муҳити зист ташкил медиҳад, - зикр карданд Пешвои миллат. - Ҳоло ҳиссаи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳаҷми глобалии партовҳо дар сатҳи пасттарин қарор дошта, ҳамагӣ сифру аз даҳ ҳазор се (0,0003) фоизро ташкил медиҳад, ки нишондоди хуб аст.
Ҳамчунин, Роҳбари давлат қайд карданд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар чорчӯбаи Созишномаи Париж ихтиёран уҳдадор гардидааст, то ҳаҷми партови газҳои гулхонаиро аз 80-90%-и сатҳи соли 1990 зиёд накунад. Дар сурати мусоидати ҷомеаи ҷаҳонӣ ин рақам метавонад то 65-75%-и нишондиҳандаи ибтидоӣ коҳиш дода шавад.
Зикр гардид, ки кам кардани ҳаҷми партовҳо ба фазо аз ҳисоби истифодаи манбаъҳои энергияи таҷдидшаванда, бахусус энергияи обӣ ва энергияи офтобӣ имконпазир аст. Зеро беш аз 60% захираи обии Осиёи Марказӣ дар қаламрави Тоҷикистон қарор дорад ва айни ҳол 98% неруи барқ дар кишвар аз ҳисоби гидроэнергетика тавлид мешавад.
- Истифодаи ҳамгироёнаи ин ду навъи неру метавонад на танҳо ба афзоиши истеҳсоли энергияи аз лиҳози экологӣ тозаи таҷдидшаванда, балки ба истифодаи оқилонаи захираҳои оби кишвар низ мусоидат намояд, - қайд карда буданд Сарвари давлат.
ДУРНАМО ВА ПЕШНИҲОДҲО
Дар гузориши тадқиқотии “Роҳҳои паст кардани партовҳои газҳои гулхонаӣ барои ноил шудан ба сатҳи муътадили карбон то соли 2050 дар Тоҷикистон”, ки соли 2021 дар доираи чорчӯбаи ташаббуси минтақавии Вазорати корҳои хориҷӣ аз ҷониби муаллифони хориҷӣ Сандер Аккурманс ва Хуан Луис Мартин Ортега дар ҳамкорӣ бо коршиносони миллӣ - Татяна Кириллова ва Абдулло Мамадамон гузаронида шудааст, роҳҳои коҳиш додан ва аз байн бурдани партови газҳои гулхонаӣ муайян шудааст. Масалан, дар соҳаи саноати истеҳсолӣ пешниҳод шудааст, ки технологияҳои инноватсионӣ роҳандозӣ шаванд ва самарабахшии маводи сӯхт таъмин карда шавад.
Чунин пешниҳод дар соҳаи нақлиёт (гузаштан ба электромобил ва электробусҳо), сохтмон (бунёди биноҳои каммасраф), энергетика (паст кардани талафоти энергия ва истифода аз энергияи барқароршаванда, аз ҷумла энергияи обӣ ва офтобӣ), кишоварзӣ (истифодаи методҳои устувори пешбурди кишоварзӣ ва идоракунии устувори чорводорӣ), хоҷагии ҷангал (ҳифзи ҷангалҳо ва барқарорсозии ҷангал), партовҳо (идоракунии партовҳо ва технологияи коркард) низ пешбинӣ шудааст.
Ҳамчунин, муаллифони таҳқиқот зарур мешуморанд, ки дар кишвар ҳарчи зудтар бояд Стратегияи миллии дарозмуддати рушд бо сатҳи пасти партовҳо таҳия ва қабул шавад. Он имкон медиҳад, ки таъсири тағйирёбии иқлим ба сиёсати миллӣ коҳиш ёбад. Ҳамчунин, Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳадафҳои дар пеши худ гузошта зудтар расад ва яке аз кишварҳои “сабз”-и сайёра бо ҳаҷми ками партови газҳои гулхонаӣ гардад.
Мутахассисони ватанӣ низ ин андешаро дастгирӣ мекунанд, ки Тоҷикистон бояд дар ҳама самт, аз ҷумла дар масъалаи иқлим ва беҳтарсозии фазои атмосферӣ бояд таҷрибаи ҷаҳониро омӯзад ва онро бо шароити кишвар мутобиқ карда, истифода барад.
Аз ҷумла, Анвар Ҳомидов, коршиноси масоили экологӣ ба ин назар аст, ки Тоҷикистон низ чун дигар кишварҳо дар асоси Конвенсия ва дигар санадҳои байналмилалӣ, ки дар самти ҳифзи муҳити зист қабул шудааст, бояд корбарӣ кунад.
- Дар кишварҳои пешрафтаи дунё истихроҷи ҳама гуна канданиҳои фоиданок ва коркарди он, инчунин фаъолияти корхонаҳои азими саноатӣ тавассути технологияҳои муосир, ки дар коҳиши ҳаҷми партови газҳои гулхонаӣ ба фазо мусоидат менамоянд, амалӣ гардидааст. Ҷиҳати ба роҳ мондани технологияҳои муосир дар саноат ва истеҳсолот, хусусан кишварҳои Аврупо ба пешравиҳо ноил гардидаанд. Даст кашидан аз истифодаи ангишт ва дигар маҳсулоте, ки партовҳои зиёд, хусусан газҳои гулхонаӣ доранд, мисоли возеҳи ин аст, - мегӯяд ин коршинос ва ҳамзамон илова мекунад, ки шомилшавии Тоҷикистон ба Конвенсияи СММ оид ба тағйирёбии иқлим (соли 1998) имзои Созишномаи Париж (соли 2017) як қадами устувор дар ин самт мебошад.
Музаффар Шодмонов, мутахассиси Агентии обуҳавошиносӣ мегӯяд, Тоҷикистон барои коҳиш додани ҳаҷми газҳои гулхонаӣ ҳавасманд аст ва омодаи ҳамкорӣ мебошад.
- Ширкати Тоҷикистон дар Форуми байналмилалии сармоягузорӣ оид ба татбиқи Саҳми дар сатҳи миллӣ муайяншудаи Тоҷикистон барои коҳиш додани партови газҳои гулхонаӣ аз ҳар ҷиҳат мусоидат мекунад. Форуми мазкур бо ташаббуси Ҳукумати кишвар ва Кумитаи ҳифзи муҳити зист дар ҳамкорӣ бо NDC Partnership ва котиботи Конвенсияи қолабии СММ оид ба тағйирёбии иқлим роҳандозӣ шуда буд, - афзуд ӯ.
Метавон гуфт, ки бо қабули “Барномаи миёнамуҳлати рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021-2025”, “Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030” ва “Стратегияи рушди иқтисоди “сабз” барои солҳои 2023-2037” метавон ба ҳадафҳои дарпешгузошта - табдил ёфтан ба “кишвари сабз” расид.
Амони МУҲАММАД, “ҶТ”
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед