КИТОБХОНА
Ҷумъа 29 Март 2024 04:05
Ва ё наққош, меъмор, олим ва муҳандиси муваффақ
Ин шахсро бемуҳобо метавон нобиға номид. Чун дар бисёр соҳаҳо, аз ҷумла наққошӣ, меъморӣ, математика, анатомия, муҳандисӣ ва бисёр соҳаҳои илму фарҳанг нақши босазо гузоштааст. Аз ӯ то имрӯз ёддошту навиштаҷот, нақшаҳо, мушоҳидаҳо ва ангораву мусаввадаҳое боқӣ мондаанд, ки бостоншиносони оламро тасхир намудаанд. Маҳз ҳамин шахс парашют, субмарин (киштии зериобӣ), чархбол ва ашёҳои зиёди дигареро ихтироъ кардааст.КӮДАКӢ
Леонардо да Винчи – ин рассоми итолиёвӣ ва асосгузори давраи Таҷаддуд (Эҳё) 15 апрели соли 1452 дар Анкиано ном рустои хурдакаки наздики шаҳрчаи Винчии Италия таваллуд шудааст. Ӯ писари ғайриқонунии ҳуқуқшиноси мушҳур - Перо ва зебосанами деҳотӣ - Катарина буд. Баъди ин воқеа падараш бо духтаре аз оилаи ашрофзодаҳо издивоҷ намуд, аммо онҳо фарзанддор нашуданд ва Перо ҳамроҳи ҳамсараш Леонардои сесоларо ба тарбияи худ гирифтанд.
Кӯдакии Леонардо дар деҳа сипарӣ шуд. Перо ба Флоренсия кӯчида, он ҷо писарашро ба тарбияи муаллими машҳури он замон - Андреа дел Верокко супорид. Рассоми оянда он ҷо илова ба наққошӣ ва санъати ҳайкалтарошӣ, ҳамчунин илмҳои ҳандаса ва механика, анатомия, кор бо металу гаҷҳо ва усулҳои чармгариро аз бар намуд. Ҷавон бо шавқи зиёд илмҳои замонаашро аз худ карда, дар фаъолияти минбаъда ба таври васеъ истифода намуд.
ПАРАСТИШИ ҶОДУГАРОН
Яке аз ҳамасрони ӯ Ҷорҷио Вазари доир ба фаъолияти эҷодии ин наққоши барҷаста дар китоби худ – “Рӯзгори Леонардо” қисса мекунад, ки чӣ гуна устодаш Андреа дел Верокко шогирдашро барои иҷрои мусаввараи фармоишие бо унвони “Таъмиди Исо” ҷалб мекунад. Фариштаи тасвирнамудаи Леонардо устодро чандон мутаассир месозад, ки ӯ аз шиддати алам мӯқалами худро як сӯ партофта, барои якумр тарки рассомӣ мекунад.
Унвони устодиро ба ӯ гилдия (иттиҳодияи ҳунармандон)-и Камони муқаддас дод. Мусаввараи нахустини мукаммали ӯ “Парастиши ҷодугарон” ном дошта, бо супориши махсус барои роҳиби калисо Сан Донато офарида шуд.
ХОНУМЕ БО ҚОҚУМ
Леонардо ба Милан ба сифати қосиди сулҳ аз ҷониби Лоренсо Медичи ба назди Лодовико Сфортс, ки бо лақаби Моро машҳур буд, фиристода шуд. Дар ин ҷо эҷодиёти ӯ самти худро тағйир дод. Ӯ дар дарбор нахуст ба ҳайси муҳандис ва баъдан ҳамчун наққош пазируфта шуд. Шоҳи Милан шахси сангдилу бераҳм ва кӯтоҳандеше буда, ба шахсият ва олами эҷоду эъҷози Леонардо таваҷҷуҳе надошт. Ин бетафовутии шоҳ наққошро камтар аз ҳама мушавваш мекард. Шавқу завқи онҳо танҳо дар як самт бо ҳам созгор омад. Ба Моро барои анҷоми амалиёти ҷангӣ асбобу олоти муҳандисӣ ва барои дарбор таҷҳизоти механикӣ лозим буд. Леонардо ба ин чизҳо беҳтар аз ҳама сарфаҳм мерафт. Ӯ, ки устоди кори худ буд, хуб медонист, ки имконоти инсон бемаҳдуд аст. Идеяҳои ӯ барои инсондӯстони Давраи нав наздик, аммо барои аксар ҳамасронаш номафҳум буданд.
Ду мусаввараи муҳимми Леонардо – сурати рӯидевории “Шоми махфӣ” барои дастархончии дайр Санта Мария делла Гратсия ва мусаввараи “Хонуме бо қоқум” дар ҳамин давра офарида шудаанд. Дар мусаввараи дуюм расми Сетсилия Галлерани – маҳбубаи шоҳ Сфортс тасвир шудааст. Саргузашти ин зан ғайриоддист. Ӯ яке аз хонумҳои зеботарину оқилаи давраи Таҷаддуд, зани одиву меҳрубоне буд. Робитааш бо шоҳ боис шуд, ки яке аз бародаронаш аз зиндон озод шавад. Бо Леонардо робитаи дӯстӣ дошт, аммо тибқи нишондоди ҳамасрон ва ақидаи аксари таҳқиқгарон робитаи кӯтоҳмуддати онҳо поку беғаразона буд. Наққош ошкор намудани паҳлуҳои гуногуни зиндагии шахсиашро намеписандид.
БОЗГАШТ БА ФЛОРЕНСИЯ
Боре Моро ба наққош сохтани муҷассамаи аспи Франческо Сфортсро фармоиш дод. Ангораҳои зарурӣ ва амсилаи муҷассама омода карда шуданд. Аммо ҳуҷуми истилогаронаи фаронсавиҳо ба Милан барои анҷоми кори минбаъда монеъ гардид. Наққош боз ба Флоренсия рафт, аммо он замон ҳокимият дар дасти шоҳи дигар – Людовики XII буд.
Леонардо ба хизмати шоҳ Чезар Борҷиа пардохта, мусаввараи хеле машҳури худ – “Ҷоконда”-ро эҷод намуд. Кори нав сайру саёҳатҳои нав дар пай дошт ва наққош аз шаҳрҳои Роман, Тоскан, Умбрия дидан намуд. Вазифаи асосии ӯ разведка ва омодасозии минтақаҳо барои амалиётҳои ҷангӣ аз ҷониби Чезар буд, ки мехост вилояти Папаро тобеи худ намояд. Чезар Борҷиа ҳамчун ҷинояткори бешафқати олами насрониҳо машҳур буд, аммо Леонардоро матонату ҷасорати бемисл ва маҳорати хоссаи лашкаркашии ӯ мафтун карда буд. Ӯ изҳор медошт, ки камбудиҳои шоҳ бо ҳамин гуна хислатҳои хуб ва шаъну эътибораш ҳамвазн мебошанд. Аммо нақшаҳои ҷоҳталабонаи ин моҷароҷӯй амалӣ нашуданд.
ФАРОНСА ВА ДАВРАИ БЕҲТАРИНИ ҲАЁТИ НОБИҒА
Баъдан Леонардо аз нав ба Милан баргашта, ба омӯзиши сохти чашми одам ва ҳамзамон ба сохтани муҷассамаи Ҷакомо Тривултсио ва автопортрети худ машғул шуд. Соли 1512 Леонардо ба Рим рафт. Сарруҳонии шаҳр Ҷовано Медичи ва бародараш шоҳ Ҷулиано Медичи ба маҳорати эҷодии наққоши бузург баҳои баланд дода буданд. Баъдан Леонардо бо даъвати шоҳ Франсискои I ба Фаронса кӯч баст.
Франсиско асилзодаи хеле саховатманду олиҳиммат буд. Наққош дар қасри Кло –Люси шаҳри Турен маскан гирифт, ки он ҷо метавонист, бо кори дилхоҳи худ машғул шавад. Тибқи супориши шоҳ ӯ муҷассамаи шереро эҷод намуд, ки аз қафаси синааш як даста гулҳои савсан мисли алангаи оташ берун меҷаҳид. Зиндагӣ ва кор дар Фаронса аз давраҳои беҳтарини ҳаёти наққоши машҳур буд. Шоҳ барояш 1000 экю (тангаи тилло) маош таъин намуда, замини токзореро ба ӯ ҳадя намуд. Леонардо то охири умр дар ин кишвар зиндагии бароҳате дошт. Ӯ дастхату асбобҳо ва моликияти худро барои шогирдонаш ба мерос гузошт.
МЕРОСИ ГАРОНБАҲО
Ду асари Духтари муқаддас (бибӣ Марям-модари Исо) – “Мадонна Бенуа” ва “Мадонна Литта”, ки бо фосилаи 10 сол офарида шудаанд, айни ҳол дар Эрмитаж (Осорхонаи герметикӣ) –и давлатӣ маҳфузанд.
Расми “Одами витрувианӣ”, ки дар он марде хушқаду қомат тасвир шудааст, дар коллексияи Галереяи академии Венетсия нигоҳ дошта мешавад.
Сурати рӯидеворие, ки дар он охирин мизи таомхӯрии Исои масеҳ тасвир ёфта буд, ҳанӯз замони зиндагии муаллиф хароб шуд. Франсискои I мехост ин девори дайрро ба хотири наҷот додани ин шоҳкорӣ ба Фаронса барад.
“Ҷоконда” – аз корҳои сермуҳокиматарини Леонардо мебошад. Муаммои асосӣ ин аст: ин тасвири кист? Лиза дел Ҷоконда, зани лашкаркаши маъруф Константин д Авалос, маъшуқаи Ҷулиано Медичи.
Ривояти ба ҳақиқат наздик ҳамин аст, ки Ҷоконда ин худи да Винчи ва ё шогирдаш Салай дар либоси занона мебошанд. Фарзияҳо зиёданд, нусхаҳои мусаввара низ, аммо “Мона Лиза”- и ҷовидонӣ то имрӯз бо табассуми нотакрори худ ҳамаро мафтун намудааст.
ИХТИРООТ ВА ЗАҲМАТҲО
Қисмати зиёди ихтирооти Леонардо ҳанӯз ҳангоми зиндагиаш амалӣ нашудаву дар шакли қоғазу тарҳу нақшаҳо боқӣ монданд. Аэроплан, велосипед, парашют, танк. Олим ҳанӯз дар замони худ чунин меандешид, ки инсон метавонад парвоз кунад ва бояд парвоз кунад. Ӯ рафтори парандаҳоро меомӯхт, қанотҳои онҳоро дар ҳар гуна шаклҳо тасвир менамуд. Тарҳи телескопи дулинзагии ӯ хеле моҳирона аст ва дар қайдҳояш имконоти “дукарата калонтар дидани Моҳ” сабт шудааст.
ИХТИРООТИ МУҲАНДИСӢ
Ихтирооти муҳандисии ин нобиға, аз қабили кӯпрукҳо ва қулфҳои чархзананда барои таппонча дар ҳама давру замон талабгорони зиёд доштаву васеъ истифода мешуданд. Ӯ ба мушкили шаҳрсозӣ ва обёрии заминҳо рӯ оварда, соли 1509 каналҳои Христофор ва Мартезанро бунёд намуд. Моро лоиҳаи “Шаҳри идеалӣ”-и ӯро рад намуд. Чандин садсолаҳо қабл тибқи ин лоиҳа иморатсозии Лондон амалӣ карда шуд. Дар Норвегия кӯпруке вуҷуд дорад, ки тибқи лоиҳаи ӯ бунёд шудааст. Дар Фаронса байни Луаро ва Сона каналест, ки тарҳашро Леонардо дар пиронсолӣ кашида буд.
Ёддоштҳои Леонардо бо забони содаву равон ва аҷибу хонданбобанд. Масалу андарзҳо ва панду ҳикматҳояш аз донишмандӣ ва гуногунҷабҳа будани рӯзгори ин нобиға дарак медиҳанд.
ДАЛЕЛҲОИ АҶИБ
- Дар 24-солагӣ ҳамроҳи се нафар ҷавони флорентинӣ бо ҷурми балвоангезӣ гунаҳкор дониста шуд, аммо аз сабаби набудани далели тасдиқкунанда ин гурӯҳ сафед карда шуд.
- Леонардо гӯшт намехӯрд. Ӯ одамонеро, ки гӯшти ҳайвонҳоро истеъмол мекарданд, “Қабристони роҳраванда” меномид.
- Одамони ба дор овехташударо бодиққат нигоҳ карда, бо тамоми ҷузъиёт тасвир мекард. Омӯзиши сохти бадани инсонро шуғли муҳимтарин мешуморид.
- Ақидае ҳаст, ки наққош барои Чезар Борҷиа, ки маза ва бӯйи хӯрокро намефаҳмид, асбоби махсуси нафаскашӣ сохт, ки аз найчаҳои шишагин иборат буд.
Эзоҳи худро нависед