КИТОБХОНА
Шанбе 20 Апрел 2024 06:16
Рӯзҳои аввали қадам гузоштанам ба идораи рӯзномаи ҷавонони ҷумҳур, ки он замонҳо “Комсомоли Тоҷикистон” ном дошт, дар дафтарчаи қайду андешаҳоям чунин сатрҳо пайдо гардида буданд:
“Одамӣ аз кӯдакиаш ҳамеша зӯр мезанад то ба воя бирасад зудтар, яъне ҷавону баркамол бишавад. Зӯр мезанад барои ин мудом.
Вале баъдтар ва хело баъд зӯр мезанад то рӯ ба калонсолӣ овардани худро, солманд гардидани худашро ниҳон бикунад, яъне ниҳон бисозад бо эмин доштани ҷавониҳош, то ҳаде ҳамвор намудан бихоҳад ожангҳои рухсорашро, сиёҳ кардан бихоҳад тораҳои ба сафедӣ майловардаи мӯйҳояшро, табобату тармим ва ҷавонтар сохтан бихоҳад ҷисми беҳолу бемадоршудаи худашро…
Одамӣ дар кӯдакиву наврасиаш ҳар чи зудтар ҷавон шудан бихоҳаду баъди рӯй ба солмандӣ оварданаш ҷавон мондан ё тӯлонӣ ҷавон монданро таманно бисозад.
Гӯё зиндагӣ талошгарӣ бошад сӯи ҷавонӣ, бозгашт бошад ба самти ҷавонӣ…
Бигӯянд, ҳатто дар дунёи дигар ҳам, одамон нахуст ҷавон бишаванду пасон ворид бигарданд ба биҳишти анбарсиришт бо вуҷуди ҷавоншуда. Яъне биҳишт ҳам ҷавонӣ бошад…
Умуман ҳастӣ як талошгарӣ бошад сӯи ҷавонӣ ва бозгашти дигар бошад ҷониби шубоб…”
Маро, ки алҳол навҷавон будам тақдир андохта буд ба дили таппандаи барноёни кишвар, яъне ба рӯзномаи ҷавонон.
Балки ин идеяи устод Отахон Латифӣ буд, ки ин ҷоям оварда.
Устод Латифӣ иброз дошта буд:
- Вақте ки маро аз “Комсомолец Таджикистана” биронданд, маҳз рӯзномаи “Комсомоли Тоҷикистон” дастгирам бигардид. Навиштаҳоям ва хоса навиштаам доири Бадахшон, ки аз нигоҳи тамоман нав буд, маҳз ин ҷо дарҷ гардид, маро ба парвоз бибурд то мухбири махсуси рӯзномаи машҳуртарини шӯравӣ “Комсомольская правда” дар Осиёи Миёна ва Қазоқистон. -Устод афзуда буда: - Ту ҳам парвозҳо бихоҳӣ, фақат ба самти дигар, яъне такя ба рӯзномаи ҷавонон таҷрибаи зиёдтари ҳаётӣ бардоштан бихоҳӣ. Ҳаётомӯзӣ ва ҳаётдонӣ эҷодкорро то пояҳои баланд расонда битавонад…
Бале ман, ҳарчанд хатмкардаи риштаи журналистикаи донишгоҳи миллӣ будам, чун солҳои донишҷӯӣ бо номи “Обхез” ҳикоятам ба табъ бирасид ва аз рӯи навишти пажуҳишгарон “ғулғула барафканд”, бастаи адабиёт ва корманди шуъбаҳои вобастаи он гардидам, ҳатто дами дар Кумитаи радио ва телевизиони ҷумҳур адои вазифа карданам чунин буд. Китоби ҳикоятҳоям дар Душанбе ва дар Маскав ба тоҷикӣ ва русӣ ба табъ расиданд.
Ҳама мамнун буданд ва мафтун мешуданд аз ин, вале ман ба андешае гирифтор мемондаму ҳамин азобам медод. Ва боре онро барои устод Латифӣ ошкор кардам.
- Ҳис мекунам захираҳоям барои навишти асарҳои минбаъда кам мемонад, яъне он чизе ки медонистам бештарашро навиштаму акнун…
Устод бо кафҳои азимашон ба тахтапуштам тап-тап зада, изҳор доштанд:
- Офарин, ки инро худат аз дигарон пештар дарк кардӣ. - Ба андеша рафта биафзуданд: - Ҳаёт хазинаест, ки аз зевари маънӣ бардошта тавонад ҳар кас. Вале ба ин хазина бояд ворид гардид, дар умқаш бояд ғӯтид, то бидонӣ боигарӣ куҷост, баъд онҳоро дар шакли нигоштаҳо расонӣ барои мардум…
Акнун ба муроди ҳаётро бештар омӯхтан корманди рӯзномаи ҷавонон будаму дар дафтари андешаву қайдҳоям чунин нигошта пайдо гардид:
“Замин дар тобхӯрӣ ва ҷумбиши мудом бошад, аз ин боис рӯйи он сар зада зиндагии пур аз ҷунбиш.
Ин ҷо гар наҷунбӣ ба даст наоварӣ ягон чиз.
То наҷунбӣ зиндагиат наҷунбад рӯи замин”.
Яъне ҳаётомӯзӣ низ як тарафи ҷунбишҳо буда.
Хуллас такя ба рӯзномаи ҷавонон бирафтам барои фаҳмидани назби ҳаёт ба сохтмони неругоҳи барқии Норак, дар бригадаи битонрези машҳури замон Камол Ҳамсариев дар қатори дигарон заҳмат мекашидам, то дараҷае буд, ки кафҳоям обила пайдо менамуд, яъне бо ин васила ба коргарони неругоҳ ҳамдаму ҳамнишин мешудам, то саргузашту омоли онҳоро аз наздик дарк карда тавонам, дар натиҷа силсила очеркҳо ба миён биомад бо номи “Камол” ва дар рӯзномаҳо ба нашр расид ва қиссае ҳам иншо гардид.
Яъне ман, ҳарчанд мухбири рӯзнома будам, вале аз мухбирону кормандонаш аз он фарқ доштам, ки дар идора наменишастам, балки ба қаъри ҳаёт фиристода шуда будам, аз он ҷо хабару навиштаҳо иншо мекардам.
Баъдан аз Нораку марҳилаи аввали сохтмони Роғун ба водии Вахш фиристода шудам ва бо Исоев Сироҷиддин ном фард вохӯрдам, ки аз аввалин ҷавонони фатҳгари заминҳои бекорхобидаи Вахш буд ва сӣ соли охир сарварии ноҳияеро ба уҳда дошт, ки худаш бо ҳаммаслаконаш бунёд намуда. Саргузашт ва асрори ин водӣ ва тақдири фатҳгарони онро касе амсоли вай намедонист.
Аз ҳамнишинии чандмоҳа бо ин марди заҳматӣ ва покизаи оқил китоби “Вахши зарбахш” тавлид гардид ва ҷузъиётҳои муҳими фатҳи Вахшзаминро фарогир буд, барои ҳамин ягона китоби даврон бишуд, ки ба он котиби аввали Тоҷикистон, яъне шахси асосии ҷумҳур Ҷаббор Расулов пешгуфтор навишт. Китоб нахуст ба тоҷикӣ, пасон ба русӣ, бо номи “Золотая долина”, ниҳоят ба ӯзбекӣ бо номи “Олтин водий” ва билохир барои Афғонистон бо ҳуруфи форсӣ, зери назари писари устод Садриддин Айнӣ, яъне Камол Айнӣ ба нашр бирасид.
- Ҳаёти шаҳрро низ бояд омӯхт амиқтар, - устод Латифӣ намехостанд ман аз дастовардҳои афзуда қонеъ гардида бошам ва рӯ ба ғофилӣ оварам. Ва афзуда буданд: - Мо ҳама аз деҳ омадаем, дар пойтахт зиндагӣ ба сар мебарем, вале ҳаёти ин ҷоро то қаъраш намедонем ё донистан намехоҳем. Ҳол он ки дар ин ҷо ҳам ва дар ҳама гӯшаи шаҳристон асроре бошад, ки гуфта нашуда. Ҳатто дар ин театраш, ки ҳоло аз бараш мегузарем...
Омӯхтани қаъри ҳаёти театру ҳунарпешагонаш боис гардид навиштаи ман арзи ҳастӣ бикунад ва он аз андешаву гуфтори ҳунарпешаи ҷавон бо ҳунарманду таҳиягари солхӯрда ба ҳам омада буда. Яқинтараш асар аз номи ҳунарпешаи ҷавони театр меомад:
“Ӯ ҳунарпешаи халқӣ, саррежиссёри театри пойтахт буд, шуҳрату шони беҳамто, ҷоизаҳои зиёдро соҳиб гардида. Дар ҳама ҷо ҳарфи вайро гӯш фаро медоданд, муътабараш медонистанд, ҳурмату эҳтиромашро ба ҷо меоварданд.
Ба вай бисёр ҳавасам меомад. Зери дил мехостам ҳар чӣ, ки вай дорад, ман ҳам дошта бошам!
Боре орзуямро барояш изҳор кардам.
Суханамро гӯш фаро дода, сипас ба андеша фӯру бирафт.
Баъди муддатҳои тӯлонӣ сар бардошта, оҳиста ба забон биовард:
- Агар илоҷ медоштам обрӯву мансаб, унвону сол ва ҳатто мукофотҳоямро мебахшидам бароят, ай ҷавон… Мебахшидаму… ба ивазаш танҳо мехостам... як чиз…
Лаб аз сухан барбаст, гӯё идомаи ақидаашро баён кардан намехост.
Аммо ҳайрати ман боло бархоста, суолаш бидодам:
- Чиро талаб мекардӣ, ба ивазаш, усто-од-о?
Ба қаъри чашмонам назар биандохт, яқин бинмуд, посухро дарёфтанӣ бошам, ки муддатҳо пас ба забон биовард:
- Ҷавониро мехостам ба ивази ҳамаи инҳо!.. Фақат ҷавониро!..- бо тамкин, балки ҳатто пурэҳсос буд овозаш.
Ману вай тӯлонӣ хомӯш будем, тааммул мекардем.
Дар лаҳазоти аввал ба умқи сухани мӯйсафед сарфаҳм намерафтам. Охир пирии вай, солхӯрдагии вай аз бисёр ҷавониҳо зеботару пурҷило, пурғановату пурмаъно буд. Иловатан ба ин боз ҷавонӣ мехоста ин мӯйсафед.
Сонитар, балки хело баъд ба дарке расидам, ки агар илоҷ мебуду ҷавониро бахши вай карда метавонистам он қадар пеш мерафт, он қадар қуллаҳои волоро фатҳ мекард ва тори ҳар яки он парчами пирӯзӣ бармеафрохт, ки ҳамаи барори то имрӯз доштааш ва ҳар чизи дигари то имрӯз дарёфтааш назди ин ночизу паст мемонд. Зеро айёме ки ҳамсини ман будааст, вай паси испори ҷуфт баҳри як бурда нон рӯзҳоро ба шаб ва шабҳоро ба рӯз мерасонида, боз чӣ қадар хизмати уну онро ба ҷо оварданаш зарур мегашта, баъдан дар даст силоҳ баромада буда ба саҳни набарду мубориза. Зеро ҷанг шурӯъ гардида…
Ҳамин тур чи қадар саҳнаҳои хунрезу таҳлукаборро диданаш, бозӣ карданаш, тай заданаш ва расиданаш лозим меомада, то расида бошад ба саҳнаи театр, ба саҳнаи намоиши ҳунар, ба саҳнаи ҷилваи истеъдод. Балки ин саҳнаи намоишро, ин тамошогаҳи азимро худаш ва ё худаш баринҳо сохтан ва ба миён оварданашон лозим мешуда. Хуллас то расидан ба саҳнаи ҳунар ва намоиши истеъдод нисфи умри устоди ман, балки бештари онҳо харҷ гардида, яъне масраф шуда дар саҳнаи ҷонбозӣ, дар ҷодаи набардҳои бешумори бешумор…
Вале мани навҷавон, аллакай зиндагӣ ба сар мебурдам дар саҳнаи театр, дар саҳнаи санъати дилҳоҳе. Саҳнаву театр, ки устоди солхӯрдаи ман ба миён оварда ва таҷрибаву ҳунари худашро аз мо ҷавонҳо низ дареғ намедошта, яъне дастамонро мегирифта, ҷониби қуллаҳои зафар кашида бурдан мехоста.
Бале, агар илоҷ мебуду ҷавониамро бахши ин мӯйсафед карда метавонистам вай он қадар пеш мерафт, он қадар қуллаҳои болову волои дигарро фатҳ карда метавонист, ки ҳар шону шукуҳу мартабаву ҷоиза ва ҳар чизи дигари то имрӯз ёфтаву тофтааш ва ғиём кардааш назди ин поёну ноаён мемонда…
Хуллас чизе ки ман доштам надошт мӯйсафед. Яъне надошт ҶАВОНӢ!
Оё наврустаҳо ба қадри матои аз ҳама гаронбаҳои зиндагӣ расида метавонанд, ки номаш бошад ҶАВОНӢ? Магар нерӯи онро равона карда метавонанд баҳри фатҳи қуллаҳои болое ва муродҳои волое?..”
Боре буда, ки ҳамроҳи устод Латифӣ рафтем ба кӯли Сарез, ки он замона ба он ҷо қаламкаш ё журналисте қариб намерафт.
Устод аз ин саёҳату аз ин бардориш мақолаи беҳтарину нишонрас ба миён оварданд бо номи “Сарез ва ё шамшере, ки дар сари зиндагӣ овезон монда”.
Лекин вобастаи дар кӯли баландтарини ҷаҳон - Сарез ва миёни шамолу сардиҳои он ҷо мондан чанд шабу рӯз бемории бронхит (найчаи роҳи нафас), ки устод доштанд, аз нав хуруҷ кард.
Аз ин боис мо чанд нафар аз рӯзномаи ҷавонон рафтем ба аёдаташон.
Устод моро дида изҳор доштанд, ки акнун бо шарофати пойи қадами шумо ҷавонҳо худамро ҷавонтар эҳсос кардаму бори аввал мехезам, яъне ба гуселатон мебароям. Балки қадам мезаданд баробари мо дар кӯчаҳо.
Баъд дар як маҳаллаи шаҳристон будем, ки ҳавлиҳои зиёдашро ҳамвор намуда, ҷояш иморати баландқабата сохтанӣ будаанд, вале чанд сол боз ин ҷо бино намебардоштанд, аз ин боис дар ҷойи ҳавлиҳои собиқ сар зада алафу гиёҳ баланд гардида, миёни онҳо мӯйсафеде буда ҳамроҳи аспаш. Саманд чаро мекарду мӯйсафед ба андеша рафта.
Латифӣ қадамашонро суст намуда, ҷониби онҳо зеҳн монда, сипас ба мо рӯй биоварданд:
- Эй ҷавоно, оё медонед мӯйсафед чаро дар маркази шаҳр бо аспаш монда? Ва кист ӯ? Аспи кӯҳансоли шаҳриаш чӣ аспе?…- биафзуданд: - Ана мавзӯи дигар барои пажуҳиши амиқ.
Устод баъди ин суолҳо хоса ба ман нигоҳи тӯлонӣ андохта буданд.
Баъдан бо он мӯйсафед ошно шудам, дӯстӣ пайдо кардам, ба аспи вай унс гирифтам, дар ҳавлии шаҳриашон будам.
Дар натиҷа қиссае ба миён биомад бо номи “Аспи охирини шаҳр” ва ҳарчанд дар маҷаллаи адабии “Садои шарқ” аз чопи он ваҳмиданд (хоса як зумра насрнависон алайҳаш шадидан бархестанд), вале вобаста ба анҷумани (съезди) нахусти нависандагони ҷавони Иттиҳоди Шӯравӣ ва давлатҳои сотсиалистӣ дар Маскав маҳз ин қисса он ҷо баррасӣ гардид, пазируфта бишуд, бо пешгуфтори ҳашт адиби аз ҳама забардасти шӯравӣ дар маҷаллаи умумииттифоқии “Литературная учёба” бо номи “Городской конь” ба табъ расид ва бузургтарини нашрияи ҷавонони ҷаҳон “Молодая гвардия” онро дар тарҷумаи Саша Богатирёви питербургӣ, бо теъдоди сад ҳазор нусха ба табъ расонд ва ба ин китоб адиби сатҳи ҷаҳонӣ Анатолий Ким пешгуфтор навишт. Аз ин навишта порае иқтибос меоварам, ки он асар оё арзишманд буд ё на?
“Қиссаи “Аспи шаҳрӣ” - и Рабиев рӯҳ ва фасонаи айёми бачагиро ва наврасиро дар худ гунҷонда; дар он мӯйсафед аз нигоҳи наврас ба риштаи тасвир кашида шудааст. Муомилаи мӯйсафеду наврас ҳамчу фасонаи дилнишини мавзун (поэтикӣ) ба назар мерасад…
Басо пораҳои қисса бо усули синамоӣ иншо шудааст, яъне аёну рӯшан пеши назар ҷилванамо мегардад. Ин қиссаи гаронбаҳои бадеӣ бо назокати хоса рӯи авроқ омадааст. Авроқе, ки аз рӯзҳои саъди наврасӣ ҳамроҳи мӯйсафед ва саманди ӯ ҳикоят мекунад, бо мантиқи зиндагӣ ва анвори осмонӣ, бо муҳаббати инсонӣ, бо эҳсосу иқболи беҳад моломол бошад… Ҳавлии кушоду орому хилвати мӯйсафед барои наврас муъҷазбор метобад, ҳавлии куҳнасохт, ки дар шафати биноҳои бетонии баландошён ҷойгир аст, худи мӯйсафед низ дар хаёли наврасак ба сони шахси фасонавӣ мерасад, ки баъди хоби ҳама ба саманди беҳамтои худ савор гардида, ба ҷойҳои дури фасонабор меравад, ки наврас алҳол он ҷоҳо нарафтааст, он ҷойҳоро алҳол надидааст.
Ҳавлии куҳнасохти мӯйсафед дар канори шаҳристон, дар иҳотаи биноҳои навсохти осмонрас, миёни крану мошинҳо монда, дар ин хонадон мӯйсафед дифогари оташ барин чизҳои заруриро барои зиндагӣ эмин медорад: ин муҳаббати беолоиш бошад ба ҷонварони Худо, ба саманди солхӯрдаи худ, ки аз ҷанги ҷаҳон бо худ оварда ва ин як эътиқоду ихлос бошад ба ҳаёти рӯизаминӣ, як эътибор бошад ба шарафи инсонӣ, ғараз надоштан бошад ба лутфу покизагиҳо. Бача, ки сокини ояндаи шаҳристони азим аст, аз мӯйсафед меҳри одамиро ҷабида мегирад, чунон ки замини ташна оби резаборонро биҷабад. Магар дар ҳамин нест маънои бузурги талоши мо, маънои рафтори инсонӣ, хоса онҳое, ки аз рӯи қисмат зиндагӣ ба сар бурданашон лозим шудааст дар шаҳристонҳои азим…
Умуман қиссаю ҳикоятҳои ҷаззоби Рабиеви навҷавонро хонда, аз дилам эътимоде ва боварие бархест, ки (хонанда низ ба чунин хулоса расад) Худованд ба инсоне беҳуда истеъдод ато накарда ва дар истеъдод чизе ки зиёд қадр шавад талоши дарк кардани ҳақиқати ҳаёт бошад, ҳақиқатро ба асос гирифтан бошад, аз рӯи ин ҳикмат амал намудан бошад…”
Ин ҳамон асаре буд, ки аз рӯи таҳлили Анатолий Ким “басо пораҳояш бо усули синамоӣ иншо гардида”, аз ин боис ба зудӣ таваҷҷуҳи синамогаронро ба худ кашид, билохира маро фармуданд дар асосаш филмнома ба миён биоварам. Ва он дар киноалманахи “Сценарии”, дар нашриёти Госкинои СССР бо теъдоди ҳафтоду панҷ ҳазор нусха ба табъ расид ва киное, ки дар пояаш ба миён биомад дар кинофестивали Рига ва кинобазми халқии Иттиҳоди Шӯравӣ ҷоизаҳоро соҳиб бигардид. Ва дар он замонаи собиқ, ки дунёи берун ба киноҳои шӯравӣ ва хоса филмҳои гӯяндаи рӯзгори наврасони шӯравӣ кам аҳамият медод, ин филмро, ки бо номи “Дӯстонро намефурӯшанд” машҳур гардида буд, 28 кишвари ҷаҳон харидорӣ карда, барои бачагону наврасони худ тарҷума намуда, ба намоиш гузоштанд.
Ҳамин боис гардид, ки ба кино ман бештар рӯйовар бишавам ва аъзои шӯрои бадеии “Тоҷикфилм”, пасон кормандаш бигардам. Алҳол намедонистам ин ҷо филмнавис ва таҳиягар мешавам ва 43 кино аз рӯи филмномаҳом рӯи навор меояд ва миқдори асарҳои адабиам ба 90 мерасад ва ба чил забони хориҷа тарҷумаю нашр мегардад… Алҳо инро намедонистам дар он замона.
Вале он замон ва баъдан дар таҳи замирам сипосгузор монда будам ба рӯзномаи “Ҷавонон...”, ки бароям чанд сол имкони ҳаётомӯзӣ ва аз рӯи онҳо асар офариданро доири рӯзгори одамиён фароҳам оварда буд.
Шукргузори рӯзномаи мазкур мондаам. Рӯзномае, ки дар дили ҳамагон ҷавонии ҷовидонаро ворид кардан бихоҳад ва хонандаашро ба такон доштан бихоҳад.
Баъди гузашти солҳои сол аз ҳамкорӣ ба рӯзномаи мазкур боз ёдам меояд навиштае аз дафтари қайду андешаҳоям, ки ҳангоми аввалин бор ба идораи ин ҷо пой гузоштанам арзи ҳастӣ карда. Ва чунин буд: “Одамӣ дар кӯдакиву наврасиаш ҳарчӣ зудтар ҷавон шудан бихоҳаду баъди рӯй ба солмандӣ овардан боз ҷавон мондан ва ё тӯлонӣ ҷавон монданро таманно бисозад. Гӯё зиндагӣ талошгарӣ бошад сӯйи ҷавонӣ, бозгашт бошад ба самти ҷавонӣ… Гӯянд, ҳатто, дар дунёи дигар ҳам, одамон, нахуст, ҷавон шаванду пасон ворид гарданд ба биҳишти анбарсиришт. Яъне биҳишт ҳам як ҷавонӣ бошад. Умуман ҳастӣ як талошгарӣ бошад сӯи ҷавонӣ ва бозгашти дигар бошад ҷониби шубоб…”
Шукр, ки рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” тақлидгари ин ҳама буда ва ҳанӯз чунин мондааст…
Шераки ОРИЁН,
нависанда
“Одамӣ аз кӯдакиаш ҳамеша зӯр мезанад то ба воя бирасад зудтар, яъне ҷавону баркамол бишавад. Зӯр мезанад барои ин мудом.
Вале баъдтар ва хело баъд зӯр мезанад то рӯ ба калонсолӣ овардани худро, солманд гардидани худашро ниҳон бикунад, яъне ниҳон бисозад бо эмин доштани ҷавониҳош, то ҳаде ҳамвор намудан бихоҳад ожангҳои рухсорашро, сиёҳ кардан бихоҳад тораҳои ба сафедӣ майловардаи мӯйҳояшро, табобату тармим ва ҷавонтар сохтан бихоҳад ҷисми беҳолу бемадоршудаи худашро…
Одамӣ дар кӯдакиву наврасиаш ҳар чи зудтар ҷавон шудан бихоҳаду баъди рӯй ба солмандӣ оварданаш ҷавон мондан ё тӯлонӣ ҷавон монданро таманно бисозад.
Гӯё зиндагӣ талошгарӣ бошад сӯи ҷавонӣ, бозгашт бошад ба самти ҷавонӣ…
Бигӯянд, ҳатто дар дунёи дигар ҳам, одамон нахуст ҷавон бишаванду пасон ворид бигарданд ба биҳишти анбарсиришт бо вуҷуди ҷавоншуда. Яъне биҳишт ҳам ҷавонӣ бошад…
Умуман ҳастӣ як талошгарӣ бошад сӯи ҷавонӣ ва бозгашти дигар бошад ҷониби шубоб…”
Маро, ки алҳол навҷавон будам тақдир андохта буд ба дили таппандаи барноёни кишвар, яъне ба рӯзномаи ҷавонон.
Балки ин идеяи устод Отахон Латифӣ буд, ки ин ҷоям оварда.
Устод Латифӣ иброз дошта буд:
- Вақте ки маро аз “Комсомолец Таджикистана” биронданд, маҳз рӯзномаи “Комсомоли Тоҷикистон” дастгирам бигардид. Навиштаҳоям ва хоса навиштаам доири Бадахшон, ки аз нигоҳи тамоман нав буд, маҳз ин ҷо дарҷ гардид, маро ба парвоз бибурд то мухбири махсуси рӯзномаи машҳуртарини шӯравӣ “Комсомольская правда” дар Осиёи Миёна ва Қазоқистон. -Устод афзуда буда: - Ту ҳам парвозҳо бихоҳӣ, фақат ба самти дигар, яъне такя ба рӯзномаи ҷавонон таҷрибаи зиёдтари ҳаётӣ бардоштан бихоҳӣ. Ҳаётомӯзӣ ва ҳаётдонӣ эҷодкорро то пояҳои баланд расонда битавонад…
Бале ман, ҳарчанд хатмкардаи риштаи журналистикаи донишгоҳи миллӣ будам, чун солҳои донишҷӯӣ бо номи “Обхез” ҳикоятам ба табъ бирасид ва аз рӯи навишти пажуҳишгарон “ғулғула барафканд”, бастаи адабиёт ва корманди шуъбаҳои вобастаи он гардидам, ҳатто дами дар Кумитаи радио ва телевизиони ҷумҳур адои вазифа карданам чунин буд. Китоби ҳикоятҳоям дар Душанбе ва дар Маскав ба тоҷикӣ ва русӣ ба табъ расиданд.
Ҳама мамнун буданд ва мафтун мешуданд аз ин, вале ман ба андешае гирифтор мемондаму ҳамин азобам медод. Ва боре онро барои устод Латифӣ ошкор кардам.
- Ҳис мекунам захираҳоям барои навишти асарҳои минбаъда кам мемонад, яъне он чизе ки медонистам бештарашро навиштаму акнун…
Устод бо кафҳои азимашон ба тахтапуштам тап-тап зада, изҳор доштанд:
- Офарин, ки инро худат аз дигарон пештар дарк кардӣ. - Ба андеша рафта биафзуданд: - Ҳаёт хазинаест, ки аз зевари маънӣ бардошта тавонад ҳар кас. Вале ба ин хазина бояд ворид гардид, дар умқаш бояд ғӯтид, то бидонӣ боигарӣ куҷост, баъд онҳоро дар шакли нигоштаҳо расонӣ барои мардум…
Акнун ба муроди ҳаётро бештар омӯхтан корманди рӯзномаи ҷавонон будаму дар дафтари андешаву қайдҳоям чунин нигошта пайдо гардид:
“Замин дар тобхӯрӣ ва ҷумбиши мудом бошад, аз ин боис рӯйи он сар зада зиндагии пур аз ҷунбиш.
Ин ҷо гар наҷунбӣ ба даст наоварӣ ягон чиз.
То наҷунбӣ зиндагиат наҷунбад рӯи замин”.
Яъне ҳаётомӯзӣ низ як тарафи ҷунбишҳо буда.
Хуллас такя ба рӯзномаи ҷавонон бирафтам барои фаҳмидани назби ҳаёт ба сохтмони неругоҳи барқии Норак, дар бригадаи битонрези машҳури замон Камол Ҳамсариев дар қатори дигарон заҳмат мекашидам, то дараҷае буд, ки кафҳоям обила пайдо менамуд, яъне бо ин васила ба коргарони неругоҳ ҳамдаму ҳамнишин мешудам, то саргузашту омоли онҳоро аз наздик дарк карда тавонам, дар натиҷа силсила очеркҳо ба миён биомад бо номи “Камол” ва дар рӯзномаҳо ба нашр расид ва қиссае ҳам иншо гардид.
Яъне ман, ҳарчанд мухбири рӯзнома будам, вале аз мухбирону кормандонаш аз он фарқ доштам, ки дар идора наменишастам, балки ба қаъри ҳаёт фиристода шуда будам, аз он ҷо хабару навиштаҳо иншо мекардам.
Баъдан аз Нораку марҳилаи аввали сохтмони Роғун ба водии Вахш фиристода шудам ва бо Исоев Сироҷиддин ном фард вохӯрдам, ки аз аввалин ҷавонони фатҳгари заминҳои бекорхобидаи Вахш буд ва сӣ соли охир сарварии ноҳияеро ба уҳда дошт, ки худаш бо ҳаммаслаконаш бунёд намуда. Саргузашт ва асрори ин водӣ ва тақдири фатҳгарони онро касе амсоли вай намедонист.
Аз ҳамнишинии чандмоҳа бо ин марди заҳматӣ ва покизаи оқил китоби “Вахши зарбахш” тавлид гардид ва ҷузъиётҳои муҳими фатҳи Вахшзаминро фарогир буд, барои ҳамин ягона китоби даврон бишуд, ки ба он котиби аввали Тоҷикистон, яъне шахси асосии ҷумҳур Ҷаббор Расулов пешгуфтор навишт. Китоб нахуст ба тоҷикӣ, пасон ба русӣ, бо номи “Золотая долина”, ниҳоят ба ӯзбекӣ бо номи “Олтин водий” ва билохир барои Афғонистон бо ҳуруфи форсӣ, зери назари писари устод Садриддин Айнӣ, яъне Камол Айнӣ ба нашр бирасид.
- Ҳаёти шаҳрро низ бояд омӯхт амиқтар, - устод Латифӣ намехостанд ман аз дастовардҳои афзуда қонеъ гардида бошам ва рӯ ба ғофилӣ оварам. Ва афзуда буданд: - Мо ҳама аз деҳ омадаем, дар пойтахт зиндагӣ ба сар мебарем, вале ҳаёти ин ҷоро то қаъраш намедонем ё донистан намехоҳем. Ҳол он ки дар ин ҷо ҳам ва дар ҳама гӯшаи шаҳристон асроре бошад, ки гуфта нашуда. Ҳатто дар ин театраш, ки ҳоло аз бараш мегузарем...
Омӯхтани қаъри ҳаёти театру ҳунарпешагонаш боис гардид навиштаи ман арзи ҳастӣ бикунад ва он аз андешаву гуфтори ҳунарпешаи ҷавон бо ҳунарманду таҳиягари солхӯрда ба ҳам омада буда. Яқинтараш асар аз номи ҳунарпешаи ҷавони театр меомад:
“Ӯ ҳунарпешаи халқӣ, саррежиссёри театри пойтахт буд, шуҳрату шони беҳамто, ҷоизаҳои зиёдро соҳиб гардида. Дар ҳама ҷо ҳарфи вайро гӯш фаро медоданд, муътабараш медонистанд, ҳурмату эҳтиромашро ба ҷо меоварданд.
Ба вай бисёр ҳавасам меомад. Зери дил мехостам ҳар чӣ, ки вай дорад, ман ҳам дошта бошам!
Боре орзуямро барояш изҳор кардам.
Суханамро гӯш фаро дода, сипас ба андеша фӯру бирафт.
Баъди муддатҳои тӯлонӣ сар бардошта, оҳиста ба забон биовард:
- Агар илоҷ медоштам обрӯву мансаб, унвону сол ва ҳатто мукофотҳоямро мебахшидам бароят, ай ҷавон… Мебахшидаму… ба ивазаш танҳо мехостам... як чиз…
Лаб аз сухан барбаст, гӯё идомаи ақидаашро баён кардан намехост.
Аммо ҳайрати ман боло бархоста, суолаш бидодам:
- Чиро талаб мекардӣ, ба ивазаш, усто-од-о?
Ба қаъри чашмонам назар биандохт, яқин бинмуд, посухро дарёфтанӣ бошам, ки муддатҳо пас ба забон биовард:
- Ҷавониро мехостам ба ивази ҳамаи инҳо!.. Фақат ҷавониро!..- бо тамкин, балки ҳатто пурэҳсос буд овозаш.
Ману вай тӯлонӣ хомӯш будем, тааммул мекардем.
Дар лаҳазоти аввал ба умқи сухани мӯйсафед сарфаҳм намерафтам. Охир пирии вай, солхӯрдагии вай аз бисёр ҷавониҳо зеботару пурҷило, пурғановату пурмаъно буд. Иловатан ба ин боз ҷавонӣ мехоста ин мӯйсафед.
Сонитар, балки хело баъд ба дарке расидам, ки агар илоҷ мебуду ҷавониро бахши вай карда метавонистам он қадар пеш мерафт, он қадар қуллаҳои волоро фатҳ мекард ва тори ҳар яки он парчами пирӯзӣ бармеафрохт, ки ҳамаи барори то имрӯз доштааш ва ҳар чизи дигари то имрӯз дарёфтааш назди ин ночизу паст мемонд. Зеро айёме ки ҳамсини ман будааст, вай паси испори ҷуфт баҳри як бурда нон рӯзҳоро ба шаб ва шабҳоро ба рӯз мерасонида, боз чӣ қадар хизмати уну онро ба ҷо оварданаш зарур мегашта, баъдан дар даст силоҳ баромада буда ба саҳни набарду мубориза. Зеро ҷанг шурӯъ гардида…
Ҳамин тур чи қадар саҳнаҳои хунрезу таҳлукаборро диданаш, бозӣ карданаш, тай заданаш ва расиданаш лозим меомада, то расида бошад ба саҳнаи театр, ба саҳнаи намоиши ҳунар, ба саҳнаи ҷилваи истеъдод. Балки ин саҳнаи намоишро, ин тамошогаҳи азимро худаш ва ё худаш баринҳо сохтан ва ба миён оварданашон лозим мешуда. Хуллас то расидан ба саҳнаи ҳунар ва намоиши истеъдод нисфи умри устоди ман, балки бештари онҳо харҷ гардида, яъне масраф шуда дар саҳнаи ҷонбозӣ, дар ҷодаи набардҳои бешумори бешумор…
Вале мани навҷавон, аллакай зиндагӣ ба сар мебурдам дар саҳнаи театр, дар саҳнаи санъати дилҳоҳе. Саҳнаву театр, ки устоди солхӯрдаи ман ба миён оварда ва таҷрибаву ҳунари худашро аз мо ҷавонҳо низ дареғ намедошта, яъне дастамонро мегирифта, ҷониби қуллаҳои зафар кашида бурдан мехоста.
Бале, агар илоҷ мебуду ҷавониамро бахши ин мӯйсафед карда метавонистам вай он қадар пеш мерафт, он қадар қуллаҳои болову волои дигарро фатҳ карда метавонист, ки ҳар шону шукуҳу мартабаву ҷоиза ва ҳар чизи дигари то имрӯз ёфтаву тофтааш ва ғиём кардааш назди ин поёну ноаён мемонда…
Хуллас чизе ки ман доштам надошт мӯйсафед. Яъне надошт ҶАВОНӢ!
Оё наврустаҳо ба қадри матои аз ҳама гаронбаҳои зиндагӣ расида метавонанд, ки номаш бошад ҶАВОНӢ? Магар нерӯи онро равона карда метавонанд баҳри фатҳи қуллаҳои болое ва муродҳои волое?..”
Боре буда, ки ҳамроҳи устод Латифӣ рафтем ба кӯли Сарез, ки он замона ба он ҷо қаламкаш ё журналисте қариб намерафт.
Устод аз ин саёҳату аз ин бардориш мақолаи беҳтарину нишонрас ба миён оварданд бо номи “Сарез ва ё шамшере, ки дар сари зиндагӣ овезон монда”.
Лекин вобастаи дар кӯли баландтарини ҷаҳон - Сарез ва миёни шамолу сардиҳои он ҷо мондан чанд шабу рӯз бемории бронхит (найчаи роҳи нафас), ки устод доштанд, аз нав хуруҷ кард.
Аз ин боис мо чанд нафар аз рӯзномаи ҷавонон рафтем ба аёдаташон.
Устод моро дида изҳор доштанд, ки акнун бо шарофати пойи қадами шумо ҷавонҳо худамро ҷавонтар эҳсос кардаму бори аввал мехезам, яъне ба гуселатон мебароям. Балки қадам мезаданд баробари мо дар кӯчаҳо.
Баъд дар як маҳаллаи шаҳристон будем, ки ҳавлиҳои зиёдашро ҳамвор намуда, ҷояш иморати баландқабата сохтанӣ будаанд, вале чанд сол боз ин ҷо бино намебардоштанд, аз ин боис дар ҷойи ҳавлиҳои собиқ сар зада алафу гиёҳ баланд гардида, миёни онҳо мӯйсафеде буда ҳамроҳи аспаш. Саманд чаро мекарду мӯйсафед ба андеша рафта.
Латифӣ қадамашонро суст намуда, ҷониби онҳо зеҳн монда, сипас ба мо рӯй биоварданд:
- Эй ҷавоно, оё медонед мӯйсафед чаро дар маркази шаҳр бо аспаш монда? Ва кист ӯ? Аспи кӯҳансоли шаҳриаш чӣ аспе?…- биафзуданд: - Ана мавзӯи дигар барои пажуҳиши амиқ.
Устод баъди ин суолҳо хоса ба ман нигоҳи тӯлонӣ андохта буданд.
Баъдан бо он мӯйсафед ошно шудам, дӯстӣ пайдо кардам, ба аспи вай унс гирифтам, дар ҳавлии шаҳриашон будам.
Дар натиҷа қиссае ба миён биомад бо номи “Аспи охирини шаҳр” ва ҳарчанд дар маҷаллаи адабии “Садои шарқ” аз чопи он ваҳмиданд (хоса як зумра насрнависон алайҳаш шадидан бархестанд), вале вобаста ба анҷумани (съезди) нахусти нависандагони ҷавони Иттиҳоди Шӯравӣ ва давлатҳои сотсиалистӣ дар Маскав маҳз ин қисса он ҷо баррасӣ гардид, пазируфта бишуд, бо пешгуфтори ҳашт адиби аз ҳама забардасти шӯравӣ дар маҷаллаи умумииттифоқии “Литературная учёба” бо номи “Городской конь” ба табъ расид ва бузургтарини нашрияи ҷавонони ҷаҳон “Молодая гвардия” онро дар тарҷумаи Саша Богатирёви питербургӣ, бо теъдоди сад ҳазор нусха ба табъ расонд ва ба ин китоб адиби сатҳи ҷаҳонӣ Анатолий Ким пешгуфтор навишт. Аз ин навишта порае иқтибос меоварам, ки он асар оё арзишманд буд ё на?
“Қиссаи “Аспи шаҳрӣ” - и Рабиев рӯҳ ва фасонаи айёми бачагиро ва наврасиро дар худ гунҷонда; дар он мӯйсафед аз нигоҳи наврас ба риштаи тасвир кашида шудааст. Муомилаи мӯйсафеду наврас ҳамчу фасонаи дилнишини мавзун (поэтикӣ) ба назар мерасад…
Басо пораҳои қисса бо усули синамоӣ иншо шудааст, яъне аёну рӯшан пеши назар ҷилванамо мегардад. Ин қиссаи гаронбаҳои бадеӣ бо назокати хоса рӯи авроқ омадааст. Авроқе, ки аз рӯзҳои саъди наврасӣ ҳамроҳи мӯйсафед ва саманди ӯ ҳикоят мекунад, бо мантиқи зиндагӣ ва анвори осмонӣ, бо муҳаббати инсонӣ, бо эҳсосу иқболи беҳад моломол бошад… Ҳавлии кушоду орому хилвати мӯйсафед барои наврас муъҷазбор метобад, ҳавлии куҳнасохт, ки дар шафати биноҳои бетонии баландошён ҷойгир аст, худи мӯйсафед низ дар хаёли наврасак ба сони шахси фасонавӣ мерасад, ки баъди хоби ҳама ба саманди беҳамтои худ савор гардида, ба ҷойҳои дури фасонабор меравад, ки наврас алҳол он ҷоҳо нарафтааст, он ҷойҳоро алҳол надидааст.
Ҳавлии куҳнасохти мӯйсафед дар канори шаҳристон, дар иҳотаи биноҳои навсохти осмонрас, миёни крану мошинҳо монда, дар ин хонадон мӯйсафед дифогари оташ барин чизҳои заруриро барои зиндагӣ эмин медорад: ин муҳаббати беолоиш бошад ба ҷонварони Худо, ба саманди солхӯрдаи худ, ки аз ҷанги ҷаҳон бо худ оварда ва ин як эътиқоду ихлос бошад ба ҳаёти рӯизаминӣ, як эътибор бошад ба шарафи инсонӣ, ғараз надоштан бошад ба лутфу покизагиҳо. Бача, ки сокини ояндаи шаҳристони азим аст, аз мӯйсафед меҳри одамиро ҷабида мегирад, чунон ки замини ташна оби резаборонро биҷабад. Магар дар ҳамин нест маънои бузурги талоши мо, маънои рафтори инсонӣ, хоса онҳое, ки аз рӯи қисмат зиндагӣ ба сар бурданашон лозим шудааст дар шаҳристонҳои азим…
Умуман қиссаю ҳикоятҳои ҷаззоби Рабиеви навҷавонро хонда, аз дилам эътимоде ва боварие бархест, ки (хонанда низ ба чунин хулоса расад) Худованд ба инсоне беҳуда истеъдод ато накарда ва дар истеъдод чизе ки зиёд қадр шавад талоши дарк кардани ҳақиқати ҳаёт бошад, ҳақиқатро ба асос гирифтан бошад, аз рӯи ин ҳикмат амал намудан бошад…”
Ин ҳамон асаре буд, ки аз рӯи таҳлили Анатолий Ким “басо пораҳояш бо усули синамоӣ иншо гардида”, аз ин боис ба зудӣ таваҷҷуҳи синамогаронро ба худ кашид, билохира маро фармуданд дар асосаш филмнома ба миён биоварам. Ва он дар киноалманахи “Сценарии”, дар нашриёти Госкинои СССР бо теъдоди ҳафтоду панҷ ҳазор нусха ба табъ расид ва киное, ки дар пояаш ба миён биомад дар кинофестивали Рига ва кинобазми халқии Иттиҳоди Шӯравӣ ҷоизаҳоро соҳиб бигардид. Ва дар он замонаи собиқ, ки дунёи берун ба киноҳои шӯравӣ ва хоса филмҳои гӯяндаи рӯзгори наврасони шӯравӣ кам аҳамият медод, ин филмро, ки бо номи “Дӯстонро намефурӯшанд” машҳур гардида буд, 28 кишвари ҷаҳон харидорӣ карда, барои бачагону наврасони худ тарҷума намуда, ба намоиш гузоштанд.
Ҳамин боис гардид, ки ба кино ман бештар рӯйовар бишавам ва аъзои шӯрои бадеии “Тоҷикфилм”, пасон кормандаш бигардам. Алҳол намедонистам ин ҷо филмнавис ва таҳиягар мешавам ва 43 кино аз рӯи филмномаҳом рӯи навор меояд ва миқдори асарҳои адабиам ба 90 мерасад ва ба чил забони хориҷа тарҷумаю нашр мегардад… Алҳо инро намедонистам дар он замона.
Вале он замон ва баъдан дар таҳи замирам сипосгузор монда будам ба рӯзномаи “Ҷавонон...”, ки бароям чанд сол имкони ҳаётомӯзӣ ва аз рӯи онҳо асар офариданро доири рӯзгори одамиён фароҳам оварда буд.
Шукргузори рӯзномаи мазкур мондаам. Рӯзномае, ки дар дили ҳамагон ҷавонии ҷовидонаро ворид кардан бихоҳад ва хонандаашро ба такон доштан бихоҳад.
Баъди гузашти солҳои сол аз ҳамкорӣ ба рӯзномаи мазкур боз ёдам меояд навиштае аз дафтари қайду андешаҳоям, ки ҳангоми аввалин бор ба идораи ин ҷо пой гузоштанам арзи ҳастӣ карда. Ва чунин буд: “Одамӣ дар кӯдакиву наврасиаш ҳарчӣ зудтар ҷавон шудан бихоҳаду баъди рӯй ба солмандӣ овардан боз ҷавон мондан ва ё тӯлонӣ ҷавон монданро таманно бисозад. Гӯё зиндагӣ талошгарӣ бошад сӯйи ҷавонӣ, бозгашт бошад ба самти ҷавонӣ… Гӯянд, ҳатто, дар дунёи дигар ҳам, одамон, нахуст, ҷавон шаванду пасон ворид гарданд ба биҳишти анбарсиришт. Яъне биҳишт ҳам як ҷавонӣ бошад. Умуман ҳастӣ як талошгарӣ бошад сӯи ҷавонӣ ва бозгашти дигар бошад ҷониби шубоб…”
Шукр, ки рӯзномаи “Ҷавонони Тоҷикистон” тақлидгари ин ҳама буда ва ҳанӯз чунин мондааст…
Шераки ОРИЁН,
нависанда
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед