КИТОБХОНА
Шанбе 27 Апрел 2024 06:24
(ҲИКОЯ)
Бо оби замзаму кавсар сафед натвон кард,
Гилеми бахти касеро, ки сиёҳ бофтаанд.
Ҳофизи ШЕРОЗӢ
- Оча, вой, оча, аз ҷонам сер шудам! – ҳини чашмонаш аз косахонааш берун шудан ба модар муроҷиат намуд Ҷамила. – Ман худамро бояд кушам! Ҳо, роҳи дигар нест, оча!
- О, духтарам, ту чиҳо мегӯӣ? – дасту пой гум карду ҳайкали зиндаро монд модар. – Мефаҳмӣ, чиҳо гуфта истодаӣ? Худоё, раҳм кун, ин чӣ бедодӣ-а?
- Гапи бисёр ба хар бор! – кибр аз хашм хеста бошад ҳам хешро андак ба даст гирифт духтар. – Гуфтам-ку, дигар илоҷ надорам! – Ҳой, оча, агар ту маро нағз тарбия мекардӣ, мани сарсахт ба ин роҳ ҳаргиз намерафтам. Охир, ман мисли ваҳшӣ ба воя расидам. Ба бисёр одамон одамвор муносибат карда наметавонам. Ҳисси бадбиниам меҷӯшад. Ростӣ, ин амалҳои номатлуб аз ту ба ман гузаштааст. Ҳа, бовар намекунӣ, сироят кардааст!
- Аз ман? – дасти ларзон ба гиребонаш бурд модар. – Ҳой, духтарам, дониста гап зан, набошад ширамро ба осмон медӯшам! Ба шири додаам розӣ намешавам, ақлрамида! Баъд медонӣ, бадбахттар мегардию ҷоят куҷо мешавад? Дӯзах, қабати поёнаш – Ҳутама! Ҳой:
Морӣ ту, ки ҳар киро бубинӣ, бизанӣ,
Ё бум, ки ҳар куҷо нишинӣ, биканӣ.
- Эҳ, вой-е, ҳам ғарию ҳам сарҳангӣ! – гӯён бо чашмони хуношом сар нафаровард Ҷамила. – Гапро дароз кардӣ, оча! Ман танҳо дар боби парвариш, яъне тарбия, гап задам. О, агар маро дуруст тарбия мекардӣ, бо шавҳарам, хусуру хушдоманам, фарзандҳошон ин қадар номуросо намешудам. Мани сарсахту зиштхӯ онҳоро мудом гӯё дар кӯраи оҳангарӣ ё пӯчоқи писта ҷой менамоям. Оташи сӯзони оҳашон бармалост. Дарк мекунам, ки пардаи сабри шавҳарам ме-дарад. Вале хомӯширо афзалтар медонад. Паргорвор гирдам гашта маро ба оромӣ даъват менамояд, панд мехонад, то ба одам монанд гардам. Фаҳмидӣ, оча?
- Ҳо, фаҳмидам! – гӯён модар сукут варзид ва афзуд. – Айб фақат аз ман не. Ту худат бадхӯю гарданшаху талхгуфтор ба воя расидӣ. Ҳамчун фалак саркаш будӣ. Насиҳатҳоямро мешунидӣ, вале боз ҳамон рафтората такрор мекардӣ. Гӯшмолат медодам, ҳатто чанд маротиба шатта ҳам хӯрдӣ, аммо тағйир наёфтӣ. Баъди аз ҷавшани ҷон гузаштан ба худ мегуфтам: «Ин чӣ хел духтар-а? Забони морро меканад-е! Намедонам, калон шавад, ақлаш медаромада бошад?» Оваҳ, синнат қариб ба сӣ расид, вале ҳамон ҳастию ҳамон! Хайрият шавҳарат инсони комил будааст, набошад попӯши туи даррандахӯйро кайҳо пеш мегузошт! Хуллас, агар Худо инсонро ҷазо доданӣ бошад, аввал ақлашро мегирифтаастдия.
- Уҳ-ҳ, саросема нашав, оча! – бо рӯи пургиреҳ гапи модарро бурид Ҷамила. – Мегӯянд-ку: «Ҳар кӣ даст аз ҷон бишӯяд, ҳарчи дар дил дорад, бигӯяд». Ман ҳам ҳозир дарди диламро холӣ накунам, намешавад, оча! Имрӯз ё пагоҳ гуфтаат мешавад. Ба пешониам се талоқро часпонда, бо ду фарзандам аз манзилаш меронад, вассалом. Ҷойи пинҳон кардан нест, мани тундхӯй на ба хусурам ва на ба хушдоманам рӯз намедиҳам, фарзандонашонро рӯйи дидан надорам. Онҳо аз ин кирдори зиштам месӯзанд, вале чун шамъ тоқат мекунанд. О, мани ваҳшӣ ҳамин гуна хислат дорам, ки аз он дур шуда ё онро дигар карда наметавонам! Барои он дур шуда наметавонам, ки чунин тинати безебро аз ту омӯхтаам, оча. Волидони шавҳарам гӯсфандмиҷозанд. Маро дар чор соли хонадориам ягон бор сарзаниш накардаанд. Рафторҳоямро дидаю дониста лаб во наменамоянд. Ҳа, дар воқеъ, аз дуздию қаллобиам, ки дастам қалб аст, бохабар шуданд. Охир, чизу чораи хонаро кам-кам мефурӯхтам, пул мекардам. Боре хушдоманам аз ин феълам огоҳ гашта, насиҳат намуд, то ки ин зишткориро накунам. Хушдоманамро бо ту муқоиса карда наметавонам. Тафовут аз замин то осмон! Агар хулқи ӯ мисли хулқи ту мебуд, як моҳ ҳам хонадорӣ карда наметавонистам, оча, фаҳмо?
- Ҳо, фаҳмо, Ҷамила, ба хонадони нағз рафта будӣ! – изҳори ақида намуд модар. – Ҳа, дидаю дониста туро ба он ҷо дода будем. Фақат як кунҷи дилам аз бароят сиёҳ буд. Ба худ мегуфтам: «Эркатулрафториаш ба зиндагиаш шояд латма занад». Дареғо, латма задааст. Вақти ноншиканон, яъне банд карданат, ба хушдоманшавандаат нимшӯхию нимҷиддӣ гуфта будам: «Қудоҷон, эҳтиёт мешавед-дия, келиншавандаатон камтар инҷиқ, тундхӯй. Банда то тавонистам тарбия кардам. Акнун худатон ба табъи худ тарбия мекунеддия, то ки таҳаммулпазир гардад. Ҳа, соҳиби як-ду фарзанд шавад, худро ба даст мегирифтагист. Ҳамту не?»
- Ба қудоҳотон гап нест, оча, – гуфту камтар хушҳол гашт Ҷамила. – Шавҳарам ҳам ҷони одам. Маро чунон дӯст медорад, ки… Маҷнуни афсонавӣ дар назди ӯ об хӯрад! Вале сабабгори асосии баъзе нохушиҳо - мани зиштхӯ. Дар хонадони ҳамсарам заррае ҷурме нест. Ҳама хушмуомилаю ширинсухананд. Аммо дар хонадони мо бошад, ҳама гапчину ғаммозу тундхӯю номуросо. Биноан ҳамин хулқи беҷо аз хурдӣ ба ман ёр шудааст. Оча, бо ин хӯи бад дар гӯр ба пурсиши Мункару Накир чӣ посух медода бошам?!...
...Онҳо дар гӯшаи майдони фарохи сабзу хуррами донишгоҳ ногаҳон вохӯрданд, шинос шуданд. Ҷавон чорпаҳлӯ, миёнақад, гандумгун буд, либосаш варо босалобат нишон медод. Духтар бошад, сарвқомат, оҳугардан, қашангу зебо, моҳчеҳра, силсилазулфонаш дилкаш, пираҳани ҳарири зумуррадгунаш хеле мезебид.
- Исми шарифи ман Сафар, – гӯён хешро муаррифӣ кард ҷавон. – Банда корманди ҳифзи ҳуқуқ. Ин ҷо ба¬рои хабаргирии додарам омадам, ӯ донишҷӯст.
- Ман Ҷамила, – гуфту ба ҷавон даст дароз кард духтар. – Хатмку¬нандаи донишгоҳ, насиб бошад, рӯзноманигор мешавам.
Ду даст, яке нарму гарми Ҷамилаи Баҳруллою дигаре пурқуввату серрагупайи Сафари Қобил дер муддат аз ҳам ҷудо нашуданд, гӯё васл гаш¬та буданд. Ҷавон оҳиста ба духтар чашм дӯхт. Ӯ гармии оташи чашмони Ҷамиларо, ки аз сар то пойи Сафар¬ро аз назар мегузаронд, барало ҳис кард. Он гармӣ набуд, гӯё сеҳр буд, ки Сафар ҳайкали зиндаро монд.
- Ҳой, азизам, биёед, камтар қадам занем, - гуфт духтар ва аз нидои «азизам» хондан пардаи шарм чеҳраи гулгунашро пӯшонд. – Чӣ гуфтед?
- Ба чашм! – гӯён ҷавон баробари духтар ба қадамзанӣ даромад ва дасти варо дошта илова кард. – Ҳушам аз дил мерабоию ақлам аз тан мебарӣ!
- Ваҳ, аз шеъру шоирӣ ҳам бохаба¬ред? – бо нозу карашма пурсид дух¬тар. – Канӣ, як-ду мисраъ шеър қироат намоед-чӣ?
Сафар ба чоҳи фикр даромад ва мисраъҳои зерро бо табассуми мафтункунанда замзама кард:
Сарви равон надидаам ҷуз ту ба ҳеҷ кишваре,
Ҳам нашунидаам, ки зод аз падарею модаре.
- Баҳ, баҳ! – гуфт духтар аз шодӣ ва хешро ба ҷисми ҷавон ҷафстар кард. – Ин мисраъҳо дар ҳаққи кист?
- О, дар ҳаққи кӣ мешуд? – ҷавон ҳалимона табассумкунон дастони духтарро бори дигар дошту нарм-нарм молидан гирифт, навозиш кард ва илова намуд. – Дар ҳаққи Шумо-дия, азизам!
- Наход? – духтар чашми пурмеҳр дӯхт ба ҷавон. – Ба ман? Ташаккур! Вале бовар надорам. Охир, Шумо на¬ход ҳанӯз маҳбубае надошта бошед? Мазмун, доред, аммо…
- Ман ҳуқуқшиносам! – ҷиддӣ гуфт Сафар. – Хилофи қонун рафтор карда наметавонам. Бароям дурӯғ бегона аст. Ҳа, акнун бовар доред, ки маҳбубае надорам?
- Бале, бовар кардам, – дуди¬ла посух дод Ҷамила. – Охир, ак¬сар ҷавонҳои имрӯза гандумнамои ҷавфурӯшанд, яъне фиребгаранд, ба онҳо бовар кардан хеле мушкил. Чӣ гуфтед, ҷонам?
Вафодорӣ мадор аз булбулон чашм,
Ки ҳар дам бар гуле дигар сароянд.
- Аҳсант, рост, – ба Ҷамила ҳамфикр шуд ва аз «ҷонам» гуфтан ба ҳаяҷон омад Сафар. – Фиребу дурӯғ хеле реша давондаанд, ки ҳисобашон гум. Алқисса, ҳушёр шудан, хулоса ба¬ровардан ва ба доми онҳо наафтодан беҳтар, вагарна тамоми умр кас хору залил мегардад. Ҳамту не, азизам?
Ҳар ду дар пайраҳа қадамзанон кам-кам ба якдигар унс мегирифтанд, аз тапиши дилашон дарк менамуданд, ки дар як фикранд. Байнашон шуълаи муҳаббат пайдо мешуд, ҳарорати он торафт меафзуд. Дар сухан кардан баъзан лол мемонданд. Ҳарфҳоро гӯё бармекашиданд, то ки беҷо наба¬роянд, дили якдигарро нахарошанд, озор надиҳанд.
Дилороме, ки дорӣ дил дар ӯ банд,
Дигар чашм аз ҳама олам фурӯ банд!
- Ҳо, ман ҳам дар ҳамин андеша! – ниҳоят духтар ба хомӯшӣ хотима бахшид. – Барои хору залил нашудан Худованд иноят хоҳад кард.
- Ба кӣ? – пурсид Сафар. – Ба Шумо?
- Оре, ба ман, – бо дилпурӣ посух дод Ҷамила. – Боз ба кӣ мешуд?
Сафар ин лаҳза Ҷамиларо ба оғӯш кашиду гуфт: «Аз лаъли лабат бидеҳ закоте» ва аз рухи гулгуни росташ бӯса гирифт.
- Ваҳ, ин чӣ коратон? – аз оғӯши ҷавон дур нашуда, бо ишва пурсид духтар. – Шарму ҳаё куҷо шуд? На¬ход…
- Чӣ, лаббай, чӣ гуфтед? – гӯён бо чолокӣ аз рухи чапаш ҳам бӯса ситонд Сафар. – Инаш маъқул? - ва афзуд:
Сарви бӯстонӣ ту ё маҳ ё парӣ,
Ё малак ё дафтари суратгарӣ?
- Хайр, чӣ илоҷ, маъқул, – гуфт дух¬тар ва аз оғӯши ҷавон раҳо наёфтаю пайт поида, аз ҳар ду рухи Сафар низ бӯса ситонд. – Ана, акнун баробар шудем. Ваҳ, ришатон расидааст. Хӯш, ҳар ду аз якдигар қарздор нестем. Чӣ гуфтед?
- Чӣ мегуфтам, Шумо ба ман маъқул шудед, – ба чашмони хумори духтар ҷиддӣ назар дӯхту изҳор кард Сафар. – Эй рӯз, беҳ аз ҳазор солӣ! Надонам, банда ҳам ба Шумо маъқул шудаам ё на?
Ту чун хуршед аз Машриқ бароӣ,
Ҷаҳони бехабарро ҷон фиристӣ.
- Гӯям ё нагӯям? – духтар суол карду рухаш лоларо монд ва канда-канда посух дод. – Шумо ҳам ба ман маъқул шудед!
Филҷумла, Сафару Ҷамила дар як дидану тӯлонӣ суҳбат намудан ба якди¬гар унс пайдо карданд, маъқул шуданд. Баъд бо дили кашол хайрухуш наму¬да, аз пайи кори хеш гардиданд. Дар зарфи ду моҳи оянда чаҳор маротиба бо ҳам вохӯрданд, соатҳо гарм-гарм суҳбат оростанд, риштаи муҳаббатро ногусастанӣ карданд. Якдигарфаҳмӣ ба андозае ба вуқуъ пайваст. Сафар ду бор Ҷамиларо то манзилаш гусел на¬муд, ки аз ин духтар курта-курта гӯшт гирифт, шод шуд. Шукр мекард, ки табъи дилаш ҷавонеро ёфт…
Рӯзе, ҳини гусел кардан, Ҷамила ба ҳаяҷон омад, бо меҳр ба Сафар чашм дӯхту беихтиёр ин мисраъҳоро замзама намуд:
Шабҳои бе туям шаби гӯр аст дар хаёл,
В-ар бе ту бомдод кунам, рӯзи маҳшар аст.
Сафар ҳарфе назад. Танҳо варо оғӯш карду аз рухсораҳош бӯсид ва ба киштии хаёл савор шуд…
Дилбохтаҳо боз ба дидо¬ри ҳамдигар шарафёб гаштанд. Муҳовара оғоз ёфт. Ҳар ду андак ку-шодатар ҳарф мезаданд. Сухани яке сухани дигареро қувват мебахшид.
- Хӯш, агар розӣ бошед, ҳамсар мешавем, – аз заврақи андеша сар боло намуд Сафар. – Чӣ гуфтед, барои ин чӣ бояд кард?
- Эҳ-ҳ, ин савдои мушкил, – духтар дасташро аз дасти ҷавон раҳо карду жарф оҳи оташин кашид ва афзуд. – Нағз, ситораамон ба якдигар мувофиқ афтод. Вале хислат, яъне тинатамон, ки чизи асосист, чӣ? Оё аз аввал то охир ҳамфикр мешуда бошем? Ростӣ, узр, ман кам-кам инҷиқ, ҳатто зиштхӯ, ҳини хашмгин шудан касеро намешиносам, эҳтиром ҳам намекунам. Намедонам, ин гуна хислати нозеб ба ман кай, чӣ хел ва аз куҷо часпидааст? Ман ме¬тарсам, ки арӯс шуда, ба хонадонатон раваму зуд-зуд кашмакашу хархаша байни шавҳару хусур ва хушдоману пайвандон рух диҳанд, мани тирабахту хирасарро аз хонадон меронед, вас¬салом! Баъд ман мисли ҳезуми тар бо азоб месӯзам!
Сафар дар биёбони хаёл гом мезад. Фикрҳо радду бадал мешуданд. Ба хулосае омадан мушкил мегардид. Фикри тоза пайдо шавад, онро фикри дигар рад месохт. Ӯ миёни хаёлҳо баъзан хешро гум мекард. «Наход ӯ то охири умр зиштхӯю инҷиқ монад? – таҳаммул менамуд ҷавон. – Рафта-рафта ба худ меомадагист? Охир, бадр бе нуқсону зар беайбу гул бехор нест-ку! Фарзанддор гардад ҳам, хислаташ тағйир намеёфта бошад? Эҳ, замин сахту осмон баланд!
Дар ин лаҳзаи сангин мисраҳои пурмуҳтавои зерин ёдаш омад:
Агар ҳанзал хурӣ, аз дасти хушхӯй,
Беҳ аз ширинӣ аз дасти туршхӯй.
Чӣ бояд кард, ба ҳамсарӣ қабул намоям ё на? Волидонаш аз уҳдаи тарбияи дуруст набаромада бошанд, магар мо метавонем? Аз Худованд мадад мепурсем, то ки ӯ дар хонадони мо бо ҳама ҳамфикр шавад!».
- Ман розӣ, - изҳор намуд Сафар. – Дар хонадони мо, ки дурандешанд, он рафторҳои нозебро бо гузашти вақт аз хеш дур месозед. Иншоаллоҳ, ҳамчун оилаи намунавӣ ном мебарорем.
- Ташаккур, то имкон ҳаст, кӯшиш мекунам, – бо сари хам ва шарму ҳаё ҳарф зад Ҷамила. – Аз банда хатоӣ рух диҳад, сари вақт ислоҳ менамоед, хуб?
- Хуб, азизам, – бо сари баланд ваъда дод ҷавон ва ба мақсад ворид гардид. – Барои шуморо ба ман банд кардан ба манзилатон рӯзҳои наздик одам мефиристам. Розӣ ҳастед?
- Ихтиёратон, – гӯён аз шарм лаб газид духтар. – Шумо шаҳ-ку.
- Шуд, азизам, гапу кор пухт, – аз посухи духтар болид Сафар. – Ба волидон пешакӣ фаҳмонед-дия, намояндаҳои моро интизор шаванд.
Ту гулу ман хор, ки пайвастаем,
Бе гулу бе хор набошад чаман.
Мунтазири хурсандӣ будан ҳам хурсандист. Духтардорон он қадар зиёд интизор нашуданд. Пас аз се рӯз онҳо меҳмононро пазироӣ намуданд. Гап-гап карданд, маслиҳат намуданд, розӣ шуданд, рӯзи тӯй ҳам аниқ гардид.
Алҳисоб, тӯй барпо гашт. Он табъи дил анҷом ёфт. Зиндагии арӯсу домод шуруъ шуд. Хонадони шаҳ моҳҳо тӯйхонаро мемонд. Хушию хурсандӣ ҳукмрон буд.
Аз миён шаш моҳ сипарӣ шуд. Рӯзе Ҷамила аз шодмонӣ Сафарро сахт оғӯш карду аз рухсораҳояш бӯсид ва бо андак ҳаё сар поён намуду:
- Ҳомилаам, – паст-паст ҳарф зад. – Барои ҳамин худамро ким-чӣ хел ҳис мекунам.
- Ваҳ, наход? – гӯён аз шодӣ се карат қад-қад парид Сафар ва Ҷамиларо сахт оғӯш кашида, бӯсид. – Табрик, азизам, табрик. Хуршеди ҳамал рӯят, дарёи асал хӯят! Худо хоҳад, дере нагузашта Шумо модару банда падар мешавем.
...Аз байн чор сол гузашт. Дар ин айём Ҷамила оҳиста-оҳиста тағйир ёфт. Тарки одат амри маҳол, гуфтагӣ барин, зиштхӯиашро афзун намуд. Ду кӯдак: як писару як духтар ба дунё оварда бошад ҳам, тундхӯиашро намепартофт. Дар муомила бо хусуру хушдоман, ҳатто бо шавҳар, дурушт буд, хешро боло мегирифту дигаронро нодида. Дар иззату икром, иҷрои корҳои хона бо ҳар ду пой мелангид. Гоҳ-гоҳ гургоштӣ ба вуқуъ мепайваст дар хонадон. Сафар барои ислоҳи ҷурм занро насиҳат менамуд, роҳҳои беҳбудиро мефаҳмонд. Вай нуқсашро ба гардан мегирифт, вале хешро ислоҳ карда наметавонист. Охир, наход ӯ бо ин рафтораш бузургманишӣ кунад? Хуллас, аҷаб хислате дошт Ҷамила.
Боз ҳунари нозебе дошт Ҷамила: дуздию қаллобӣ. Ӯ молҳои хонаашро бароварда, дар маҳаллаҳои дуртар аз манзилаш мефурӯхт. Ҳол он ки ба ин эҳтиёҷ набуд. Зиндагии оила дар дараҷаи муқаррарӣ, яъне хуб, қарор дошт.
Хӯи бад дар табиате, ки нишаст,
Наравад то ба вақти марг аз даст.
Сафар дар ноҳияе дар сафари хидматӣ буд. Аз тариқи телефон ҳоли зану фарзандонашро зуд-зуд мепурсид, воқиф мешуд, хотирҷамъ мегашт. Хушдоманаш Марҳамат бо фарзандонаш арӯсу набераҳояшро нигаҳбонӣ менамуданд, то ки азият накашанд.
Боре миёни писару духтарчааш ғавғо хест. Фарёди духтарчааш баланд шуд. Ҷамила зуд рафта писарашро кӯфту:
- Зиндаятим, хоҳаратро ин қадар азоб медиҳӣ, - гуфт ва афзуд. – Мисли додот хунхорӣ-а? Як ту не, бо додот мур.
Хайрият ин дуои бадро соҳибони хонадон нашуниданд, вагарна аз оташ аланга бармехест.
- Имрӯз Сафар телефон кард ё не? – бегоҳӣ аз келин пурсид хушдоманаш Марҳамат. – Гӯй, аз тую фарзандонат хавотир нашавад, мо ҳастем.
- Не, накард, – бо димоғи сӯхтаю ранги парида, ки дар чашмонаш оташаки кабудфоми хашму ғазаб аланга мезад, посух дод келин. – Мурад, мурдаша биёранд.
- Ҳай-ҳай, ин тавр нагӯй, духтарам, – ба ҷои сӯхтан ба насиҳат гузашт Марҳамат. – Наход мурдани шавҳаратро хоҳӣ? Аз ман, модарат, шарм накардӣ?
- Аз ту? – кирми рашк дар дили ақлрамида хона карду ба ту-ту гузашт. – Ту модар не, хушдоман.
Марҳамат аз ин гапҳои беҳаёи арӯсаш хиҷолат кашид, ҳатто замин накафид, ки дарояду дигар суханони таҳқиромези келини хирасарашро нашунавад.
- Чӣ гап, ин қадар ҳаёҳу, – пурсид шавҳараш Абдуҷалил аз занаш. – Қиёмат наздик-чӣ?
Марҳамат бо сари хам ва авзои беҷо назди шавҳар рафту:
- Ҳеҷ гап не, додош, – гуфт оҳиста ва сирро пӯшонд. – Байни худ маслиҳат кардем.
Сафар аз мусофират баргашт. Зан варо бо табъи хира ва абрӯвони мисли уқоб овезонаш пешвоз гирифт. Муомилааш хунук буд. Дилаш бухс мекард. Чӣ гуфтанашро намедонист…
Зи бахт рӯй турш карда пеши ёри азиз,
Марав, ки айш бар ӯ низ талх гардонӣ.
- Ҳой, Сафар, аз ин хона набароям намешавад, – бо хашму чашмони хуношом гуфт Ҷамила. –Тоқатам тоқ шуд. Алоҳида зиндагӣ кардан мехоҳам.
- Ҳоло барвақт, азизам, – бо навозишу наботхӯӣ изҳор кард Сафар. – Камтар тоқат кун, ҳисобамонро ёбем, баъд ягон гап мешавад. - Ва илова кард:
Ман чаро дил ба ту додам, ки дилам мешиканӣ?
Ё чӣ кардам, ки нигаҳ боз ба ман менакунӣ?
- Не, ман гапамро ду намекунам, - ду пойро ба як мӯза андохт ва аз гиребони шавҳар гирифт Ҷамила. – Пас талоқамро бидеҳ, дигар шавҳар мекунам, вассалом.
- Эҳ, туро ҳеҷ кас аз ин хонадон баромада рав нагуфтааст, – ба аспи ғазаб савор шуд Сафар. – Пас чӣ менолӣ? Сабр кун!
- Не, гуфтам, не! – якравӣ кард Ҷамила. – Агар нахоҳӣ, дар ҳамин ҷо аввал ду фарзандам, баъд худамро мекушам.
Аз ин валвалаю талабу таҳдиди келин хусуру хушдоман ҳам огоҳ гаштанд. Беандешагию бадхӯии вай ҳамаро ҳайрон кард. Дар зарфи қариб чаҳор сол ӯ хешро ислоҳ нанамуд, баръакс девонаавзотар шуд.
Зани бад дар сарои марди накӯ,
Ҳам дар ин олам аст дӯзахи ӯ.
- Бо ин девсират чӣ кор кунам? – аз волидон маслиҳат пурсид Сафар. – Рафтораш, зиштхӯиаш ҳеҷ не ки ислоҳ шавад. На шуморо эҳтиром мекунад ва на маро. Мудом дилаш ғамгин, хотираш ҳазин, танаш дар бало ва ҷонаш дар азоб. Ҳа, беҳуда нагуфтаанд: дидори ёри номутаносиб ҷаҳаннам аст!
- Ихтиёр ба худат, бачам, – ба хулоса омада гуфтанд волидон. – Намешудагиаш намешудааст-дия, дареғо. Боз бин, биноро сохтан душвору ба замин яксон кардан осон.
Он рӯз абрӣ буд, саҳоб ашкфишонӣ менамуд. Табъи Сафар аз табъи табиат ҳам хиратар гаштааст. Ниҳоят дар ҳамин ҳолат вай ҷавоби Ҷамиларо, ки борҳо талабу таҳдид кардааст, дод.
Аз он рӯз се сол гузашт. Вале Ҷамила ҳанӯз дигар шавҳар накардааст. Ба гуфтаи мардум: саге варо бӯй намекашад. Зеро дар оилаи онҳо як Ҷамила не, балки ду хоҳари дигараш низ монанди ӯ ин бадбахтиро аз сар гузарондаанд. Бародараш бошад, зану фарзандонашро ба ҳоли худ гузоштаю солҳои дароз дар ким-кадом гӯшаи дунё бо зани хирасаре қарор дорад. Оваҳ, ин нишонаҳои бадбахтиро, ки мардумони маҳаллаю деҳа ҳам хуб огоҳанд, ба тинати фарзандон тарбиятгарони ҷоҳил – волидон, ки ҷафокоранду хӯи ваҳшигарӣ доранд, бор кардаанд!
Чу инсонро набошад фазлу эҳсон,
Чӣ фарқ аз одамӣ то нақши девор?
Ҳа, оё рӯзе мерасида бошад, ки онҳо ҳам мисли дигарон латифхӯю хушбахт гарданд? Эҳ, он тарафаш ба сарнавишти онону тарафи дигараш ба инояти Худованди азза ва ҷалла вобаста, вассалом.
Алҳисоб Сафар аз дасти занҷафои сагвафо обу адо гашт, дареғо!..
Агар зи дасти ҷафо бар фалак равад бадхӯй,
Зи дасти хӯи бади хеш дар бало бошад.
Турдиалӣ БОЙБОБОЕВ
Бо оби замзаму кавсар сафед натвон кард,
Гилеми бахти касеро, ки сиёҳ бофтаанд.
Ҳофизи ШЕРОЗӢ
- Оча, вой, оча, аз ҷонам сер шудам! – ҳини чашмонаш аз косахонааш берун шудан ба модар муроҷиат намуд Ҷамила. – Ман худамро бояд кушам! Ҳо, роҳи дигар нест, оча!
- О, духтарам, ту чиҳо мегӯӣ? – дасту пой гум карду ҳайкали зиндаро монд модар. – Мефаҳмӣ, чиҳо гуфта истодаӣ? Худоё, раҳм кун, ин чӣ бедодӣ-а?
- Гапи бисёр ба хар бор! – кибр аз хашм хеста бошад ҳам хешро андак ба даст гирифт духтар. – Гуфтам-ку, дигар илоҷ надорам! – Ҳой, оча, агар ту маро нағз тарбия мекардӣ, мани сарсахт ба ин роҳ ҳаргиз намерафтам. Охир, ман мисли ваҳшӣ ба воя расидам. Ба бисёр одамон одамвор муносибат карда наметавонам. Ҳисси бадбиниам меҷӯшад. Ростӣ, ин амалҳои номатлуб аз ту ба ман гузаштааст. Ҳа, бовар намекунӣ, сироят кардааст!
- Аз ман? – дасти ларзон ба гиребонаш бурд модар. – Ҳой, духтарам, дониста гап зан, набошад ширамро ба осмон медӯшам! Ба шири додаам розӣ намешавам, ақлрамида! Баъд медонӣ, бадбахттар мегардию ҷоят куҷо мешавад? Дӯзах, қабати поёнаш – Ҳутама! Ҳой:
Морӣ ту, ки ҳар киро бубинӣ, бизанӣ,
Ё бум, ки ҳар куҷо нишинӣ, биканӣ.
- Эҳ, вой-е, ҳам ғарию ҳам сарҳангӣ! – гӯён бо чашмони хуношом сар нафаровард Ҷамила. – Гапро дароз кардӣ, оча! Ман танҳо дар боби парвариш, яъне тарбия, гап задам. О, агар маро дуруст тарбия мекардӣ, бо шавҳарам, хусуру хушдоманам, фарзандҳошон ин қадар номуросо намешудам. Мани сарсахту зиштхӯ онҳоро мудом гӯё дар кӯраи оҳангарӣ ё пӯчоқи писта ҷой менамоям. Оташи сӯзони оҳашон бармалост. Дарк мекунам, ки пардаи сабри шавҳарам ме-дарад. Вале хомӯширо афзалтар медонад. Паргорвор гирдам гашта маро ба оромӣ даъват менамояд, панд мехонад, то ба одам монанд гардам. Фаҳмидӣ, оча?
- Ҳо, фаҳмидам! – гӯён модар сукут варзид ва афзуд. – Айб фақат аз ман не. Ту худат бадхӯю гарданшаху талхгуфтор ба воя расидӣ. Ҳамчун фалак саркаш будӣ. Насиҳатҳоямро мешунидӣ, вале боз ҳамон рафтората такрор мекардӣ. Гӯшмолат медодам, ҳатто чанд маротиба шатта ҳам хӯрдӣ, аммо тағйир наёфтӣ. Баъди аз ҷавшани ҷон гузаштан ба худ мегуфтам: «Ин чӣ хел духтар-а? Забони морро меканад-е! Намедонам, калон шавад, ақлаш медаромада бошад?» Оваҳ, синнат қариб ба сӣ расид, вале ҳамон ҳастию ҳамон! Хайрият шавҳарат инсони комил будааст, набошад попӯши туи даррандахӯйро кайҳо пеш мегузошт! Хуллас, агар Худо инсонро ҷазо доданӣ бошад, аввал ақлашро мегирифтаастдия.
- Уҳ-ҳ, саросема нашав, оча! – бо рӯи пургиреҳ гапи модарро бурид Ҷамила. – Мегӯянд-ку: «Ҳар кӣ даст аз ҷон бишӯяд, ҳарчи дар дил дорад, бигӯяд». Ман ҳам ҳозир дарди диламро холӣ накунам, намешавад, оча! Имрӯз ё пагоҳ гуфтаат мешавад. Ба пешониам се талоқро часпонда, бо ду фарзандам аз манзилаш меронад, вассалом. Ҷойи пинҳон кардан нест, мани тундхӯй на ба хусурам ва на ба хушдоманам рӯз намедиҳам, фарзандонашонро рӯйи дидан надорам. Онҳо аз ин кирдори зиштам месӯзанд, вале чун шамъ тоқат мекунанд. О, мани ваҳшӣ ҳамин гуна хислат дорам, ки аз он дур шуда ё онро дигар карда наметавонам! Барои он дур шуда наметавонам, ки чунин тинати безебро аз ту омӯхтаам, оча. Волидони шавҳарам гӯсфандмиҷозанд. Маро дар чор соли хонадориам ягон бор сарзаниш накардаанд. Рафторҳоямро дидаю дониста лаб во наменамоянд. Ҳа, дар воқеъ, аз дуздию қаллобиам, ки дастам қалб аст, бохабар шуданд. Охир, чизу чораи хонаро кам-кам мефурӯхтам, пул мекардам. Боре хушдоманам аз ин феълам огоҳ гашта, насиҳат намуд, то ки ин зишткориро накунам. Хушдоманамро бо ту муқоиса карда наметавонам. Тафовут аз замин то осмон! Агар хулқи ӯ мисли хулқи ту мебуд, як моҳ ҳам хонадорӣ карда наметавонистам, оча, фаҳмо?
- Ҳо, фаҳмо, Ҷамила, ба хонадони нағз рафта будӣ! – изҳори ақида намуд модар. – Ҳа, дидаю дониста туро ба он ҷо дода будем. Фақат як кунҷи дилам аз бароят сиёҳ буд. Ба худ мегуфтам: «Эркатулрафториаш ба зиндагиаш шояд латма занад». Дареғо, латма задааст. Вақти ноншиканон, яъне банд карданат, ба хушдоманшавандаат нимшӯхию нимҷиддӣ гуфта будам: «Қудоҷон, эҳтиёт мешавед-дия, келиншавандаатон камтар инҷиқ, тундхӯй. Банда то тавонистам тарбия кардам. Акнун худатон ба табъи худ тарбия мекунеддия, то ки таҳаммулпазир гардад. Ҳа, соҳиби як-ду фарзанд шавад, худро ба даст мегирифтагист. Ҳамту не?»
- Ба қудоҳотон гап нест, оча, – гуфту камтар хушҳол гашт Ҷамила. – Шавҳарам ҳам ҷони одам. Маро чунон дӯст медорад, ки… Маҷнуни афсонавӣ дар назди ӯ об хӯрад! Вале сабабгори асосии баъзе нохушиҳо - мани зиштхӯ. Дар хонадони ҳамсарам заррае ҷурме нест. Ҳама хушмуомилаю ширинсухананд. Аммо дар хонадони мо бошад, ҳама гапчину ғаммозу тундхӯю номуросо. Биноан ҳамин хулқи беҷо аз хурдӣ ба ман ёр шудааст. Оча, бо ин хӯи бад дар гӯр ба пурсиши Мункару Накир чӣ посух медода бошам?!...
...Онҳо дар гӯшаи майдони фарохи сабзу хуррами донишгоҳ ногаҳон вохӯрданд, шинос шуданд. Ҷавон чорпаҳлӯ, миёнақад, гандумгун буд, либосаш варо босалобат нишон медод. Духтар бошад, сарвқомат, оҳугардан, қашангу зебо, моҳчеҳра, силсилазулфонаш дилкаш, пираҳани ҳарири зумуррадгунаш хеле мезебид.
- Исми шарифи ман Сафар, – гӯён хешро муаррифӣ кард ҷавон. – Банда корманди ҳифзи ҳуқуқ. Ин ҷо ба¬рои хабаргирии додарам омадам, ӯ донишҷӯст.
- Ман Ҷамила, – гуфту ба ҷавон даст дароз кард духтар. – Хатмку¬нандаи донишгоҳ, насиб бошад, рӯзноманигор мешавам.
Ду даст, яке нарму гарми Ҷамилаи Баҳруллою дигаре пурқуввату серрагупайи Сафари Қобил дер муддат аз ҳам ҷудо нашуданд, гӯё васл гаш¬та буданд. Ҷавон оҳиста ба духтар чашм дӯхт. Ӯ гармии оташи чашмони Ҷамиларо, ки аз сар то пойи Сафар¬ро аз назар мегузаронд, барало ҳис кард. Он гармӣ набуд, гӯё сеҳр буд, ки Сафар ҳайкали зиндаро монд.
- Ҳой, азизам, биёед, камтар қадам занем, - гуфт духтар ва аз нидои «азизам» хондан пардаи шарм чеҳраи гулгунашро пӯшонд. – Чӣ гуфтед?
- Ба чашм! – гӯён ҷавон баробари духтар ба қадамзанӣ даромад ва дасти варо дошта илова кард. – Ҳушам аз дил мерабоию ақлам аз тан мебарӣ!
- Ваҳ, аз шеъру шоирӣ ҳам бохаба¬ред? – бо нозу карашма пурсид дух¬тар. – Канӣ, як-ду мисраъ шеър қироат намоед-чӣ?
Сафар ба чоҳи фикр даромад ва мисраъҳои зерро бо табассуми мафтункунанда замзама кард:
Сарви равон надидаам ҷуз ту ба ҳеҷ кишваре,
Ҳам нашунидаам, ки зод аз падарею модаре.
- Баҳ, баҳ! – гуфт духтар аз шодӣ ва хешро ба ҷисми ҷавон ҷафстар кард. – Ин мисраъҳо дар ҳаққи кист?
- О, дар ҳаққи кӣ мешуд? – ҷавон ҳалимона табассумкунон дастони духтарро бори дигар дошту нарм-нарм молидан гирифт, навозиш кард ва илова намуд. – Дар ҳаққи Шумо-дия, азизам!
- Наход? – духтар чашми пурмеҳр дӯхт ба ҷавон. – Ба ман? Ташаккур! Вале бовар надорам. Охир, Шумо на¬ход ҳанӯз маҳбубае надошта бошед? Мазмун, доред, аммо…
- Ман ҳуқуқшиносам! – ҷиддӣ гуфт Сафар. – Хилофи қонун рафтор карда наметавонам. Бароям дурӯғ бегона аст. Ҳа, акнун бовар доред, ки маҳбубае надорам?
- Бале, бовар кардам, – дуди¬ла посух дод Ҷамила. – Охир, ак¬сар ҷавонҳои имрӯза гандумнамои ҷавфурӯшанд, яъне фиребгаранд, ба онҳо бовар кардан хеле мушкил. Чӣ гуфтед, ҷонам?
Вафодорӣ мадор аз булбулон чашм,
Ки ҳар дам бар гуле дигар сароянд.
- Аҳсант, рост, – ба Ҷамила ҳамфикр шуд ва аз «ҷонам» гуфтан ба ҳаяҷон омад Сафар. – Фиребу дурӯғ хеле реша давондаанд, ки ҳисобашон гум. Алқисса, ҳушёр шудан, хулоса ба¬ровардан ва ба доми онҳо наафтодан беҳтар, вагарна тамоми умр кас хору залил мегардад. Ҳамту не, азизам?
Ҳар ду дар пайраҳа қадамзанон кам-кам ба якдигар унс мегирифтанд, аз тапиши дилашон дарк менамуданд, ки дар як фикранд. Байнашон шуълаи муҳаббат пайдо мешуд, ҳарорати он торафт меафзуд. Дар сухан кардан баъзан лол мемонданд. Ҳарфҳоро гӯё бармекашиданд, то ки беҷо наба¬роянд, дили якдигарро нахарошанд, озор надиҳанд.
Дилороме, ки дорӣ дил дар ӯ банд,
Дигар чашм аз ҳама олам фурӯ банд!
- Ҳо, ман ҳам дар ҳамин андеша! – ниҳоят духтар ба хомӯшӣ хотима бахшид. – Барои хору залил нашудан Худованд иноят хоҳад кард.
- Ба кӣ? – пурсид Сафар. – Ба Шумо?
- Оре, ба ман, – бо дилпурӣ посух дод Ҷамила. – Боз ба кӣ мешуд?
Сафар ин лаҳза Ҷамиларо ба оғӯш кашиду гуфт: «Аз лаъли лабат бидеҳ закоте» ва аз рухи гулгуни росташ бӯса гирифт.
- Ваҳ, ин чӣ коратон? – аз оғӯши ҷавон дур нашуда, бо ишва пурсид духтар. – Шарму ҳаё куҷо шуд? На¬ход…
- Чӣ, лаббай, чӣ гуфтед? – гӯён бо чолокӣ аз рухи чапаш ҳам бӯса ситонд Сафар. – Инаш маъқул? - ва афзуд:
Сарви бӯстонӣ ту ё маҳ ё парӣ,
Ё малак ё дафтари суратгарӣ?
- Хайр, чӣ илоҷ, маъқул, – гуфт дух¬тар ва аз оғӯши ҷавон раҳо наёфтаю пайт поида, аз ҳар ду рухи Сафар низ бӯса ситонд. – Ана, акнун баробар шудем. Ваҳ, ришатон расидааст. Хӯш, ҳар ду аз якдигар қарздор нестем. Чӣ гуфтед?
- Чӣ мегуфтам, Шумо ба ман маъқул шудед, – ба чашмони хумори духтар ҷиддӣ назар дӯхту изҳор кард Сафар. – Эй рӯз, беҳ аз ҳазор солӣ! Надонам, банда ҳам ба Шумо маъқул шудаам ё на?
Ту чун хуршед аз Машриқ бароӣ,
Ҷаҳони бехабарро ҷон фиристӣ.
- Гӯям ё нагӯям? – духтар суол карду рухаш лоларо монд ва канда-канда посух дод. – Шумо ҳам ба ман маъқул шудед!
Филҷумла, Сафару Ҷамила дар як дидану тӯлонӣ суҳбат намудан ба якди¬гар унс пайдо карданд, маъқул шуданд. Баъд бо дили кашол хайрухуш наму¬да, аз пайи кори хеш гардиданд. Дар зарфи ду моҳи оянда чаҳор маротиба бо ҳам вохӯрданд, соатҳо гарм-гарм суҳбат оростанд, риштаи муҳаббатро ногусастанӣ карданд. Якдигарфаҳмӣ ба андозае ба вуқуъ пайваст. Сафар ду бор Ҷамиларо то манзилаш гусел на¬муд, ки аз ин духтар курта-курта гӯшт гирифт, шод шуд. Шукр мекард, ки табъи дилаш ҷавонеро ёфт…
Рӯзе, ҳини гусел кардан, Ҷамила ба ҳаяҷон омад, бо меҳр ба Сафар чашм дӯхту беихтиёр ин мисраъҳоро замзама намуд:
Шабҳои бе туям шаби гӯр аст дар хаёл,
В-ар бе ту бомдод кунам, рӯзи маҳшар аст.
Сафар ҳарфе назад. Танҳо варо оғӯш карду аз рухсораҳош бӯсид ва ба киштии хаёл савор шуд…
Дилбохтаҳо боз ба дидо¬ри ҳамдигар шарафёб гаштанд. Муҳовара оғоз ёфт. Ҳар ду андак ку-шодатар ҳарф мезаданд. Сухани яке сухани дигареро қувват мебахшид.
- Хӯш, агар розӣ бошед, ҳамсар мешавем, – аз заврақи андеша сар боло намуд Сафар. – Чӣ гуфтед, барои ин чӣ бояд кард?
- Эҳ-ҳ, ин савдои мушкил, – духтар дасташро аз дасти ҷавон раҳо карду жарф оҳи оташин кашид ва афзуд. – Нағз, ситораамон ба якдигар мувофиқ афтод. Вале хислат, яъне тинатамон, ки чизи асосист, чӣ? Оё аз аввал то охир ҳамфикр мешуда бошем? Ростӣ, узр, ман кам-кам инҷиқ, ҳатто зиштхӯ, ҳини хашмгин шудан касеро намешиносам, эҳтиром ҳам намекунам. Намедонам, ин гуна хислати нозеб ба ман кай, чӣ хел ва аз куҷо часпидааст? Ман ме¬тарсам, ки арӯс шуда, ба хонадонатон раваму зуд-зуд кашмакашу хархаша байни шавҳару хусур ва хушдоману пайвандон рух диҳанд, мани тирабахту хирасарро аз хонадон меронед, вас¬салом! Баъд ман мисли ҳезуми тар бо азоб месӯзам!
Сафар дар биёбони хаёл гом мезад. Фикрҳо радду бадал мешуданд. Ба хулосае омадан мушкил мегардид. Фикри тоза пайдо шавад, онро фикри дигар рад месохт. Ӯ миёни хаёлҳо баъзан хешро гум мекард. «Наход ӯ то охири умр зиштхӯю инҷиқ монад? – таҳаммул менамуд ҷавон. – Рафта-рафта ба худ меомадагист? Охир, бадр бе нуқсону зар беайбу гул бехор нест-ку! Фарзанддор гардад ҳам, хислаташ тағйир намеёфта бошад? Эҳ, замин сахту осмон баланд!
Дар ин лаҳзаи сангин мисраҳои пурмуҳтавои зерин ёдаш омад:
Агар ҳанзал хурӣ, аз дасти хушхӯй,
Беҳ аз ширинӣ аз дасти туршхӯй.
Чӣ бояд кард, ба ҳамсарӣ қабул намоям ё на? Волидонаш аз уҳдаи тарбияи дуруст набаромада бошанд, магар мо метавонем? Аз Худованд мадад мепурсем, то ки ӯ дар хонадони мо бо ҳама ҳамфикр шавад!».
- Ман розӣ, - изҳор намуд Сафар. – Дар хонадони мо, ки дурандешанд, он рафторҳои нозебро бо гузашти вақт аз хеш дур месозед. Иншоаллоҳ, ҳамчун оилаи намунавӣ ном мебарорем.
- Ташаккур, то имкон ҳаст, кӯшиш мекунам, – бо сари хам ва шарму ҳаё ҳарф зад Ҷамила. – Аз банда хатоӣ рух диҳад, сари вақт ислоҳ менамоед, хуб?
- Хуб, азизам, – бо сари баланд ваъда дод ҷавон ва ба мақсад ворид гардид. – Барои шуморо ба ман банд кардан ба манзилатон рӯзҳои наздик одам мефиристам. Розӣ ҳастед?
- Ихтиёратон, – гӯён аз шарм лаб газид духтар. – Шумо шаҳ-ку.
- Шуд, азизам, гапу кор пухт, – аз посухи духтар болид Сафар. – Ба волидон пешакӣ фаҳмонед-дия, намояндаҳои моро интизор шаванд.
Ту гулу ман хор, ки пайвастаем,
Бе гулу бе хор набошад чаман.
Мунтазири хурсандӣ будан ҳам хурсандист. Духтардорон он қадар зиёд интизор нашуданд. Пас аз се рӯз онҳо меҳмононро пазироӣ намуданд. Гап-гап карданд, маслиҳат намуданд, розӣ шуданд, рӯзи тӯй ҳам аниқ гардид.
Алҳисоб, тӯй барпо гашт. Он табъи дил анҷом ёфт. Зиндагии арӯсу домод шуруъ шуд. Хонадони шаҳ моҳҳо тӯйхонаро мемонд. Хушию хурсандӣ ҳукмрон буд.
Аз миён шаш моҳ сипарӣ шуд. Рӯзе Ҷамила аз шодмонӣ Сафарро сахт оғӯш карду аз рухсораҳояш бӯсид ва бо андак ҳаё сар поён намуду:
- Ҳомилаам, – паст-паст ҳарф зад. – Барои ҳамин худамро ким-чӣ хел ҳис мекунам.
- Ваҳ, наход? – гӯён аз шодӣ се карат қад-қад парид Сафар ва Ҷамиларо сахт оғӯш кашида, бӯсид. – Табрик, азизам, табрик. Хуршеди ҳамал рӯят, дарёи асал хӯят! Худо хоҳад, дере нагузашта Шумо модару банда падар мешавем.
...Аз байн чор сол гузашт. Дар ин айём Ҷамила оҳиста-оҳиста тағйир ёфт. Тарки одат амри маҳол, гуфтагӣ барин, зиштхӯиашро афзун намуд. Ду кӯдак: як писару як духтар ба дунё оварда бошад ҳам, тундхӯиашро намепартофт. Дар муомила бо хусуру хушдоман, ҳатто бо шавҳар, дурушт буд, хешро боло мегирифту дигаронро нодида. Дар иззату икром, иҷрои корҳои хона бо ҳар ду пой мелангид. Гоҳ-гоҳ гургоштӣ ба вуқуъ мепайваст дар хонадон. Сафар барои ислоҳи ҷурм занро насиҳат менамуд, роҳҳои беҳбудиро мефаҳмонд. Вай нуқсашро ба гардан мегирифт, вале хешро ислоҳ карда наметавонист. Охир, наход ӯ бо ин рафтораш бузургманишӣ кунад? Хуллас, аҷаб хислате дошт Ҷамила.
Боз ҳунари нозебе дошт Ҷамила: дуздию қаллобӣ. Ӯ молҳои хонаашро бароварда, дар маҳаллаҳои дуртар аз манзилаш мефурӯхт. Ҳол он ки ба ин эҳтиёҷ набуд. Зиндагии оила дар дараҷаи муқаррарӣ, яъне хуб, қарор дошт.
Хӯи бад дар табиате, ки нишаст,
Наравад то ба вақти марг аз даст.
Сафар дар ноҳияе дар сафари хидматӣ буд. Аз тариқи телефон ҳоли зану фарзандонашро зуд-зуд мепурсид, воқиф мешуд, хотирҷамъ мегашт. Хушдоманаш Марҳамат бо фарзандонаш арӯсу набераҳояшро нигаҳбонӣ менамуданд, то ки азият накашанд.
Боре миёни писару духтарчааш ғавғо хест. Фарёди духтарчааш баланд шуд. Ҷамила зуд рафта писарашро кӯфту:
- Зиндаятим, хоҳаратро ин қадар азоб медиҳӣ, - гуфт ва афзуд. – Мисли додот хунхорӣ-а? Як ту не, бо додот мур.
Хайрият ин дуои бадро соҳибони хонадон нашуниданд, вагарна аз оташ аланга бармехест.
- Имрӯз Сафар телефон кард ё не? – бегоҳӣ аз келин пурсид хушдоманаш Марҳамат. – Гӯй, аз тую фарзандонат хавотир нашавад, мо ҳастем.
- Не, накард, – бо димоғи сӯхтаю ранги парида, ки дар чашмонаш оташаки кабудфоми хашму ғазаб аланга мезад, посух дод келин. – Мурад, мурдаша биёранд.
- Ҳай-ҳай, ин тавр нагӯй, духтарам, – ба ҷои сӯхтан ба насиҳат гузашт Марҳамат. – Наход мурдани шавҳаратро хоҳӣ? Аз ман, модарат, шарм накардӣ?
- Аз ту? – кирми рашк дар дили ақлрамида хона карду ба ту-ту гузашт. – Ту модар не, хушдоман.
Марҳамат аз ин гапҳои беҳаёи арӯсаш хиҷолат кашид, ҳатто замин накафид, ки дарояду дигар суханони таҳқиромези келини хирасарашро нашунавад.
- Чӣ гап, ин қадар ҳаёҳу, – пурсид шавҳараш Абдуҷалил аз занаш. – Қиёмат наздик-чӣ?
Марҳамат бо сари хам ва авзои беҷо назди шавҳар рафту:
- Ҳеҷ гап не, додош, – гуфт оҳиста ва сирро пӯшонд. – Байни худ маслиҳат кардем.
Сафар аз мусофират баргашт. Зан варо бо табъи хира ва абрӯвони мисли уқоб овезонаш пешвоз гирифт. Муомилааш хунук буд. Дилаш бухс мекард. Чӣ гуфтанашро намедонист…
Зи бахт рӯй турш карда пеши ёри азиз,
Марав, ки айш бар ӯ низ талх гардонӣ.
- Ҳой, Сафар, аз ин хона набароям намешавад, – бо хашму чашмони хуношом гуфт Ҷамила. –Тоқатам тоқ шуд. Алоҳида зиндагӣ кардан мехоҳам.
- Ҳоло барвақт, азизам, – бо навозишу наботхӯӣ изҳор кард Сафар. – Камтар тоқат кун, ҳисобамонро ёбем, баъд ягон гап мешавад. - Ва илова кард:
Ман чаро дил ба ту додам, ки дилам мешиканӣ?
Ё чӣ кардам, ки нигаҳ боз ба ман менакунӣ?
- Не, ман гапамро ду намекунам, - ду пойро ба як мӯза андохт ва аз гиребони шавҳар гирифт Ҷамила. – Пас талоқамро бидеҳ, дигар шавҳар мекунам, вассалом.
- Эҳ, туро ҳеҷ кас аз ин хонадон баромада рав нагуфтааст, – ба аспи ғазаб савор шуд Сафар. – Пас чӣ менолӣ? Сабр кун!
- Не, гуфтам, не! – якравӣ кард Ҷамила. – Агар нахоҳӣ, дар ҳамин ҷо аввал ду фарзандам, баъд худамро мекушам.
Аз ин валвалаю талабу таҳдиди келин хусуру хушдоман ҳам огоҳ гаштанд. Беандешагию бадхӯии вай ҳамаро ҳайрон кард. Дар зарфи қариб чаҳор сол ӯ хешро ислоҳ нанамуд, баръакс девонаавзотар шуд.
Зани бад дар сарои марди накӯ,
Ҳам дар ин олам аст дӯзахи ӯ.
- Бо ин девсират чӣ кор кунам? – аз волидон маслиҳат пурсид Сафар. – Рафтораш, зиштхӯиаш ҳеҷ не ки ислоҳ шавад. На шуморо эҳтиром мекунад ва на маро. Мудом дилаш ғамгин, хотираш ҳазин, танаш дар бало ва ҷонаш дар азоб. Ҳа, беҳуда нагуфтаанд: дидори ёри номутаносиб ҷаҳаннам аст!
- Ихтиёр ба худат, бачам, – ба хулоса омада гуфтанд волидон. – Намешудагиаш намешудааст-дия, дареғо. Боз бин, биноро сохтан душвору ба замин яксон кардан осон.
Он рӯз абрӣ буд, саҳоб ашкфишонӣ менамуд. Табъи Сафар аз табъи табиат ҳам хиратар гаштааст. Ниҳоят дар ҳамин ҳолат вай ҷавоби Ҷамиларо, ки борҳо талабу таҳдид кардааст, дод.
Аз он рӯз се сол гузашт. Вале Ҷамила ҳанӯз дигар шавҳар накардааст. Ба гуфтаи мардум: саге варо бӯй намекашад. Зеро дар оилаи онҳо як Ҷамила не, балки ду хоҳари дигараш низ монанди ӯ ин бадбахтиро аз сар гузарондаанд. Бародараш бошад, зану фарзандонашро ба ҳоли худ гузоштаю солҳои дароз дар ким-кадом гӯшаи дунё бо зани хирасаре қарор дорад. Оваҳ, ин нишонаҳои бадбахтиро, ки мардумони маҳаллаю деҳа ҳам хуб огоҳанд, ба тинати фарзандон тарбиятгарони ҷоҳил – волидон, ки ҷафокоранду хӯи ваҳшигарӣ доранд, бор кардаанд!
Чу инсонро набошад фазлу эҳсон,
Чӣ фарқ аз одамӣ то нақши девор?
Ҳа, оё рӯзе мерасида бошад, ки онҳо ҳам мисли дигарон латифхӯю хушбахт гарданд? Эҳ, он тарафаш ба сарнавишти онону тарафи дигараш ба инояти Худованди азза ва ҷалла вобаста, вассалом.
Алҳисоб Сафар аз дасти занҷафои сагвафо обу адо гашт, дареғо!..
Агар зи дасти ҷафо бар фалак равад бадхӯй,
Зи дасти хӯи бади хеш дар бало бошад.
Турдиалӣ БОЙБОБОЕВ
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед