КИТОБХОНА
Шанбе 16 Ноябр 2024 11:12
Барои мондагор будани эҷодиёти нависанда дар адабиёт аз истеъдод дида талошу заҳмат муҳимтар аст
Эҷодкор будану чизе ба ёдгор мондан, на ба ҳар кас муяссар мегардад. Зеро роҳи эҷодро пайроҳаи пурпечу тоб ва қуллаи баланди мушкилфатҳ меҳисобанд. Хушбахтона, ин ҷода аз ибтидо то имрӯз бе раҳнавард намондааст ва дар ҳар давру замон шавқмандоне ҳатман ёфт мешаванд, ки раҳпаймоӣ кунанд.
Султонмуроди Одина, адиб, Корманди шоистаи Тоҷикистон, солҳост, ки дар ин роҳи гавҳарфизо бо майли беандоза баҳри хонандаи нуктасанҷу маъниҷӯ пайи эҷод аст. Ӯ ба кори эҷодӣ аз ҷавонӣ шуғл дошта, аввалин ҳикояҳояш соли 1963 дар маҷаллаи “Пионер” чоп шуда, то имрӯз қисса, шеър, ҳикоя, асарҳои саҳнавӣ ва публитсистӣ эҷод кардааст.
Чун суҳбатро бо суоли “Шахси эҷодкор чӣ гуна хусусиятҳоро дорост?” оғоз намудем, гуфт:
- Эҷодкор мудом беқарор аст ва ҳеҷ аз худ розӣ нест. Зеро ӯ мехоҳад, ки чизе нависад ва чуноне ки устоди бузурги мо Кароматулло Мирзо мегӯянд, агар воқеае вайро ба ҳаяҷону ташвиш биёрад, онро ба диди худ асаре меофарад. То имрӯз 54 китоби гуногун чоп намудаам. Ҳамаи онҳо воқеаҳои ҳаётиро дар худ инъикос кардаанд. Умед дорам, ки аз он хонанда баҳрае бардошта бошад.
– Сабки имрӯзаи эҷодкорони ҷавон хеле хуб аст, - мегӯяд Султонмуроди Одина. – Нисбат ба даврае, ки мо меомӯхтему умумигӯӣ мекардем, инҳо аллакай мушаххасбаён ҳастанд. Зеро бо маълумоти бештари адабиёт шинос ва сару кор доранд. Имрӯз адабиёти дигар кишварҳо барои мо кушода аст. Аз ин рӯ барои инҳо қолабҳои насру назм васеъ гардидааст. Чун аз саҳифаҳои нашрияву маҷаллаҳо мехонам, эҷодиёти эҷодкорони имрӯза нисбатан беҳтар аст. Агар устод Айнӣ ва Турсунзода имрӯз зинда мебуданд, аз ин чиз бисёр хурсанд мегардиданд.
- Дар роҳи эҷод муваффақият ба Шумо чӣ гуна даст дод?
- Муваффақияти адиб ё эҷодкорро хонанда баҳо медиҳад. Мо он чизеро, ки дар қалбамон буду завқ доштем, рӯи коғаз овардем. Эҷодкор ҳеҷ вақт осуда нест. Агар ӯ гӯяд, ки корамро ба сомон расонидаам, пас вай мурдааст. Як чизи мусаллам аст, ки шоир шеъри беҳтаринашро нагуфта аз дунё мегузарад. Нависанда ҳам қисса ва ё асареро навиштан мехоҳад, ки беҳтарин бошад, вай онро дар хаёлаш мемонаду аз дунё мегузарад. Ин дар таърих борҳо собит шудааст.
- Насри имрӯзаи мо дар кадом сатҳ қарор дорад?
- Имрӯз наср бо чанд ҷараён рафта истодааст. Пеш аз ҳама ҷараёнҳои анъанавие, ки дар мо буданд. Наср бисёр хуб ҳам тараққӣ кардааст. Махсусан устодони бузурги мо имрӯз Кароматулло Мирзоев, Сорбон, Баҳманёр ва дигарон аз нависандаҳоеанд, ки доим дар ҷустуҷӯю эҷод ҳастанд. Ин нафарон суханро бениҳоят дар авҷи аъло эҷод менамоянд. Аз ҷумла ба ман асарҳои Кароматулло Мирзоев писанд аст. Чандеашон филмбардорӣ низ гардидаанд. Ин аз он гувоҳӣ медиҳад, ки дарди мардумрову ғаму кулфати имрӯзаро мегӯянд. Яъне ҷасорат доранд. Насри мо имрӯз ҳамаи мавзуъҳоро инъикос карда истодааст. Аммо, мутаассифона, бо сабабҳои объективию субъективӣ танқиди адабиямон тараққӣ накардааст, ки моҳияти ҳамин асарҳоро ба хонанда пешниҳод намояд. Мо бо тақлидкорӣ пеш намеравем. Мисли тақлидкорӣ ба Ғарб. Насри модерн низ ҳаст, ки онро хонанда намефаҳмад. Вазифаи асосии адабиёт ин тарбияи мардум аст. Модом ки он тарбия аст, он барои кӣ навишта мешавад, албатта барои омма навишта мешавад. Пештар буд, ки як китобро менавиштанду онро даҳ-бист олим мехонд. Хушбахтона, имрӯз мардуми мо 97-98% босаводанду хондаву навишта метавонанд. Бинобар ин адабиёт бояд барои мардум хизмат кунад. Баъзан дар ҷараёни адабӣ чи дар назму чи дар наср ба суханбозиҳо роҳ дода мешавад. Ин дар ҳама вақт буд ва ин анъанаҳо давом мекунанд. Аммо асоси асарҳое, ки имрӯз ба мардум писанданд, ин аст, ки дар онҳо ҳаёти худи мардум инъикос ёфтаасту забони худашро дар он мебинаду худашро мешиносад.
- Нависандагӣ чи талаботу нозукӣ дорад?
- Аввалан нависандагӣ ин дили беқарор аст. Дуюм ин ки бештар навиштан даркор. Агар ки ҳунари нависандагӣ бошад, як ҳикояро панҷу шаш маротиба аз нав менависед. Дар ин ҷода сабру таҳаммул, ҳавас ва ишқ лозим аст. Дар баробари ин бояд доим калимаю ҷумлаю ибораҳоро омӯзад. Дар нависандагӣ агар як феъл дар як саҳифа бемаврид чор-панҷ маротиба бемавқеъ такрор шавад, он ҳусни суханро мекоҳонад. Аз ин рӯ агар ин ҷода ҳунари худодод ҳам бошад, инчунин, меҳнати зиёдро талаб менамояд.
- Барои мондагор будани асари нависанда дар адабиёт истеъдод дар мадди аввал меистад ва ё талошу заҳмат?
- Истеъдодро Офаридгор ба ҳама медиҳад. Лекин истеъдод шояд ки як фоиз бошаду боқимонда 99 фоизаш бо меҳнат пайдо мегардад. Истеъдод ҳаст, аммо он дар натиҷаи ҷустуҷӯ ва заҳмат кашидан пурра мегардад. Ҳамин китобхонӣ ҳам истеъдод аст. Баъзе инсонҳо ҳавас доранд, аммо китоб намехонанд. Як китобро хонед, агар ибтидояш писанд наояд, ҳатман давомаш бароятон фараҳбахш мегардаду калимаю ибора ва ҷумлаҳои таъсирбахш пайдо мешаванд. Аз ин рӯ ба назари ман барои мондагор будани эҷодиёти нависанда дар адабиёт аз истеъдод дида, талошу заҳмат муҳимтар аст.
- Ба ҷавононе ки майл ба эҷод доранд, чи тавсия медиҳед?
- Боғайрат бошанд, натарсанд. Парии Ҳисорӣ бо якчанд ғазали худ ба назди Ҳасрати Ҳисорӣ меравад. Дар ҳамон замон Ҳасрат мегӯяд, ки ғаюр бош. Агар шеъри хубе гуфта натавонаду назми сода ҳам нависад, натарсад, чизе ки бошад нависад. Дар оянда ӯ шояд нависанда нашавад, аммо ватандӯсту китобдӯстдор ва шеършиносу насршинос мешавад. Ҳамин ҳам барои бурди ҷомеа аст.
Воқеан ҷавонӣ як давраи тиллоии ҳаёт аст. Онро истифода бурда тавонистан даркор аст. Ғурури ҷавонӣ доим бояд дар ҷавонон бошад. Он имконияте, ки имрӯз барои ҷавонон аст, онҳо бояд онро пурра истифода намоянд ва он ҷаҳонбиние, ки ҷавонон доранд, мебояд онро васеъ карда, барои манфиати миллату халқи худашон равона созанд.
Беҳрӯз ХОЛМУРОДОВ, “ҶТ”
Эҷодкор будану чизе ба ёдгор мондан, на ба ҳар кас муяссар мегардад. Зеро роҳи эҷодро пайроҳаи пурпечу тоб ва қуллаи баланди мушкилфатҳ меҳисобанд. Хушбахтона, ин ҷода аз ибтидо то имрӯз бе раҳнавард намондааст ва дар ҳар давру замон шавқмандоне ҳатман ёфт мешаванд, ки раҳпаймоӣ кунанд.
Султонмуроди Одина, адиб, Корманди шоистаи Тоҷикистон, солҳост, ки дар ин роҳи гавҳарфизо бо майли беандоза баҳри хонандаи нуктасанҷу маъниҷӯ пайи эҷод аст. Ӯ ба кори эҷодӣ аз ҷавонӣ шуғл дошта, аввалин ҳикояҳояш соли 1963 дар маҷаллаи “Пионер” чоп шуда, то имрӯз қисса, шеър, ҳикоя, асарҳои саҳнавӣ ва публитсистӣ эҷод кардааст.
Чун суҳбатро бо суоли “Шахси эҷодкор чӣ гуна хусусиятҳоро дорост?” оғоз намудем, гуфт:
- Эҷодкор мудом беқарор аст ва ҳеҷ аз худ розӣ нест. Зеро ӯ мехоҳад, ки чизе нависад ва чуноне ки устоди бузурги мо Кароматулло Мирзо мегӯянд, агар воқеае вайро ба ҳаяҷону ташвиш биёрад, онро ба диди худ асаре меофарад. То имрӯз 54 китоби гуногун чоп намудаам. Ҳамаи онҳо воқеаҳои ҳаётиро дар худ инъикос кардаанд. Умед дорам, ки аз он хонанда баҳрае бардошта бошад.
– Сабки имрӯзаи эҷодкорони ҷавон хеле хуб аст, - мегӯяд Султонмуроди Одина. – Нисбат ба даврае, ки мо меомӯхтему умумигӯӣ мекардем, инҳо аллакай мушаххасбаён ҳастанд. Зеро бо маълумоти бештари адабиёт шинос ва сару кор доранд. Имрӯз адабиёти дигар кишварҳо барои мо кушода аст. Аз ин рӯ барои инҳо қолабҳои насру назм васеъ гардидааст. Чун аз саҳифаҳои нашрияву маҷаллаҳо мехонам, эҷодиёти эҷодкорони имрӯза нисбатан беҳтар аст. Агар устод Айнӣ ва Турсунзода имрӯз зинда мебуданд, аз ин чиз бисёр хурсанд мегардиданд.
- Дар роҳи эҷод муваффақият ба Шумо чӣ гуна даст дод?
- Муваффақияти адиб ё эҷодкорро хонанда баҳо медиҳад. Мо он чизеро, ки дар қалбамон буду завқ доштем, рӯи коғаз овардем. Эҷодкор ҳеҷ вақт осуда нест. Агар ӯ гӯяд, ки корамро ба сомон расонидаам, пас вай мурдааст. Як чизи мусаллам аст, ки шоир шеъри беҳтаринашро нагуфта аз дунё мегузарад. Нависанда ҳам қисса ва ё асареро навиштан мехоҳад, ки беҳтарин бошад, вай онро дар хаёлаш мемонаду аз дунё мегузарад. Ин дар таърих борҳо собит шудааст.
- Насри имрӯзаи мо дар кадом сатҳ қарор дорад?
- Имрӯз наср бо чанд ҷараён рафта истодааст. Пеш аз ҳама ҷараёнҳои анъанавие, ки дар мо буданд. Наср бисёр хуб ҳам тараққӣ кардааст. Махсусан устодони бузурги мо имрӯз Кароматулло Мирзоев, Сорбон, Баҳманёр ва дигарон аз нависандаҳоеанд, ки доим дар ҷустуҷӯю эҷод ҳастанд. Ин нафарон суханро бениҳоят дар авҷи аъло эҷод менамоянд. Аз ҷумла ба ман асарҳои Кароматулло Мирзоев писанд аст. Чандеашон филмбардорӣ низ гардидаанд. Ин аз он гувоҳӣ медиҳад, ки дарди мардумрову ғаму кулфати имрӯзаро мегӯянд. Яъне ҷасорат доранд. Насри мо имрӯз ҳамаи мавзуъҳоро инъикос карда истодааст. Аммо, мутаассифона, бо сабабҳои объективию субъективӣ танқиди адабиямон тараққӣ накардааст, ки моҳияти ҳамин асарҳоро ба хонанда пешниҳод намояд. Мо бо тақлидкорӣ пеш намеравем. Мисли тақлидкорӣ ба Ғарб. Насри модерн низ ҳаст, ки онро хонанда намефаҳмад. Вазифаи асосии адабиёт ин тарбияи мардум аст. Модом ки он тарбия аст, он барои кӣ навишта мешавад, албатта барои омма навишта мешавад. Пештар буд, ки як китобро менавиштанду онро даҳ-бист олим мехонд. Хушбахтона, имрӯз мардуми мо 97-98% босаводанду хондаву навишта метавонанд. Бинобар ин адабиёт бояд барои мардум хизмат кунад. Баъзан дар ҷараёни адабӣ чи дар назму чи дар наср ба суханбозиҳо роҳ дода мешавад. Ин дар ҳама вақт буд ва ин анъанаҳо давом мекунанд. Аммо асоси асарҳое, ки имрӯз ба мардум писанданд, ин аст, ки дар онҳо ҳаёти худи мардум инъикос ёфтаасту забони худашро дар он мебинаду худашро мешиносад.
- Нависандагӣ чи талаботу нозукӣ дорад?
- Аввалан нависандагӣ ин дили беқарор аст. Дуюм ин ки бештар навиштан даркор. Агар ки ҳунари нависандагӣ бошад, як ҳикояро панҷу шаш маротиба аз нав менависед. Дар ин ҷода сабру таҳаммул, ҳавас ва ишқ лозим аст. Дар баробари ин бояд доим калимаю ҷумлаю ибораҳоро омӯзад. Дар нависандагӣ агар як феъл дар як саҳифа бемаврид чор-панҷ маротиба бемавқеъ такрор шавад, он ҳусни суханро мекоҳонад. Аз ин рӯ агар ин ҷода ҳунари худодод ҳам бошад, инчунин, меҳнати зиёдро талаб менамояд.
- Барои мондагор будани асари нависанда дар адабиёт истеъдод дар мадди аввал меистад ва ё талошу заҳмат?
- Истеъдодро Офаридгор ба ҳама медиҳад. Лекин истеъдод шояд ки як фоиз бошаду боқимонда 99 фоизаш бо меҳнат пайдо мегардад. Истеъдод ҳаст, аммо он дар натиҷаи ҷустуҷӯ ва заҳмат кашидан пурра мегардад. Ҳамин китобхонӣ ҳам истеъдод аст. Баъзе инсонҳо ҳавас доранд, аммо китоб намехонанд. Як китобро хонед, агар ибтидояш писанд наояд, ҳатман давомаш бароятон фараҳбахш мегардаду калимаю ибора ва ҷумлаҳои таъсирбахш пайдо мешаванд. Аз ин рӯ ба назари ман барои мондагор будани эҷодиёти нависанда дар адабиёт аз истеъдод дида, талошу заҳмат муҳимтар аст.
- Ба ҷавононе ки майл ба эҷод доранд, чи тавсия медиҳед?
- Боғайрат бошанд, натарсанд. Парии Ҳисорӣ бо якчанд ғазали худ ба назди Ҳасрати Ҳисорӣ меравад. Дар ҳамон замон Ҳасрат мегӯяд, ки ғаюр бош. Агар шеъри хубе гуфта натавонаду назми сода ҳам нависад, натарсад, чизе ки бошад нависад. Дар оянда ӯ шояд нависанда нашавад, аммо ватандӯсту китобдӯстдор ва шеършиносу насршинос мешавад. Ҳамин ҳам барои бурди ҷомеа аст.
Воқеан ҷавонӣ як давраи тиллоии ҳаёт аст. Онро истифода бурда тавонистан даркор аст. Ғурури ҷавонӣ доим бояд дар ҷавонон бошад. Он имконияте, ки имрӯз барои ҷавонон аст, онҳо бояд онро пурра истифода намоянд ва он ҷаҳонбиние, ки ҷавонон доранд, мебояд онро васеъ карда, барои манфиати миллату халқи худашон равона созанд.
Беҳрӯз ХОЛМУРОДОВ, “ҶТ”
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед