Мавҷудаи Ҳоким зодаи шаҳри музофотӣ буд. Пас аз хатми донишгоҳ дар пойтахт зодгоҳаш баргашт. Ӯро ба донишкадаи маҳаллӣ даъват карданд. Баҳри идомаи фаъолияти корӣ. Ба заҳмате, ки аз ин хусус ба сар ҳатто андеша нагирифта буд. Ва умуман хоҳиши омӯзгори мактаби олӣ будан, надошт. Зеро солҳои донишҷӯӣ тамаъҷӯиро бисёр ҳис мекард. Лозим меомад пайваста китоби ин ё они худи устодонро қатори дигар ҳамсабақон харидорӣ намояд. Эшон китоб менавиштанду донишҷӯён харидор. Мабодо донишҷӯе саркашӣ карда, аз харид рӯ тобад. Ба ғазаби устодон гирифтор шуда, очаи зорашро медид.

Бо чанде аз ҳамсабақон лозим омад, бо чунин ҷурм аз идомаи таҳсил маҳрум ва донишгоҳро тарк намоянд. Порахӯриро то ҳаде ҳис кард, ки ҳатто барои соҳиби корти идрорпулӣ шудан, ба донишҷӯён лозим меомад, маблағ супоранд. Лек тақдир тавре ҷараён гирифт, ки худ дар мактаби олӣ устод шавад.

Ба бахти ӯ дар донишкадаи зодгоҳ амалҳои порахӯрӣ барояш эҳсос нагардид. Вагарна, шояд аз ин пеша даст мекашид. Зеро ин амал барояш зишту нангин менамуд ва тоқати дидани онро надошт.

Ҳамин тавр, рисолати омӯзгори мактаби олӣ будан насибаш гардид. Устодони соҳибтаҷрибаи донишкада тавсия доданд, ки баробари фаъолияти омӯзгорӣ аз пайи ҳимояи рисолаи номзадӣ шавад. Худи рисолати омӯзгори мактаби олӣ инро тақозо дошт. Бо кумаки эшон мавзӯъ ҳам ёфт.

Вазъи ба амаломада боис гардид, батадриҷ вориди олами илм гардад. Аммо ин кор заҳмати пайвастаро талаб мекард. Як пояш дар донишкада буду пойи дигараш дар китобхона. Лозим омад, аз баҳри як қатор хушиҳои рӯзгор гузашта, ҷон коҳонад, то ба мақсад ноил шавад.

Тайи ду соли фаъолияти омӯзгорӣ тавонист рисоларо барои ҳимоя омода созад. Шӯрои илмии донишкада ба заҳмати дусолааш баҳои мусбӣ гузошт. Акнун лозим буд аз устодони дигар макотиби олии кишвар чунин баҳоро соҳиб шавад. Тақдир чунин афтод, ки ӯро пойтахт, ба донишгоҳи хатмкардааш фиристоданд.

Дар донишгоҳ устодони факулта чун дарак ёфтанд, ки шогирди эшон рисола ҳимоя мекунад, шод гаштанд. Бархе сидқан табрикаш намуда ва фахр доштанд, ки заҳмати эшон самари нек бор овардааст. Нафарони муваззафшударо лозим буд, ба заҳматҳои кашидаи собиқ шогирд тақриз нависанд. Ин корро қисме дарҳол бо майли том хостанд ба ҷо оваранд. Ба Мавҷуда фаҳмонданд, ки рисолаашро хонда, дар муҳлатҳои кӯтоҳ тақриз навишта медиҳанд. Аммо қисме баръакс. Хостанд нафъ бинанд, яъне тамаъ доштанд. Ҳамин тавр, устодон ба ду қисм ҷудо шуда, ҳатто шогирди худро ба бозӣ кашиданд. Ба бозии тамаъҷӯӣ.

Остони Хаёл чун хабардор шуд, ба Мавҷуда бояд тақриз нависад, хеле хушҳол гашт. Ӯ аз зумраи нафароне буд, ки мехост бо ҳар роҳу восита нафъ бинад. Аз ҷумла, барои навиштани тақриз ба шогирди дирӯза.

- Ҳеҷ гап не, - Мавҷударо дилпур дошт ӯ. - Камтар кор аст. Саранҷом, ки кардам як-ду рӯз пас навишта медиҳам. Ҳа-а, телефони дастиятро навишта-те. Тайёр, ки шуд худам занг мезанам.

Мавҷуда ба гуфтаҳои собиқ устоди хеш Остони Хаёл чандон бовар надошт. Ба назараш солҳои донишҷӯӣ аз ҳама нафари тамаъҷӯ миёни устодон маҳз ӯ маҳсуб меёфт. Рисолаи докторӣ ҳимоя намуда, унвони профессориро ҳам соҳиб гашт. Лек машғулиятҳои гузарондааш начандон ҷолиб ва аксар бетаъсир ҷараён мегирифт. Ин гувоҳ аз он буд, ки Остони Хаёл танҳо ба ном олим аст.

- Гӯш кун Мавҷуда, - пас аз ду рӯз ба шогирди дирӯза занг зада изҳор дошт Остони Хаёл. - Соати ёздаҳ назди чойхонаи “Роҳат” интизорат мешавам.

- Чи буд, устод? - мақсади Остони Хаёлро нафаҳмида пурсид Мавҷуда.

- Масъалаи тақриз.

- Навиштед?

- Ҳа-а, навиштам.

Даҳ дақиқа пеш аз вақти таъиншуда Мавҷуда назди чойхонаи овозадори “Роҳат” ҳозир шуд. Остони Хаёл аллакай он ҷо интизорӣ мекашид. Мавҷударо диду ҷонибаш қадам ниҳод.

Боодобона ба устод салом доду ба дасташ нигарист. Онро холӣ диду ҳайрон монд. Инро Остони Хаёл пай бурд. Пас каме забон хоида изҳор дошт:

- Тақриз тайёр аст. Лекин мефаҳмӣ шогирд, ҳақи хизмат набояд фаромӯш шавад. Ҳоло барои бисёр олимшавандаҳо маҷбурем тақриз нависем. Сарбории зиёдатӣ, вақт беҳуда сарф мешавад.

- Чанд пул лозим?

- Панҷсад сомонӣ.

Мавҷуда рост ба чашмони Остони Хаёл нигоҳ афканду чизе нагуфт. Бо аломати ризо сар ҷунбонду қафо баргашт.

Роҳравон ҳис кард, ки аз ғояти ғазаб гунаҳояш лолагун мегардад. Нафраташ афзудан гирифт. Нисбати илму олимӣ.

Хост аз баҳри ҳама, ҳам рисолаю ҳам донишгоҳ даст кашаду ягон пешаи дигарро интихоб намояд. Роҳравон каме ором гашту аз роҳ рафтан бозистод. “Чаро даст кашам?”, – ба худ андешид ва самти ҳаракаташро тағйир дод.

Мавҷуда назди устодаш профессор Меъроҷи Сиҷоуддин равон шуд. Профессор баъди ба нафақа фаъолияти омӯзгориро дар донишгоҳ ба поён расонда, дар пажуҳишгоҳи илмие вазифаи нисбатан сабукро бар дӯш дошт.

Профессор аз дидори шогирди дирӯза хеле шод гашт. Чун фаҳмид, ки рисола дифоъ хоҳад кард, шодияш даҳчанд гардид.

- Офарин, духтарам, – падарвор табрикаш гуфт профессор. – Хеле ғайрат кардӣ.

- Э–ээ, – даст афшонд Мавҷуда. - Рисола ҳам дарди сар шуд. Дар бало мондам.

- Боз чӣ гап шуд? – хандида пурсид профессор.

Назди профессор хеле дил холӣ кард, Мавҷуда.

- Охир, ин чи хел мешавад, устод? – оҳи сар кашида, дар охир изҳор дошт ӯ. - Дар ҳар қадам порагирӣ, тамаъ...

Нақли шогирдро хомӯшона гӯш карда, ба нишони ҳамраъйӣ ботамкин сар меҷунбонд, профессор.

- Ин ҳам бояд гузарад, – билохира андешаманд гуфт вай. - Танҳо вақт даркор.

- То мегузарад, ки...

- Сабр даркор, сабр, духтарҷон.

Пеш аз хайрухуш профессор аз Мавҷуда хоҳиш намуд, телефони дастияшро навишта наздаш гузорад ва таъкид кард, ки аз барои рисола ҳаргиз назди касе наравад.

Рӯзи дигар профессор ба Мавҷуда занг зад.

- Гап ҳамин шогирди боғайрат, – бо телефони дастӣ изҳор дошт профессор. - Факултет назди мудири кафедра Ҳошимӣ рафтанат лозим. Ҳамаи ҳуҷҷатҳои лозима дар дасти вай тайёр.

- Ташаккур, устоди азиз, – аз ғояти шодӣ танҳо ҳаминро гуфта тавонисту халос.

Рӯзи дигар Мавҷуда озими донишгоҳ шуд. Мудири кафедра Ҳошимиро ҳамроҳи аксар устодони факулта дарёфт. Аз ҷумла, Остони Хаёл.

Ҳошимӣ ҳуҷҷатҳои даркориро аз ғалладони миз берун оварда, ба дасти Мавҷуда супурд ва барояш комёбиҳо таманно намуд. Мавҷуда бо устодон хайрухуш карда, болидаруҳ ба долони дарозу барҳавои факулта баромад.

- Мавҷуда, як лаҳза мумкин, – аз пушт овози Остони Хаёлро шунид.

Аз ҳаракат бозистода қафо нигарист. Остони Хаёл ба ӯ расида, дастонашро бо ҳам совиду тамаллуқкорона табассум кард.

- Хайр, ҳақи маро фаромӯш накардӣ–а?

Мавҷуда хомӯш, хеле ба чеҳраи Остони Хаёл дида дӯхт. Бо нигоҳи ғазаболуд ва бо ифодаи нафрату кароҳат. Остони Хаёл инро пай бурд.

Бо ҳамон хомӯшӣ Мавҷуда аз Остони Хаёл рӯ гардонд ва ҷониби баромадгоҳ қадам ниҳод. Ӯ низ ҳарфе нагуфта бесадо аз қафояш нигоҳ дошт.