КИТОБХОНА
Сешанбе 19 Март 2024 01:50
Баргаҳои дар рӯи роҳ хобидаро бо нияти дар ҷузвдон ҷо намудан хам шуда гирифтам. Онҳоро пасопеш ғундошта, лаҳзае ба фикр фурӯ рафтам: “Чи қадар зиндагӣ тезгузар аст ва ин баргаҳо мисле, ки аз ҷузвдони тақдир рӯи роҳ афтода буданд, якборагӣ тамоми саҳнаҳои парокандаеро аз ҳар айём пеши рӯ меоварданд. Аз ҳама муҳимаш, дар тамоми ин баргаҳо навиштаҳое ҷо дошт, ки бо як риштаи қавӣ бо ҳам гиреҳ хурда буданд”.
Аслан, вақте ки инсон назокати ҳар кореро дар зиндагӣ пайдо мекунад дармеёбад, ки сарчашмаи тамоми эъҷозу ҳунар, муваффақияту музаффарият, нерӯву тавоноӣ ва иқболу некбахтӣ ҳамоно аз Худованд аст. Банда низ дар гиру дори ин баргаҳои пошхурда ба айёми донишҷӯиву тадрис дар аспирантура баргаштам.
Ҳанӯз дар даврони донишҷӯӣ донишманде, ки бароям бисёр гиромӣ буд, устоди зиндаёд Шовалӣ Сайҷаъфаров, ҳамеша дар мазҳари ишқу муҳаббат адабиётро дар қалби мо ҷо менамуданд. Суханашон ҳамеша дар гӯшам садо медиҳад (ёдашон ба хайр бод): “Адабиёт ба монанди баҳрест, ки ҳар нафари буздил дар он майли даромаданро намекунад... охир бубинед Омулӣ чи мегӯяд:
Пироҳане аз тори вафо дӯхта будам,
Чун тоби ҷафои ту наовард кафан шуд.
Ҳамин тавр то беинтиҳо метавонистанд аз ин баҳри бепайдоканори адабиёт дурру гавҳари маънӣ берун оранд. Банда, ки аз шогирдони устод будам, то курси панҷум бисёр вақт барои маслиҳат гирифтан дар кори курсию дипломӣ наздашон мерафтам. Яке аз сабабҳои рӯ овардани банда ба илми адабиётшиносӣ ва махсусан, кафедраи таърихи адабиёти тоҷики Донишгоҳи миллии Тоҷикистон низ талқинҳои ҳамешагии ин устоди зиндаёд буд (ҳол он ки даврони мактабхонӣ бо вуҷуди он ки ба шеъру шоирӣ шуғл доштам, дар омӯхтани илмҳои дақиқ бештар мароқ зоҳир мекардам), ки ҳеҷ гоҳ фаромӯш намекунам: “Агар воқеан аз дарёи адабиётшиносӣ дурр ҷустан хоҳӣ, ҳатман мактаби адабиётшиносии устод Худоӣ Шарифро ҷуё шав! Ҳарфашонро рӯи чашм намуда дунболи мақсуд шудам. Ҳарчанд дигар устод Сайҷаъфаров (рӯҳашон ба хайр) набуданд, ки талошҳои бандаро пайгирӣ кунанд”.
Бале, ҳамин як сухан метавонад зиндагии инсонро дигар кунад ва дигар як азме, ки аз инсон бастагӣ дорад ва боз агар Худованд дар фаросӯи тақдираш ҳамчунин азмеро арзонӣ дида бошад. Аз иттифоқоти тақдиру айём баъди хатми донишгоҳ бо мақсуди нек ба ҳузури устоди гиромиқадр Худоӣ Шариф шараф ёфтам ва ин аз аввалин муваффақиятҳои банда дар ин роҳи пешанамуда буд. Устод аз он чи ки бароям тавсиф намуда буданд, бештару беҳтар буданд ва бузургиву азаматашонро бо чунин қалами шогирдона ҳеҷ гоҳ наметавонам васф кунам. Ҳарчанд ба ноҷурии вақту айём ва нокифоятии донишу таҷриба устоди бузург маро барои аспирант шудан напазируфтанд, ҳатто чунин қарор ҳам натавонист дар роҳи пешанамудаи банда халал расонад, баракс, акнун боз ҳам боҷуръатона пеш мерафтам, чунки аён буд, ки ҳар нафар ҳам наметавонад вориди ин мактаби бузурги устод гардад. Мушкилписандиву иродаи қавии бандаро дида устод иҷозат доданд, як сол ба ҳайси коромӯз-муҳаққиқ фаъолият намуда омода шавам ва дубора барои аспирант шудан азм бигирам. Ҳамин тавр ҳам шуд. Як сол баъд - соли 2009 баъди омодагиҳои зиёд, банда тавонистам ба унвони аспиранти кафедраи таърихи адабиёти тоҷик, ки бо номи кафедраи устод Худоӣ Шариф маъруф буд, мушараф гардам.
Ин ҳанӯз як дидгоҳи аввалияе барои шинохти як шахсияти бузург аст, аммо дар жарфи ин “дидгоҳи аввалия” банда метавонам чизҳоеро бигӯям, ки рӯи ин саҳифаҳо хобидаву, дар ҷусторҳои минбаъда бешак маро ҳамраҳӣ мекунанд.
Аввалан, мо – инсонҳо, бояд эътироф намоем, ки ҳар куҷо нақши муҳаббати асил пойдор аст, оқубат ҷаҳонгир хоҳад шуд. Ин муҳаббат ҳар рӯз барои банда як дари нав мекушод. Яъне агар дар зоҳири банда, ки навроҳи ин ҷода будаму ҳастам муҳаббати хосе дида намешуд, аммо нишонаҳои ин муҳаббат дар ишқу садоқате, ки дар ҳар амалу рафтори устод Худоӣ Шариф нисбати кору атрофиён зоҳир мегашт, бараъло эҳсос мешуд ва ин ишқе буд, ки дар канораш ошиқони зиёдеро дар ҷодаи адабиётшиносӣ ба ҳам оварда буд. Акнун банда низ аз ин илтифот бенасиб набудам. Минбаъд дар ҷаласаю нишастҳои илмӣ заррае аз илму ҳилм, ки аз дарёи маърифати устоди бузург берун мешуданд баҳравар мегардидам. Кӯшиш менамудам аз машварати устод дар ҳар мавриде бархурдор бошам. Бояд бигӯям, ки устод ончунон дарёдиланд, ки кӯмаки хешро ҳеҷ вақт ба касе дареғ намедоранд ва новобаста ба фурсати муайян ҳамеша омодаанд ҷавононро дастгирӣ намоянд.
Агар бихоҳам ба содагӣ портрети устод Худоӣ Шарифро бикашам, фикр мекунам, аслан устод як инсоне ҳастанд, ки ҳамеша кулвори андешаашон пур аз суханҳои тоза ва дар як навбат фурӯтаниву виқори ба худашон зебанда, ки ба шахсияташон хос аст, зуд дар зоҳир ба чашм мехӯрад. Навовару навофаранд, куҳнагӯиро намеписанданд ва ба мавзуъҳое дахл мекунанд, ки дархури масоили ҷаҳонӣ ҳастанд. Ин ҳама аз ботини саршор аз ишқашон ба адабиёту ба Ватан сарчашма мегирад. Ҳамеша дар ҷустуҷӯ ҳастанд, аз ин рӯ, ҳарфи наверо пеш овардан барояшон хеле содаву равон аст. Барои пешрафти ҳар рӯзи ин адабиёту ин сарзамин дар ҷустуҷӯ ҳастанд. Матлаби банда низ аз ин гуфтор дар як дарси семинарии устод аст, ки ёддошташ дохили ин баргаҳо хобида буд. Бисёр мехостам бардошту таасуроти худро роҷеъ ба ин дарс дар миён гузорам ва мутмаинам барои адабиётпажӯҳон низ ҳарфҳое садо диҳад, ки бори аввал шунидаанд.
Дар кафедраи таърихи адабиёти тоҷики Донишгоҳи миллии Тоҷикистон анъанае роиҷ аст, ки барои устодони соҳибмактабу соҳибтаҷриба дар зарфи як сол ду-се семинари илмӣ таҳти унвони “Баҳори дониш” гузаронда мешавад ва аслан дар ин дарси семинарӣ, ки мисли маҳфил баргузор мегардад, нафароне ҷамъ меоянд, ки ба илму адабиёт таваҷҷуҳи зиёд доранд. Устодони соҳибтаҷриба дар раванди баргузории ин дарс бештар нуктаҳоеро матраҳ менамоянд, ки бозёфти нави эшон дар ин самт аст. Тибқи муқаррарот дарси семинариеро, ки устод мегузарониданд, ба 22 ноябри соли 2016 рост омад ва яке аз хотирмонтарин дарс дар ҳаёти банда буд.
Устод Худоӣ Шариф дар ин дарс адабиётро дар мисоли як шоҳкори азими адабиёти форс-тоҷик “Шоҳнома”-и Ҳаким Фирдавсӣ баррасӣ намуданд ва масъалаҳоеро дар миён гузоштанд, ки то ҳанӯз аз ҷониби ягон донишманду шарқшиноси Шарқу Ғарб баррасӣ нашуда буданд. Бояд гуфт, ки устод Худоӣ Шариф аз нахустин донишмандон дар ҳавзаи адабиётшиносии Тоҷикистон ҳастанд, ки дар рӯйи “Шоҳнома”-и Ҳаким Фирдавсӣ ба таври умда таҳқиқот анҷом додаанд. Таҳқиқҳои анҷомдодаашон дар ҳавзаҳои шоҳномапажӯҳии Шарқу Ғарб хуш истиқбол шуда, боиси ба майдон омадани чандин таҳқиқоти нави дигар дар ин замина гардидааст.
Қонунмандиеро, ки аз лиҳози сохтору мазмун Ҳаким Фирдавсӣ дар “Шоҳнома” ғунҷонидааст, ниёз ба бозкушоӣ дорад ва на ҳар нафаре қодир аст ба ин кор даст бизанад. Кохи аз назм бинонамудаи Ҳакими Тӯс дастури таълимие дар ҳар давру замон буда, ҳамеша инсонҳоро ба ҳушёриву бедормағзӣ даъват мекунад. Аз ин рӯ, мо ба “Шоҳнома”-и Ҳаким Фирдавсӣ бештар ҳамчун жанри ҳамосӣ таваҷҷуҳ мекунем ва ҳамеша дунболи авсофи қаҳрамонию паҳлавонии он ҳастем ва хато ҳам намекунем. Аммо агар мо ба “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ аз нигоҳи олими барҷастае, чун Худоӣ Шариф бингарем, мавзӯҳои ҷолиберо хоҳем пайдо намуд, ки воқеан наву ҷустанӣ ҳастанд. Мавзӯи суханронии устод аслан “Достони Сиёвуш” буд, аммо то асли матлаб мо тавонистем аз нуктаҳои меҳимме бархурдор гардем, ки воқеан лоиқи таҳсину офарин буд. Фақат ҳамин як нуктаи муҳими ишоранамудаи устод, ки “Тамоми навъҳои адабиро Фирдавсӣ дар “Шоҳнома” ба вуҷуд овардааст” метавонад ин иддаоро исбот намояд. Аз ин рӯ, саъй мекунам якчанд нуктаи муҳими соҳаи адабиётшиносиро, ки устод баррасӣ намуданд, пеш орам. Навъҳои адабӣ дар “Шоҳнома” бо занҷираҳои ороёфтаи махсус, ки бо ҳам печидаанд дар қолаби адабӣ даромада аз худ дарак медиҳанд. Масалан, чи тавре ки устод иброз доштанд, - агар мо ба қонунмандии мифҳо дар “Шоҳнома” ва худи миф сохтан назар афканем, аввалин нишонаҳои пайдо шудани афсонаро хоҳем мушоҳида намуд. Мифалогия - ривоят дар дин қонунӣ мешавад, дар ҷои дигар миф ба афсона табдил меёбад. Дар ин ҷо мегӯяд устод, - аз ҳама муҳим мо бояд донем, ки афсона фикри чароро меҷӯяд, яъне сабабашро меҷӯяд ва бечунучаро мо ин мавридро дар қисми асотирии “Шоҳнома” вомехӯрем. Акнун як ҷараёне, ки моро водор мекунад, ба он бештар таваҷҷуҳ намоем дар “Шоҳнома” ба ҳамоса табдил ёфтани афсона, корнома, достон-роман мебошад.
Азбаски мавзӯи аслии баҳси устод “Достони Сиёвуш” буд, бо овардани далелҳои зиёде дар атрофи ин мавзуъ, эшон ба матраҳ намудани “Достони Сиёвуш” пардохтанд. Яъне чи тавре ки устод аз аввали суҳбат ишора намуданд, “дар “Шоҳнома” як хате ҳаст, ниҳон, ки тамоми достонҳоро ба ҳам пайванд мекунад”. Ин суханони устод ба навъҳои адабӣ низ дахл дошт ва аз рӯи навъи адабӣ, устод достони Сиёвушро ба истилоҳи имрӯза корнома ё роман маънидод намуданд. Фирдавсӣ, - мегӯяд устод, - ба воситаи ҷону хирад аз чиз меофарад. Яке аз хусусиятҳои қобили дарку мулоҳиза дар ин достон, аз рӯи ишораи устод ин аст, ки “шукуҳу бузургию пастӣ, нотавонӣ, ки дар ин достон ҳаст дар дигар достонҳо нест”.
Ба ақидаи устод Худоӣ Шариф, Ҳаким Фирдавсӣ инсонро ончунон дар “Шоҳнома” ба қалам додааст, ки ҳамеша дар ҳадди ахлоқӣ муҳокима меронад. Ин нуктаи арҷи баҳогузории устоди гиромиқадр ба ҳамосаи миллии мардуми форс-тоҷик аст. Барои ишора, ёдовар мешавам, ки дарси устод наздики ду соат идома ёфт, аммо банда кӯшидаам муҳимтарин лаҳзаҳои дарсро мунъакис намоям ва ҳарчанд ба таври пароканда ҳам бошад, мутмаинам аз он бардошти хубе хоҳед кард.
Гулрухсор НОЗИМОВА, номзади илмҳои филологӣ, муаллими ДМТ
Аслан, вақте ки инсон назокати ҳар кореро дар зиндагӣ пайдо мекунад дармеёбад, ки сарчашмаи тамоми эъҷозу ҳунар, муваффақияту музаффарият, нерӯву тавоноӣ ва иқболу некбахтӣ ҳамоно аз Худованд аст. Банда низ дар гиру дори ин баргаҳои пошхурда ба айёми донишҷӯиву тадрис дар аспирантура баргаштам.
Ҳанӯз дар даврони донишҷӯӣ донишманде, ки бароям бисёр гиромӣ буд, устоди зиндаёд Шовалӣ Сайҷаъфаров, ҳамеша дар мазҳари ишқу муҳаббат адабиётро дар қалби мо ҷо менамуданд. Суханашон ҳамеша дар гӯшам садо медиҳад (ёдашон ба хайр бод): “Адабиёт ба монанди баҳрест, ки ҳар нафари буздил дар он майли даромаданро намекунад... охир бубинед Омулӣ чи мегӯяд:
Пироҳане аз тори вафо дӯхта будам,
Чун тоби ҷафои ту наовард кафан шуд.
Ҳамин тавр то беинтиҳо метавонистанд аз ин баҳри бепайдоканори адабиёт дурру гавҳари маънӣ берун оранд. Банда, ки аз шогирдони устод будам, то курси панҷум бисёр вақт барои маслиҳат гирифтан дар кори курсию дипломӣ наздашон мерафтам. Яке аз сабабҳои рӯ овардани банда ба илми адабиётшиносӣ ва махсусан, кафедраи таърихи адабиёти тоҷики Донишгоҳи миллии Тоҷикистон низ талқинҳои ҳамешагии ин устоди зиндаёд буд (ҳол он ки даврони мактабхонӣ бо вуҷуди он ки ба шеъру шоирӣ шуғл доштам, дар омӯхтани илмҳои дақиқ бештар мароқ зоҳир мекардам), ки ҳеҷ гоҳ фаромӯш намекунам: “Агар воқеан аз дарёи адабиётшиносӣ дурр ҷустан хоҳӣ, ҳатман мактаби адабиётшиносии устод Худоӣ Шарифро ҷуё шав! Ҳарфашонро рӯи чашм намуда дунболи мақсуд шудам. Ҳарчанд дигар устод Сайҷаъфаров (рӯҳашон ба хайр) набуданд, ки талошҳои бандаро пайгирӣ кунанд”.
Бале, ҳамин як сухан метавонад зиндагии инсонро дигар кунад ва дигар як азме, ки аз инсон бастагӣ дорад ва боз агар Худованд дар фаросӯи тақдираш ҳамчунин азмеро арзонӣ дида бошад. Аз иттифоқоти тақдиру айём баъди хатми донишгоҳ бо мақсуди нек ба ҳузури устоди гиромиқадр Худоӣ Шариф шараф ёфтам ва ин аз аввалин муваффақиятҳои банда дар ин роҳи пешанамуда буд. Устод аз он чи ки бароям тавсиф намуда буданд, бештару беҳтар буданд ва бузургиву азаматашонро бо чунин қалами шогирдона ҳеҷ гоҳ наметавонам васф кунам. Ҳарчанд ба ноҷурии вақту айём ва нокифоятии донишу таҷриба устоди бузург маро барои аспирант шудан напазируфтанд, ҳатто чунин қарор ҳам натавонист дар роҳи пешанамудаи банда халал расонад, баракс, акнун боз ҳам боҷуръатона пеш мерафтам, чунки аён буд, ки ҳар нафар ҳам наметавонад вориди ин мактаби бузурги устод гардад. Мушкилписандиву иродаи қавии бандаро дида устод иҷозат доданд, як сол ба ҳайси коромӯз-муҳаққиқ фаъолият намуда омода шавам ва дубора барои аспирант шудан азм бигирам. Ҳамин тавр ҳам шуд. Як сол баъд - соли 2009 баъди омодагиҳои зиёд, банда тавонистам ба унвони аспиранти кафедраи таърихи адабиёти тоҷик, ки бо номи кафедраи устод Худоӣ Шариф маъруф буд, мушараф гардам.
Ин ҳанӯз як дидгоҳи аввалияе барои шинохти як шахсияти бузург аст, аммо дар жарфи ин “дидгоҳи аввалия” банда метавонам чизҳоеро бигӯям, ки рӯи ин саҳифаҳо хобидаву, дар ҷусторҳои минбаъда бешак маро ҳамраҳӣ мекунанд.
Аввалан, мо – инсонҳо, бояд эътироф намоем, ки ҳар куҷо нақши муҳаббати асил пойдор аст, оқубат ҷаҳонгир хоҳад шуд. Ин муҳаббат ҳар рӯз барои банда як дари нав мекушод. Яъне агар дар зоҳири банда, ки навроҳи ин ҷода будаму ҳастам муҳаббати хосе дида намешуд, аммо нишонаҳои ин муҳаббат дар ишқу садоқате, ки дар ҳар амалу рафтори устод Худоӣ Шариф нисбати кору атрофиён зоҳир мегашт, бараъло эҳсос мешуд ва ин ишқе буд, ки дар канораш ошиқони зиёдеро дар ҷодаи адабиётшиносӣ ба ҳам оварда буд. Акнун банда низ аз ин илтифот бенасиб набудам. Минбаъд дар ҷаласаю нишастҳои илмӣ заррае аз илму ҳилм, ки аз дарёи маърифати устоди бузург берун мешуданд баҳравар мегардидам. Кӯшиш менамудам аз машварати устод дар ҳар мавриде бархурдор бошам. Бояд бигӯям, ки устод ончунон дарёдиланд, ки кӯмаки хешро ҳеҷ вақт ба касе дареғ намедоранд ва новобаста ба фурсати муайян ҳамеша омодаанд ҷавононро дастгирӣ намоянд.
Агар бихоҳам ба содагӣ портрети устод Худоӣ Шарифро бикашам, фикр мекунам, аслан устод як инсоне ҳастанд, ки ҳамеша кулвори андешаашон пур аз суханҳои тоза ва дар як навбат фурӯтаниву виқори ба худашон зебанда, ки ба шахсияташон хос аст, зуд дар зоҳир ба чашм мехӯрад. Навовару навофаранд, куҳнагӯиро намеписанданд ва ба мавзуъҳое дахл мекунанд, ки дархури масоили ҷаҳонӣ ҳастанд. Ин ҳама аз ботини саршор аз ишқашон ба адабиёту ба Ватан сарчашма мегирад. Ҳамеша дар ҷустуҷӯ ҳастанд, аз ин рӯ, ҳарфи наверо пеш овардан барояшон хеле содаву равон аст. Барои пешрафти ҳар рӯзи ин адабиёту ин сарзамин дар ҷустуҷӯ ҳастанд. Матлаби банда низ аз ин гуфтор дар як дарси семинарии устод аст, ки ёддошташ дохили ин баргаҳо хобида буд. Бисёр мехостам бардошту таасуроти худро роҷеъ ба ин дарс дар миён гузорам ва мутмаинам барои адабиётпажӯҳон низ ҳарфҳое садо диҳад, ки бори аввал шунидаанд.
Дар кафедраи таърихи адабиёти тоҷики Донишгоҳи миллии Тоҷикистон анъанае роиҷ аст, ки барои устодони соҳибмактабу соҳибтаҷриба дар зарфи як сол ду-се семинари илмӣ таҳти унвони “Баҳори дониш” гузаронда мешавад ва аслан дар ин дарси семинарӣ, ки мисли маҳфил баргузор мегардад, нафароне ҷамъ меоянд, ки ба илму адабиёт таваҷҷуҳи зиёд доранд. Устодони соҳибтаҷриба дар раванди баргузории ин дарс бештар нуктаҳоеро матраҳ менамоянд, ки бозёфти нави эшон дар ин самт аст. Тибқи муқаррарот дарси семинариеро, ки устод мегузарониданд, ба 22 ноябри соли 2016 рост омад ва яке аз хотирмонтарин дарс дар ҳаёти банда буд.
Устод Худоӣ Шариф дар ин дарс адабиётро дар мисоли як шоҳкори азими адабиёти форс-тоҷик “Шоҳнома”-и Ҳаким Фирдавсӣ баррасӣ намуданд ва масъалаҳоеро дар миён гузоштанд, ки то ҳанӯз аз ҷониби ягон донишманду шарқшиноси Шарқу Ғарб баррасӣ нашуда буданд. Бояд гуфт, ки устод Худоӣ Шариф аз нахустин донишмандон дар ҳавзаи адабиётшиносии Тоҷикистон ҳастанд, ки дар рӯйи “Шоҳнома”-и Ҳаким Фирдавсӣ ба таври умда таҳқиқот анҷом додаанд. Таҳқиқҳои анҷомдодаашон дар ҳавзаҳои шоҳномапажӯҳии Шарқу Ғарб хуш истиқбол шуда, боиси ба майдон омадани чандин таҳқиқоти нави дигар дар ин замина гардидааст.
Қонунмандиеро, ки аз лиҳози сохтору мазмун Ҳаким Фирдавсӣ дар “Шоҳнома” ғунҷонидааст, ниёз ба бозкушоӣ дорад ва на ҳар нафаре қодир аст ба ин кор даст бизанад. Кохи аз назм бинонамудаи Ҳакими Тӯс дастури таълимие дар ҳар давру замон буда, ҳамеша инсонҳоро ба ҳушёриву бедормағзӣ даъват мекунад. Аз ин рӯ, мо ба “Шоҳнома”-и Ҳаким Фирдавсӣ бештар ҳамчун жанри ҳамосӣ таваҷҷуҳ мекунем ва ҳамеша дунболи авсофи қаҳрамонию паҳлавонии он ҳастем ва хато ҳам намекунем. Аммо агар мо ба “Шоҳнома”-и Фирдавсӣ аз нигоҳи олими барҷастае, чун Худоӣ Шариф бингарем, мавзӯҳои ҷолиберо хоҳем пайдо намуд, ки воқеан наву ҷустанӣ ҳастанд. Мавзӯи суханронии устод аслан “Достони Сиёвуш” буд, аммо то асли матлаб мо тавонистем аз нуктаҳои меҳимме бархурдор гардем, ки воқеан лоиқи таҳсину офарин буд. Фақат ҳамин як нуктаи муҳими ишоранамудаи устод, ки “Тамоми навъҳои адабиро Фирдавсӣ дар “Шоҳнома” ба вуҷуд овардааст” метавонад ин иддаоро исбот намояд. Аз ин рӯ, саъй мекунам якчанд нуктаи муҳими соҳаи адабиётшиносиро, ки устод баррасӣ намуданд, пеш орам. Навъҳои адабӣ дар “Шоҳнома” бо занҷираҳои ороёфтаи махсус, ки бо ҳам печидаанд дар қолаби адабӣ даромада аз худ дарак медиҳанд. Масалан, чи тавре ки устод иброз доштанд, - агар мо ба қонунмандии мифҳо дар “Шоҳнома” ва худи миф сохтан назар афканем, аввалин нишонаҳои пайдо шудани афсонаро хоҳем мушоҳида намуд. Мифалогия - ривоят дар дин қонунӣ мешавад, дар ҷои дигар миф ба афсона табдил меёбад. Дар ин ҷо мегӯяд устод, - аз ҳама муҳим мо бояд донем, ки афсона фикри чароро меҷӯяд, яъне сабабашро меҷӯяд ва бечунучаро мо ин мавридро дар қисми асотирии “Шоҳнома” вомехӯрем. Акнун як ҷараёне, ки моро водор мекунад, ба он бештар таваҷҷуҳ намоем дар “Шоҳнома” ба ҳамоса табдил ёфтани афсона, корнома, достон-роман мебошад.
Азбаски мавзӯи аслии баҳси устод “Достони Сиёвуш” буд, бо овардани далелҳои зиёде дар атрофи ин мавзуъ, эшон ба матраҳ намудани “Достони Сиёвуш” пардохтанд. Яъне чи тавре ки устод аз аввали суҳбат ишора намуданд, “дар “Шоҳнома” як хате ҳаст, ниҳон, ки тамоми достонҳоро ба ҳам пайванд мекунад”. Ин суханони устод ба навъҳои адабӣ низ дахл дошт ва аз рӯи навъи адабӣ, устод достони Сиёвушро ба истилоҳи имрӯза корнома ё роман маънидод намуданд. Фирдавсӣ, - мегӯяд устод, - ба воситаи ҷону хирад аз чиз меофарад. Яке аз хусусиятҳои қобили дарку мулоҳиза дар ин достон, аз рӯи ишораи устод ин аст, ки “шукуҳу бузургию пастӣ, нотавонӣ, ки дар ин достон ҳаст дар дигар достонҳо нест”.
Ба ақидаи устод Худоӣ Шариф, Ҳаким Фирдавсӣ инсонро ончунон дар “Шоҳнома” ба қалам додааст, ки ҳамеша дар ҳадди ахлоқӣ муҳокима меронад. Ин нуктаи арҷи баҳогузории устоди гиромиқадр ба ҳамосаи миллии мардуми форс-тоҷик аст. Барои ишора, ёдовар мешавам, ки дарси устод наздики ду соат идома ёфт, аммо банда кӯшидаам муҳимтарин лаҳзаҳои дарсро мунъакис намоям ва ҳарчанд ба таври пароканда ҳам бошад, мутмаинам аз он бардошти хубе хоҳед кард.
Гулрухсор НОЗИМОВА, номзади илмҳои филологӣ, муаллими ДМТ
Эзоҳи худро нависед