Баъзе андешаҳо ба манзумаи Ниҳонӣ "Дар ситоиши Пешвои Миллат", ҳафтаномаи "Тоҷикистон", №45 (1191), 09.11.2016

Ҳар кас, ки надорад ба ҷаҳон меҳри ту дар дил,
Ҳаққо, ки бувад тоати ӯ зоеъу ботил.
(Ҳофиз)

Адабиёт воситаи муҳимтарини инъико¬си воқеият мебошад. Тавассути ин абзори аҳамиятнок, ки инсоният дар давоми ҳаёти бошууронаи худ рӯйи кор овардааст, асрҳои аср онро сайқал додааст, мукаммал гардо¬нидааст, паҳлуҳои гуногуни ҳаёти ҷамъиятӣ тадқиқ, таҳқиқоти таърихӣ амиқ баҳогузорӣ ва пешкаши ҷомеа мегарданд.

Ҳамзамон, тафаккури адабӣ он воситаи маънавие мебошад, ки ба ҳақиқат аз нуқтаи назари истилоҳ ва мафҳумҳои бадеӣ на¬здик мешавад. Замоне ки воситаҳои дига¬ри тадқиқу тафсир дар арҷгузории воқеият, ҷараёни дарки ҳастӣ, инъикоси паҳлуҳои гуногуни реалият мушкилӣ мекашанд, сухани бадеӣ онро ба уҳдаи худ мегирад. Маҳз ба ҳамин хотир, хаёли бадеӣ "воситаи му¬каммали дарки воқеият" (В. Шеллинг) номида шудааст.

Беҳтарин асаре, ки инсон офаридааст, дар бораи худи Инсон аст. Дар он кӯшишҳо, бурду бохтҳо, саранҷом дастовардҳо - фаъолияти Инсон, манзалати ин бузургтарин, мукам¬малтарин офаридаи табиат дар ҷойи аввал меистад. Ба андешаи Аристотел, "Ҳаёт - амал (enerjeia) аст. Амал ҳаёт аст" (Аристотель. Сочинения в четырех томах. Том 4, М., "Мысль", 1983, с. 31). Берун аз фаъолият, Аристотел на¬метавонад таъиноти одамро тасаввур кунад. "Олитарин таъиноти инсон, хушбахтӣ овардан, некӣ офаридан аст" (ниг. ҳамон ҷо, саҳ. 31). Вақте ки Арасту дар бораи шахсияти бузург андеша меронад, мунтазам нисбати хамин ду истилоҳ таваҷҷуҳи хонандаро сидқан ҷалб карданӣ мешавад: "фаъолият" ва "некӯкорӣ". Маълум аст, ки бани Одам аз нафаси аввал то охир банди амал аст. Аммо Аристотел маф¬туни Инсонест, ки амалаш бо некӣ, накӯкорӣ, судмандӣ барои Инсон ва Инсоният тавъам мебошад: "Олитарин накӯӣ, агар он бо оли¬тарин шакли фаъолият - накӯкорӣ мутаносиб бошад, камоли қаноатмандӣ ва хушбахтӣ аст" (ҳамон ҷо, саҳ. 32).
Адабиёти тоҷик ҳамчун далели муътамад, яке аз қадимтарин халқҳо будани милла¬ти моро нишон медиҳад. Анъана, урфу одат, ҷаҳонбинӣ, тарзи тафаккур, муносибат ба Ва¬тан, ҷомеа, оламу оламиён ва ҳаводис, навъи муассири таърихнигори ин миллати қадимӣ мебошанд. Беҳтарин рӯйдодҳои таърихи миллати тоҷик дар адабиёти илмӣ ва албатта, бадеии хаттию шифоҳӣ, аз аср ба аср гузашта, то ба мо расидаанд. Ба ташаккули ҷаҳонбинӣ, шуури миллии мо ва ҳамчун натиҷа, ба му¬айянкунии мавқеъ ва тасмимгириҳои си¬ёсии миллат таъсиргузор будаанд. Ҳамин тариқ, адабиёт яке аз муҳимтарин омилҳои хештаншиносӣ, шаклгирии шуури сиёсӣ, истиқлолияти давлати миллии мо маҳсуб ме¬гардад. Маҳз тавассути каломи бадеӣ мил¬лат аз ватанхоҳӣ, қаҳрамонӣ, ҷонфидоии бузургтарин фарзандони хеш огоҳ шудааст. Спитамен, Деваштич, Абумуслими Хуросонӣ, Муқаннаъ, Маҳмуди Торобӣ, Темурмалик, Во¬сеъ ва даҳҳо абармардони дигар тавассути таҳқиқи таърихнависон, образҳои офаридаи шоирон ва худи мардум дар ёдҳо нақш ба¬стаанд. Миллати куҳанбунёдро дар муқобили селоб ва офатҳои таърих, ҳамчун кохи бега¬занд ҳифз кардаанд.

Некӯкориро Аристотел бо истилоҳи "eydaimonia" ифода кардааст, ки "ey" - "некӣ" ва "daimon" маънои "худовандӣ"-ро дорад. Чун Худованд ҳама вақт пуштибони амали нек ва шахсиятҳои нексиришт аст, ба ёди онҳост. Инсон ҳам дар фикри Худованди Бу¬зург аст. Аммо "Онон, ки талабгори Худоед, Худоед, Берун зи шумо нест, Шумоед, Шумо¬ед" (Ҷалолиддини Балхӣ). Тафаккури Инсон доимо ба он дакка мехӯрад, ки Инсони нек беҳтарин сифатҳои Худовандиро дорост. Худованд барои Инсон аст. Яъне Осмон ба хотири Замин арзи вуҷудият мекунад. Ин андешаи малакутиро таҷрибаи инсонӣ дар номгузории фарзанди хеш ва топонимика ҳам барҷаста инъикос кардааст.

Достони "Дар ситоиши Пешвои Миллат" аз ҷумлаи манзумаҳоест, ки ба фаъолияти яке аз бузургтарин абармардони асри ХХI, Асос¬гузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бахшида шудааст.

Асар қисмате аз корнамоиҳои ин Шахсияти воқеан таърихиро тавассути имконоти бадеӣ тасвир намудааст. Роҳи тайкардаи ӯро тӯли 25 соли давлатдорӣ, ба тарзи муъҷаз, дар доираи 55 байт, ба риштаи назм кашидааст. Достон бо матлаи

Агар гӯем шоҳаншоҳи давронӣ, ту меарзӣ,
Барои тоҷикон пайғоми Яздонӣ, ту меарзӣ.
оғоз мегардад.

Дастоварде, ки аз ҳама бештар таваҷҷуҳи шоирро ҷалб намудааст, муносибати Қаҳрамони ӯ ба тақдири таърихии миллати тоҷик мебошад. Таҳлили сарнавишти басо му¬раккаб ва фоҷеабори Тоҷикистон муаллифро муътақид сохтааст, ки яке аз сабабҳои аслии парешонии онро омили хориҷӣ шуморад. Ва раҳоӣ бахшидани давлатро аз мақсади нопо¬ки аҷнабиён хизмати ҷонфидоёнаи Роҳбари Муаззами Миллат медонад:

Парешон халқи тоҷик буд зи дасти аҷнабӣ, аммо,
Раҳо кардӣ Ватанро аз парешонӣ, ту меарзӣ.

Ҳамзамон, муаллиф эҳсос мекунад, ки хурофотпарастӣ ва ҳамчун натиҷаи он гумроҳшавии як қишри ҷомеа, аз таҳдидҳои ҷиддӣ дар муқобили амну осоиши мар¬дум мебошад. Ин тоифа бештар руҳияи бегонапарастӣ дорад. Душманони дохилу хориҷи давлати миллӣ аз онҳо ҳадафмандона, ба манфиати худ суистифода мекунанд. Амали эшон ҳамчун "қасди бадхоҳона" ва "нияти фаъолона сабаби амалкардест та¬вассути роҳу восита, ки қисман субъективӣ аст... мустақиман ба воқеияти мавҷуда муас¬сир мебошад. Аз байн бурдани чунин сабаб, мунҷар ба маҳсули воқеияти ғайримустақим хоҳад буд" (В.Ф. Гегель. Работы разных лет в двух томах. Том 2. М., 1973, с. 167).
Дар ин амал, шоир таъкиди он нуқтаро ба инобат гирифтааст, ки Қаҳрамони ӯ ҳамзамон барои ҳифзи эътиқоди анъанавӣ заҳамот, ҷидду ҷаҳди зиёд ба харҷ додааст:

Хурофотӣ кунад тарғиби дину мазҳаби дигар,
Зи реша қасди бадхоҳон бисӯзонӣ, ту меарзӣ.

Муаллиф талошҳои шабонарӯзии Қаҳрамони достонро дар хусуси даъват ба рафтори ватанхоҳона, ҳамчун шахси¬яти барҷастае бо "дили ҳамдард ва ёри маслиҳатбин", ки "истеҳзори ҳар аҳли диле ҳаст" (таъбирҳо аз Ҳофиз) ва падарона ба ислоҳи рафтори ҳар фарди мувоҷеҳ ба муш¬килот мекӯшад, арҷгузорӣ менамояд:

Бигӯӣ даъвати ифротиён хавфу хатар дорад,
Хатокории гумроҳон бифаҳмонӣ, ту меарзӣ.

Дар ин замина, муаллиф таъкиди сиёсати давлатро, ки мақсад аз он тарбия ва ко¬мил сохтани шахс, аз гумроҳӣ раҳонидани қишрҳои осебпазири ҷомеа, махсусан ҷавононро мадди назар дорад, таҷассум кардааст.

Дар манзума тараннуми озодиву ободӣ ва хурсандиву шодӣ, барҳақ натиҷаи заҳматҳои шабонарӯзии Қаҳрамони асар - дараҷаи олии тавоноӣ, умқи фаҳм, идрок ва анде¬шаи ин Шахсияти Бузурги Таърихӣ ба қалам дода мешавад. Чунин арҷгузорӣ муҳраҳои андешаи шоирро дар кулли манзума, бо ифодаҳои бадеӣ ва шево, бо ҳам мепайван¬дад. Дониши андӯхта ва фитрии Ӯ нисбат ба қонунияти равандҳои ҷамъиятӣ, таҷрибаи пурмашаққати мактаби зиндагӣ дар роҳи миллатофаринӣ ва давлатсозӣ, ҳамакнун ба Ӯ имкон медиҳад, бисёре аз ҳодисаҳои таҳдидомези ҷомеаро амиқ пешбинӣ кунад. Ба хотири эмин нигоҳ доштани кишвар аз хатарҳо, арсаи вақт чораҷӯӣ намояд:

Бувад як хислатат дарки ҳама рафтори номатлуб,
Аз ин ашхоси номатлуб Меҳанро нигаҳбонӣ, ту меарзӣ.

Ҳамзамон, шоир саъю талоши ҷонфидоёнаи Қаҳрамонашро барои ҳимояи марзу буми кишвар ёдрас месозад. Ҳамчун асосгузори Артиши Миллӣ ӯро васф менамо¬яд. Сипари дар замони мушкилӣ сохтаашро кафили сулҳ, комронии Меҳану миллат ба қалам медиҳад:

Ба вақти мушкилӣ кардӣ ту ташкил Артиши миллӣ,
Ба кишвар шуд кафили сулҳу армонӣ, ту меарзӣ.

Аз барҷастатарин аркони манзума, тасвири фидокории Қаҳрамони асар дар раҳоӣ бахшидани миллат аз бесарусомонӣ, фақру дармондагӣ, зиллату гуруснагӣ ва хавфи бандагӣ мебошад. Бар асари ҷанги хонумонсӯз, ки онро дӯсткушони душманпар¬вар бо сад маккорӣ ва ҷилваю ҳилагарӣ рӯйи кор оварданд ва имрӯз ҳам аз кардаи худ изҳори пушаймонӣ надоранд, садҳо ҳазор хона вайрон, сағиру кабир ҳайрон, мардум саргардон шуданд. Сарвари Давлат сарва¬ру сарпарасти бепарасторон гашт. Ба хотири осудагӣ бо оне, ки фиреби ҷанг дошт, ҷон коҳонд, сулҳ ангошт:

Ятиму бекасу бесарпарастонро падар гаштӣ,
Парастори сағирону кабиронӣ, ту меарзӣ.

Барои нишон додани симои барҷастаи Қаҳрамони худ муаллиф самтҳои барои давлатдории миллӣ ҳаётан муҳимми фаъолияти Ӯро тараннум мекунад. "Ҷисму ҷон"-и ҷамъияти сохтаи ин Шахсияти Бузурги таъ¬рихиро, то ҳадди имкон, ба хонанда тафсир менамояд. Таваҷҷуҳи шоирро, қабл аз ҳама, қувваҳои истеҳсолкунанда ва муносибатҳои истеҳсолӣ ҷалб менамоянд. Илми шинох¬ти ҷамъият исбот кардааст, вобаста ба он ки ҳукумати ҳар ҷомеа, дар сиёсати рӯзмарра ва амали хеш некӯаҳволии кадом табақаро беҳтару хубтар таъмин мекунад, маҳз ва фақат дар пайвастагӣ бо ҳамин омил, дараҷаи мардумӣ будани он ҳукумат арҷгузорӣ меша¬вад. Муаллифи асар ба ин суол зина ба зина, дар муносибат ба ҳар қисмати ҷомеа посух медиҳад. Чун ҳафтод дар сади мардуми мо дар деҳот рӯзгор мебаранд ва зиндагии эшон аз замин вобастагӣ дорад, дар манзума ба тарзи мантиқӣ, шоирона, ишораи дақиқ ба эҳёи кишоварзӣ мегардад, ки ба хотири дар рӯзҳои мудҳиши ҷанги шаҳрвандӣ аз чанги гуруснагиву марг раҳонидани мардум равона шуда буд:

Гурусна мондани халқат ҳама буда зи наҳси ҷанг,
Кунун шуд сер мардум, ғалла арзонӣ, ту меарзӣ.

Аммо Қаҳрамони асар чун ҷавонмарди асил, марди кордон, ки бозуяш дар хидмати халқ мустаҳкам шудааст, бо ин қаноат на¬мекунад, доимо мекӯшад, ки давра ба дав¬ра аҳволи мардумашро беҳтар кунад. Ба ислоҳот мекӯшад. Ин нуқтаро шоир ба риш¬таи назм мекашад:

Чу ислоҳот андар киштгардони заминҳо шуд,
Фузун гардид файзи кори деҳқонӣ, ту меарзӣ.

Ҳар он ки "лофи ақл мезанад", ҷавҳари адлу инсоф дар вуҷудаш эҳсоси бартарият дорад ва аз "аҳли риёву ҳарифони дағо" фо¬сила мегирад, бояд "даст рӯйи дили пок биг¬зорад" (Ҳофиз) ва эътироф намояд: ақл на ба он қодир буд, то тасаввур намояд: лаҳзае мерасад, ки мардуми мотамзадаи тоҷик аз: "сӯзи дил, ашки равон, оҳи саҳар, нолаи шаб" (Ҳофиз) раҳоӣ ёбад, дар пайи созандагӣ аф¬тад, ҷода созад, нақб кобад, барқ офарад. Шоир ба ишора аз ин менигорад:

Хати барномаат шуд барқу нақбу роҳу озуқа,
Ба кишвар аз ту шуд файзу фаровонӣ, ту меарзӣ.

Муаллифи нуктасанҷ ба коргоҳи ҳастии имрӯзу фардои диёраш маҳз тавассути дидгоҳи Қаҳрамони атобахши миллаташ менигарад, барҳақ, бо дили пур, Ӯро Наққош ва Меъмори Даврони Созандагии кишвараш ном мебарад. Чун Пешвои Бузурги Мил¬лат бо сухани саршор аз бӯйи вафо, мужда ва навиде аз ояндаи дурахшони кишвар ме¬расонад, ки "Тоҷикистони азиз саноатӣ хоҳад шуд!", ба оламиён эълом медорад:

Саноат нақшаи ояндаи созандагӣ бошад,
Ба он наққош ё меъмор, ё ҳам ину ҳам онӣ, ту меарзӣ.

Замони истиқлолият, сарфи назар аз мушкилоти ниҳоят сангини ба таври сунъӣ эҷодгашта, бо кӯшишу эҳтимоми бемисли Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, давраи воқеан таърихии рушди мактабу маориф, мукаммал¬гардонии инфрасохтори соҳа маҳсуб мегар¬дад. Замони шӯравӣ бо ҳазорон афзалияти воқеӣ дар риштаи маориф, чунин собиқаи тайёр кардани мутахассисони соҳаҳои дав-латдории миллиро дар дохил ва хориҷи мамлакат надошт. Дошта ҳам наметавонист. Таъкиди ҳамарӯзаи сарвари давлат, ки илм, маориф, касбомӯзӣ ягона воситаи раҳоии миллати тоҷик аз мушкилоти рӯзмарраи иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии имрӯзу оян¬да мебошанд, ба дилу дидаи мардум ҷо гаш¬тааст. Қаҳрамони достон тавоноии миллатро аз доноии ӯ вобаста медонад:

Ба рушди мактабу илму маориф тақвият додӣ,
Тавонбахшандаи фарҳангу ирфонӣ, ту меарзӣ.

Муаллифи асар, ки ҷуръати тасвири кор¬номаи Қаҳрамони Бузурги Миллатро кар¬дааст, бо масъулияти том зарур мешуморад, симои қаҳрамонашро тавассути ниҳоят амиқ омӯхтан, фаҳмида гирифтан, аз бар намудан, таҳлил ва баҳогузорӣ кардани таърихи халқи куҳанбунёдаш боз ҳам эътиқодмандона таф¬сир намояд. Маҳз дар ҳамин асно, аз ҷониби Пешвои Бузурги Миллат офаридани асарҳои ниҳоят арзишманди таърихӣ ёдоварӣ карда мешавад. Тавре ба назар мерасад, методи таърихии тадқиқ, ки муҳимтарин раванд ва зуҳуроти воқеоти даврони пешин, қонунияти пайдоиш, таззод ва инкишофи онро муай¬ян месозад ва барои фаҳмидани моҳияти ҳодисоти имрӯз, экстраполятсияи он дар замони оянда роҳнамоӣ мекунад, яке аз рукнҳои фаъолияти Қаҳрамони асар мебошад:

Бишуд осори некат аз ниёгон шоҳиди зинда,
Кафили ҳастии ояндадавронӣ, ту меарзӣ.

Муаллиф тавассути каломи бадеӣ тасвири он маъниро пешкаши хонандагон кар¬дааст, ки чӣ тавр Қаҳрамони ӯ роли шахсро дар таърих аз муҳимтарин омил мешуморад. Дарк менамояд, шахсияте, ки ҳастиашро аз тақдири миллат ва Ватани хеш ногусастанӣ медонад, баръакс худро дар назди таърих масъул меҳисобад, барои истиқлолият ва рушди миллӣ хидматҳои фаромӯшнашаванда карда метавонад. Тавассути номвар ва абадӣ гардонидани чунин шахсиятҳо, миллате, ки маҳз бо ҷонбозиҳои онон ба рӯзи нек, некномӣ ва соҳибдавлатӣ расидааст, бо кӯшиш ва эҳтимоми Роҳбари Давлат ҷовидон гардонида шудаанд. Бо дарназардошти чунин ва аз ин ҳам зиёдтар қаҳрамониҳо ба маъраз гузоштан, халқи намаксипоси кишва¬раш Худи Ӯро аз Қаҳрамонони даврони навин ва Пешвои абадии хеш интихоб кардааст:

Бузургонро бузургон зинда медоранд, мегӯянд,
Шарафманде миёни ин бузургонӣ, ту меарзӣ.

Муаллифи асар саҳфаеро аз таъри¬хи фоҷеабори давлати мо ёдовар шудан мехоҳад: сарфи назар аз он ки дар минтақаи бузург забону адаби мардуми тоҷик мавриди эътирофу истифода қарор гирифта буд, ном¬бар кардан, ҳамчун намунаи волои рафтори ҷамъиятӣ ҷилвагар намудани қаҳрамонони миллии тоҷик ба манфиати доираҳои сиёсии роҳбарони давру замон набуд. Пешвои Бу¬зурги Миллат эҳёгари корномаи миллати хеш, ба хотири намунагузории рафтори ватанпарастонаи ин бузургон дар назди халқу мил¬лат мебошад. Чунин рафтори ҷавонмардона, зодаи истиқлолияти сиёсии миллату Ватани мост, ки Қаҳрамони асар аз асосгузорони он аст:

Шуҷоатманд фарзандони миллатро набуд қисмат,
Зи сидқ эҳёнамои қаҳрамононӣ, ту меарзӣ.

Ҳамчунон, дар асар заҳматҳои Қаҳрамони достон оид ба эҳё намуда¬ни иду анъанаҳои миллӣ, ки аз арзишҳои муҳимтарини давлатдории миллӣ мебо¬шанд, бо ифтихор васф карда мешавад.
  
Қаҳрамонӣ, мусаллам аст, корномаи шахсони бузурге мебошад, ки барои мил¬лату Ватани худ ҷонфидоиҳо кардаанд. Ин азхудгузаштанҳо ба ҳазорҳо достон меарзад. "Халқе, ки қаҳрамон надорад, қатъан бадбахт хоҳад буд". Аммо "қаҳрамонӣ" мафҳуми ҷамъбастшуда, хулосавӣ мебошад. Ба тафсири мантиқии сохторӣ (структуравӣ) ниёз дорад. Муаллифи асар, то ҳадди им-кон, чунин талошро низ ба харҷ додааст. Тавассути васфи сифатҳои олии Шахсия¬ти бузурги таърихӣ, ки дар қаҳрамониҳои бемислу монанди Ӯ - дар ҳар як амали садоқатмандонааш нисбати миллат ва Вата¬ни азизаш тӯли чоряк аср таҷассум ёфтаанд, кӯшидааст нигоштаҳои худро тақвият бахшад.

Таваҷҷуҳи муаллиф ба ин мавзӯъ одӣ нест. Сифати шахсият, ки онро характер (ти¬нат, сират, ирода) гуфтаанд, аз муҳимтарин масъалаҳоест, ки дар тамоми давру замон таваҷҷуҳи олимони бузурги дунёро ба худ ҷалб кардааст. Зеро таърих чизе нест, ба ғайр аз амали мақсаднок роҳандозикардаи одамон. Омӯзиши Инсон омӯзиши харак¬тери ӯст. "Ба характер, пеш аз ҳама, ҳамон қисмати шаклии неру, ки инсонро дар маси¬ри интихобкардааш мустаҳкам нигоҳ медо¬рад, намегузорад, ки ӯ дар ин ҷода бозистад, мақсаду мароми худро амалӣ месозад ва дар ҳама ҳолат бо худаш маслиҳат мекунад, мансуб мебошад" (В.Ф. Гегель, "Энциклопе¬дия философских наук". Том 3, Философия духа. М., 1977, с. 7). Сифати шахсони таърихӣ, қаҳрамонони асил ҳамчун офтобест, ки бо фидокорию ҷоннисорӣ намунаи олии рафторҳои ватанхоҳонаро дар ҳолатҳои барои Ватану Миллат фавқулода хатарнок, аммо ҳаётан муҳим, ба намоиш мегузо¬рад. Амали қаҳрамонона, мардумро низ ба ваҳдат, ягонагӣ, ҳифзи якпорчагии марзу буми аҷдодӣ сафарбар менамояд: "Инсони соҳиби характер ба дигарон таъсири хуб мерасонад. Онҳо ба ӯ эътиқодманд мешаванд, зеро медонанд, ки бо кӣ сару кор доранд." (В.Ф. Гегель, "Энциклопедия философских наук». Том 3, Философия духа. М., 1977, с. 8).

Албатта, бузургии характер, аз ҷиҳати муҳтаво ва мундариҷа, дар ҳимояи манфиатҳои миллӣ зуҳур меёбад. Мақсадҳои барои давлату миллат тақдирсоз, ҳаргиз имкони амалӣ шуданро надоранд, агар ин нақшаҳо дар ихтиёри сифатҳои олии ҷавонмардонаи шахсиятҳои бузурги таърихӣ набошанд. Ва сифати шахсияти бузург он аст, ки воқеан, дар амал тасдиқи ху¬дро ба намоиш мегузорад, ошкор месозад, исбот менамояд. Ба тасдиқи ин назария, яке аз бузургтарин мутафаккирони асри XIX-и Ғарб, В.Ф. Гегел, ки афкораш сардафтари фалсафаи дунё гаштааст, таъкид месозад: "Фақат тавассути амалӣ кардани мақсадҳои олӣ, Инсон дар худаш характери бузургро кашф мекунад, ки ӯро барои дигарон ҳамчун машъал, роҳнамо муаррифӣ менамояд" (В.Ф. Гегель, "Энциклопедия философских наук". Том 3, Философия духа. М., 1977, с. 8). Ба ҳамин хотир шоир таъкид месозад:

Далериву шуҷоат хоса мансуби ҷавонмардист,
Қавидил, боҷасорат марди майдонӣ, ту меарзӣ.
Ё ин ки:
Фидои ин Ватан, ин сарзамин гуфтӣ шудан бояд,
Ҳалолат бод худ аз ҷонфидоёнӣ, ту меарзӣ.

Дар манзума сухандонӣ ва суханва¬рии Қаҳрамони асар бо эҳсоси баланди ҳақиқатнигорӣ тараннум карда мешаванд. "Ман нобиғаро аз он мешиносам ва эъти¬роф мекунам, ки ӯ чӣ тавр бо лафзи модарӣ афкорашро баён месозад" (Б. Наполлеон). Воқеан, сухандонӣ, суханшиносӣ, суханва¬рии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пеш¬вои миллат барои ҳар нафаре, ки тоҷик аст, ба лафзи дарӣ, форсӣ ҳарф мезанад, худро тахассусманди соҳаи забоншиносии тоҷик ва донишманди меъёрҳои забони адабии ҳозираи тоҷик мешуморад, ибратомӯз ва намунаи олӣ аст. Суҳбати Қаҳрамони асар бо табақаҳои гуногуни ҷомеа - кӯдакон, на¬врасон, куҳансолон, ҷавонон, кишоварзон, коргарон, аҳли фарҳанг, илму адаб, сиёсат¬мадорон ва муҳофизони Ватан, бо интихоби мавзӯъ, мазмун, мундариҷа, муҳтаво, тарзи масъалагузорӣ, ҳидоят ва маслиҳат оид ба ҳаллу фасли онҳо, аз якдигар фарқ мекунанд. Захираи бойи луғавӣ, донистани руҳияи қишрҳои гуногун - аъзо ва авзои ҷомеа, ша¬роити воқеии зисту зиндагӣ, кору фаъоли¬ят, муваффақият ва мушкилоти онон, ҳисси ниҳоят баланди масъулият, сидқу сафо, ҳусни ният нисбат ба имрӯзу фардои халқу миллати сипосгузораш, мададгори аслии фаъолияти рӯзмарраи Ӯ бо мардуми кишвараш мебошад. Ба Қаҳрамони асар муяссар мегардад, ки дар ҳар маърака барқосо чун "муродбахши дили беқарори мардум", "аниси хотири умедворон" ва "ғамгусори" (таъбирҳо аз Ҳофиз) миллати дар роҳи маслакаш мисли Ӯ ва дар пайравии Ӯ ҷонфидо, ҳамчун гӯшту нохун дар тамос ва дарки маънавӣ бошад.

Воқеан, ба иловаи қаҳрамониҳое, ки Пешвои Миллат дар роҳи Сулҳу Ваҳдат, таъ¬мини амнияту осоиши мардуми азиятди¬даи хеш кардааст, ҳамчунон тавонистааст бо истеъдоди фавқулодаи фитрӣ ва тавони Сухан ҳазорҳо мушкилро осон намояд. Ин корро дар тӯли таърих ва рӯзгори носозго¬ри имрӯзи ҷаҳон, ҳазорон "лашкари даъвои гетиситонидошта"-и олам ҳам натавонист кардан. Суханварии Пешвои Бузурги Миллати пурифтихор лоиқи ҳамду сано аст:

Шоир ҷаҳон гирифту ба теғи забон гирифт,
Оре, ҷаҳон ба теғи забон метавон гирифт.
Бигрифт бо тавони сухан он чӣ подшоҳ,
Бо теғи тезу лашкари гетиситон гирифт.
(М. Иқбол)

Муаллифи манзума таърихи фоҷеабори миллатро хуб аз бар кардааст. Дастовард, бурду бохти шоҳони гузаштаро мунсифона мавриди омӯзиш, таҳлил ва арзёбӣ қарор додааст. Маълум аст, аз дастовардҳои онон меболад. Аммо аз бохташон, ки ба фоҷеаҳои зиёди миллӣ анҷом ёфтааст, нороҳат ме¬гардад. Ба қиёси фаъолияти чорякасраи ҷонфидоиву корнамоии Қаҳрамони худ нисбат ба он замон мепардозад: ӯро ҳисси баланди ифтихор, қаноатмандӣ фаро меги¬рад, ки маҳз бо ҳузури Ӯ "навиди фатҳу ба¬шорат ба меҳр", "ҷаҳон ба коми дил, миллат ба авҷи моҳ расид" (таъбирҳо аз Ҳофиз). Бо забони хеш эътиқодмандона мегӯяд:

Барои тоҷикони рӯи олам такягоҳ гаштӣ,
Аз ин гӯем шоҳаншоҳи шоҳонӣ, ту меарзӣ.

Шоири забардаст Муҳаммадҳусайни Шаҳриёр (1906-1988) даҳсолаҳо гаштаву баргашта, бо диди амиқи илм, фаҳми дақиқи назм ва мантиқи замони Фирдавсии покси¬ришт, ба омӯзиши "Шоҳнома"-и безавол шуғл меварзад. Назди шоире, ки баъди заҳматҳои ҷонкоҳона ба тӯли зиёда аз сӣ сол, ба ҷаҳониён навид додааст: "Аҷам зинда кардам бад-ин порсӣ!", сари таъзим фуруд меорад. Бо диди фалсафӣ, шоирона, ба асли масъа¬лаи шоҳасар назари хешро ҳамчун хулосаи таҳқиқи анҷомдодааш, бо ғурури мутантани ватанхоҳона аз фарзанди барӯманди милла-таш, эълом медорад:

Аё Фирдавсиё, сеҳрофарино, эй бузургустод,
Чу ту устоди маъниофарин кас надорад ёд.
Надонам Рустаму рӯинтане будаст худ ё на.
Ту будӣ, ҳарчи будӣ Рустаму рӯинтан афсона,
Аҷам то зинда бошад, номи ту вирди забон дорад.
Ба ҷон миннатпазири туст, эй ҷон, то ки ҷон дорад.

Воқеият шаҳодат аз он медиҳад, ки дар муқоиса бо дигар роҳнавардони сиёсӣ, ки таърих ёд дорад, рӯинтани аслии миллат ва давлатофарини тоҷикон дар ҳазор соли ахир Асосгузори сулҳу ваҳдат - Пешвои Миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Дар байни бузургтарин қаҳрамонони асарҳои илмӣ - таърихӣ Симои Пешвои Миллат ифтихори ҳамасрони Ӯст. Ҳамчунон, намунаи пайравӣ ва меҳроби давлатдории миллӣ барои ҳазорсолаҳост.

Дарки амиқи амалӣ намудани рукнҳои маънавиёти миллӣ дар партави корно¬маи Пешвои Миллат, аз аркони ниҳоят аҳамиятноки худшиносии миллӣ мебошад. Мағз андар мағзи онро садоқат ба Ватан, манфиатҳои миллӣ, ташаккули тафаккури илмӣ нисбат ба воқеоти олам, минтақа ва ҷомеаи мо ташкил мекунад. Моҳияти чунин муносиботро мақсадҳои воқеан ҳаётӣ - за¬рурати ногузири ба инобат гирифтани таносуби вазъи ҷомеаи ҷаҳонӣ ва он вазифаҳои ҳаётан муҳимме, ки барои сохтани давлати миллӣ, рушди иқтисодиёт, таъмини амнияти миллӣ хос мебошанд, дар бар мегирад.

Муаллифи достони "Дар ситоиши Пеш¬вои Миллат" бо ҳисси баланди шаҳрвандӣ, хонандаро ба дарки масъулияти бузурги ватандорӣ ба хотири имрӯз ва фардои пур¬саодати миллат даъват мекунад. Мантиқи васфи Пешвои Бузурги Миллат дар манзума, бо садои дили ҳазорон пиру ҷавони кишва¬ри саодатмандаш ҳамовоз аст:

Басо таҳлил ҳар иқдоми арзишманди ту кардем,
Сазовори ҳазорон шеъру достонӣ, ту меарзӣ.

С. ЯТИМОВ