Тавре Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мегӯянд: “Ҷашни Ваҳдати миллӣ барои сарҷамъ намудани миллати дар ҳоли парокандашавӣ қарордоштаи тоҷик ва аз вартаи нестӣ раҳоӣ бахшидани давлати навини тоҷикон нақши басо бузургро иҷро кард. Рӯзи ба имзо расидани Созишномаи умумӣ оид ба истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, яъне 27 – уми июни соли 1997 барои мо, воқеан оғози ҳамдигарфаҳмиву сарҷамъӣ ва фароҳам овардани шароит барои зиндагии орому осоиштаи халқамон мебошад”.

Дар баробари тинҷиву осуда гардидани зиндагии мардуми тоҷик пас аз “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ”, ҳамзамон ҳазорҳо мушкилии мардум ҳал гардид, ки маҳалгароӣ низ ҷузъе аз он аст. Вале таъсири ин созишнома то куҷо маҳалгароиро дар кишвар аз миён бурд? То кадом андоза алангаи ин зуҳурот хомӯш гардид? Коршиносон бар он назаранд, ки Ваҳдати миллӣ барои аз байн бурдани маҳалгароӣ нақши бориз дорад ва агар ин созишнома намебуд, маҳалгароӣ торафт дар Тоҷикистон доман паҳн мекард.

Далер Мерганов, муовини сармуҳаррири рӯзномаи “Садои мардум” бар он назар аст, ки “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ” далели бебаҳси он аст, ки ин неъмати бебаҳо дар баробари дигар ҷанбаҳо баҳри решакан шудани маҳалгароӣ низ саҳми бориз дорад ва агар Ваҳдати миллӣ ба даст намеомад, бешубҳа маҳалгароӣ ба мисли заҳрпечак доман паҳн мекард. “Ин зуҳуроти номатлуб ва таъсири манфиашро мо дар солҳои аввали соҳибистиқлолӣ “дар пӯсти худ” эҳсос кардем. Ба касе пӯшида нест, ки сабаби асосии аланга задани оташи ҷанги шаҳрвандӣ маҳз маҳалгароӣ буд. Эътироф ва арҷгузорӣ бояд кард, ки аз рӯзҳои аввали давлатдорӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайи рафъи ин “падида” азми қавӣ ва иродаи шикастнопазир доштанду доранд. Шоҳидони ҳол низ эътироф мекунанд, ки ҳангоми таъсиси Ҳукумат дар вақти баргузории Иҷлосияи шонздаҳуми Шӯрои Олӣ, таваҷҷуҳи хоса ба он зоҳир шуд, ки намояндагони тамоми манотиқи ҷумҳурӣ ба мансабҳои баланди давлатӣ таъин гарданд. Ҳатто ҳолатҳое буданд, ки як идда бо баҳонаҳои хандаовар пешниҳод дар бобати таъин гардидан ба мансабҳои раддаи аввали давлатдорӣ, аз ҷумла, вазириро рад карданд. Ба ибораи дигар, аз байн бурдани маҳалгароӣ ҳамеша мадди назари муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буду кулли ибтикори амалигардида бевосита ё бавосита ба бартарафсозии ин унсури хатарзо рабт дорад”, - мегӯяд Д. Мерганов.

Албатта маҳалгароӣ як падидаест, ки на танҳо дар Тоҷикистон, балки дар тамоми рӯи ҷаҳон амал мекунад ва он дар худ оқибатҳои ногуворро низ дошта метавонад. Ба андешаи баъзе афрод маҳалгароӣ ҷомеаро ба самти нобудиву парокандагӣ мекашад ва иддаи дигар даъво менамоянд, ки баръакс, маҳз маҳалгароӣ омили ватандӯстии миллӣ мегардад. Зеро агар шахс маҳалли худро, ки дар он ҷо зода шудаасту одаму одамгариро аз ҳамон ҷой омӯхтааст, дӯст дошта натавонад, ҳеҷ гоҳ миллату давлати худро дӯст нахоҳад дошт.

Саидҷаъфар Усмонзода, вакили Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии кишвар мегӯяд, ҳоло дар дунё давлате нест, ки ин зуҳурот набошад ва агар гӯем, ки ин зуҳурот ба пуррагӣ дар тамоми дунё несту дар мо ҳаст, ин дурӯғ аст. Ба ақидаи ӯ, маҳалгароиро Ваҳдати миллӣ решакан накард, вале таъсири хубе ба он расонида тавонист.

“Ваҳдат дар тарбияву якдилии мардум нақши созгоре бозид. Масалан, имрӯз духтари як минтақа ба дигар минтақа келин шуда меравад ва ин ҳам маҳз аз ваҳдату ягонагӣ ва ҳамдилии мо дарак медиҳад. Ин гуна хешутаборӣ дар байни халқ зиёд гардид”.

Ба ақидаи С. Усмонзода шиддате, ки пеш аз имзои созишнома буд, хеле паст шуд ва байни мардум боварӣ пайдо шуд.

- Инчунин, сокинони дигар минтақаҳо имрӯз байни ҳамдигар ширкатҳо месозанду додугирифти иқтисодӣ мекунанд. Баъди Ваҳдати миллӣ чизи бисёр хуб ин буд, ки аз тамоми манотиқи ҷумҳурӣ мардум ба шаҳри Душанбе омад. Мардуми Хатлону Рашт ва Суғду Бадахшон дар шаҳр фарзанд ба дунё оварданд ва кӯдаконе, ки дар шаҳри Душанбе таваллуд шудаву ба воя расидаанд, асосан маҳал надоранд. Бояд дигар ҷавонон аз ин ҷавонон ибрат бигиранд”, - илова намуд вакили парлумон С. Усмонзода.

Бояд гуфт, ки воқеан ҳам “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ” яке аз он санадҳоест, ки тавонист мардуми тоҷикро ба ҳам ҷамъ оварад. Дар баробари ин, тавонист, ки шиддати маҳалгароие, ки қаблан миёни мардуми тоҷик ба авҷи аъло расида буд, паст намояд.

Имрӯз бо боварии комил метавон гуфт, ки Ваҳдати миллӣ дар таҳкими минтақаҳо ва решакан кардани маҳалгароӣ нақши боризе дошт ва хоҳад дошт. Ва ин ҳама аз якдиливу якмаромии мо – халқи тоҷик вобастагии калон дорад. Қадамҳои нахустин аз ҷониби Сарвари давлат гузошта шуд ва мо тамоми шаҳрвандонро зарур аст, ки якдилона ба ин зуҳурот боз ҳам мубориза барем.