СИЁСАТ
Сешанбе 30 Апрел 2024 03:20
Чанде пеш банда шакли вазнини бемории сироятии коронавирусро аз сар гузаронидам ва вақтҳои охир атрофи сабабҳои пайдоиш ва густариши ин беморӣ, пешгирии он ва тавонмандии низоми ҳифзи тандурустии кишвар маводи зиёд, ҳамчунин матлабҳои иғвогарона аз хориҷи кишвар ба нашр расид. Ин вазъ маро чун табиб, ташкилотчии соҳаи тандурустӣ ва педагог бетараф нагузошт. Зарур донистам, ки андешаҳои худро дар ин мавзуъ пешкаш намоям.
Тавре ҳамагон огоҳанд, нахустин ҳодисаи сироятёбӣ аз ин вирус аввали соли равон дар музофоти Уҳони кишвари Чин ва нахустин мавриди сироят дар Аврупо моҳи феврал ба қайд гирифта шуд. То даҳаи якуми моҳи марти соли ҷорӣ вабо 14 кишвари ҷаҳонро фаро гирифт ва беш аз 118 ҳазор нафар одамон сироят ёфта, аз ин миқдор 4 ҳазор нафар вафот карданд. Дар натиҷа, Созмони ҷаҳонии тандурустӣ аз 11-уми марти соли 2020 вабои COVID-19-ро дар сатҳи ҷаҳонӣ эълон намуда, тамоми кишварҳои дунёро ба муқовимат бо ин беморӣ даъват кард.
Стратегияҳои пешгирифтаи ниҳодҳои давлатӣ асосан ду навъи муборизаро пешбинӣ кардаанд:
- якум, равиши меъёрии зиддивабоӣ дар асоси стратегияи пешгирикунанда, ки аз тарафи аксари кишварҳои соҳиби иқтисодиёти пешрафта пазируфта шуд;
- дуюм, шакли шведию беларусӣ, ки аз маҷмӯи тадбирҳои маҳдудсозии нарм иборат буда, ташаккули эҳтимолии иммунитети ҷамъӣ ё популятсиониро пешбинӣ мекунад.
Коршиносону таҳлилгарон раванди паҳншавии сирояти коронавирусро шартан ба марҳилаи чинӣ (декабри соли 2019 то январи соли 2020) ва давраи аврупоӣ (аз 20 феврали соли 2020 то имрўз) тақсим мекунанд. Агар дар марҳилаи чинӣ бо андешидани тадбирҳои хеле муассир беморӣ дар муҳлати кӯтоҳе поин шуда бошад, аммо марҳилаи аврупоӣ ба вазъияти иҷимоиву иқтисодии ин кишварҳо зарбаи шадиде ворид гашт, ки ҳолати давлатҳои аврупоӣ танҳо дар миёнаҳои моҳи июни соли ҷорӣ рў ба беҳбудӣ овард. Дар баъзе кишварҳо мавҷи дуюми ин бемории ҳамагир ба қайд гирифта шудааст ва имрўз бо назардошти омилҳои зиёд пешбинии рушди вазъият номумкин мебошад.
Вабои коронавирус ба равандҳои иҷтимоиву иқтисодӣ ва сиёсии кишварҳои Осиёи марказӣ низ таъсири ҷиддӣ гузошт. Табиист, ки ҳар як кишвари минтақа бо назардошти сатҳи таҳдиди фарогирии беморӣ дар қаламрави худ барои пешгирӣ ё маҳдудсозии паҳншавии он тадбирҳои муассирро рӯйи даст гирифт. Роҳбарияти Ҷумҳурии Тоҷикистон низ бо назардошти вазъи воқеии эпидемиологӣ дар кишвар моҳи феврали соли 2020 Ситоди ҷумҳуриявии муқовимат ба паҳншавии бемории коронавирусро таъсис дод. Илова бар ин, худи ҳамон моҳ бо ҷалби кормандони соҳаи тиб корҳои тарғиботиву иттилоърасонӣ ва огоҳсозии аҳолӣ аз усулҳои ҳифозат аз сироятёбӣ аз ин беморӣ ба роҳ монда шуда, аз аввали моҳи март барои баргузории чорабиниҳои оммавӣ маҳдудиятҳои муайян ҷорӣ гардид.
Бемории коронавирус ба Тоҷикистон нисбат ба кишварҳои дигари минтақа дертар расид. Ин ҳолат қисман ба кам будани шумораи аҳолии шаҳрҳо ва сатҳи ҷаҳонишавии онҳо низ вобастагӣ дошт. Бо вуҷуди ин, бо назардошти суръати паҳшавии бемории ҳамагир, бо қарори ҳамоҳангшудаи ситоди ҷумҳуриявӣ назорати беҳдоштӣ, карантинӣ ва муҳоҷиратӣ дар ҳамаи нуқтаҳои сарҳадӣ пурзӯр карда, дар гузаргоҳҳо бунгоҳҳои тиббӣ ва карантинӣ таъсис дода шуданд. Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии Ҷумҳурии Тоҷикистон як қатор чорабиниҳоро доир ба маҳдудсозии робитаҳои ҳавоӣ бо кишварҳои дигар ва мустаҳкам кардани захираҳои доруворӣ ва воситаҳои беҳдоштиву гигиенӣ андешида, амалӣ намуд. Як қатор муассисаҳои тиббӣ дар минтақаҳо ва пойтахти кишвар барои қабули афроди эҳтимолан сироятёфта ва ҷудо кардани шахсони дар тамос қарордошта муайян ва омода карда шуданд. Аз 20 марти соли 2020 робитаҳои ҳавоиии байналмилалӣ пурра қатъ карда шуд ва муоинаи суроғавии шахсони гумонбар ба бемории коронавирус шурӯъ гардид. Аз 30 апрели соли ҷорӣ дар кишвар 15 ҳодисаи сироятёбӣ бо коронавирус ошкор гардид ва ба таври расмӣ мавҷудияти ин беморӣ эълон карда шуд.
Дар ҳамин рӯз дар ҷаласаи Ҳукумати кишвар Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои пурзӯр кардани мубориза бо бемории коронавирус, махсусан, доир ба риояи ҳатмии қоидаҳои беҳдоштиву гигиенӣ, поксозии кӯчаву маҳаллаҳо, бурдани корҳои ташвиқотиву тарғиботӣ дар бобати огоҳсозии мардум дастуру супоришҳои қатъӣ доданд. Баъдан таътили тобистонаи донишҷӯёни мактабҳои олӣ, қатъи дарсу машғулиятҳо дар мактабҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ ва кӯдакистонҳо, намозҳои ҷамоат дар масҷидҳо ва ғайра эълон карда шуд.
Тоҷикистон дар стратегияи мубориза бо бемории ҳамагири коронавирус маҷмӯи маҳдудиятҳои камеро, ки ба шакли шведӣ-беларусӣ наздиктар буд, қабул кард. Ин имкон дод, ки тадбирҳои беҳдоштиву гигиенӣ ва тиббӣ ҳамзамон бо идомаи кору фаъолияти сохторҳои асосӣ - соҳаи кишоварзиву саноатӣ роҳандозӣ шавад. Албатта, чунин тарзи амал вокуниши муғризонаи баъзе доираҳо, "фарзандон" ва "дӯстон"-и Тоҷикистонро дар хориҷи кишвар ба амал овард. Лек ба ақидаи камина, чунин мавқеъгирӣ барои кишвари мо дурусту хирадмандона буд ва он то дараҷаи муайян паҳншавии коронавирус ва воҳимаву таҳлукаи мардумро пешгирӣ намуда, пастравии иқтисодиётро нигоҳ дошт ва муҳимтар аз он, имконият дод, ки соҳаҳои кишоварзӣ ва истеҳсолӣ фаъолият намоянд.
Бояд тазаккур дод, ки тибқи омори расмӣ дар 6 моҳи соли 2020 маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ (ММД) дар кишвар 3,5% (соли 2019 - 7,5%) зиёд гардид, ҳол он ки Хазинаи байналмилалии асъор коҳиши иқтисодии Тоҷикистонро то 2% дар охири сол пешбинӣ карда буд. Дар чунин шароит маҳсулоти саноатӣ 9,2% ва кишоварзӣ 8,2% афзоиш ёфт.
Ба замми ин, бо тафовут аз сарварони бисёр кишварҳо Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин давраи мураккаб намунаи устувории шахсӣ нишон дода, бо боздид аз минтақаҳои гуногуни кишвар ва мулоқот бо аҳолӣ руҳияи воҳима ва таҳлукаро дар ҷомеа аз байн бурд. Дар ин замина, мутаассифона, то ба ҳол мухолифони давлати мо дар робита бо баргузории ҷашни Наврӯз дар вилояти Суғд ҳамлаҳои фитнаангезӣ мекунанд. Ман бо ташаббуси шахсии худ дар ин ҷашни бошукўҳ ширкат доштам, шодиву хушбинии мардумро бо чашмони худ мушоҳида кардам. Тасаввур намудан душвор буд, ки чӣ гуна метавонистем ин ҷашни миллиро, ки моҳҳо пеш аз зуҳури коронавирус тарҳрезӣ ва омодашуда буд, барҳам занем. Дар чунин вазъият танқид ва шарҳу тавзеҳоти иғвогаронаи тадбирҳои пешгирифта аз хориҷи кишвар, бешубҳа, бо мақсади фитнаандозӣ ва ба вуҷуд овардани нооромӣ миёни аҳолӣ ва беэътиборсозии кӯшишҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар мубориза бо коронавирус роҳандозӣ шуда буд. Аммо вақт дурустии роҳи интихобшударо собит сохт.
Мутаассифона, мушоҳида мешавад, ки бисёре аз одамон, ҳатто нафарони ботаҷрибаву рӯзгордида ҳангоми арзёбии вазъи коронавирус ва самаранокии тадбирҳои роҳандозишуда ба хулосаҳои содаю ғайриилмӣ такя мекунанд. Бешубҳа, дар давраҳои аввали омодагӣ ва амалисозии дастуру супоришҳои Сарвари давлат шитобзадагӣ ва набуди тактикаи зарурӣ аз ҷониби баъзе сохторҳои давлатӣ ҷой доштанд. Аммо имрӯз ба таври қотеъ исбот шудааст, ки нишондодҳои асосии самаранокии мубориза бо коронавирус дар марҳалаи вабо муҳлати паст кардани суръати ҳаррӯзаи паҳншавии бемории ҳамагир дар кишвар баъд аз "таркиш" мебошад. Масалан, ин нишондиҳанда дар авҷи вабо дар Эрон дар рӯзи 13-ум, дар Арабистони Саудӣ дар рӯзи 21-ум, дар Аргентина дар рӯзи 26-ум, дар Русия дар рӯзи 56-ум ба даст омад. Дар Тоҷикистон авҷи вабо ба 13-уми май (103 бемор ва баъдан ба 211 бемор) ва оғози коҳиши афзоиши беморӣ ба 30 май рост омад. Яъне, дар 17 рўз мо ба камшавии суръати рушди беморӣ ноил гаштем, ки нишондиҳандаи самаранокии тадбирҳои ҳамоҳангшуда мебошад.
Бояд гуфт, ки дар баъзе доираҳои муайяни ҷомеаи мо фарҳанги сиёсии номафҳуме ташаккул ёфтааст, ки бевосита ба Президенти кишвар ва раиси Ҳукумат рабт дода мешавад. Гарчанде чунин бемасъулиятӣ аз ҷониби иҷрокунандаи сатҳи сеюм ва чаҳорум содир шуда бошад ҳам. Дар робита ба ин қазия мехоҳам чунин мисоли ҳаётиро оварам. Дар ИМА як шогирди банда кору зиндагӣ мекунад, ки ба таври мунтазам маро аз вазъи вабо, акнун қариб аз назорат хориҷшудаи коронавирус дар он кишвар огоҳ месозад. Масалан, ҳамсояи сиёҳпўсти ў ба бемории коронавирус гирифтор шуда, пас аз ду ҳафтаи муолиҷа дар бемористон ба хона бармегардад. Беморхона ҳаққи табобат ва хизмати тиббии ӯро 400 ҳазор долари ИМА ҳисоб карда, ба вай харҷнома ирсол медорад. Бечора пас аз чанд соати дарёфти ин санад аз сактаи дил вафот мекунад. Алҳол хешовандон ва пайвандони ӯ роҳбарияти беморхонаро ба додгоҳ кашидаанд, ки ин дар он ҷо амали маъмулист. Агар баъзе "дӯстон"-и мо чунин маълумоте дар даст медоштанд, дарҳол ҳокимияти олииро ба садҳо гуноҳ айбдор менамуданд. Чуноне ки имрўз аз фоҷиаи инсонӣ ҳангома месозанд, ки дар Тоҷикистон аз коронавирус 8 генерал, шоирон, духтурон ва ғайра вафот карданд...
Коронавирус ва ташкили тадбирҳо доир ба пешгирии он сатҳи тавоноии системаи ҷории тандурустӣ ва ҳифзи сиҳатии оммаи аксари кишварҳои ҷаҳонро ба таври равшан нишон дод. Ин беморӣ бо "рафтор"-и худ, пеш аз ҳама, кишварҳои рушдёфта ва низоми тандурстии онҳоро ғофилгир кард. То ҷое, ки имрўз сабабҳои сатҳи баланди беморшавӣ ва вафоти одамон дар давлатҳои пешрафтаи Аврупо, ИМА, Русия ва Эрон шарҳи дақиқи худро наёфтааст.
Бояд эътироф намуд, ки бо вуҷуди қарорҳои пешгирикунандаи ситоди ҷумҳуриявӣ, дар кишвари мо низ дар марҳилаи аввал Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ ва сохторҳои он дар кори мубориза бо ин беморӣ натавонистанд омодагии ҳаматарафаи тамоми сохторҳои марбутаро ба ҳуҷуми шиддатноки он таъмин намоянд. Надонистани пайдоиши беморӣ, рамзи генетикӣ, қонунмандии рушд ва набудани протоколҳои ташхис ва муолиҷа, дар марҳалаи аввал кори ҳайати кормандони тибро ба душворӣ мувоҷеҳ сохт. Дар масъалаи технологӣ, беҳдоштӣ ва таъмини воситаҳои муҳофизатӣ низ мушкилоти ҷиддӣ пеш омад. Бо вуҷуди ин, кормандони тиб хусусиятҳои рафтори ин бемориро батадриҷ аз худ карда, дар шароити душвортарин ба беморон ёрии тиббӣ расониданд. Бояд тазаккур дод, ки сохторҳои тандурустии бисёре аз кишварҳои ҷаҳон, аз ҷумла кишварҳои "радаи аввал", ноомодагии худро ба беморӣ нишон доданд. Дар умум, дар чунин марҳилаи душвори зиндагии мардум, ҳампешагони ман рисолати худро бо шарофат ва салоҳият ба ҷой оварданд. Мутаассифона, як зумра пизишкон ва кормандони сатҳи миёнаи тиббӣ ҳангоми иҷрои вазифа қурбонии коронавирус шуданд. Ёдашон ба хайр.
Меъёри муҳими дигари арзёбии тамоюли мубориза бо ин беморӣ ва самаранокии он миқдор ва афзоиши беморшавӣ ва вафоти одамон ба шумор меравад. Дар рӯзи таҳияи ин мавод шумораи умумии беморон дар ҷумҳурӣ 6741 нафар, зиёдшавии ҳаррӯза 40-50 бемор, фавт дар умум 56 нафар ё 0,83%-ро ташкил медод.
Аз таҳлили муқоисавӣ маълум шуд, ки дар миқёси минтақа дар кишвари мо сатҳи сироятёбӣ аз коронавирус аз ҳама пасттар аст. Муқоисаи сатҳи фавти беморон дар Тоҷикистон бо кишварҳои дигар чунин мебошад: фоизи марг аз ин беморӣ дар Қирғизистон –1,32%, Қазоқистон–0,56% ва Ӯзбекистон–0,49% буда, дар кишварҳои пешрафта ин нишондод аз 2,5% (Туркия) то 15% (Британия)-ро ташкил медиҳад. Албатта, бисёре аз муҳаққиқон низ мавҷудияти баъзе камбуду иштибоҳҳо дар омори беморон ва фавтидагонро инкор намекунанд. Маҳз бо назардошти ҳолатҳои қаллобӣ дар атрофи омори ин нишондиҳандаҳо, Созмони ҷаҳонии тандурустӣ ва Юнисеф тавсия медиҳанд, ки фақат аз маълумоти манбаъҳои расмӣ истифода карда шавад.
Бемории COVID–19, ки дар охири соли 2019 дар кишвари Чин пайдо шуд ва дар баҳори соли 2020 қариб ба тамоми минтақаҳои ҷаҳон паҳн гардид, барои низомҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоии кишварҳои ҷаҳон, хусусан соҳаи тандурустии онҳо, аз ҷумла барои Тоҷикистон ба имтиҳони устуворӣ табдил шуд. Бо тафовут аз кишварҳои дигар ҳангоми вабо се кишвар (Шветсия, Беларус ва Тоҷикистон) сиёсати давлатии худро дар мубориза бо коронавирус дар шакли ҷорӣ накардани карантини сахт ва маҳдудияти рафтуомади шаҳвандон ва дар айни замон, риояи тадбирҳои профилактикӣ муайян кардаанд. Агар дар кишвари Шветсия идеологи чунин сиёсат сардухтури беморхонаи сироятии он давлат Андерс Тегнелл, ки ба шахсияти маъруф табдил ёфтааст, бошад, дар кишвари мо чунин сиёсат зери роҳбарии бевоситаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон татбиқ гашт.
Масъалаи мазкур ҳатто корношоямии ниҳодҳои глобалӣ ва баръакси он, масъулиятшиносии баланди сохторҳои миллиро нишон дод. Равиши Тоҷикистон нишон дод, ки дар шароти буҳронҳои воқеӣ касбият ва масъулиятшиносӣ дар ҳамаи сатҳҳо назар ба ҷанбаи таблиғотию идеологӣ мақоми ҳалкунанда ва асосӣ дорад. Маҳз аз ин назар, дар натиҷаи стратегияи дурусти мубориза, ки Президенти кишвар ва Ҳукумати мамалакат пеш гирифтанд, мардуми мо ба воҳимаву таҳлука наафтода, бо риояи аслҳои сегона (беҳдошти шахсӣ, истифодаи ниқоби тиббӣ ва фосилаи иҷтимоӣ) ва қоидаҳои пешгирии вабо, низоми тандурустӣ зуд ба равиши дар аввал ноошнои мубориза бо коронавирус мутобиқ гардид ва имрӯзҳо мо тавонистем шиддати бемориро коҳиш дода, вазъи устувори эпидемиологиро таъмин намоем. Ҳамин тавр, дар натиҷаи ҳамкории масъулонаи давлат ва мардум интизориҳои мухолифини комёбиҳои давлат бароварда нашуд. Ба назари донишмандони аксари марказҳои машҳури ҷаҳон, пешгўии дурнамои инкишоф ва раванди ин вазъият ҳанӯз номумкин аст, аммо башарият бояд ба ҳама гуна шаклҳои инкишофи он омода бошад. Бояд ногузир бо ин воқеият созиш кард, ки дар оянда байни тадбирҳои зиддиэпидемиологӣ ва арзишҳои зиндагонии рўзмарра ҳамоҳангии мавзун эҷод шавад, зеро зиндагӣ бо коронавирус ҷузъе аз фарҳанги нави ҳаёти ҷомеа хоҳад буд. Яъне, дар вазъияти нав вазифаҳои тактикии танзиму давоми зиндагӣ тағйир наёфта, балки онҳо дар шароити воқеиятҳои шадидтар ва талошҳо барои бартарии вазъ дар соҳаи тандурустӣ ва бартарафсозии паёмадҳои иқтисодии вабо амалӣ мегарданд.
Ҳамин тавр, барои ба эътидол омадани вазъияти сироятӣ, пешгирӣ аз воҳимаю таҳлука дар байни аҳолӣ, роҳ надодан ба буҳрони иҷтимоиву суқути иқтисодӣ, коҳиши босуръати сатҳи сироятёбӣ ва фавти инсонҳо ва муттаҳид намудани зарфиятҳо ва талошҳо барои мубориза бо вабо дар Тоҷикистон рафтори масъулиятшиносонаи шаҳрвандон ва ҳамкории муассири давлат ва мардум дар заминаи эътимоди баланди аҳолӣ ба стратегияи пешгирифтаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон нақши ҳалкунанда бозид. Дар чунин марҳилаи барои таърих ва башар бисёр ҳассос, шубҳае нест, ки чунин дастовард комёбии бузурги давлат ва мардуми Тоҷикистон маҳсуб меёбад.
Ҷ. САНГИНОВ,
профессор
Тавре ҳамагон огоҳанд, нахустин ҳодисаи сироятёбӣ аз ин вирус аввали соли равон дар музофоти Уҳони кишвари Чин ва нахустин мавриди сироят дар Аврупо моҳи феврал ба қайд гирифта шуд. То даҳаи якуми моҳи марти соли ҷорӣ вабо 14 кишвари ҷаҳонро фаро гирифт ва беш аз 118 ҳазор нафар одамон сироят ёфта, аз ин миқдор 4 ҳазор нафар вафот карданд. Дар натиҷа, Созмони ҷаҳонии тандурустӣ аз 11-уми марти соли 2020 вабои COVID-19-ро дар сатҳи ҷаҳонӣ эълон намуда, тамоми кишварҳои дунёро ба муқовимат бо ин беморӣ даъват кард.
Стратегияҳои пешгирифтаи ниҳодҳои давлатӣ асосан ду навъи муборизаро пешбинӣ кардаанд:
- якум, равиши меъёрии зиддивабоӣ дар асоси стратегияи пешгирикунанда, ки аз тарафи аксари кишварҳои соҳиби иқтисодиёти пешрафта пазируфта шуд;
- дуюм, шакли шведию беларусӣ, ки аз маҷмӯи тадбирҳои маҳдудсозии нарм иборат буда, ташаккули эҳтимолии иммунитети ҷамъӣ ё популятсиониро пешбинӣ мекунад.
Коршиносону таҳлилгарон раванди паҳншавии сирояти коронавирусро шартан ба марҳилаи чинӣ (декабри соли 2019 то январи соли 2020) ва давраи аврупоӣ (аз 20 феврали соли 2020 то имрўз) тақсим мекунанд. Агар дар марҳилаи чинӣ бо андешидани тадбирҳои хеле муассир беморӣ дар муҳлати кӯтоҳе поин шуда бошад, аммо марҳилаи аврупоӣ ба вазъияти иҷимоиву иқтисодии ин кишварҳо зарбаи шадиде ворид гашт, ки ҳолати давлатҳои аврупоӣ танҳо дар миёнаҳои моҳи июни соли ҷорӣ рў ба беҳбудӣ овард. Дар баъзе кишварҳо мавҷи дуюми ин бемории ҳамагир ба қайд гирифта шудааст ва имрўз бо назардошти омилҳои зиёд пешбинии рушди вазъият номумкин мебошад.
Вабои коронавирус ба равандҳои иҷтимоиву иқтисодӣ ва сиёсии кишварҳои Осиёи марказӣ низ таъсири ҷиддӣ гузошт. Табиист, ки ҳар як кишвари минтақа бо назардошти сатҳи таҳдиди фарогирии беморӣ дар қаламрави худ барои пешгирӣ ё маҳдудсозии паҳншавии он тадбирҳои муассирро рӯйи даст гирифт. Роҳбарияти Ҷумҳурии Тоҷикистон низ бо назардошти вазъи воқеии эпидемиологӣ дар кишвар моҳи феврали соли 2020 Ситоди ҷумҳуриявии муқовимат ба паҳншавии бемории коронавирусро таъсис дод. Илова бар ин, худи ҳамон моҳ бо ҷалби кормандони соҳаи тиб корҳои тарғиботиву иттилоърасонӣ ва огоҳсозии аҳолӣ аз усулҳои ҳифозат аз сироятёбӣ аз ин беморӣ ба роҳ монда шуда, аз аввали моҳи март барои баргузории чорабиниҳои оммавӣ маҳдудиятҳои муайян ҷорӣ гардид.
Бемории коронавирус ба Тоҷикистон нисбат ба кишварҳои дигари минтақа дертар расид. Ин ҳолат қисман ба кам будани шумораи аҳолии шаҳрҳо ва сатҳи ҷаҳонишавии онҳо низ вобастагӣ дошт. Бо вуҷуди ин, бо назардошти суръати паҳшавии бемории ҳамагир, бо қарори ҳамоҳангшудаи ситоди ҷумҳуриявӣ назорати беҳдоштӣ, карантинӣ ва муҳоҷиратӣ дар ҳамаи нуқтаҳои сарҳадӣ пурзӯр карда, дар гузаргоҳҳо бунгоҳҳои тиббӣ ва карантинӣ таъсис дода шуданд. Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии Ҷумҳурии Тоҷикистон як қатор чорабиниҳоро доир ба маҳдудсозии робитаҳои ҳавоӣ бо кишварҳои дигар ва мустаҳкам кардани захираҳои доруворӣ ва воситаҳои беҳдоштиву гигиенӣ андешида, амалӣ намуд. Як қатор муассисаҳои тиббӣ дар минтақаҳо ва пойтахти кишвар барои қабули афроди эҳтимолан сироятёфта ва ҷудо кардани шахсони дар тамос қарордошта муайян ва омода карда шуданд. Аз 20 марти соли 2020 робитаҳои ҳавоиии байналмилалӣ пурра қатъ карда шуд ва муоинаи суроғавии шахсони гумонбар ба бемории коронавирус шурӯъ гардид. Аз 30 апрели соли ҷорӣ дар кишвар 15 ҳодисаи сироятёбӣ бо коронавирус ошкор гардид ва ба таври расмӣ мавҷудияти ин беморӣ эълон карда шуд.
Дар ҳамин рӯз дар ҷаласаи Ҳукумати кишвар Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои пурзӯр кардани мубориза бо бемории коронавирус, махсусан, доир ба риояи ҳатмии қоидаҳои беҳдоштиву гигиенӣ, поксозии кӯчаву маҳаллаҳо, бурдани корҳои ташвиқотиву тарғиботӣ дар бобати огоҳсозии мардум дастуру супоришҳои қатъӣ доданд. Баъдан таътили тобистонаи донишҷӯёни мактабҳои олӣ, қатъи дарсу машғулиятҳо дар мактабҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ ва кӯдакистонҳо, намозҳои ҷамоат дар масҷидҳо ва ғайра эълон карда шуд.
Тоҷикистон дар стратегияи мубориза бо бемории ҳамагири коронавирус маҷмӯи маҳдудиятҳои камеро, ки ба шакли шведӣ-беларусӣ наздиктар буд, қабул кард. Ин имкон дод, ки тадбирҳои беҳдоштиву гигиенӣ ва тиббӣ ҳамзамон бо идомаи кору фаъолияти сохторҳои асосӣ - соҳаи кишоварзиву саноатӣ роҳандозӣ шавад. Албатта, чунин тарзи амал вокуниши муғризонаи баъзе доираҳо, "фарзандон" ва "дӯстон"-и Тоҷикистонро дар хориҷи кишвар ба амал овард. Лек ба ақидаи камина, чунин мавқеъгирӣ барои кишвари мо дурусту хирадмандона буд ва он то дараҷаи муайян паҳншавии коронавирус ва воҳимаву таҳлукаи мардумро пешгирӣ намуда, пастравии иқтисодиётро нигоҳ дошт ва муҳимтар аз он, имконият дод, ки соҳаҳои кишоварзӣ ва истеҳсолӣ фаъолият намоянд.
Бояд тазаккур дод, ки тибқи омори расмӣ дар 6 моҳи соли 2020 маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ (ММД) дар кишвар 3,5% (соли 2019 - 7,5%) зиёд гардид, ҳол он ки Хазинаи байналмилалии асъор коҳиши иқтисодии Тоҷикистонро то 2% дар охири сол пешбинӣ карда буд. Дар чунин шароит маҳсулоти саноатӣ 9,2% ва кишоварзӣ 8,2% афзоиш ёфт.
Ба замми ин, бо тафовут аз сарварони бисёр кишварҳо Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин давраи мураккаб намунаи устувории шахсӣ нишон дода, бо боздид аз минтақаҳои гуногуни кишвар ва мулоқот бо аҳолӣ руҳияи воҳима ва таҳлукаро дар ҷомеа аз байн бурд. Дар ин замина, мутаассифона, то ба ҳол мухолифони давлати мо дар робита бо баргузории ҷашни Наврӯз дар вилояти Суғд ҳамлаҳои фитнаангезӣ мекунанд. Ман бо ташаббуси шахсии худ дар ин ҷашни бошукўҳ ширкат доштам, шодиву хушбинии мардумро бо чашмони худ мушоҳида кардам. Тасаввур намудан душвор буд, ки чӣ гуна метавонистем ин ҷашни миллиро, ки моҳҳо пеш аз зуҳури коронавирус тарҳрезӣ ва омодашуда буд, барҳам занем. Дар чунин вазъият танқид ва шарҳу тавзеҳоти иғвогаронаи тадбирҳои пешгирифта аз хориҷи кишвар, бешубҳа, бо мақсади фитнаандозӣ ва ба вуҷуд овардани нооромӣ миёни аҳолӣ ва беэътиборсозии кӯшишҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар мубориза бо коронавирус роҳандозӣ шуда буд. Аммо вақт дурустии роҳи интихобшударо собит сохт.
Мутаассифона, мушоҳида мешавад, ки бисёре аз одамон, ҳатто нафарони ботаҷрибаву рӯзгордида ҳангоми арзёбии вазъи коронавирус ва самаранокии тадбирҳои роҳандозишуда ба хулосаҳои содаю ғайриилмӣ такя мекунанд. Бешубҳа, дар давраҳои аввали омодагӣ ва амалисозии дастуру супоришҳои Сарвари давлат шитобзадагӣ ва набуди тактикаи зарурӣ аз ҷониби баъзе сохторҳои давлатӣ ҷой доштанд. Аммо имрӯз ба таври қотеъ исбот шудааст, ки нишондодҳои асосии самаранокии мубориза бо коронавирус дар марҳалаи вабо муҳлати паст кардани суръати ҳаррӯзаи паҳншавии бемории ҳамагир дар кишвар баъд аз "таркиш" мебошад. Масалан, ин нишондиҳанда дар авҷи вабо дар Эрон дар рӯзи 13-ум, дар Арабистони Саудӣ дар рӯзи 21-ум, дар Аргентина дар рӯзи 26-ум, дар Русия дар рӯзи 56-ум ба даст омад. Дар Тоҷикистон авҷи вабо ба 13-уми май (103 бемор ва баъдан ба 211 бемор) ва оғози коҳиши афзоиши беморӣ ба 30 май рост омад. Яъне, дар 17 рўз мо ба камшавии суръати рушди беморӣ ноил гаштем, ки нишондиҳандаи самаранокии тадбирҳои ҳамоҳангшуда мебошад.
Бояд гуфт, ки дар баъзе доираҳои муайяни ҷомеаи мо фарҳанги сиёсии номафҳуме ташаккул ёфтааст, ки бевосита ба Президенти кишвар ва раиси Ҳукумат рабт дода мешавад. Гарчанде чунин бемасъулиятӣ аз ҷониби иҷрокунандаи сатҳи сеюм ва чаҳорум содир шуда бошад ҳам. Дар робита ба ин қазия мехоҳам чунин мисоли ҳаётиро оварам. Дар ИМА як шогирди банда кору зиндагӣ мекунад, ки ба таври мунтазам маро аз вазъи вабо, акнун қариб аз назорат хориҷшудаи коронавирус дар он кишвар огоҳ месозад. Масалан, ҳамсояи сиёҳпўсти ў ба бемории коронавирус гирифтор шуда, пас аз ду ҳафтаи муолиҷа дар бемористон ба хона бармегардад. Беморхона ҳаққи табобат ва хизмати тиббии ӯро 400 ҳазор долари ИМА ҳисоб карда, ба вай харҷнома ирсол медорад. Бечора пас аз чанд соати дарёфти ин санад аз сактаи дил вафот мекунад. Алҳол хешовандон ва пайвандони ӯ роҳбарияти беморхонаро ба додгоҳ кашидаанд, ки ин дар он ҷо амали маъмулист. Агар баъзе "дӯстон"-и мо чунин маълумоте дар даст медоштанд, дарҳол ҳокимияти олииро ба садҳо гуноҳ айбдор менамуданд. Чуноне ки имрўз аз фоҷиаи инсонӣ ҳангома месозанд, ки дар Тоҷикистон аз коронавирус 8 генерал, шоирон, духтурон ва ғайра вафот карданд...
Коронавирус ва ташкили тадбирҳо доир ба пешгирии он сатҳи тавоноии системаи ҷории тандурустӣ ва ҳифзи сиҳатии оммаи аксари кишварҳои ҷаҳонро ба таври равшан нишон дод. Ин беморӣ бо "рафтор"-и худ, пеш аз ҳама, кишварҳои рушдёфта ва низоми тандурстии онҳоро ғофилгир кард. То ҷое, ки имрўз сабабҳои сатҳи баланди беморшавӣ ва вафоти одамон дар давлатҳои пешрафтаи Аврупо, ИМА, Русия ва Эрон шарҳи дақиқи худро наёфтааст.
Бояд эътироф намуд, ки бо вуҷуди қарорҳои пешгирикунандаи ситоди ҷумҳуриявӣ, дар кишвари мо низ дар марҳилаи аввал Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ ва сохторҳои он дар кори мубориза бо ин беморӣ натавонистанд омодагии ҳаматарафаи тамоми сохторҳои марбутаро ба ҳуҷуми шиддатноки он таъмин намоянд. Надонистани пайдоиши беморӣ, рамзи генетикӣ, қонунмандии рушд ва набудани протоколҳои ташхис ва муолиҷа, дар марҳалаи аввал кори ҳайати кормандони тибро ба душворӣ мувоҷеҳ сохт. Дар масъалаи технологӣ, беҳдоштӣ ва таъмини воситаҳои муҳофизатӣ низ мушкилоти ҷиддӣ пеш омад. Бо вуҷуди ин, кормандони тиб хусусиятҳои рафтори ин бемориро батадриҷ аз худ карда, дар шароити душвортарин ба беморон ёрии тиббӣ расониданд. Бояд тазаккур дод, ки сохторҳои тандурустии бисёре аз кишварҳои ҷаҳон, аз ҷумла кишварҳои "радаи аввал", ноомодагии худро ба беморӣ нишон доданд. Дар умум, дар чунин марҳилаи душвори зиндагии мардум, ҳампешагони ман рисолати худро бо шарофат ва салоҳият ба ҷой оварданд. Мутаассифона, як зумра пизишкон ва кормандони сатҳи миёнаи тиббӣ ҳангоми иҷрои вазифа қурбонии коронавирус шуданд. Ёдашон ба хайр.
Меъёри муҳими дигари арзёбии тамоюли мубориза бо ин беморӣ ва самаранокии он миқдор ва афзоиши беморшавӣ ва вафоти одамон ба шумор меравад. Дар рӯзи таҳияи ин мавод шумораи умумии беморон дар ҷумҳурӣ 6741 нафар, зиёдшавии ҳаррӯза 40-50 бемор, фавт дар умум 56 нафар ё 0,83%-ро ташкил медод.
Аз таҳлили муқоисавӣ маълум шуд, ки дар миқёси минтақа дар кишвари мо сатҳи сироятёбӣ аз коронавирус аз ҳама пасттар аст. Муқоисаи сатҳи фавти беморон дар Тоҷикистон бо кишварҳои дигар чунин мебошад: фоизи марг аз ин беморӣ дар Қирғизистон –1,32%, Қазоқистон–0,56% ва Ӯзбекистон–0,49% буда, дар кишварҳои пешрафта ин нишондод аз 2,5% (Туркия) то 15% (Британия)-ро ташкил медиҳад. Албатта, бисёре аз муҳаққиқон низ мавҷудияти баъзе камбуду иштибоҳҳо дар омори беморон ва фавтидагонро инкор намекунанд. Маҳз бо назардошти ҳолатҳои қаллобӣ дар атрофи омори ин нишондиҳандаҳо, Созмони ҷаҳонии тандурустӣ ва Юнисеф тавсия медиҳанд, ки фақат аз маълумоти манбаъҳои расмӣ истифода карда шавад.
Бемории COVID–19, ки дар охири соли 2019 дар кишвари Чин пайдо шуд ва дар баҳори соли 2020 қариб ба тамоми минтақаҳои ҷаҳон паҳн гардид, барои низомҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоии кишварҳои ҷаҳон, хусусан соҳаи тандурустии онҳо, аз ҷумла барои Тоҷикистон ба имтиҳони устуворӣ табдил шуд. Бо тафовут аз кишварҳои дигар ҳангоми вабо се кишвар (Шветсия, Беларус ва Тоҷикистон) сиёсати давлатии худро дар мубориза бо коронавирус дар шакли ҷорӣ накардани карантини сахт ва маҳдудияти рафтуомади шаҳвандон ва дар айни замон, риояи тадбирҳои профилактикӣ муайян кардаанд. Агар дар кишвари Шветсия идеологи чунин сиёсат сардухтури беморхонаи сироятии он давлат Андерс Тегнелл, ки ба шахсияти маъруф табдил ёфтааст, бошад, дар кишвари мо чунин сиёсат зери роҳбарии бевоситаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон татбиқ гашт.
Масъалаи мазкур ҳатто корношоямии ниҳодҳои глобалӣ ва баръакси он, масъулиятшиносии баланди сохторҳои миллиро нишон дод. Равиши Тоҷикистон нишон дод, ки дар шароти буҳронҳои воқеӣ касбият ва масъулиятшиносӣ дар ҳамаи сатҳҳо назар ба ҷанбаи таблиғотию идеологӣ мақоми ҳалкунанда ва асосӣ дорад. Маҳз аз ин назар, дар натиҷаи стратегияи дурусти мубориза, ки Президенти кишвар ва Ҳукумати мамалакат пеш гирифтанд, мардуми мо ба воҳимаву таҳлука наафтода, бо риояи аслҳои сегона (беҳдошти шахсӣ, истифодаи ниқоби тиббӣ ва фосилаи иҷтимоӣ) ва қоидаҳои пешгирии вабо, низоми тандурустӣ зуд ба равиши дар аввал ноошнои мубориза бо коронавирус мутобиқ гардид ва имрӯзҳо мо тавонистем шиддати бемориро коҳиш дода, вазъи устувори эпидемиологиро таъмин намоем. Ҳамин тавр, дар натиҷаи ҳамкории масъулонаи давлат ва мардум интизориҳои мухолифини комёбиҳои давлат бароварда нашуд. Ба назари донишмандони аксари марказҳои машҳури ҷаҳон, пешгўии дурнамои инкишоф ва раванди ин вазъият ҳанӯз номумкин аст, аммо башарият бояд ба ҳама гуна шаклҳои инкишофи он омода бошад. Бояд ногузир бо ин воқеият созиш кард, ки дар оянда байни тадбирҳои зиддиэпидемиологӣ ва арзишҳои зиндагонии рўзмарра ҳамоҳангии мавзун эҷод шавад, зеро зиндагӣ бо коронавирус ҷузъе аз фарҳанги нави ҳаёти ҷомеа хоҳад буд. Яъне, дар вазъияти нав вазифаҳои тактикии танзиму давоми зиндагӣ тағйир наёфта, балки онҳо дар шароити воқеиятҳои шадидтар ва талошҳо барои бартарии вазъ дар соҳаи тандурустӣ ва бартарафсозии паёмадҳои иқтисодии вабо амалӣ мегарданд.
Ҳамин тавр, барои ба эътидол омадани вазъияти сироятӣ, пешгирӣ аз воҳимаю таҳлука дар байни аҳолӣ, роҳ надодан ба буҳрони иҷтимоиву суқути иқтисодӣ, коҳиши босуръати сатҳи сироятёбӣ ва фавти инсонҳо ва муттаҳид намудани зарфиятҳо ва талошҳо барои мубориза бо вабо дар Тоҷикистон рафтори масъулиятшиносонаи шаҳрвандон ва ҳамкории муассири давлат ва мардум дар заминаи эътимоди баланди аҳолӣ ба стратегияи пешгирифтаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон нақши ҳалкунанда бозид. Дар чунин марҳилаи барои таърих ва башар бисёр ҳассос, шубҳае нест, ки чунин дастовард комёбии бузурги давлат ва мардуми Тоҷикистон маҳсуб меёбад.
Ҷ. САНГИНОВ,
профессор
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед