ҶОМЕА
Душанбе 11 Ноябр 2024 12:44
Рӯз аз рӯз вазъи ҷаҳон мураккабтару печидатар гардида истодааст. Коршиносони минтақа ва ҷаҳон чунин вазъро пешгӯинашаванда арзёбӣ мекунанд. Дар чунин вазъи печида таъмини амнияти иттилоотӣ яке аз бахшҳои муҳими давлатҳо ба шумор меравад ва ҳар як давлат кӯшиш мекунад, ки дар ин самт корро ҷоннок намояд. Вобаста ба талоши давлатҳо барои таъмини амнияти иттилоотӣ, ҳамбастагии он бо амнияти миллӣ ва муҳиммияти он бо Силмон Мавлоназаров, мудири кафедраи технологияи иттилоотӣ ва амнияти иттилоотии Академияи идоракунии давлатии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон суҳбате анҷом додем, ки фишурдаи онро пешкаш менамоем.
- Давоми солҳои соҳибистиқлолӣ кадом қонунҳое дар ин самт рӯи кор омаданд, ки маҳз корро дар ин бахш ҷоннок намуд?
- Аз аввали солҳои 2000-ум бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон як қатор санадҳои муҳим дар самти таъмини амнияти иттилоотии кишвар ба тасвиб расиданд. Аз ҷумла, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи иттилооткунонӣ” (аз 06.08.2001), Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи иттиллоот” (аз 10.05.2002), Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи ҳифзи иттилоот” (аз 02.12.2002), Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи имзои электронии рақамӣ” (аз 30.07.2007), Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи криптография” (03.12.2012), Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма” (аз 19.03.2013), Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи сирри давлатӣ” (аз 26.06.2014), Консепсияи амнияти иттилоотии Ҷумҳурии Тоҷикистон (аз 07.11.2003), Консепсияи сиёсати давлатии иттилоотии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз (30.04.2008) ва ғайра аз санадҳои муҳиме мебошанд, ки дар робита ба ҳифз ва таъмини амнияти иттилоотӣ ба тасвиб расиданд.
- Дар шароити имрӯз амнияти иттилоотии кишварро чӣ гуна арзёбӣ мекунед?
- Амнияти миллии кишварҳо ва ҷаҳон аз амнияти иттилоотӣ вобас-тагии амиқ дорад. Ба таври дигар гӯем, амнияти миллӣ ва амнияти иттилоотӣ ба ҳам занҷири сарбасареро мемонанд, ки бе ҳамдигар буда наметавонанд. Дар умум таъмини амнияти иттилоотии кишвар имрӯз муътадил аст, аммо дар ин самт аз пештара бештар фаъол будан лозим аст, зеро вазъи имрӯзаи ҷаҳон хеле тағйирёбанда ва мушкил гардидааст.
- Таъмини амнияти миллӣ то кадом андоза ба таъмини амнияти иттилоотӣ вобастагӣ дорад?
- Агар давлат амнияти сартосариро таъмин накунад, иттилооти бардурӯғ яку якбора паҳн шуда, дар натиҷа бесуботӣ ба миён хоҳад омад. Лекин амнияти миллӣ, ки таъмин аст, чунин овозаҳо сари вақт пешгирӣ карда мешаванд. Масалан, сомонаҳое, ки мехостанд бар зидди давлат кор бикунанд, пеш аз оқибатҳои зарароварашон онҳо пайгирӣ карда шуда, аз ҷониби Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон баста шуданд. Агар чунин сомонаҳои ифротӣ имрӯз фаъол мебуданд, ба амнияти миллӣ зарбаи хеле пурбор мезаданд. Аз ин хотир, метавон гуфт, ки маҳз таъмини амнияти миллист, ки амнияти иттилоотӣ ба таври зарурӣ таъмин карда шудааст.
- Иттилоот то кадом андоза метавонад кишвареро ба бесуботи оварда расонад?
- Паҳн намудани маълумоти беасос боиси норозигии мардум ба сиёсати пешгирифтаи давлат ва ҳукумат гашта, он метавонад оқибат кишвареро ба бесуботӣ бурда расонад. Иттилооти бардурӯғ ба ҷавонон таъсири бад расонида, дар онҳо мафкураи носолим ва дурушт- ро нисбат ба ҳокимияти сиёсии кишвар ташаккул медиҳад ва дар натиҷа дилхоҳ кишвар метавонад ба нооромӣ мувоҷеҳ шавад. Агар ҳамин гуна иттилоот пайваста паҳн гарданду пеши роҳи чунин хабарҳо гирифта нашавад, дар натиҷа бесуботӣ ба миён меояд.
- Шумо дар боло аз хабарҳои носаҳеҳ ёдоварӣ намудед. Ба андешаи шумо имрӯз чӣ бояд кард, то мардум дар шабакаҳои иҷтимоӣ аз хабарҳои носаҳеҳ саривақт огаҳӣ пайдо намоянд ва чунин хабарҳоро мутолиа накарда, онҳоро ҳамчун манбаи боэътимод қабул накунанд?
- Якум, сари дурустии хабар андеша кардан лозим аст. Бояд андеша кард, ки ҳамин маводе, ки паҳн карда шудааст, пеш аз ҳама онро кӣ ва бо кадом мақсад навиштааст. Дигар ин ки оё чунин хабарҳоро хабаргузориҳои расмӣ ва боэътимод паҳн кардааст ё гурӯҳҳои манфиатдор. Мутаассифона, баъзе аз шаҳрвандон хабаргузории АМИТ “Ховар” ва дигар сомонаҳои расмиро намедонанд. Барои пешгирӣ аз хабарҳои бардурӯғ ва зарари он ба афкори умум ба мардум фаҳмонда шавад, ки хабарҳои расмии саҳеҳро аз куҷо бояд дастрас намоянд. Дар шабакаҳои иҷтимоӣ, бояд тамоми ВАО-и кишвар роҷеъ ба ин корҳои тарғиботӣ гузаронанд, то шаҳрвандон донанд, ки хабарҳои боэътимодро аз куҷо мутолиа кардан лозим аст. Дар ин сурат метавонем пеши роҳи паҳн ва хатарҳои хабарҳои носаҳеҳро гирем.
- Гурӯҳҳои террористӣ ва экстремистӣ дар шабакаҳои иҷтимоӣ то рафт маълумотҳои носаҳеҳ ва иғвоангезандаро паҳн карда истодаанд. Вобаста ба пешгирии хатарҳои иттилоотии чунин гурӯҳҳо чӣ корҳо бояд анҷом дода шавад?
- Дар шароити имрӯзаи ҷаҳон мубориза алайҳи гурӯҳҳои террористӣ ва экстремистӣ яке аз вазифаҳои аввалиндараҷаи давлат ба ҳисоб меравад. Дар кишвари мо низ барои пешгирӣ аз иттилооти носаҳеҳ ва ба афкори ҷавонони мо хатарзо, ки аз ҷониби чунин гурӯҳҳо паҳн мегардад, пайваста муборизаҳои ҷавобӣ бурда мешавад. Аммо дар ин самт бояд бештар зиёиёну донишмандон фаъол бошанд. Зеро хатари иттилооти чунин гурӯҳҳоро маҳз чунин нафарони ҷаҳонбину ояндабин бо далелҳои раднопазир метавонанд ба ҷавонон равшан созанд. Агар ҳар як зиёӣ ва донишманд дар ин самт бетарафӣ зоҳир накарда, дар муқобили маълумотҳои бедалели онҳо ҷавобҳои лозимаро пешниҳод намояд, хатари чунин гурӯҳҳо бартараф карда мешавад ва дар натиҷа зарари чунин иттилоот кам мегардад.
- Ба ҷуз зиёиён дар таъмини амнияти иттилоотӣ боз киҳо нақш доранд?
- Дар таъмини амнияти иттилоотӣ ҳар як шаҳрванди кишвар нақш дорад. Хонандаи мактаби миёна, ки дохили интернет мешавад, ҳатман дар таъмини амнияти иттилоотӣ нақши худро дорад. Ӯ метавонад, ки ба хабарҳои иғвоангезона ва халалдоркунандаи амнияти иттилоотӣ ҷавоби худ-ро бинависад ва дурӯғи гурӯҳҳои бадхоҳро рӯи об барорад.
- Оё мо метавонем дар ин самт блогеронро низ ҷалб созем?
- Кори блогерони мо бештар характери тиҷоратӣ дорад. Дар шароити имрӯз блогеронро ба корҳои муаррифии ватанамон ва маконҳои сайёҳӣ ҷалб кунем хубтар аст, зеро саҳми онҳо дар таъмини амнияти иттилоотӣ ва паҳн намудани иттилооти лозима наонқадар созгор аст.
- Нақши ВАО-и кишварро дар ин самт чӣ гуна арзёбӣ мекунед?
- Дар шароити имрӯз нақши ВАО-и кишвар дар таъмини амнияти иттилоотӣ муҳимтар гардидааст. ВАО таъминкунандаи амнияти иттилоотӣ мебошад. ВАО-и кишварро зарур аст, ки боз ҳам маводҳои таҳлилиро дар ин самт зиёд намуда, саҳми худро дар таъмини амнияти иттилоотӣ гузоранд. Зеро нақши асосиро дар ин роҳ аз лиҳози касбият ВАО бар дӯш дорад.
- Сабаб чист, ки таъмини амнияти иттилоотӣ то рафт муҳимтару ҳассостар мегардад?
- Имрӯз иттилоот ба қудрате табдил шудааст. Қудрати он аз садҳо тиру туб бузургтару бештар аст. Агар давлате бихоҳад давлати дигареро бесубот гардонад, ҳатман муборизаҳои иттилоотиро ба роҳ монда, ба мафкураи шаҳрвандони он давлат тавассути иттилоот таъсири худро мегузорад ва дар натиҷа он давлатро ба бесуботӣ тела медиҳад. Ё ин ки тавассути иттилоъ фарҳанги худро болои он кишвар бор мекунад. Дар ин росто агар истодагарӣ карда натавонем, ба мушкилиҳои печида ва фалокатбор гирифтор мешавем. Аз ҳамин хотир иттилоот ва таъмини амнияти он дар тамоми ҷаҳон рӯз то рӯз муҳимтар шуда истодааст.
- Баъзе аз коршиносон бар он назаранд, ки бояд барои хонандагон фарҳанги дурусти истифодаи интернет ва амнияти иттилоотӣ омӯзонида шавад. Назари шумо ҳамчун омӯзгор ба ин ақида чӣ гуна аст?
- Аллакай барои ин кор дер шудааст. Зеро хонандагон аз хурдӣ ба интернет дастрасӣ доранд, аммо ҳамчун фанни алоҳида неву мутахассисони соҳа дар мактабҳои миёна бо онҳо вохӯриҳо гузаронанд, хубтар аст. Агар моҳияти ин мавзуъ ба онҳо омӯзонида шавад, дар дилхоҳ ҳолат онҳо бетарафиро ихтиёр накарда, дар ин бахш саҳми худро мегузоранд.
- Давоми солҳои соҳибистиқлолӣ кадом қонунҳое дар ин самт рӯи кор омаданд, ки маҳз корро дар ин бахш ҷоннок намуд?
- Аз аввали солҳои 2000-ум бо ташаббуси Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон як қатор санадҳои муҳим дар самти таъмини амнияти иттилоотии кишвар ба тасвиб расиданд. Аз ҷумла, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи иттилооткунонӣ” (аз 06.08.2001), Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи иттиллоот” (аз 10.05.2002), Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи ҳифзи иттилоот” (аз 02.12.2002), Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи имзои электронии рақамӣ” (аз 30.07.2007), Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи криптография” (03.12.2012), Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма” (аз 19.03.2013), Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи сирри давлатӣ” (аз 26.06.2014), Консепсияи амнияти иттилоотии Ҷумҳурии Тоҷикистон (аз 07.11.2003), Консепсияи сиёсати давлатии иттилоотии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз (30.04.2008) ва ғайра аз санадҳои муҳиме мебошанд, ки дар робита ба ҳифз ва таъмини амнияти иттилоотӣ ба тасвиб расиданд.
- Дар шароити имрӯз амнияти иттилоотии кишварро чӣ гуна арзёбӣ мекунед?
- Амнияти миллии кишварҳо ва ҷаҳон аз амнияти иттилоотӣ вобас-тагии амиқ дорад. Ба таври дигар гӯем, амнияти миллӣ ва амнияти иттилоотӣ ба ҳам занҷири сарбасареро мемонанд, ки бе ҳамдигар буда наметавонанд. Дар умум таъмини амнияти иттилоотии кишвар имрӯз муътадил аст, аммо дар ин самт аз пештара бештар фаъол будан лозим аст, зеро вазъи имрӯзаи ҷаҳон хеле тағйирёбанда ва мушкил гардидааст.
- Таъмини амнияти миллӣ то кадом андоза ба таъмини амнияти иттилоотӣ вобастагӣ дорад?
- Агар давлат амнияти сартосариро таъмин накунад, иттилооти бардурӯғ яку якбора паҳн шуда, дар натиҷа бесуботӣ ба миён хоҳад омад. Лекин амнияти миллӣ, ки таъмин аст, чунин овозаҳо сари вақт пешгирӣ карда мешаванд. Масалан, сомонаҳое, ки мехостанд бар зидди давлат кор бикунанд, пеш аз оқибатҳои зарароварашон онҳо пайгирӣ карда шуда, аз ҷониби Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон баста шуданд. Агар чунин сомонаҳои ифротӣ имрӯз фаъол мебуданд, ба амнияти миллӣ зарбаи хеле пурбор мезаданд. Аз ин хотир, метавон гуфт, ки маҳз таъмини амнияти миллист, ки амнияти иттилоотӣ ба таври зарурӣ таъмин карда шудааст.
- Иттилоот то кадом андоза метавонад кишвареро ба бесуботи оварда расонад?
- Паҳн намудани маълумоти беасос боиси норозигии мардум ба сиёсати пешгирифтаи давлат ва ҳукумат гашта, он метавонад оқибат кишвареро ба бесуботӣ бурда расонад. Иттилооти бардурӯғ ба ҷавонон таъсири бад расонида, дар онҳо мафкураи носолим ва дурушт- ро нисбат ба ҳокимияти сиёсии кишвар ташаккул медиҳад ва дар натиҷа дилхоҳ кишвар метавонад ба нооромӣ мувоҷеҳ шавад. Агар ҳамин гуна иттилоот пайваста паҳн гарданду пеши роҳи чунин хабарҳо гирифта нашавад, дар натиҷа бесуботӣ ба миён меояд.
- Шумо дар боло аз хабарҳои носаҳеҳ ёдоварӣ намудед. Ба андешаи шумо имрӯз чӣ бояд кард, то мардум дар шабакаҳои иҷтимоӣ аз хабарҳои носаҳеҳ саривақт огаҳӣ пайдо намоянд ва чунин хабарҳоро мутолиа накарда, онҳоро ҳамчун манбаи боэътимод қабул накунанд?
- Якум, сари дурустии хабар андеша кардан лозим аст. Бояд андеша кард, ки ҳамин маводе, ки паҳн карда шудааст, пеш аз ҳама онро кӣ ва бо кадом мақсад навиштааст. Дигар ин ки оё чунин хабарҳоро хабаргузориҳои расмӣ ва боэътимод паҳн кардааст ё гурӯҳҳои манфиатдор. Мутаассифона, баъзе аз шаҳрвандон хабаргузории АМИТ “Ховар” ва дигар сомонаҳои расмиро намедонанд. Барои пешгирӣ аз хабарҳои бардурӯғ ва зарари он ба афкори умум ба мардум фаҳмонда шавад, ки хабарҳои расмии саҳеҳро аз куҷо бояд дастрас намоянд. Дар шабакаҳои иҷтимоӣ, бояд тамоми ВАО-и кишвар роҷеъ ба ин корҳои тарғиботӣ гузаронанд, то шаҳрвандон донанд, ки хабарҳои боэътимодро аз куҷо мутолиа кардан лозим аст. Дар ин сурат метавонем пеши роҳи паҳн ва хатарҳои хабарҳои носаҳеҳро гирем.
- Гурӯҳҳои террористӣ ва экстремистӣ дар шабакаҳои иҷтимоӣ то рафт маълумотҳои носаҳеҳ ва иғвоангезандаро паҳн карда истодаанд. Вобаста ба пешгирии хатарҳои иттилоотии чунин гурӯҳҳо чӣ корҳо бояд анҷом дода шавад?
- Дар шароити имрӯзаи ҷаҳон мубориза алайҳи гурӯҳҳои террористӣ ва экстремистӣ яке аз вазифаҳои аввалиндараҷаи давлат ба ҳисоб меравад. Дар кишвари мо низ барои пешгирӣ аз иттилооти носаҳеҳ ва ба афкори ҷавонони мо хатарзо, ки аз ҷониби чунин гурӯҳҳо паҳн мегардад, пайваста муборизаҳои ҷавобӣ бурда мешавад. Аммо дар ин самт бояд бештар зиёиёну донишмандон фаъол бошанд. Зеро хатари иттилооти чунин гурӯҳҳоро маҳз чунин нафарони ҷаҳонбину ояндабин бо далелҳои раднопазир метавонанд ба ҷавонон равшан созанд. Агар ҳар як зиёӣ ва донишманд дар ин самт бетарафӣ зоҳир накарда, дар муқобили маълумотҳои бедалели онҳо ҷавобҳои лозимаро пешниҳод намояд, хатари чунин гурӯҳҳо бартараф карда мешавад ва дар натиҷа зарари чунин иттилоот кам мегардад.
- Ба ҷуз зиёиён дар таъмини амнияти иттилоотӣ боз киҳо нақш доранд?
- Дар таъмини амнияти иттилоотӣ ҳар як шаҳрванди кишвар нақш дорад. Хонандаи мактаби миёна, ки дохили интернет мешавад, ҳатман дар таъмини амнияти иттилоотӣ нақши худро дорад. Ӯ метавонад, ки ба хабарҳои иғвоангезона ва халалдоркунандаи амнияти иттилоотӣ ҷавоби худ-ро бинависад ва дурӯғи гурӯҳҳои бадхоҳро рӯи об барорад.
- Оё мо метавонем дар ин самт блогеронро низ ҷалб созем?
- Кори блогерони мо бештар характери тиҷоратӣ дорад. Дар шароити имрӯз блогеронро ба корҳои муаррифии ватанамон ва маконҳои сайёҳӣ ҷалб кунем хубтар аст, зеро саҳми онҳо дар таъмини амнияти иттилоотӣ ва паҳн намудани иттилооти лозима наонқадар созгор аст.
- Нақши ВАО-и кишварро дар ин самт чӣ гуна арзёбӣ мекунед?
- Дар шароити имрӯз нақши ВАО-и кишвар дар таъмини амнияти иттилоотӣ муҳимтар гардидааст. ВАО таъминкунандаи амнияти иттилоотӣ мебошад. ВАО-и кишварро зарур аст, ки боз ҳам маводҳои таҳлилиро дар ин самт зиёд намуда, саҳми худро дар таъмини амнияти иттилоотӣ гузоранд. Зеро нақши асосиро дар ин роҳ аз лиҳози касбият ВАО бар дӯш дорад.
- Сабаб чист, ки таъмини амнияти иттилоотӣ то рафт муҳимтару ҳассостар мегардад?
- Имрӯз иттилоот ба қудрате табдил шудааст. Қудрати он аз садҳо тиру туб бузургтару бештар аст. Агар давлате бихоҳад давлати дигареро бесубот гардонад, ҳатман муборизаҳои иттилоотиро ба роҳ монда, ба мафкураи шаҳрвандони он давлат тавассути иттилоот таъсири худро мегузорад ва дар натиҷа он давлатро ба бесуботӣ тела медиҳад. Ё ин ки тавассути иттилоъ фарҳанги худро болои он кишвар бор мекунад. Дар ин росто агар истодагарӣ карда натавонем, ба мушкилиҳои печида ва фалокатбор гирифтор мешавем. Аз ҳамин хотир иттилоот ва таъмини амнияти он дар тамоми ҷаҳон рӯз то рӯз муҳимтар шуда истодааст.
- Баъзе аз коршиносон бар он назаранд, ки бояд барои хонандагон фарҳанги дурусти истифодаи интернет ва амнияти иттилоотӣ омӯзонида шавад. Назари шумо ҳамчун омӯзгор ба ин ақида чӣ гуна аст?
- Аллакай барои ин кор дер шудааст. Зеро хонандагон аз хурдӣ ба интернет дастрасӣ доранд, аммо ҳамчун фанни алоҳида неву мутахассисони соҳа дар мактабҳои миёна бо онҳо вохӯриҳо гузаронанд, хубтар аст. Агар моҳияти ин мавзуъ ба онҳо омӯзонида шавад, дар дилхоҳ ҳолат онҳо бетарафиро ихтиёр накарда, дар ин бахш саҳми худро мегузоранд.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед