Дар рӯзгори мо ҳамарӯза ҳодисаҳои зиёде ба вуқуъ мепайванданд, ки таъсиргузор будан ё набудани аксари онҳо ба тарзи нигоҳи мо вобастагии калон дорад. Яъне баҳое, ки мо ба ҳодисаҳо медиҳем ва хулосае, ки аз онҳо ҳосил менамоем, таъсири онҳоро ба ҳаёти мо муайян мекунад.

Ба ибораи дигар инсон мавҷуде мебошад, ки бар асоси андешааш шакл гирифтааст. Ӯ ҳар он гуна ки фикр меронад, вобаста ба истеъдоду тавоноияш ҳамчунон хоҳад шуд. Ва то он даме ки ба муҳит ва ҳодисот аз зовияи муайян менигарад, бо назардошти хислату сохтори руҳияш оҳиста-оҳиста шахсиятеро соҳиб мешавад. Зеро ҳар ки зебо менигарад, зебо меандешад ва ҳар ки зебо меандешад аз зиндагиаш лаззат мебарад, гуфтаанд. Боз ҳар ки зебо меандешад, дар чеҳрааш нишонаҳои зебоиро ба ҷилва меорад. Баракси ин ҳар ки ба атроф аз даричаи торику ғализи қалби хеш нигоҳ мекунад, дар ҳар як ашё тирагӣ мебинад ва ба ҳодисаҳо аз ҳамин нуқтаи назар баҳо медиҳад. Яъне дар назари инсони тиранигоҳ олам торик, зишт ва ғализ аст. Аз ин ҷост, ки он нафаре, ки ҳамеша аз дигарон норозист, ҳеҷ гоҳ накуиро намебинад, зебо намеандешад ва лаззати ҳақиқии ҳаётро ҳам чашида наметавонад. Мавлоно Балхӣ барҳақ гуфта буд, ки:

Эй бародар, ту ҳамон андешаӣ,
Мобақӣ ту устухону решаӣ.
Гар гул аст андешаи ту, гулшанӣ,
Вар бувад хоре, ту ҳайми гулханӣ.

Мегӯянд, барои тухмҳои гул, ки дар қалби хок нашъу намо меёбанд, таъсири обу хоку ҳаво чи гуна аҳамият дошта бошад, барои ташаккули ахлоқи ҳамида ва одобаш ба инсон андеша ва ниятҳояш ҳамон нақшро дорост. Чунонки гулҳо аз муғчаву чӯҷаҳо аз тухм мебароянд, руҳи воло ва хислатҳои бенуқс ҳам аз андешаи зебо ва ниятҳои пок ташаккул меёбанд. Зиёда аз ин, онҳое, ки хулқи хушу рафтори намунаву одоби волоро соҳибанд, тадриҷан ҳамин зебоиҳоро аз худ ба муҳити ҷамъияташон нисор медоранд. Зеро аз эшон танҳо хубиҳоро метавон интизор дошт. Худашон ки зебобину зебоандешанд, атрофашонро ҳам ба зебоиҳо ҷилва медиҳанд. Бадбину бадниятон бошанд, баракс, дар муҳити ҷаннатосо низ мардумро хунинҷигар ва айши онҳоро талх мегардонанд.

Пайваста бо мулоҳизаҳои хушоянду табъи дил “пероста будан” ва нисбат ба дигарон назари нек доштанро дар адабиёт “ҳуснизан” гуфтаанд, яъне, нияти зебо. Зимнан, ҳуснизан, ки маъниҳои фикри мусбат ва нигоҳи зеборо ҳам ифода мекунад, нишонгари покии ботини инсон ва хайрхоҳ будани ӯст. Аммо ин комилан маънои нодида гирифтани ҳақиқатро надорад...

...Нақл аст, ки зане аз тирезаи хонааш ба берун менигарист. Иттифоқан дар ҳамон вақт аз кӯча зани ҳамсоя мегузашт. Зан, ки ба ҳама чиз бо танқид менигаристу одаташ буд, ки аз ҳама кас шикоят кунад, забони шикваву танқидро ба ҳамсоязан ҳам кушод. Бо шиддат ҳарф мезаду ноҳинҷор мешуд. Ин дам шавҳараш аз куҷое пайдо шуду ҳоли ҳамсарашро дида пурсид:

- Чи гап аст, барои чи ин қадар дар қаҳр шудаӣ?
Зан гуфт:

- Ҳамин ҳамсояро мегӯям. Як куртаи чиркинро ба бар карда, чунон бо карру фар роҳ меравад, ки мегӯӣ либосаш мӯди охирин бошад!

Мард ба берун нигаристу табассум дар чеҳрааш нақш баст, вале қиёфааш зуд ҷиддӣ намуда гуфт:

- Ҳой занаки бахил! Куртаи он зан не, нигоҳи ту чиркин аст! Ту аввал шишаи тирезаи хонаатро аз доғ тоза намо, пас ба ҳамсояат баҳо деҳ!

Дар воқеъ, тирезае, ки зан аз он ба берун менигарист, доғ дошт...

Воқеан, нияти нек, фикри мусбат ва диди зебо аломати сафвати ботину виҷдон аст. Инсон як маротиба агар касеро ба “курсии айбдорӣ шинонда” ба пурсупос кашид, одат мекунад. Ба ғайр аз худаш дар ҳама айб меҷӯяд. Яъне рафта-рафта худпараст мешавад. Бинобар ин зарур аст, ки инсонҳо, хоса ҷавонон ҷаҳонбинии худро равнақ бахшанд, андешаи мусбату созандаро соҳиб шаванд, зеро шинохти онҳо, шахсияти онҳо ба андешаву ҷаҳонбиниашон алоқаманд аст.

 Башир Усмонов, “ҶТ”