ҶОМЕА
Сешанбе 23 Апрел 2024 05:38
8292
ё адабиёти бачагонаро чӣ интизор аст?

Дар ҳар давру замон адабиёт дар рушду нумуи ҷаҳонбиниву маънавиёти ҷомеа нақши муҳим дошту дорад. Махсусан барои рушди зеҳнӣ ва сайқал додани савияи дониши кӯдакон. Ҳамчунин адабиёт барои тарғиби идеология хизматҳои зиёде мекунад. Мо инро дар таърихи чи адабиёти тоҷик ва чи адабиёти хориҷӣ ба хубӣ мебинем. Махсусан дар замони шӯравӣ ба воситаи адабиёт кӯдаконро ба идеологияи коммунистӣ ҷалб мекарданд.

Дар кишвари мо оё ҳамаи кӯдакон ба китобҳои бачагона дастрасӣ доранд ва онҳо талаботи кӯдаконро қонеъ карда метавонанд? Мушкил чист, ки адабиёти бачагонаи мо то кунун дар ҳоли рушд нест? Барои дарёфти посухи суолҳои мазкур ва огоҳӣ пайдо намудан аз дигар паҳлуҳои мавзӯъ бо Азизи Азиз, нависанда, мудири шуъбаи адабиёти кӯдаконаи Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон суҳбат намудем.

- Дар адабиёти бачагонаи мо идеологияи кишвар чӣ гуна тарғиб мешавад?

- Аслан худи бачаҳо ба мазмуни калимаи идеология хуб сарфаҳм намераванд. Ман дар назар дорам, хонандагони даҳ - дувоздаҳсоларо ва сарфаҳм рафтанашон ҳам зарур нест. Вале бачаҳо бояд дарк кунанду донанд, ки дар кадом кишвар зиндагӣ мекунанд, ҳамсоякишварашон кадом аст ва чӣ мехонанду чаро мехонанд. Барои онҳо лозим аст донистани муқаддасоти меҳанашон ва дӯст доштани Ватан. Аз ҳамин чиҳат ин корро пеш аз ҳама дар мактаб анҷом медиҳанд. Ман бояд иқрор шавам, ки дар оилаҳои мо волидон бо фарзандони худ дар мавзӯъҳои фарҳанг, ватандорӣ ва дигар арзишҳо хеле кам сӯҳбат мекунанд. Аз ҳамин сабаб бори асосии идеологияи давлатии моро мактаб бар дӯш гирифтааст ва аз уҳдааш мебарояд.
Албатта, кӯдакон идеологияи моро нафақат аз китоби дарсӣ, инчунин тавассути телевизион, нашрияҳо ва китобҳои бадеӣ ҳам меомӯзанд. Мо, адибон, барои бачаҳо асарҳои насрӣ, назмӣ ва илмиву оммавӣ эҷод мекунем. Масалан, дар ду соли охир зиёда аз шаст китоби иттилоотӣ нашр ва тақрибан ба 2000 мактаби кишвар фиристода шуд. Тавассути ин китобҳо идеологияи давлатро содаву фаҳмо тарғиб мекунем. Зеро бачаҳо хеле ташна, кунҷков ҳастанд ва ташнагии бачаҳоро шикастан, кори хеле душвор аст. Агар мо соле барои онҳо ҳазор китоб чоп кунем, боз ҳам кам аст. Ман инро аз таҷриба мегӯям. Зеро баъзан ба Иттифоқи нависандагон волидон меоянд, ки барои фарзандашон китоб диҳем, чунки китоби бачагона дар китобхона ё мағоза кам аст. Аз ҳамин сабаб бачаҳо идеологияи моро бештар тавассути садою симо ва нашрияҳо меомӯзанд.

- Дар замони Шӯравӣ пояи адабиёти бачагона хело мустаҳкам буд ва охири солҳои 50 ва аввали 60-уми садаи ХХ дар тамоми адабиёти тоҷик гардиш ё давраи наве ба вуҷуд омад, ки дар ин давр адабиёти кӯдакона низ хеле рушд кард. Мегуфтед, ки адабиёти ҳамон давра барои кӯдакони насли имрӯза чӣ рӯҳия дода метавонад?

- Замони Шӯравӣ барои бачаҳо ғамхории махсус зоҳир мекард, китобҳои зиёд нашр мешуд, нашрияҳои аҷиб буданд. Вале ба дараҷае набуд, ки мо мафтун шавем. Агар барои баъзе кишварҳои Иттиҳоди Шӯравӣ адабиёти бачагона бисёр дастрасу аҷибу ғароиб буд ва китоби зиёд нашр мешуд, дар Тоҷикистон чунин набуд. Ёд дорам, ки устод Айнӣ ҳанӯз солҳои 50-ум, охири умрашон, ба шогирдонашон Деҳотӣ ва Миршакар шикоят мекарданд, ки мо шеъри хуби бачагона кам дорем, суруди бачагона қариб ки надорем, бачаҳо сурудҳои мардумиро мехонанд ва месароянд. Солҳои 60-ум Деҳотӣ бисёр шиква мекарданд, ки барои бачаҳои мо ғайр аз Мирсаид Миршакар дигар касе шеъри хуб навишта наметавонад. Аз ҳамин сабаб Воҳид Асрорӣ боре гуфтаанд: “Пас, худатон нависед...” ва он кас чанд шеъри олиҷаноб эҷод карданд.

Ёдам ҳаст, ки дар деҳа будам ва барои мо китоби бачагона хело кам дастрас мешуд, гоҳ-гоҳе маҷаллаҳои “Машъал” ва “Пионери Тоҷикистон”-ро дастрас мекардем ва мехондем. Бачаҳои панҷ-шаш ва ҳафтсола тамоман нашрия надоштанд. Фақат баъд аз ҳафтод сол, вақте ки Шӯравӣ қариб ба пош хӯрдан расид, дар Тоҷикистон, соли 1987 як маҷаллае бо номи “Чашма” барои бачаҳо таъсис доданд ва ин маҷалла дар миёни маҷаллаҳои ҷумҳуриҳои Осиёи Миёна ҳамеша соҳиби ҷоиза мешуд. Ин маҷалла дар дигар давлатҳо он қадар маҳбубият пайдо кард, ки шонздаҳ ҳазор нафар, баъзе солҳо то сӣ ҳазор нафар обуна мешуданд.
Бачаҳои мо имрӯз, дар замони Истиқлол, соҳиби китобу шеъру суруди зиёд шуданд. Айни ҳол кӯдакон маҷаллаҳои махсус доранд ва дар баробари ин тамоми нашрияҳо як гӯшае барои онҳо чудо кардаанд. Имрӯз аз замони Шӯравӣ дида бештар китоб чоп мешавад. Ҳарчанд дар замони Шӯравӣ соле 15-20 китоб барои бачаҳо чоп мешуд, вале ҳамааш ҷолиб набуд, китоби ранга гоҳ-гоҳ ба нашр мерасид.

Мо агар замони Истиқлолро ба се давра ҷудо кунем, даҳсолаи охираш давраи эҳё ва рушди адабиёти бачагона аст. Мо дар панҷ соли охир зиёда аз дусад китоби нави бачагона чоп кардем, ки қариб ҳамааш ранга ва сифати хуб доранд. Бори дигар таъкид мекунам, ки вобаста ба адабиёти бачагона мо наметавонем мафтуни адабиёти замони Шӯравӣ бошем. Албатта, бисёр китобҳои хуб ва шеъру ҳикояҳои ҷолиб дар он замон пайдо шуда буд, вале бо вуҷуди ин ҳамон замон ба адабиёти бачагонаи Тоҷикистон таваҷҷуҳи давлати Шӯравӣ чандон қаноатбахш набуд.

- Шумо ба ҳайси мудири шуъбаи адабиёти кӯдаконаи Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон ваъзи адабиёти кӯдаконаи кишварро чӣ гуна баҳогузорӣ мекунед?

- Аз нигоҳи ман дар адабиёти бачагона назм аз наср пешқадамтар аст. Бисёр шеърҳои моро дар дигар кишварҳо, дар назди ҳамзабонони мо, қироат мекунанд. Ҳамин чанд рӯз пеш як китоб барои мо оварданд, ки шеърҳои хуби Гулчеҳра Сулаймонӣ, Убайд Раҷаб ва Ҷура Ҳошимӣ бо ҳуруфи форсӣ дар Эрон ба нашр расидааст ва ба он баҳои баланд додаанд. Ҳамин гуна, Юсуфҷон Аҳмадзода, Латофати Кенҷа, Мавҷуда Ҳакимова ва дигарон шеърҳои хуб навиштаанд, ки мо онҳоро метавонем, ба қатори беҳтарин дастовардҳои адабиёти тоҷик шомил созем.

Насри бачагонаи мо суст рушд мекунад. Сабаб ин аст, ки насри бачагона баъзе хусусиятҳои хос дорад ва ҳар сол тағйир меёбад. Масалан, як ҳикояе барои синфи ду эҷод шудааст, хонандаи синфи як онро хонда фаҳмида наметавонад. Аз ин нигоҳ фарқият аст. Хонандаи хурдсол ҳар сол китоби худашро мехоҳад, ки ин аз адиб заҳмати зиёд талаб мекунад. Аз ин ҷиҳат насри бачагона аз назми бачагона ақиб мондааст.

- Феълан теъдоди нашри асарҳои кӯдакона хеле кам аст. Мушкил дар чист?

- Якум, мушкил ин аст, ки барои кӯдакон эҷод кардан душвор аст, дуюм, сабаб ин аст, ки худи адиби бачаҳо дар Тоҷикистон аз аввал кам буд ва кам аст. Сеюм, мушкил он аст, ки имрӯз ҷавононе, ки дар риштаи адабиётшиносӣ таҳсил доранд, ба адабиёти бачагона кам таваҷҷуҳ доранд. Барои мо агар дар панҷ сол як адиби хуби бачагона ба воя расад, муваффақият ба ҳисоб меравад. Мутаассифона, дар 10-15 сол як адиби хуб ба воя нарасид. Мо сабабашро борҳо дар маҷлисҳои раёсат ва анҷуманҳои Иттифоқи нависандагон, инчунин, маҳфилҳо мавриди баҳс қарор додем. Баъзан мегӯянд, ки як сабаби ба адабиёти бачагона рӯй наовардани ҷавонон ҳамин аст, ки ҳаққи қалам дода намешавад, инчунин, музди кам дорад. Аз нигоҳи ман ин чандон сабаб шуда наметавонад, зеро адабиёт шуғлу шавқ аст ва баъди чанд сол касб мешавад. Дар ин самт мо кӯшиш дорем ба касоне, ки каме шавқу завқ доранд,таълим диҳем, то барои бачагон чизе нависанд. Дар ин ҷода истеъдодҳо ҳастанд ва мо аз онҳо умед дорем.

- Шумо узви ҳакамони озмуни “Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст” будед. Кӯдаконе, ки дар номинатсияи “Адабиёти кӯдакона” иштирок карданд, аз нигоҳи шумо то кадом андоза ба умқи асарҳои бачагона сарфаҳм рафтаанд?

- Ман аслан дар даври ниҳоӣ иштирок мекунам ва аз он ба чунин хулоса омадам, ки тақрибан аз панҷоҳ нафари ба он ҷо омада, чил нафарашон хело хуб омода шудаанд, аз китобҳои бачагона огоҳанду ҳикмати асарҳоро пайдо карда метавонанд. Бо вуҷуди ин аксарият, ки ба даври чоруми озмун меоянд, бачаҳои басавод ҳастанд ва зиёд китоб хондаанд. Ман бо боварӣ гуфта метавонам, ки фардои наздик аз онҳо олими хуб ва адиби хубро интизор шудан мумкин аст.

Мушоҳида мекунам ва мебинам, ки бархе аз кӯдакон аз ҳамон аъзои ҳакамон бисёртар китоб хондаанд. Бо боварии комил мегӯям, насле, ки имрӯз иштирокчии ин озмунҳост, ояндаи дурахшон дорад.

- Шумо ба ҷавононе, ки орзуи нависанда шуданро доранд, чӣ тасвияҳо медиҳед?

- Мо, хушбахтона, чунин ҷавонон зиёд дорем, ки мехоҳанд нависанда шаванд. Соли 2017 дар Китобхонаи миллии Тоҷикистон бо ҷавонони соҳибистеъдод вохӯрӣ доштем, 83 ҷавон иштирок намуд. Аз ин ҳашт нафар адиби бачагон шаванд, хеле хурсанд мешудем.

Аммо барои онҳое, ки нав қалам ба даст мегиранд. Онҳо бояд аввал шогирди ягон адиби хуб бошанд. Дуюм, бояд шитоб накунанд, ки китобашон ба зудӣ чоп шавад. Сеюм, аз хато кардан натарсанд. Чорум, зиёд хонанд. Панҷум, забони русию англисиро надониста имрӯз адиби хуби бачаҳо шудан душвор аст. Муҳим талош кардан ва ягон чиз ба хонанда додан аст. Кӯшиш кунанд, ҳатман муваффақ мешаванд.


Мусоҳиб Саҳоба ШАРИПОВА, “ҶТ”

Эзоҳи худро нависед



Рамзҳо дар расм